X(C śriyaṃ parārdhyāṃ vidadhad vidhātṛjit tamo nirasyann abhibhūtabhānubhṛt Xnudan nidāghaṃ jitacārucandramāḥ sa vandyate 'rhann iha yasya nopamā C) // X(C śriyaṃ para-ardhyāṃ vidadhad vidhātṛ-jit tamo nirasyann abhibhūta-bhānu-bhṛt Xnudan nidāghaṃ jita-cāru-candra-māḥ sa vandyate 'rhann iha yasya na upamā C) // X(Cāsīd viśālonnatasānulakṣmyā payodapaṅktyeva parītapārśvaṃ Xudagradhiṣṇyāṃ gagane 'vagāḍhaṃ puraṃ mahar2ṣeḥ kapilasya vastu C) // X(Cāsīd viśāla-unnata-sānu-lakṣmyā payo-da-paṅktya īva parīta-pārśvaṃ Xud-agra-dhiṣṇyāṃ gagane 'vagāḍhaṃ puraṃ mahar2ṣeḥ kapilasya vastu C) // X(Csitonnateneva nayena hṛtvā kailāsaśailasya yad abhraśobhām Xbhramād upetān vahadambuvāhān saṃbhāvanāṃ vā saphalīcakāra C) // X(Csita-unnatena iva nayena hṛtvā kailāsa-śailasya yad abhra-śobhām Xbhramād upetān vahad-ambu-vāhān saṃbhāvanāṃ vā sa-phalī-cakāra C) // X(Cratnaprabhodbhāsini yatra lebhe tamo na dāridryam ivāvakāśam Xparārdhyapauraiḥ sahavāsatoṣāt kṛtasmitevātirarāja lakṣmīḥ C) // X(Cratna-prabhā-udbhāsini yatra lebhe tamo na dāridryam iva avakāśam Xpara-ardhya-pauraiḥ saha-vāsa-toṣāt kṛta-smita īva atirarāja lakṣmīḥ C) // tasmin vane śrīmati rājapatnī prasūtikālaṃ samavekṣamāṇā śayyāṃ vitānopahitāṃ prapede nārīsahasrair abhinandyamānā // tasmin vane śrīmati rāja-patnī prasūti-kālaṃ samavekṣamāṇā śayyāṃ vitāna-upahitāṃ prapede nārī-sahasrair abhinandyamānā // tataḥ prasannaś ca babhūva puṣyas tasyāś ca devyā vratasaṃskṛtāyāḥ pārśvāt suto lokahitāya jajñe nirvedanaṃ caiva nirāmayaṃ ca // tataḥ prasannaś ca babhūva puṣyas tasyāś ca devyā vrata-saṃskṛtāyāḥ pārśvāt suto loka-hitāya jajñe nir-vedanaṃ ca eva nir-āmayaṃ ca // [Verse 1.9 corresponds to 1.25 in ed. Cowell.] ūror yathaurvasya pṛthoś ca hastān māndhātur indrapratimasya mūrdhnaḥ kakṣīvataś caiva bhujāṃsadeśāt tathāvidhaṃ tasya babhūva janma // ūror yathā aurvasya pṛthoś ca hastān māndhātur indra-pratimasya mūrdhnaḥ kakṣīvataś ca eva bhuja-aṃsa-deśāt tathā-vidhaṃ tasya babhūva janma // X(Cprātaḥ payodād iva tigmabhānuḥ samudbhavan so 'pi ca matṛkukṣeḥ Xsphuran mayūkhair vihatāndhakāraiś cakāra lokaṃ kanakāvadātam C) // X(Cprātaḥ payo-dād iva tigma-bhānuḥ samudbhavan so 'pi ca ma-tṛ-kukṣeḥ Xsphuran mayūkhair vihata-andha-kāraiś cakāra lokaṃ kanaka-avadātam C) // X(Ctaṃ jātamātram atha kāñcanayūpagauraṃ prītaḥ sahasranayaṇaḥ śanakair gṛhṇāt Xmandārapuṣpanikaraiḥ saha tasya mūrdhni khān nirmale ca vinipetatur ambudhāre C) // X(Ctaṃ jāta-mātram atha kāñcana-yūpa-gauraṃ prītaḥ sahasra-nayaṇaḥ śanakair gṛhṇāt Xmandāra-puṣpa-nikaraiḥ saha tasya mūrdhni khān nir-male ca vinipetatur ambu-dhāre C) // X(Csurapradhānaiḥ paridhāryamāṇo dehāṃśujālair anurañjayaṃs tān Xsaṃdhyābhrajāloparisaṃniviṣṭaṃ navoḍurājaṃ vijigāya lakṣmyā C) // X(Csura-pradhānaiḥ paridhāryamāṇo deha-aṃśu-jālair anurañjayaṃs tān Xsaṃdhyā-abhra-jāla-upari-saṃniviṣṭaṃ nava-uḍu-rājaṃ vijigāya lakṣmyā C) // krameṇa garbhād abhiniḥsṛtaḥ san babhau (cyutaḥ Cgataḥ )khād iva yonyajātaḥ kalpeṣv an(ekeṣu ca Cekeṣv iva )bhāvitātmā yaḥ saṃprajānan suṣuve na mūḍhaḥ // krameṇa garbhād abhiniḥsṛtaḥ san babhau (cyutaḥ Cgataḥ )khād iva yony-a-jātaḥ kalpeṣv an-(ekeṣu