S. 1* REGENBOGENS VERONICA niederdeutsch. ______________________ abschrift einer papierhandschrift vom j. 1490 zu Hildesheim. S. 1 O Sote godt dyner gnade ik begke̾ 1a Sende eȳ engel ut dē hmel to my he̾ Dat ek eȳ bock myt iicheit make dir Dat ek vā dinē angesichte mach sprekē v singē W dat vā Jherusalem tho rome quam V de krankē keysere grote swaes̾ suke be nam Fronica nome ek iuck des bokes stam Ane goddes hulpe kā ik des nicht vullē brēgē In goddes ere wil ik dat den liudē kūnygē In goddes namē heue ik dusse wort hir an We myt ȳnicheyt hord de sy frowe edd̾ man Jn dem dage kā ome neyn leyt an stan De wyle se in godd trockte leuē v warē sick vor sudē Ve dyne gnade bidde ik dy vele zarte godt Dattu vns geuest wysē syn v kloke radt Dat wy dy he̾ hir louē moghē alle̾ stait Dyn antlad he̾ dar vraüdē an geschauwe Gnade hestu vnß he̾ geuē mā nich volt Hir me schall dick he̾ louē jünck v olt Vnde dik grothē eren holden Vnde froniken de edelen frauwen 1b Help rike god dat ik dat bokel vullē brēge Dat hir gelouet w̾de dyn werdige name Dyn antlad clar iß hir so rechtē samē Dat wy vā dynē antlate mogē sprekē v singē Wu tho rome eȳ weldygher keyser was To retthē v to broken waß ome syn pallaß Dar ȳne sach me wassen nettele v graß. Syn vensterwark waß ame vor storet De sulue keyser was sick tyberiuß genant S. 2 2. 2c Nach der Tyber waß om all de warlt bekāt Ome denedē greuē vorstē dar to alle lant Hir open ok juck des bokes eȳ ord dat gy mogē wettē Du sulue keyser waß myt eyn̾ suke der konnick genant .... **** ? Wol Twolff mest̾ we an eme vortwyuelt gar He js bȳnē vule dat sage ik juk vo̾ wa̾e Vor bod ek jü syngē schal he lam an hēdē v vot De sulue keyser was eȳ gar cloker man Dat vor eder na to rome nü cloker keyser kam Sūnē v mane bedede he gar ȳnichlikē an He leyt sik makē eȳ belde vā sulu̾ v golde He leyt jd setten jn dē tēpel vp eȳ steyn Jn dem lande werē do do affgode meyn 2a gemein? Vor dē āderē affgodē dede he de grotestē ere alleyn Vil grot̾ ere he ome bod dat he ome helpē scholde He en konde ome vā syner suke nicht der werē Dat segē de rome̾ doch gar vngerne Dat se eres he̾n des keysers scholdē entberen Vor war staruet de sulue keyser dat wart vnß ruwē sere Tho ihr wart vor kost eȳn maget Se wart bracht to rome also vns de schryft saget Se haddē se me gude mere ghe f raget Wu u̾stūde heydēschop al der iodē lande De jūcfrowe sprak ek sage iuck al dat ik weyt Mek fenck eyn heydē de forde my verne an eynē kreys Wu schere dat god eynē edelē romer dar her sande De losede my myt kopēschop v sydē wande De romer sprekē vo̾ mag Ʒ latet vnß wettē vort vo̾ mag Ʒ maget Wat hebbe gy seyn edder wat hebbe gy gehort Dat sag Ʒ vnß dat wy dē krākē keyser sagē dort sag Ʒ saget Wu lāge were gy heftē eder wāne kome gy her De iūcfruwe sprak der vā hedde ek iuk vele to sagē iuk Wa ek dat betrachte so vor nige seck myne clage S. 3 Wēte ek erē byn ghetogē alle myne dage Des mod ek hir gevāgen syn ganß eyē alleyne Doch wu ekiuck fo 2b De iūcfruwe sprak doch wu ek iuk de warheyt geyn wird in der folg. Zeile wiederholt De wūdertekē dar dem lande scheyn Alse juwe mā mach hebbē ge hort edde seyn Dat iß dē joden eȳ grote pyn v kūnē deß nicht wedd̾ wēdē Eyn nigeloue hefft sik an gheheuē der o rē plechte Se eȳ kunē deß nycht kērē mit orē rechte Hier fängt eine andere schriften hand an De ioden v heiden teghen eȳ ande̾ wechtē Sag Ʒ vns jūfrowe Dat vyl wy g̾ne horē De juckfrue sprack god hefft den joden eynē mest̾ ghesant me sprack dar alle he sy vō ghrekē lant wen he roret myt syn̾ mest̾likē hant Jß he seyck he wert ghesunt wad suke he hefft vp erden Me spryckt al dar dat is sy de name syn He kan vt klarē vat̾ makē guden vyn Palat 9 sprickt he sy dar ghekomē ouer ryn De man iß jünck Wol sprickt sȳ mūt he voret eȳ houesek 3a gheber De jūcfrwe sprack der warheyt yck nycht lenger vor henche Eȳ deyl Der ioden holden one vo̾ eȳn god De heydenscup dryuē vt orē spt Dat dridde deyl stychtede eȳn wals k ē rd wu se den herē mochtē to de Dode brȳghen De romer sprekē werē De rede sekerlykē war Dat wy se vor vnsern heȓn dē keser mochtē sprekē oppēbar De dar hefft gheleghē syck so mānich iar Gy worden alle S. 4 yuwer sorghe qwyt v komē yn grote ere De iūcfrwe sprack yck do y u ck hs de rechten warheyt künt Ome wolg Ʒ volget na eȳ grot schar to aller stünt Dar ve dat he de sekē lude wol kā mazē sunt. Se werden all ghe// trst we dar deyt na syn̾ lere He wor gyfft de sūde dat saghe yck juck vor ware Deß hettn de iodē vp ōme gheworpē orē nyet Dar me dat he de wolke so 3b well guder lere gyfft wētte se ome boden senden n to aller tyt Al wat he de wolke secht dat iß open bar