ca Cekeṣv iva )bhāvita-ātmā yaḥ saṃprajānan suṣuve na mūḍhaḥ // dīptyā ca dhairyeṇa (ca yo Cśriyā )rarāja bālo ravir bhūmim ivāvatīrṇaḥ tathātidīpto 'pi nirīkṣyamāṇo jahāra cakṣūṃṣi yathā śaśāṅkaḥ // dīptyā ca dhairyeṇa (ca yo Cśriyā )rarāja bālo ravir bhūmim iva avatīrṇaḥ tatha āti-dīpto 'pi nirīkṣyamāṇo jahāra cakṣūṃṣi yathā śaśa-aṅkaḥ // sa hi svagātraprabhayojjvalantyā dīpaprabhāṃ bhāskaravan mumoṣa mahārhajāmbūnadacāruvarṇo vidyotayām āsa diśaś ca sarvāḥ // sa hi sva-gātra-prabhaya ūjjvalantyā dīpa-prabhāṃ bhās-karavan mumoṣa mahā-arha-jāmbūnada-cāru-varṇo vidyotayām āsa diśaś ca sarvāḥ // (anākulānyubjaCanākulāny abja)samudgatāni (niṣpeṣavadvyāyataCniṣpeṣavanty āyata)vikramāṇi tathaiva dhīrāṇi padāni sapta saptar1ṣitārāsadṛśo jagāma // (an-ākula-a-nyubja-Can-ākulāny ab-ja-)samudgatāni (niṣpeṣavad-vyāyata-Cniṣpeṣavanty āyata-)vikramāṇi tatha aiva dhīrāṇi padāni sapta saptar1ṣi-tārā-sa-dṛśo jagāma // bodhāya jāto 'smi jagaddhitārtham antyā (bhavotpattir Ctathotpattir )iyaṃ mameti caturdiśaṃ siṃhagatir vilokya vāṇīṃ ca bhavyārthakarīm uvāca // bodhāya jāto 'smi jagad-dhita-artham antyā (bhava-utpattir Ctatha ūtpattir )iyaṃ mama iti catur-diśaṃ siṃha-gatir vilokya vāṇīṃ ca bhavya-artha-karīm uvāca // khāt prasrute candramarīciśubhre dve vāridhāre śiśiroṣṇavīrye (śarīrasaṃsparśasukhāntarāya Cśarīrasaukhyārtham anuttarasya nipetatur mūrdhani tasya saumye // khāt prasrute candra-marīci-śubhre dve vāri-dhāre śiśira-uṣṇa-vīrye (śarīra-saṃsparśa-sukha-antarāya Cśarīra-saukhya-artham an-uttarasya nipetatur mūrdhani tasya saumye // śrīmadvitāne kanakojjvalāṅge vaiḍūryapāde śayane śayānam yadgauravāt kāñcanapadmahastā yakṣādhipāḥ saṃparivārya tasthuḥ // śrīmad-vitāne kanaka-ujjvala-aṅge vaiḍūrya-pāde śayane śayānam yad-gauravāt kāñcana-padma-hastā yakṣa-adhipāḥ saṃparivārya tasthuḥ // (ca Cmāyātanūjasya )divaukasaḥ khe yasya prabhāvāt praṇataiḥ śirobhiḥ ādhārayan pāṇdaram ātapatraṃ bodhāya jepuḥ paramāśiṣaś ca // (ca Cmāyā-tanū-jasya )diva-okasaḥ khe yasya prabhāvāt praṇataiḥ śirobhiḥ ādhārayan pāṇdaram ātapa-traṃ bodhāya jepuḥ parama-āśiṣaś ca // mahoragā dharmaviśeṣatarṣād buddheṣv atīteṣu kṛtādhikārāḥ yam avyajan bhaktiviśiṣṭanetrā mandārapuṣpaiḥ samavākiraṃś ca // mahā-ura-gā dharma-viśeṣa-tarṣād buddheṣv atīteṣu kṛta-adhikārāḥ yam avyajan bhakti-viśiṣṭa-netrā mandāra-puṣpaiḥ samavākiraṃś ca // tathāgatotpādaguṇena tuṣṭāḥ śuddhādhivāsāś ca viśuddhasattvāḥ devā nanandur vigate 'pi rāge magnasya duḥkhe jagato hitāya // tathā-gata-utpāda-guṇena tuṣṭāḥ śuddha-adhivāsāś ca viśuddha-sattvāḥ devā nanandur vigate 'pi rāge magnasya duḥkhe jagato hitāya // (yasya prasūtau Cyasmin prasūte )girirājakīlā vātāhatā naur iva bhūś cacāla sacandanā cotpalapadmagarbhā papāta vṛṣṭir (gaganād Cgagaṇād )anabhrāt // (yasya prasūtau Cyasmin prasūte )giri-rāja-kīlā vāta-āhatā naur iva bhūś cacāla sa-candanā ca utpala-padma-garbhā papāta vṛṣṭir (gaganād Cgagaṇād )an-abhrāt // vātā vavuḥ sparśasukhā manojñā divyāni vāsāṃsy avapātayantaḥ sūryaḥ sa evābhyadhikaṃ cakāśe jajvāla saumyārcir anīrito 'gniḥ // vātā vavuḥ sparśa-sukhā mano-jñā divyāni vāsāṃsy avapātayantaḥ sūryaḥ sa eva