Dusse me̾ vor den krākē keyser kam Dar he yn synē bedde lach seyck v lm wu zer he rad to synē ouerstē worstē nm He hadde to allē tyden de bestē romer alle se spreckē wad bedestu eddel keyser here wor stan hen Dyne sȳne v dyneß h̾ten ghere Philozion sprack eȳ eddel worste dat saghe du my War stan hen dȳ sȳne offt vns dȳ rad beüallet Wētē wy synt sere bedrouet me Dyne suke. Dat twolff meyst̾ an dy ghe tuwyuelt hebben S. 5 V se dyn̾ myt orē kunstē sȳt 4a aüe ghestan Deß synt sere bedro= uet keyser here alle dyne mān Wyff v kynt dat yß war v de rom̾ all ghelyck De keyser sprack myck yß so gude mere ghe sag Ʒ Se ys vnß he ghe vāghē ghebracht al vd der joden lant wan der hēē yck ghe horet al so gude wort philosion nam d e mag Ʒ ouē eȳn ort He sprack ore tho also ste wort Nu sage meck vorbet jūcfrowe dat vorbet meck sere vo̾langhe Jūcfroue off gy dē mā nycht e kēnē De dar deyt yn dē lande tekē wūdēl ic k De jūcfrwe sprack jck saghe juck sekerlyck Jn alder werlt vytmē nycht L sȳ ghelyck God hefft one suluē dar ghesant 4b Jhes 9 is sȳ name ghenāt De keyses sprack yck claghe yuck alle myne noet Wu meck at daghe wyl dodē myß sulues blt V myck nycht wyl to syck nemē de wel reyne wel = vil doet Deß mœt yck schrighē o we o we wu grot iß mȳ swere Deß antworde ome e worstē her // philozion He sprack wyl eddel here wy wettē noch wol eynē mā De iß to sinē kunstē ock so wul ghedan wyl gy one hebben vp S. 6 eynē dach he mach yuck komē he̾ He̾ wē du wult he mach deck wol werden De vile ick mach ridē edder warē vp erden V myt sūdem lyue vp mynē wotē Kā steyn Dat he myck deß nycht vorsegē mach weß yck one bydde vp erden De keyser sprack philosion yck wolde deß j mer wetten danck wāte du süst dat yck byn so rechte kranck 5a wolde dy de reyse nycht werdē to lanck Dat myck mȳ leuēt nycht worde benoe er mē den meystes brochte Philosion sprack he̾ keyse̾ du schalt nycht to kaghē Jck hor̾ so wel wā er so wyl der uvdlekē saghen He weckke vp De doden de dar syŧ begrauē Also secht vnß de jūcfwe fyn ick soke one wol myt wlyte Philosion sprack yck wyl de reyse waghen Jck hebbe vornomē le r ē v sȳ ghebere He trost al de gēne de deß wā me sȳt begerē uwe one an ropet he let nycht sy vnde̾ weghen Jck wyl myck heiuē vp de wart v hr nemēt aff saghē De keyse̾ sprickt philosion dusseß nycht eȳ lat Jck suo̾e dy by der keyser lyke kronē deystu dat du schal des teghē meck des de ba e t Du dȳ gheslechte v dyne kȳnd̾ alle 5b Philosion nȳm sulue̾ v dat rode golt S. 7 Nȳ eddel ghestente dar to mynē rykē solt Sitte yn eȳ schip v nȳ alle dat du wult Ros v mā so se deck synt enē war hē myt rekē schalle Wyndestü en dar so wore one erliken myt dy her Du schalt worwullē allet dat sy h̾te fehlt ger Js iemāt in dem lande de ōme sy vere Du schalt ōme vrede makē by ha l se v bande Js he god du schalt ōne ock an beden lan Du schalt ghebedē papē wrouē v man Herē v worstē das se ōme sy vnder dan Du schalt ock beyden ghelyke de rykē v den armē Philosion vosnȳ du myne rede al eüē Hefft he vo̾denet dē dot lad ōne leuē Vnß tho erē schalt du ōne al wry gheüē Vp dat syck god desde godlyks e̾barme Vp dat he vnsse leuē hyr make to rechte Philosion Dü schalt saghen de ioden dat 6a Js dar iemāt de sy ōme ghewodē über o in ghewodē ein dicker schwarzer flecken, als sei der Strich darüber aufgelöst had du schalt des teghē myck desde bead v driuē ōne vd der ioden lande myt al synē slechte Philosion de worste v de wit werde helt Jn des keysers hoüe hadde he de bestē vt der welt Sestych worstē wordē myt ōme ghe felt yn dat schyp // he leyd syck laden eynē tal myt golde v S. 8 myt eddeler spise De keyser vaß vro vn al sȳ ghesȳde reyp Horet hē gy herē yck geüe jück eynē breff Wā gy komē vp deß wilden wagghē meres deff Off mē juck nycht louē vil so moghe gy dat vysen mȳ bāderē schul gy wrolyck v d strekē Var mē dat seyt dar by mē juck ghelouē moeyt 6b Seg Ʒ den ioden al mynē wrūt h likē grot Jck vorde wro wore jck vrô wâre wā myn̾ suke gud Jck veid ock wol dat gy der lude willē welle worschrekē Philosion sa d yn eȳ schyp v vor wā dā vour von dan Vnder syner bādere wor he mee wan sestych dusent mā De ōme wan deß Keysers weghen werē vnder dan // he vor uor syck vp deß waters vlüt al vp der tiber V vp der reyse vas he wol eȳ ganß dat iar Eynē wȳter v eynē somer dat ys war // her he myt synē schippe kōde komē dar He warp synē ancker dep al vp des meres grūde Se rychteden an se woldē dar to lande Des keysers bāner wart vp ghe S. 9 stekē dar Wu ser vorden des de ioden war Wan leyde rofftē se vd bde bart v 7a har Man v vyff grot was or leyt se wrūghen ore hende De ioden v heyden verē des nycht al eȳ Wu schere se boden senden to iherusalem De dar was here v de ioden w ȓē aldar wȓē = weren heym De bode schrey wu des keysers bāder to lande komē were De ioden spreken se heddē dat wol e ȓ ghehort wo de rome̾ wolden heen ere worstoret Des werē ere = ir ê se an orē h̾ten al so ho bekoret Do pilat 9 dat wor nam sȳ h̾te quā yn swere Se rychteden an al myt so grotē erē Al dyck leten se wnder weghen Myt grotē loüe sāghe gȳghē se de worstē eȳ teghen Also dat eȳ schar der andere̾ nyht konde pleghen Se sungen alle mā v viff syt vnß 7b wylkome eȳ romer here philosiō danckede ock den ioden dare Myt Myt soten vorden sprack he to one also mein fehler Jck dancke deß gode v bȳ des wro Dat yck bȳ komē eȳ iar was S. 10 yck vp der reyse Pilat 9 sprack De ioden hebn dat wol vo̾nomē Wo hi̾ des Keysers bāner scholde to lande komē Jck hope wy wyllē des alle nemē guden vromē Man v viff al vnsse kydē wenedē weuedē kann auch gelesen werden v wesen Pilatus sprack ick wraüe my der leuē mere Jck hee gherychtet langhe hir yn dusser stat Vp dē lande se meck des keysers rad Nu kam so na also he hir nü wor my steyt Jck danke des gode v bȳ des wro dat he iß komē here 8a Se nemē den worstē v vorden one an deß konūgheß sal De ioden v de heyden dreuē grotē schal Dat met in der stat wol mochte orē ou̾e al Se denē de herē yn dienen rechter ere so rechte keyserlyken Se settē on vp eȳ kussē dat waß pellyn Se schenckedē ome g̾anat vn blanckē wȳ Se schenkeden ome ey beckkē wul wȳghe̾lyn Se werē all wan golde rod v wā eddelen stenē ryke Philosion sad vp de stole vn dachte Wu he des keysers rad greppe wyslyken an // He hadde wor syck stande der iodē mer wā dusēt man Dar to stant wor ōme vp gherycktet S. 11 deß keysers wan Se deden allent dat mē heyt de breue he myt syck brachte Philosiō nā pilatū by d` hant Wultu vettē wur vme ick bȳ her ghesāt 8b V komē yn dusse vromedē lant Des wyl yck dy gar andachtlykē v d dusse breue berychten De keyser v de romer hebb dat vor nomē wu dat hir eȳ wyser meyster sy tho lande ghekomē Se heten meck tho ōme theȳ des mochtē se nemē vromē He kā a süke vo̾driuē myt synē word schlichte He kan de dodē wedder makē dat se louē Se sprekē wu is sy de name sȳ He kā wd klarē wat̾ makē gudē wyn Wor wynde yck dē pilate segge meck Dē wyllen dȳ Des wyl yck yn erē des keysers hulde geuē Pilat 9 worschrack sȳ h̾te quā yn grote noeyt Wā wruchtē wort he bleck vā schanden stūt he rot He sprack wyl eddeler he̾ mȳ de man is dot. Dat sere yck yw up mȳ neyt vp myne rechte True Der rede vorschrack de worste her 9a philosion He sad v sach pilatū also viētlyke an Wu mochte wo̾ wo̾ = ver steruē eȳ also behende mā Vppe pilatū warp he synē had sȳ h̾te quā yn rue Wu mochte so eȳ behende mā yn korte ymer steruē S. 12 De de dodē wol kā makē leuen De lamē gande de blȳen or ghesychte geuē Pilat 9 vo̾nȳ myne sage gâ // dōrgen eüē Jck swe̾ ed dyck vp mȳ eyt gherycht en yß ne erüe Pilat 9 schrey n horet gy herē ouer all So gy hi̾ ghesamt sȳ yn dussē sall Hyr steyt de wortste klag Ʒ meck des keyserß qale He wrag Ʒ myck me eynē mā de sy yn dussē lande Deß hebb yck one yn korter wryst berychtet Dat de sulte mā hir fo ghestoruē ist He droch so wel an seck der scharpē list De kūste de he an sick droch werē mānig̾ hande Pilat 9 sprack wā synē dode wyl 9b yck nycht wettē Gy eddel worste vrag Ʒ gy de worstē da Sentürio annas v caypha De dre werē by synē dode na Myck ys wol wytlyck dat he starff v de stene tho rettē De worste sprack yck hebbe pilatū hir ghewrag Ʒ Jck bydde jück heȓn Dat gy myck de rechtē warheyt sag Ʒ Jck hebbe ōme myt h̾ten grūt des keysers noet gheklag Ʒ Jck bydde juck heȓn al syt myck des S. 13 eȳ were De keyser v romer wettē dar hir sy Eȳ meyster de sy werne edder na hir by Nü seget meck wü ed me den̾ suluē sy Dar da gy meck wol to dancke an v jwē r̾chten herē Vm synē wyllē bȳ yck her ghekomē. Wȳde yck ōne hir v wor ōne myt my erlyke dar Do yck dat so wert jẅe / E / wullē 10a bracht wynde yck des nycht ick wruchte ye / E / werde worsturet Mā v wyff v al ywüe Kȳder nemē des neyne wromē Der rede vor struckē de ioden vter matē sere Se sprekē ghenade vß eddel worste keyser here Wā dem māne hebb wy yück well tho saghende mere Wā wy dat wol mostē dŏ v mānig̾ hande sake wy klagē yuck oue̾ on vn bydden yuck wyl gy wnß horē He begūde hir vnsē lande so wel lude to bedoren. He sprack dat sulues he wolde hir vnsē tēpel wō storē An dē dryddē dage wolde he ōne büvē v makē De iodē sprekē synē dot wolde he sulue erweruē S. 14 wy danckē gode wy hebbn nyt ōme to schyckē nycht wen pilat 9 st oue̾ L one alleyne dat rycht Pilatüs sprack gy iodē hadden myck 10b des alleyne vorplycht Sy