abhy-adhikaṃ cakāśe jajvāla saumya-arcir an-īrito 'gniḥ // prāguttare cāvasathapradeśe kūpaḥ svayaṃ prādur abhūt sitāmbuḥ antaḥpurāṇy āgatavismayāni yasmin kriyās tīrthae iva pracakruḥ // prāg-uttare ca avasatha-pradeśe kūpaḥ svayaṃ prādur abhūt sita-ambuḥ antaḥ-purāṇy āgata-vismayāni yasmin kriyās tīrthae iva pracakruḥ // dharmārthibhir bhūtagaṇaiś ca divyais taddarśanārthaṃ (vanam āpupūre Cbalam āpa pūraḥ ) kautūhalenaiva ca pāda(pebhyaḥ Cpaiś ca ) (puṣpāṇy akāle 'pi xxxxx Cprapūjayām āsa sagandhapuṣ.paiḥ ) // dharma-arthibhir bhūta-gaṇaiś ca divyais tad-darśana-arthaṃ (vanam āpupūre Cbalam āpa pūraḥ ) kautūhalena eva ca pāda-(pebhyaḥ Cpaiś ca ) (puṣpāṇy a-kāle 'pi xxxxx Cprapūjayām āsa sa-gandha-puṣ.paiḥ ) // xxxx nidarśanāny atra ca no nibodha // xxxx nidarśanāny atra ca no nibodha // yad rājaśāstraṃ bhṛgur aṅgirā vā na cakratur vaṃśakarāv ṛṣī tau tayoḥ sutau saumya sasarjatus tat kālena śukraś ca bṛhaspatiś ca // yad rāja-śāstraṃ bhṛgur aṅgirā vā na cakratur vaṃśa-karāv ṛṣī tau tayoḥ sutau saumya sasarjatus tat kālena śukraś ca bṛhas-patiś ca // sārasvataś cāpi jagāda naṣṭaṃ vedaṃ punar yaṃ dadṛśur na pūrve vyāsas tathainaṃ bahudhā cakāra na yaṃ vasiṣṭhaḥ kṛtavān aśaktiḥ // sārasvataś ca api jagāda naṣṭaṃ vedaṃ punar yaṃ dadṛśur na pūrve vyāsas tatha ainaṃ bahudhā cakāra na yaṃ vasiṣṭhaḥ kṛtavān a-śaktiḥ // vālmīkir ādau ca sasarja padyaṃ jagrantha yan na cyavano mahar2ṣiḥ cikitsitaṃ yac ca cakāra nātriḥ paścāt tad ātreya ṛṣir jagāda // vālmīkir ādau ca sasarja padyaṃ jagrantha yan na cyavano mahar2ṣiḥ cikitsitaṃ yac ca cakāra na atriḥ paścāt tad ātreya ṛṣir jagāda // yac ca dvijatvaṃ kuśiko na lebhe tad gādhinaḥ sūnur avāpa rājan velāṃ samudre sagaraś ca dadhre nekṣvākavo yāṃ prathamaṃ babandhuḥ // yac ca dvi-jatvaṃ kuśiko na lebhe tad gādhinaḥ sūnur avāpa rājan velāṃ samudre sagaraś ca dadhre na ikṣvākavo yāṃ prathamaṃ babandhuḥ // ācāryakaṃ yogavidhau dvijānām aprāptam anyair janako jagāma khyātāni karmāṇi ca yāni śaureḥ śūrādayas teṣv abalā babhūvuḥ // ācāryakaṃ yoga-vidhau dvi-jānām a-prāptam anyair janako jagāma khyātāni karmāṇi ca yāni śaureḥ śūra-ādayas teṣv a-balā babhūvuḥ // tasmāt pramāṇaṃ na vayo na (vaṃśaḥ Ckālaḥ kaścit kvacic chraiṣṭhyam upaiti loke rājñām ṛṣīṇāṃ ca (hi tāni Chitāni )tāni kṛtāni putrair akṛtāni pūrvaiḥ // tasmāt pramāṇaṃ na vayo na (vaṃśaḥ Ckālaḥ kaś-cit kva-cic chraiṣṭhyam upaiti loke rājñām ṛṣīṇāṃ ca (hi tāni Chitāni )tāni kṛtāni putrair a-kṛtāni pūrvaiḥ // evaṃ nṛpaḥ pratyayitair dvijais tair āśvāsitaś cāpy abhinanditaś ca śaṅkām aniṣṭāṃ vijahau manastaḥ praharṣam evādhikam āruroha // evaṃ nṛ-paḥ pratyayitair dvi-jais tair āśvāsitaś ca apy abhinanditaś ca śaṅkām an-iṣṭāṃ vijahau manastaḥ praharṣam eva adhikam āruroha // prītaś ca tebhyo dvijasattamebhyaḥ satkārapūrvaṃ pradadau dhanāni bhūyād ayaṃ bhūmipatir yathokto yāyāj jarām etya vanāni ceti // prītaś ca tebhyo dvi-ja-sattamebhyaḥ sat-kāra-pūrvaṃ pradadau dhanāni bhūyād ayaṃ bhūmi-patir yathā-ukto yāyāj jarām etya vanāni ca iti // atho nimittaiś ca tapobalāc ca taj janma janmāntakarasya buddhvā śākyeśvarasyālayam ājagāma saddharmatarṣād asito mahar2ṣiḥ // atha u nimittaiś ca tapo-balāc ca taj janma janma-anta-karasya buddhvā śākya-īśvarasyā alayam ājagāma sad-dharma-tarṣād asito mahar2ṣiḥ // taṃ brahmavidbrahma(vidaṃ Cvidāṃ )jvalantaṃ brāhmyā śriyā caiva tapaḥśriyā ca rājño gurur gauravasatkriyābhyāṃ praveśayām āsa narendrasadma // taṃ brahma-vid-brahma-(vidaṃ Cvidāṃ )jvalantaṃ brāhmyā śriyā ca eva tapaḥ-śriyā ca rājño gurur gaurava-sat-kriyābhyāṃ praveśayām āsa nara-indra-sadma // sa pārthivāntaḥpurasaṃnikarṣaṃ kumārajanmāgataharṣa(vegaḥ Cvegaṃ ) viveśa dhīro (vanasaṃjñayeva Cbalasaṃjñayaiva tapaḥprakarṣāc ca jarāśrayāc ca // sa pārthiva-antaḥ-pura-saṃnikarṣaṃ kumāra-janma-āgata-harṣa-(vegaḥ Cvegaṃ ) viveśa dhīro (vana-saṃjñaya īva Cbala-saṃjñaya aiva tapaḥ-prakarṣāc ca jarā-āśrayāc ca // tato nṛpas taṃ munim āsanasthaṃ pādyārghyapūrvaṃ pratipūjya samyak nimantrayām āsa yathopacāraṃ purā vasiṣṭhaṃ sa ivāntidevaḥ // tato nṛ-pas taṃ munim āsana-sthaṃ pādya-arghya-pūrvaṃ pratipūjya samyak nimantrayām āsa yathā-upacāraṃ purā vasiṣṭhaṃ sa iva anti-devaḥ // dhanyo 'smy anugrāhyam idaṃ kulaṃ me yan māṃ didṛkṣur bhagavān upetaḥ ājñāpyatāṃ kiṃ karavāṇi saumya śiṣyo 'smi viśrambhitum arhasīti // dhanyo 'smy anugrāhyam idaṃ kulaṃ me yan māṃ didṛkṣur bhagavān upetaḥ ājñāpyatāṃ kiṃ karavāṇi saumya śiṣyo 'smi viśrambhitum arhasi iti // evaṃ nṛpeṇopamantritaḥ san sarveṇa bhāvena munir yathāvat (sa vismayotphullaCsavismayotphulla)viśāladṛṣṭir gambhīradhīrāṇi vacāṃsy uvāca // evaṃ nṛ-peṇa upamantritaḥ san sarveṇa bhāvena munir yathāvat (sa vismaya-utphulla-Csa-vismaya-utphulla-)viśāla-dṛṣṭir gambhīra-dhīrāṇi vacāṃsy uvāca // mahātmani tvayy upapannam etat priyātithau tyāgini dharmakāme sattvānvayajñānavayoanurūpā snigdhā yad evaṃ mayi te matiḥ syāt // mahā-ātmani tvayy upapannam etat priya-atithau tyāgini dharma-kāme sattva-anvaya-jñāna-vayo-anu-rūpā snigdhā yad evaṃ mayi te matiḥ syāt // etac ca tad yena nṛpar1ṣayas te dharmeṇa (sūkṣmeṇa dhanāny avāpya Csūkṣmāṇi dhanāny apāsya ) nityaṃ tyajanto vidhivad babhūvus tapobhir āḍhyā vibhavair daridrāḥ // etac ca tad yena nṛ-par1ṣayas te dharmeṇa (sūkṣmeṇa dhanāny avāpya Csūkṣmāṇi dhanāny apāsya ) nityaṃ tyajanto vidhivad babhūvus tapobhir āḍhyā vibhavair daridrāḥ // prayojanaṃ yat tu mamopayāne tan me śṛṇu prītim upehi ca tvam divyā (mayādityaCmayādivya)pathe śrutā vāg bodhāya jātas tanayas taveti // prayojanaṃ yat tu mama upayāne tan me śṛṇu prītim upehi ca tvam divyā (mayā āditya-Cmayādivya-)pathe śrutā vāg bodhāya jātas tanayas tava iti // śrutvā vacas tac ca manaś ca yuktvā jñātvā nimittaiś ca tato 'smy upetaḥ didṛkṣayā śākyakuladhvajasya śakradhvajasyeva samucchritasya // śrutvā vacas tac ca manaś ca yuktvā jñātvā nimittaiś ca tato 'smy upetaḥ didṛkṣayā śākya-kula-dhvajasya śakra-dhvajasya iva samucchritasya // ity etad evaṃ vacanaṃ niśamya praharṣasaṃbhrāntagatir narendraḥ ādāya dhātryaṅkagataṃ kumāraṃ saṃdarśayām āsa tapodhanāya // ity etad evaṃ vacanaṃ niśamya praharṣa-saṃbhrānta-gatir nara-indraḥ ādāya dhātry--aṅka-gataṃ kumāraṃ saṃdarśayām āsa tapo-dhanāya // cakrāṅkapādaṃ sa (tato Ctathā )mahar2ṣir jālāvanaddhāṅgulipāṇipādam sorṇabhruvaṃ vāraṇavastikośaṃ savismayaṃ rājasutaṃ dadarśa // cakra-aṅka-pādaṃ sa (tato Ctathā )mahar2ṣir jāla-avanaddha-aṅguli-pāṇi-pādam sa-ūrṇa-bhruvaṃ vāraṇa-vasti-kośaṃ sa-vismayaṃ rāja-sutaṃ dadarśa // dhātryaṅkasaṃviṣṭam avekṣya cainaṃ devyaṅkasaṃviṣṭam ivāgnisūnum babhūva (pakṣmāntavicañcitāśrur Cpakṣmāntar iva añcitāśrur niśvasya caiva tridivonmukho 'bhūt // dhātry--aṅka-saṃviṣṭam avekṣya ca enaṃ devy--aṅka-saṃviṣṭam iva agni-sūnum babhūva (pakṣma-anta-vicañcita-aśrur Cpakṣma-antar iva añcita-aśrur niśvasya ca eva tri-diva-un-mukho 'bhūt // dṛṣṭvāsitaṃ tv aśrupariplutākṣaṃ snehāt (tanūjasya Ctu putrasya )nṛpaś cakampe sagadgadaṃ bāṣpakaṣāyakaṇṭhaḥ papraccha (sa Cca )prāñjalir ānatāṅgaḥ // dṛṣṭva āsitaṃ tv aśru-paripluta-akṣaṃ snehāt (tanū-jasya Ctu putrasya )nṛ-paś cakampe sa-gadgadaṃ bāṣpa-kaṣāya-kaṇṭhaḥ papraccha (sa Cca )pra-añjalir ānata-aṅgaḥ // alpāntaraṃ yasya vapuḥ (surebhyo Cmuneḥ syād bahvadbhutaṃ yasya ca janma dīptam yasyottamaṃ bhāvinam āttha cārthaṃ taṃ prekṣya kasmāt tava dhīra bāṣpaḥ // alpa-antaraṃ yasya vapuḥ (surebhyo Cmuneḥ syād bahv-adbhutaṃ yasya ca janma dīptam yasya uttamaṃ bhāvinam āttha ca arthaṃ taṃ prekṣya kasmāt tava dhīra bāṣpaḥ // api sthirāyur bhagavan kumāraḥ kaccin na śokāya mama prasūtaḥ (labdhā Clabdhaḥ )kathaṃcit salilāñjalir me na khalv imaṃ pātum upaiti kālaḥ // api sthira-āyur bhagavan kumāraḥ kac-cin na śokāya mama prasūtaḥ (labdhā Clabdhaḥ )kathaṃ-cit salila-añjalir me na khalv imaṃ pātum upaiti kālaḥ // apy akṣayaṃ me yaśaso nidhānaṃ kaccid dhruvo me kulahastasāraḥ api prayāsyāmi sukhaṃ paratra (supto 'pi Csupte 'pi )putre 'nimiṣaikacakṣuḥ // apy a-kṣayaṃ me yaśaso nidhānaṃ kac-cid dhruvo me kula-hasta-sāraḥ api prayāsyāmi sukhaṃ paratra (supto 'pi Csupte 'pi )putre 'nimiṣa-eka-cakṣuḥ // kaccin na me jātam aphullam eva kula(pravālaṃ Cprabālaṃ )pariśoṣabhāgi kṣipraṃ vibho brūhi na me 'sti śāntiḥ snehaṃ sute vetsi hi bāndhavānām // kac-cin na me jātam a-phullam eva kula-(pravālaṃ Cprabālaṃ )pariśoṣa-bhāgi kṣipraṃ vibho brūhi na me 'sti śāntiḥ snehaṃ sute vetsi hi bāndhavānām // ity āgatāvegam aniṣṭabuddhyā buddhvā narendraṃ sa munir babhāṣe mā bhūn matis te nṛpa kācid anyā niḥsaṃśayaṃ tad yad avocam asmi // ity āgata-āvegam an-iṣṭa-buddhyā buddhvā nara-indraṃ sa munir babhāṣe mā bhūn matis te nṛ-pa kā-cid anyā niḥ-saṃśayaṃ tad yad avocam asmi // nāsyānyathātvaṃ prati vikriyā me svāṃ vañcanāṃ tu prati viklavo 'smi kālo hi me yātum ayaṃ ca jāto jātikṣayasyāsulabhasya boddhā // na asya anyathātvaṃ prati vikriyā me svāṃ vañcanāṃ tu prati viklavo 'smi kālo hi me yātum ayaṃ ca jāto jāti-kṣayasya a-su-labhasya boddhā // vihāya rājyaṃ viṣayeṣv anāsthas tīvraiḥ prayatnair adhigamya tattvam jagaty ayaṃ mohatamo nihantuṃ jvaliṣyati jñānamayo hi sūryaḥ // vihāya rājyaṃ viṣayeṣv an-āsthas tīvraiḥ prayatnair adhigamya tattvam jagaty ayaṃ moha-tamo nihantuṃ jvaliṣyati jñānamayo hi sūryaḥ // duḥkhārṇavād vyādhivikīrṇaphenāj jarātaraṅgān maraṇogravegāt uttārayiṣyaty ayam uhyamānam (ārtaṃ Cārttaṃ )jagaj jñānamahāplavena // duḥkha-arṇavād vyādhi-vikīrṇa-phenāj jarā-taraṅgān maraṇa-ugra-vegāt uttārayiṣyaty ayam uhyamānam (ārtaṃ Cārttaṃ )jagaj jñāna-mahā-plavena // prajñāmbuvegāṃ sthiraśīlavaprāṃ samādhiśītāṃ vratacakravākām asyottamāṃ dharmanadīṃ pravṛttāṃ tṛṣṇārditaḥ pāsyati jīvalokaḥ // prajñā-ambu-vegāṃ sthira-śīla-vaprāṃ samādhi-śītāṃ vrata-cakra-vākām asya uttamāṃ dharma-nadīṃ pravṛttāṃ tṛṣṇā-ārditaḥ pāsyati jīva-lokaḥ // duḥkhārditebhyo viṣayāvṛtebhyaḥ saṃsārakāntārapathasthitebhyaḥ ākhyāsyati hy eṣa vimokṣamārgaṃ mārgapranaṣṭebhya ivādhvagebhyaḥ // duḥkha-ārditebhyo viṣaya-āvṛtebhyaḥ saṃsāra-kāntāra-patha-sthitebhyaḥ ākhyāsyati hy eṣa vimokṣa-mārgaṃ mārga-pranaṣṭebhya iva adhva-gebhyaḥ // vidahyamānāya janāya loke rāgāgnināyaṃ viṣayendhanena prahlādam ādhāsyati dharmavṛṣṭyā vṛṣṭyā mahāmegha ivātapānte // vidahyamānāya janāya loke rāga-agnina āyaṃ viṣaya-indhanena prahlādam ādhāsyati dharma-vṛṣṭyā vṛṣṭyā mahā-megha ivā atapa-ante // tṛṣṇārgalaṃ mohatamaḥkapāṭaṃ dvāraṃ prajānām apayānahetoḥ vipāṭayiṣyaty ayam uttamena saddharmatāḍena durāsadena // tṛṣṇā-argalaṃ moha-tamaḥ-kapāṭaṃ dvāraṃ- prajānām apayāna-hetoḥ vipāṭayiṣyaty ayam uttamena sad-dharma-tāḍena dur-āsadena // svair mohapāśaiḥ pariveṣṭitasya duḥkhābhibhūtasya nirāśrayasya lokasya saṃbudhya ca dharmarājaḥ kariṣyate bandhanamokṣam eṣaḥ // svair moha-pāśaiḥ pariveṣṭitasya duḥkha-abhibhūtasya nir-āśrayasya lokasya saṃbudhya ca dharma-rājaḥ kariṣyate bandhana-mokṣam eṣaḥ // tan mā kṛthāḥ śokam imaṃ prati tvam (asmin sa śocyo 'sti Ctat saumya śocye hi )manuṣyaloke mohena vā kāmasukhair madād vā yo naiṣṭhikaṃ śroṣyati nāsya dharmam // tan mā kṛthāḥ śokam imaṃ prati tvam (asmin sa śocyo 'sti Ctat saumya śocye hi )manuṣya-loke mohena vā kāma-sukhair madād vā yo naiṣṭhikaṃ śroṣyati na asya dharmam // bhraṣṭasya tasmāc ca guṇād ato me dhyānāni labdhvāpy akṛtārthataiva dharmasya tasyā śravaṇād ahaṃ hi manye vipattiṃ tridive 'pi vāsam // bhraṣṭasya tasmāc ca guṇād ato me dhyānāni labdhva āpy a-kṛta-arthata aiva dharmasya tasyā a śravaṇād ahaṃ hi manye vipattiṃ tri-dive 'pi vāsam // iti śrutārthaḥ sasuhṛt sadāras tyaktvā viṣādaṃ mumude narendraḥ evaṃvidho 'yaṃ tanayo mameti mene sa hi svām api (sāravattām Csāramattām ) // iti śruta-arthaḥ sa-su-hṛt sa-dāras tyaktvā viṣādaṃ mumude nara-indraḥ evaṃ-vidho 'yaṃ tanayo mama iti mene sa hi svām api (sāravattām Csāramattām ) // (ārṣeṇa Cāryeṇa )mārgeṇa tu yāsyatīti cintāvidheyaṃ hṛdayaṃ cakāra na khalv asau na priyadharmapakṣaḥ saṃtānanāśāt tu bhayaṃ dadarśa // (ārṣeṇa Cāryeṇa )mārgeṇa tu yāsyati iti cintā-vidheyaṃ hṛdayaṃ cakāra na khalv asau na priya-dharma-pakṣaḥ saṃtāna-nāśāt tu bhayaṃ dadarśa // atha munir asito nivedya tattvaṃ sutaniyataṃ sutaviklavāya rājñe sabahumatam udīkṣyamāṇarūpaḥ pavanapathena yathāgataṃ jagāma // atha munir asito nivedya tattvaṃ suta-niyataṃ suta-viklavāya rājñe sa-bahu-matam udīkṣyamāṇa-rūpaḥ pavana-pathena yathā-āgataṃ jagāma // kṛta(mitir Cmatir )anujāsutaṃ ca dṛṣṭvā munivacanaśravaṇe ca tanmatau ca bahuvidham anukampayā sa sādhuḥ priyasutavad viniyojayāṃ cakāra // kṛta-(mitir Cmatir )anujā-sutaṃ ca dṛṣṭvā muni-vacana-śravaṇe ca tan-matau ca bahu-vidham anukampayā sa sādhuḥ priya-sutavad viniyojayāṃ cakāra // narapatir api putrajanmatuṣṭo viṣaya(gatāni Cmatāni )vimucya bandhanāni