leten on an eȳ cruce sclan da̾ ve moste he steruē Pilat 9 sprack gy worstē wyl gy horē dat De blȳden mackede he sende de lamē makede he bat Dar ve draḡn vp ōme de iodē orē hd Sy gȳghen ōme na nacht v dach dar se one mochtē doden Ock eddele worste noch wyl yck yuck saghē mer Se seden he wer eȳ vosstorer mein Fehler orer / E / Se deden ōme also rechte we myt zysen vnd myt besmen Dat gherychte dat yck ou̾ on sad dat moste yck don myt noden Pilat 9 sprack de iodē hadde ōne yn eynē dȳghe Cayphas rychtede dat ock Judas se an wo he ōne wor // koffte Jh dē wyl gud man De an synē dode werlick nü neȳ schult ghe wan // he gaff one me L rȳghē schatt als vme xxx pēnigle Der iod biscop caypas hi̾ vo̾ trat 11a He sprack pilat 9 rychter worvme S. 15 sagestü dat De wy ioden scholden vnsē haet Ge worpē vp den gud mā Dar segge wy eȳ teghen Grote ghewalt de i stu wor dem worst vnß hyr Gar stedec h lykē was ock dȳ rad da̾ by Dach v nacht to allen tyden des lone du my Eddel worste dat sy juck ghesag Ʒ de schult yß sȳ eghen He leuede noch hedde dā sȳ strēghe rychte Jck was dar by v horde al sȳ gheschychte He was warlykē godes son als he vd synē mūde sprack Wēte he ock to allē tyden vnse wyre wyre=vîre tho brack Dat wy ōme haddē tho vosne ghesacht v helt dat al vo̾ nychte Pylat 9 sprack gy ioden reden myt wndült Cayphas du L hefft an synē dode de mestē L schult Du vnd dȳ swagher ānas werē ome 11b nü holt Gy hadden well walscker lyst ghdacht er gy de her wēghen Gy were das na dat gy ōme dē doet mochtē weruē Cayphas du sprekest e d wer bedder dat is scholde steruē wā dat al de ganse werlt scholde wo̾ derue. Gy quelden one de ganse nacht er sy ōne to rychte S. 16 brachtē Gy quemē to meck dat yck dat rychtē scholde Gy sprekē he hedde wo̾kert dat wolck vā gallileen Jch worrychte es nycht yck sētte one erst kōnghe herode Wü scher he meck on vedde̾ sāde l. wedder = wider he wāt an ome neyne schulde Muck wūdert sere wü de meyst̾ het s t ghelert // he hadde vnß wol mer wā halff workrt // dat hadde he ghedan my syn̾ kunst v gokely Jck kande synē vader L wol dat waß eȳ tȳme̾ mā Sȳ moder hir ock den ludē me dat 12a ln spn He sules spone las so mē des wol ghedenckē kan Noch was he eȳ meyster syn̾ kuste yn der nyghē gramatice Myck wūdert ser syn̾ scharppē lyste He was eȳ meyst̾ V konde wol yn de sterne seyn Wad j der werlde was edder scholde gheschen Also yw eȳ mach hebb hort edder seȳ wort wyse vnses he̾tē grūt he al wol wüste De worstē yn tornȳghen mode sȳ v roüe begūde to redē De iodē do Al wor ōme stūden also h̾tē noden Se sprekē eddel worste we moghē nemāde doden wette al ghewertlike S. 17 recht sȳ vnß ghenomē Pilat 9 sprack gy hebb eyne lychte mūt Gy lachen al dat gy suluest spreke gy doch ou̾ g L doeyt scholde gā syn blt Oue̾ jüvck v ye schlechte alto male 12b komē vp synē dot wer ghy so ser vor wreltten Dar me geue gy ghelt fo. l . vorvlitten fo. l . valschheit Dat he yuck wort wor raden V myt grot̾ walsheyt gy ōme dat deden Spreke gy doch he hedde den tyns dē keysers vo̾boden So gy ridder v knechte de sake al wol wettē Sentürio eȳ ridde̾ stūt na dar by He sprack eddel worste wyl gy horē wü ed dar me sy Pilat 9 sprack he makede des keysers tyns vnfry Wā me ōme syne mǖk bd de mē fo scholde gheue Centurio sprack de iodē were myt sendē oghē blynt wēte so he sprack was warlykē godes kȳt He hadde to bedē ou̾ sūnē v ma v ock den wynt Noch quā he yn grote nt v ed gynck on an sȳ leuē Centurio sprack denck pilatus vü L dü spreckest Do de iodē yn der synagogē werē 13a Do mē vnß w̾ bodede wd allē end werē S. 18 Dat de de torne dyck v dyn̾ erē Dat he dyck des nycht wettē leyt Dar vāne du dyck an ome wrekest Pilat 9 sprack nü horet gy edelē rome̾ Jck loüe der ioden saghe nü nycht mere Keret myck nü dusse tchlike beghere Jch bȳ dar vnschuldich an dat swere Jch by ywē hulden En del der ioden Deden ome grot vngheuoch Dar me hēbbe gik se ock straftet genoch L duoch Wētte yck wat̾ nā v myne hende Do yck wo̾nā dat ōne to dode wolden hebb Se kofftē one v he wart one wo̾raden Se repē oüe̾ Syck v re kȳder sȳ bloet Jck wed ock wol or ende wert nūmer güd Myt dē her dreuē se grot ou̾ moet Jck by dar vnschüldich an synt de iodē Dat suluē doden Symō eȳ jūger hir wor trat dē ghemenē rad wu kümestu L myt hulpe reden hir to pilat Du segest g̾ne dat du vnschuldych 13b werest an der dat Id wert syck nü wol rychtē wü dü dat hefst ghe v nd De mūt kā sprekē dyne wort to male sclecht weß du suluest nycht woldest dn dat dede dȳ knecht Nu segestu g̾ne dat du heddest gherychtet recht Do de he̾ wō deck stūt ghewāghē v S. 19 ghe būden Nu woldestu dyn̾ sake g̾ne eȳt fallen wü sprekestü do de here eȳt fallen nycht eȳ sprack Do he dē doet v de bytterē martyr an syck sach Dat grte wnrecht dat myt ghewält ou̾ ōne schagh wu kleyne dyck dat tho h̾ten gynck do wēndē de rome̾ alle Eȳ keyser eȳ kōnick eȳ greue eȳ worste edder eȳ knecht Sy schold ōme hen ghedelt eȳ godlyck recht Dat gy nycht eynē guden man sūder schulde letē wordry // L wen De keyser sprack gy heydē iodē mochtē 14a wol mẏt ghemake leuē Hedde gy de sake dē keyser tho ghescreuē Do dachte ghi angestlykē hir n y cht Ve to steruē Pilat 9 sprack yck yck wylß my wor war eȳ schüldighē De iodē repē eddel worst wil gy horē dat wü pilat 9 sprack do he dat rychte oüer ōne sad Jck mach dy latē leuē edd̾ doden horstü dat He leyt ōme ser myt spiszen sclan Do he swech gar wnduldighen Lazar 9 eȳ eddel mēsche hir wor L trat Gar dogētlykē he de rome̾ to S. 20 wort bäd seyt wu god de here an meck ghe wūdert had Jck was doet he hefft myck wedd̾ laten leuē // wol dre daghe v wer wer = vier nacht lach yck yn der erden vorstünckē God losede myck wedde̾ fo wte dē helle wuncken Deß louet gy eddelen her yck lach in 14b deme g̾ue worstünckē Doch wolde God de zele de lycham wedder gheuē wü schulde yck dat wo̾swyghen v wo̾dulden Wēte al de hir wor ywck steyn Hen dat al to male myt orē oghen wo gheseȳ Wü dat grote wūderlekē an meck ys gheschen Do dat god v sȳ gnade an meck hebben wolde De worste sprack Pilat 9 dut hefft du wol ghehort Dat du hefft ou̾ on ghegheuē also grotē mort De süllüe wo̾ deruet dyck v al dyne bort Des schaltu hute an dussem daghe des keysers sȳ wanghen De worste sprack gy romer gripet Pilatū an al to hant V legget om ou̾ sȳ beȳ eȳ yserē starke bant Smedet on myt synē halse waste an de want wor he godes S. 21 Lycha hefft ghelatē dar na schal L myck worlanghen Wüste yerich mā wor he on hedde gheg̾uē De myck dar wolde brȳghē to dusser stūt De wolde yck to lone geuē mānich pǖt w sȳ bestē don de wile yck were ghesūt He scholde ock na dussē daghe deß Keysers Josep v nicodē 9 sprekē beyde also L hulde haüē Gy heren latet ywē trn sȳ v veset wro wy willē ywck myt leue hute brēghē dar to Dar wy godes lychā hebbē begrauē myt we̾den v erden Ock koffte wy fo virck v mirrē mēnich pünt Wy leden one eynē stȳ al to der stünt Doch an dē driddē daghe de here vpstūt Dat seghe ses iodē ridder se eȳkūden des nycht kerē Ghesūt yst de here vp ghestanden Do he ws dem graüe stech de werde deghen Vp hoff he syne hant v gaff ōme synē seghē Dat orer neȳ eynē wȳgher kūde reghē Vp stūt he werlykē v droch eyne wanē an synē handen Lucas eȳ vanen wyß jūgherē v cleophas De were L to betüghe myt orē mūde datz De here werlykē by ome waß 15b Jn eynē gardē he vns wāt de waß gheslottē So gȳghe he to emaüß vp dē weghe L pleghē wā sȳn martir begūde he ōn rede to S. 22 Wāte se werē alle mode v troret wā synē word worde wy ghesūt v vnüordroten wy beden den her so he scholde by vnß blyuē He quā tho to vnß v nā dat brot syne hant Ghebenedigh Ʒ brack he dat brot v wart dar by bekant // wor vnsē sychtlykē oghen he wedd̾ vo̾suant Dat swe̾ wy vp got v vnse sulueß life Eddel worste noch wo̾ bad segghe we wo̾ bad = vürbaz ? Ed werē lude ghekomē wā galilee Dat he to hyel warē waß segghē v betughē se Der wolkē toghē on vf yn de hoghe // V twe engel sprekē vd de hmel to hant Sy mā wā gallilee wat ys hir ywe stant Wad sta gy sende ȳ dē himel ys is gheuant De yuck all hefft vo̾lost vd deß dwuels moghe Her worste dat yß war off gy vns des L wyllen louen Jn syn̾ vppstandȳghe yß he to d̾ helle kome 16a Dar hefft he gheschicket synē willē v vnsen vromē Vn heft dē düüel al sȳ walt ghenomē He hefft vnß al vo̾loset dar wā als wy dat kūnē prouē De worste red sin ghewāt eȳ te wā goten torn He schrey lüde o wy o we dat yck bȳ gheborē schal yck dusse S. 23 langhē reyse hebb so gar wo̾lorē Dat sy dem rikē gode gheklag Ʒ yn dē ouerstē Trone De worste sprack o wy O we dat mȳ mod my yw gheber Myt erē darue yck nūmes wedder komē daz schal yck alsuß wo̾deruē latē de keyserlykē kronē Des wyl yck yn dē hȳmel schryen Dat gy iodē wo̾deruē hebbn im dē wel reynē Synt wy rome̾ ywck jodē myt gāse Trwē meynē Des mote gy ou̾ lāghe tyt beyde schryghē v wenē De vd abrahā schlechte sȳ beyde eghen v srighen Lagin 9 eȳ blynt iode de dar sende wart 16b latet here ywuē torn jck brȳghe yück vp de wart Jck wed eȳ eddel wroue Dat wyff ys arm v guder art L anghesycht Se hefft eynē dock daran steyt des her Dē hee yck by or seȳ to menyg̾ stūt seȳ konnte auch sen gelesen werden Se geue es nycht wo̾ eȳ lant v dusent pünt // we dē myt ȳnicheyt an ghesüt yß he kranck he wert ghesü nt wyl se es juck myt wyllē nycht gheuē nemet eß myt nychte Here wultü dat my