kulasadṛśam acīkarad yathāvat priya(tanayas Ctanayaṃ )tanayasya jātakarma // nara-patir api putra-janma-tuṣṭo viṣaya-(gatāni Cmatāni )vimucya bandhanāni kula-sa-dṛśam acīkarad yathāvat priya-(tanayas Ctanayaṃ )tanayasya jāta-karma // daśasu pariṇateṣv ahaḥsu (caiva Ccaivaṃ prayatamanāḥ parayā mudā parītaḥ akuruta japahomamaṅgalādyāḥ (paramabhavāya Cparamatamāḥ sa )sutasya devatejyāḥ // daśasu pariṇateṣv ahaḥsu (ca eva Cca evaṃ prayata-manāḥ parayā mudā parītaḥ akuruta japa-homa-maṅgala-ādyāḥ (parama-bhavāya Cparamatamāḥ sa )sutasya devatā-ijyāḥ // api ca śatasahasrapūṛnasaṃkhyāḥ sthirabalavattanayāḥ sahemaśṛṅgīḥ anupagatajarāḥ payasvinīr gāḥ svayam adadāt sutavṛddhaye dvijebhyaḥ // api ca śata-sahasra-pūṛna-saṃkhyāḥ sthira-balavat-tanayāḥ sa-hema-śṛṅgīḥ an-upagata-jarāḥ payasvinīr gāḥ svayam adadāt suta-vṛddhaye dvi-jebhyaḥ // bahuvidhaviṣayās tato yatātmā svahṛdayatoṣakarīḥ kriyā vidhāya guṇavati (niyate Cdivase )śive muhūrte matim akaron muditaḥ purapraveśe // bahu-vidha-viṣayās tato yata-ātmā sva-hṛdaya-toṣa-karīḥ kriyā vidhāya guṇavati (niyate Cdivase )śive muhūrte matim akaron muditaḥ pura-praveśe // dviradaradamayīm atho mahārhāṃ sitasitapuṣpabhṛtāṃ maṇipradīpām abhajata śivikāṃ śivāya devī tanayavatī praṇipatya devatābhyaḥ // dvi-rada-radamayīm atha u mahā-arhāṃ sita-sita-puṣpa-bhṛtāṃ maṇi-pradīpām abhajata śivikāṃ śivāya devī tanayavatī praṇipatya devatābhyaḥ // puram atha purataḥ praveśya patnīṃ sthavirajanānugatām apatyanāthām nṛpatir api jagāma paurasaṃghair divam amarair maghavān ivārcyamānaḥ // puram atha purataḥ praveśya patnīṃ sthavira-jana-anugatām apatya-nāthām nṛ-patir api jagāma paura-saṃghair divam a-marair maghavān iva arcyamānaḥ // bhavanam atha vigāhya śākyarājo bhava iva ṣaṇmukhajanmanā pratītaḥ idam idam iti harṣapūrṇavaktro bahuvidhapuṣṭiyaśaskaraṃ vyadhatta // bhavanam atha vigāhya śākya-rājo bhava iva ṣaṇ-mukha-janmanā pratītaḥ idam idam iti harṣa-pūrṇa-vaktro bahu-vidha-puṣṭi-yaśas-karaṃ vyadhatta // iti narapatiputrajanmavṛddhyā sajanapadaṃ kapilāhvayaṃ puraṃ tat dhanadapuram ivāpsaraso 'vakīrṇaṃ muditam abhūn nala(kūbaraCkūvara)prasūtau // iti nara-pati-putra-janma-vṛddhyā sa-jana-padaṃ kapila-āhvayaṃ puraṃ tat dhana-da-puram iva apsaraso 'vakīrṇaṃ muditam abhūn nala-(kūbara-Ckūvara-)prasūtau // [[iti (Cśrī-C)buddha-carite mahā-kāvye bhagavat-prasūtir nāma prathamaḥ sargaḥ -- 1 --]] ā janmano janma(jarāntagasya Cjarāntakasya tasyātmajasyātmajitaḥ sa rājā ahany ahany arthagajāśvamitrair vṛddhiṃ yayau sindhur ivāmbuvegaiḥ // ā janmano janma-(jarā-anta-gasya Cjarā-antakasya tasya atma-jasyā atma-jitaḥ sa rājā ahany ahany artha-gaja-aśva-mitrair vṛddhiṃ yayau sindhur iva ambu-vegaiḥ // dhanasya ratnasya ca tasya tasya kṛtākṛtasyaiva ca kāñcanasya tadā hi (naikān sa nidhīn avāpa Cnaikātmanidhīn avāpi manorathasyāpy atibhārabhūtān // dhanasya ratnasya ca tasya tasya kṛta-a-kṛtasya eva ca kāñcanasya tadā hi (na ekān sa nidhīn avāpa Cna eka-ātma-nidhīn avāpi mano-rathasya apy ati-bhāra-bhūtān // ye padmakalpair api ca dvipendrair na maṇḍalaṃ śakyam ihābhinetum madotkaṭā haimavatā gajās te vināpi yatnād upatasthur enam // ye padma-kalpair