enē bodē wyl yck or senden So bear dat du er deyst neyne ghewalt we n Dat is de forme vd der rechten stlt // Here loue myck des ghemaltes S. 24 hefft nu hant ghespalt Du schalt or des nycht nemē edde̾ aff penden De worste sprack lagin 9 yck Danck dycke der leuē mere Lad De wrouē to myck snellycken L komē here So ys woruüll Ʒ al mȳß h̾ten beghere 17a Mē schal or don neȳ wngheuoh dat swe̾ yck by myn̾ tre wu schē dat wise schiere boden word vd ghesant To der wrouē se scholde komē al to hant Vroneke was der eddelē wrouē name ghenant Do se de worstē ansach sȳ sorghe wart wylde He begūde or dusse rede tp vos kūden Fronica meck hefft ghesag Ʒ eȳ eddel mā L an Du hefft ey dock dar steyt des her̾n antlate Giff one meck ifft yck teghē deck wo̾derē kan Deß wil yck dy ghenesē lan myt al dynē wrūden De wroue worschrack vriunden er h̾te quā yn arbeyt v wo̾sakede dar rechtē warheyt Se sprack he̾ yck gheüeß dyck noch dorch lff edd leyd Do schregede de worste owe owe nw schach nw nicht recht deutlich myck so banghe He sprack fronicka wor nm myne wort gar euē Eck mach deck latē doden edder laten leüē wultü myck hyr des kleynodes nycht myt wyllē gheuē Deß schaltu hude an dussē daghe des keysers sȳ wanghē De wrüue sprack gevangen S. 25 Dar me wil ick eyr steruē Vp dȳ dröuet L achte yck kleyner an eȳ kaff Jck weyt wol wat myck mȳ leue h̾re gaff 17b Dat wyl ick behold bet dat yck kome yn eȳ graff. Jck hebbe das me wo̾latē De vrūde v ock de eruē De worste sprack fronica woldestu ghelouē meck wad eck dy saghe dat schastu ghelouē meck v wol holden dyck Jck wyl dyck vrighen v makē yn erē also ryck Also eȳ mȳsche wart gheborē vd dem Jsrahelskē gheschlechte Fronica neȳ myt deck dat sulüe ghewant Sitte yn eȳ schep we wyllē warē to hant Jck wyl dyck brȳghen yn dat ald beste lant Dar schulle deck wesē vnder beydde sic l. undertân ridder v knechte Vp dat yck dar ychter väd moghe henne brȳghen ihterwaz ? Fronica wo̾nȳ gar eue wad ick dy saghe De mē schülle werlykē dy wol behaghē Wultu mÿt meck dar me schaltü nemāde wraghen Sa tho huß v nȳ mede dē dock v lad vnß dar na rȳghen Fronica sprarck he̾ ick do yck sorghe buß. Gy schult myt mick a̾mē vrouē dar hēne ghan tho hüß [ barwt Myt all ywē wolke beyde wüllen vn Vn helpe meck dē dock enfan myt L also groten eren S. 26 De worste sprack wronika dat schut 18a al to hant Wm scher dat wyse bodē wu? = wie word wd ghesant Jn de stat to allē dorē v vort mer up dat lant Se quemē to rosse v to pde godes loff to vo̾mere Se toghe dar hen al myt so grote sanghe Dē dock hedde se yn orer laden wordecket io Se gynck also v eȳt seack den dock myt grotē erē Dat de worste sack v were des al s o wro Fronica sprack gy rome̾ alle behodet meck wor dwāghe Dat vnß de iud v heyden vmē drünghen Myt luder stēme dat se teghē eȳ and sünghen De ezel v mul dar so ser se drūghē Dat de rosse v perde word also nate De iodē sūghē er wyse ischiros de heydē sūghen one wedd eȳ teghē athanatos Fronicka sprack ghelouet sistu altissim 9 De hmel v erden me saghē had or sȳghen was bouē mathe Se dedē al dat myt so grotē erē De dock was lanck lynewāt v wyt De worste dede synges L myt grosem wlite He wel nedder to der erd crüce wiss 18b synß wlyt Sprack h̾ gnade mȳ god mȳ schypper yck dy ere He bod so schold treden wā dē perden v wallē nedde̾ S. 27 vp ore Kne to de erd vn helpē byddē v an ropē den wyl werden De de iod hulpē last̾lykē to werderuē De worste sprack fronicka bereyde dy al to hant Jck wyl dy brghē ock to rome yn dat lant Dar wert dyck ock de alder grotteste ere bekāt Dat schaltu dn wā godes weghē dat wy de hulde erüerüē Fronica nā dē dock yn ore beydde hende Se gynck syck al myt gud woch vuot Myt grotē erē scone tho schyppe droch De worste philosion gaff den ioden eynē wloch Gy iodē jūck v lt hir me nyme gy eynē bosē ende De worste sprack gy romer nemet pilatū by der hant wy wyllē on brȳghen to rome dat lant Dat wy one brghē yn des Keyserß bant Dat de keyser hore wü he ed hefft L beganghen Se nemē pilatū mede al da̾ yn eȳ stryck 19a Se leten one grimechlikē lopē by syck Dat moste to seck nemē ga̾ duldychlyck Dat schach dar me dat is wart an eȳ crüce hanghē Do moste pilat 9 syn erge wanghen Se word on ener kedē vuorten alß eȳn hunt Do r ch snoret was ōme sȳ nese sȳ kyn v ock sȳ mūt He L grǖt leyt one bolde werpē yn synes schippes S. 28 V leyt en harde smeden an eyneß scheppes wrāghē Philosion sprack to dē iod gar kleyne dar He nā synē wiāt v de syne an syne schar Pilatū v de eddelē wroue fronekē klar Se warē ock an dē ochtedē dach to der tiber do se quemē wā des tiber ock bit teghē do stat Dar de worste myt synē wolke to lande trt Nü horet wü he sȳ dene̾ bd Dat se de vrowē louesā diener yn ore hulde nemē wyl gy hore wü he sprack to de̾ wyl herē Fronica nü sȳt worwüll Ʒ al vnses h̾ten beghe̾ Dat vns De wynt myt gotē erē hefft ghebrocht here dat wy myt ghesūdem liue synt ghe L komē ouer mere Beyde my yck wyl dy eyntfan myt al so 19b grotē erē Philosion hadde boden wor hen ghesant He leyt dem keyser wettē v don bekant wü he wedder me vd der ioden lant De rome̾ were deß alle wror sic l. vrô Se lepē vd myt schalle Gemeyne jck v olt v de grose rad Se brochtē dē her grose es fehlt noch anders wo ein s statt der *** t myt grotē erē dorch de stt Dat he myt synē wolke wor des keysers wote trat He kerde syck ve v sprack yck dancke jück romere̾ alle Do trat he wor de keyser also sȳ bloet wo̾ scrack do he dē keyser S. 29 ā sach Myt sotē sachtē wordē dat he sprack Wyl eddel h̾e myck ys leyt dȳ grot n // ghemack Noch dāke yck gode v bȳ deß wro dat yck dyck leuēdych wȳde De keyser sloch vp syne oghē v sach one an Bistü des nycht mȳ olde rad he̾ philosion wur bystu so lāghe ghenesē myt dynē mā Myck na fehlt is dyck ghewest so rechte bange Philosiō sprack wyl edd he̾ dat yß myck lt Jck fo vil edeler hebbe vp dusser r̾eysse ghehad groet fo L arbeyt Jck neme nycht so wel gudes als de werlt 20a dreyt V dede noch eȳ reyse v wer wd noch so lange De keyser sprack wad brgestü vnß leuer mere Bistü myt dynē wolcke to huse komē Edder hestü yenighē grotē schaden ghenomē Hestü ycht gheschyekket dynē wyllen v vnsē wrouē Edder brgestü ycht dē meyster myt dyck he̾ Neȳ yck here yck hebbe gheleden grote noet Doch do yck dar quā dat mē mick gote ere boed Jck wragede me one so seden myck he wer doeyt De ioden myt pilat 9 rade dē her hadden ghedodet Segge du myck philosion mȳ wyl S. 30 trüue mā wad hadde he den iod to lede ghedan Dat se den mā so lasterlykē ghedodet han weß was de schult welck rad hefft se dar to ghenodet werlyck yck byn bedrouet me dusse sulue mere Segghe du meck philoziō hettstü L nycht wo̾nomē Vā wēme de hoüet sake alder erst sy ghekomē Dat se dē gude mā hebbt syn leuēt ghenomē Segghe meck my ghetrwe mā wee steyt de swe̾ He sprack de iod geuē pilat 9 de meystē schult Beydde yūck v olt se veṝn ōme al io nycht holt weren De queler de ih wēghē de yuden pilat 9 vp solt Dat hebb se wor meck betugh Ʒ de iod al ghemeyne Segghe meck philosiō mȳ tre rad wad dedestü pilato al vme dat Dat he synē nyt v gotē hat Hadde gheworpē vp dē gud mā de dar waß so reynē we̾lykē yck bȳ bedrouet me dusse mere He̾ yck fenck pilatū dar swulues al tho hant V leyde eyne (fo) ouer syne bene eynē iserē bant V S. 31 smedede en myt synē alse vp an eyne want Jck hebbe one beuaret v brghe on myt myck L here De keyser sprack was schal vnß de vntre hünt 21a Me sate one werpē in d̾ tyber grunt schal yck a̾me krancke nūmer werdē ghesünt Dat mote arme gode yn synē ryke ewychlike erbarmē Segge meck philosiō mȳ tre wrūt Hest du nycht wo̾ warē edder yß dyck nycht word künt wor mede he de krākē lude mochte makē sūt L a̾mē kōdestu nycht rad ghegheuē myck krāke jo wyl Vp dat yck mȳ leuēt hi̾ lēghe̾ mochte wristen Dusses lāghē leghers kā yck nūmer werd wro Doch eȳ kā yck des de leghe herdē also L stro V moeyt my̾ lāghe leuēt worterē vp dusse Des yck nycht ghebetterē kā myt neyn̾ hande liste // Philosiō des keysers rad to samēde boed He sprack wyl eddel he̾ hebbet ey gudē moet Jck hope al je krāhede sal werd gud L oghen Des schul gy gud louē han v het god vor Jck hebbe myt myck ghebracht eȳ wyues nm De hefft eynē dock dar steyt des heṝn antlaet an Dat schaltü he̾ an grotē erē entfan Vorwar keyser du werst ghesūt v dar to guden hoghen Des sette yck dyck myne tre to eynē pande Allet dat se hadde dat leyt L se dort S. 32 Se ys myck ganslyke ghewolg Ʒ up myne wort 21b Du werst ghesunt wultü anders des keysers louen wort Jck hebbe se myt mynē scheppe brocht to lande De keyser sprack wur ys hen mȳ tre rad Jß dar iemāt de stede leue to meck hat Do wo̾ kūdghede he vp dem lande v yn der stad Dat se syck schullē rychtē vp wß v hebbn kerssen wß = wahs Dat led he bedē vp dem lande v in der stat De lude scholden wastē v wirē alto hant V leden syck an or beste want Se wold eȳ wruūē myt also reynē hertē He leyt ghebeydē al de dar leuen Dat se schollde or opper gheuē Se schold ome deynē v na synē hulden streuē Dat scholde one jǖmer nütte w komē on al eüē V hold one wor eynē god na dussē daghe mere Eȳ grot wolck quā syck vp des waters wärt Se sūghen eynē sanck de was nü weldygher hort philosiō trat syck vp des schippes ort v wo̾werde syck gar sere He sprack wrüue loüesam latet wnß jwe kleynode schawuē Fronica stūt vp v was ghemeyt Se hadde an ghedan or beste kleyt Se gynck ȳnichlyck dar se den doch hadde gheleyt Se wysede on ga̾ wūnētlyck beydde mā v 22a wrouē Fronica nā den dock myt jnnycheyt S. 33 yn beydde hande wort gynck se dor mede alto hant Se trat myt dē worstē wor bad vp vürbaz det lant Dar wart or de alder grotteste ere bekant Al dat vp dem welde was knyde neder vp de sande Se worē wer offe werē na Se sūghē al ghelike miseo̾co̾dia fehlt De wrüuē drūghē myt dē māne dar wēte dat q̾mē wor de städ al wor des keysers este He kerde syck ve v danckede den romerē oue̾ al Do trat he myt de̾ wrouē wor bad jn den sat Dat he den krākē keyser want yn grot̾ qal He sprack wyl leue keyser he̾ yck brghe juck leue geste Se trat seck vor dē keyser also linde V so se wor de krākē keyser stünt Dē dock leydē se ou̾ sȳ antld v sȳ mūt Do stūt de krāke keyser p v was ghesūt Ock wā allē sunden qüid lyck ey w̾gnē fo W̾gnē kynde De keyser stūt vp wā allē süke de was groß He sprack werlyck düt ẏs mȳ god v ock mȳ trost De meck hute wd swärē suke had erlost De̾ wyl yck holden L wor eyn̾ god na dussē daghe mere Fronicka sprack vp kūdyghede godes wort 22b Do dat de keyser myt ȳnicheyt hadde ghehort He sprack yck wyl jūmer dar an louē S. 34 wort. Nü segg Ʒ myck wrüüe gude wad ys gwüe gude lere Edder wor mede moghe wy den heṝn dene He sprack dat pṝ nṝ Se ys dat alder erste ghebede He latet juck dopē v wes Ʒ yn de louē stede Dat was dat erste dat god synē jūgherē dede Syt duldych hebbt god leff So wyl he syck mit juck wo̾ eynē Sȳ h̾te wort ome gottlyker leue bekārt De lēghede wart laghe ifrp. 23b dat ōn an ōme nycht ghespart To dē syē statt ōn vielleicht du zu lesen he sprack wy wyllē gode eren Dar na eȳ keyser quā des namē do yck y bekāt Titüß vespazian 9 was sȳ name ghenāt wel grotter gnade he an de doke want wor war alß vnß de schrifft n saß sȳ fo l. sag Ʒ , saget süke bekūt ōme to kerē He hadde eȳ süke de nü werlde was ghehort Dat ōme de wespē wōden yn der nesen syn Dar an hadde he yāmer v sware pyn Dar vp lede de wroüe dat sulue dockelyn De vloghē ōme to der L nesē vd or nest wort vorstort Do det wūdertekē an dem keyser schach 23a Dat de suke eynē ende nā v sȳ grot vnghemack He wel neder to der erd v sprack L here Gnade meck mȳ god mȳ schopper vnd mȳ De ke ẏ ser was wro he v al sȳ ghesynde seyt S. 35 wu drade he de wrouē to syck komē leyt V wā or syck al dynck berychte leyt wā wē dat eddel antlat dar he ghekomē were Se sprack dat gaff myck mȳ god v mȳ leue here Do he p dusse erd hadde wel wūders ghedn De de snod iodē so lest̾lyke ghedod Ʒ hn Se pinde on dat ome sȳ srle lyff wā blode ran Dat dedē se ome dorch ou̾moeyt me synē gudē lere wyl ghy horē wü de eddel keyser sprack Hyr ve wyl yck wrekē an ōne al my nghemack Edder nūmer to rome komē vnde̾ dack He sprack bereydet jück gy rykē romeskē herē De tornẏghe keyser wolde do nycht lēgher beyden Myt werde halff hūdert schyppē leyd he syck bereyden He segelde snel beyde dep v brede He sprack we deck iherusalem Jck wyl dyck ve kerē Gy iodē hebbe sere an myck ghebrocken 23b He sprack gy iodē wor me hebbe gy dat ghedan Dat gy den gode mā so last̾lykē ghedodet han Gy scloghē on dat ōme sȳ sarte mein fehler lyff wā blode rā Seyt gy snod ioden dat schal an yück werd ghewrokē Do de toringhe keyser dar to lande wart ghewort He stychtede brant roff v grotē mort De ioden hadden Do neyne wrede dort e wor delghede wylt tm v al dynck wnghehure mürē S. 36 borghe dar worstoret wart He lonede de ledighē yoden wöl na orer rt De lēghe wart an one dar nycht ghespart Se beydē Dē herē ve gnade sȳ mylde was dar düre He beuysede sȳ torn so wuētlykē wēte also god me dertych pēnȳghe ghegheuē wart So schattede he de iod io na orer art Se mostē warē eȳ angestlykē vard Ve eynē pēnick gaf he dryttych ioden grmych lyke Nu hebbe wy dat al wol ghehort wu iherusalē v dat gode lant wart worstort De keyser hoff syck wedder wort na rome Vn erde das god L synē ewyghen ryke Dusse antlt v fronica to rome ist 24a we dat an sd v loüe an vnsē herē im crist wēte vp erd neȳ grott̾ hilghedœm ist So werdych v so grot dat dusse kūne ghelykē Hir ve so wyl wy g̾ne erē wā wy a̾mē an vnssē lestē ende lygghen w al der werlde wrolycheyt hen worteghen Dat vnß de bytter doet wyl an styghen So mote vnß go d to fo hulpe komē dorch im vnsē herē Jck r eghe vs boghe mane dyck du wẏl srte god De dusse wort wā godes antlate ghe dychtet had Gyff vnß he̾ wa̾ rüwe v bestedeghe vnß dyn̾ stadt V ey lutter S. 37 bycht an vnsē lestē ende legghē v dȳ Hilghe lycham mȳ leste spise sy Amē Byddet wor de schryuer gl de palme auēde moccccl lxxxx Na vnses herē ghebort zil. Cassel 7. Dec. 1840. Wilhelm Grimm.