api ca dvi-pa-indrair na maṇḍalaṃ śakyam iha abhinetum mada-utkaṭā haimavatā gajās te vina āpi yatnād upatasthur enam // nānāṅkacihnair navahemabhāṇḍair (vibhūṣitair Cabhūṣitair )lambasaṭais tathānyaiḥ saṃcukṣubhe cāsya puraṃ turaṃgair balena maitryā ca dhanena cāptaiḥ // nānā-aṅka-cihnair nava-hema-bhāṇḍair (vibhūṣitair Ca-bhūṣitair )lamba-saṭais tatha ānyaiḥ saṃcukṣubhe ca asya puraṃ turaṃ-gair balena maitryā ca dhanena cā aptaiḥ // puṣṭāś ca tuṣṭāś ca (tathāsya Ctadāsya )rājye sādhvyo 'rajaskā guṇavatpayaskāḥ udagravatsaiḥ sahitā babhūvur bahvyo bahukṣīraduhaś ca gāvaḥ // puṣṭāś ca tuṣṭāś ca (tatha āsya Ctada āsya )rājye sādhvyo 'rajaskā guṇavat-payaskāḥ ud-agra-vatsaiḥ sahitā babhūvur bahvyo bahu-kṣīra-duhaś ca gāvaḥ // madhyasthatāṃ tasya ripur jagāma madhya(sthaCsva)bhāvaḥ prayayau suhṛttvam viśeṣato dārḍhyam iyāya mitraṃ dvāv asya pakṣāv aparas tu (nāsa Cnāśam ) // madhya-sthatāṃ tasya ripur jagāma madhya-(stha-Csva-)bhāvaḥ prayayau su-hṛttvam viśeṣato dārḍhyam iyāya mitraṃ dvāv asya pakṣāv a-paras tu (nā asa Cnāśam ) // tathāsya mandānilameghaśabdaḥ saudāminīkuṇḍala(maṇḍitābhraḥ Cmaṇḍitāṅgaḥ ) vināśmavarṣāśanipātadoṣaiḥ kāle ca deśe pravavarṣa devaḥ // tatha āsya manda-anila-megha-śabdaḥ saudāminī-kuṇḍala-(maṇḍita-abhraḥ Cmaṇḍita-aṅgaḥ ) vina āśma-varṣa-aśani-pāta-doṣaiḥ kāle ca deśe pravavarṣa devaḥ // ruroha (sasyaṃ Csaṃyak )phalavad yathar2tu tadākṛtenāpi kṛṣiśrameṇa tā eva (cāsyauṣadhayo Ccaivauṣadhayo )rasena sāreṇa caivābhyadhikā babhūvuḥ // ruroha (sasyaṃ Csaṃyak )phalavad yathar2tu tada ā-kṛtena api kṛṣi-śrameṇa tā eva (ca asya oṣadhayo Cca eva oṣadhayo )rasena sāreṇa ca eva abhy-adhikā babhūvuḥ // śarīrasaṃdehakare 'pi kāle saṃgrāmasaṃmardae iva pravṛtte svasthāḥ sukhaṃ caiva nirāmayaṃ ca prajajñire (kālavaśena Cgarbhadharāś ca )nāryaḥ // śarīra-saṃdeha-kare 'pi kāle saṃgrāma-saṃmardae iva pravṛtte sva-sthāḥ sukhaṃ ca eva nir-āmayaṃ ca prajajñire (kāla-vaśena Cgarbha-dharāś ca )nāryaḥ // (pṛthag vratibhyo Cyac ca pratibhvo )vibhave 'pi (garhye Cśakye na prārthayanti sma narāḥ parebhyaḥ abhyarthitaḥ sūkṣmadhano 'pi (cāryas Ccāyaṃ tadā na kaścid vimukho babhūva // (pṛthag vratibhyo Cyac ca pratibhvo )vibhave 'pi (garhye Cśakye na prārthayanti sma narāḥ parebhyaḥ abhyarthitaḥ sūkṣma-dhano 'pi (cā aryas Cca ayaṃ tadā na kaś-cid vi-mukho babhūva // (nāgauravo Cnāśa vadho )bandhuṣu nāpy adātā naivāvrato nānṛtiko na hiṃsraḥ āsīt tadā kaścana tasya rājye rājño yayāter iva nāhus.asya // (na a-gauravo Cnāśa vadho )bandhuṣu na apy a-dātā na eva a-vrato na an-ṛtiko na hiṃsraḥ āsīt tadā kaś-cana tasya rājye rājño yayāter iva nāhus.asya // udyānadevāyatanāśramāṇāṃ kūpaprapāpuṣkariṇīvanānām cakruḥ kriyās tatra ca dharmakāmāḥ pratyakṣataḥ svargam ivopalabhya // udyāna-deva-āyatana-āśramāṇāṃ kūpa-prapā-puṣkariṇī-vanānām cakruḥ kriyās tatra ca dharma-kāmāḥ praty-akṣataḥ svargam iva upalabhya // muktaś ca durbhikṣabhayāmayebhyo hṛṣṭo janaḥ (svargae Csvargam )ivābhireme patnīṃ patir vā mahiṣī patiṃ vā parasparaṃ na vyabhiceratuś ca // muktaś ca dur-bhikṣa-bhaya-āmayebhyo hṛṣṭo janaḥ (svargae Csvargam )iva abhireme patnīṃ patir vā mahiṣī patiṃ vā paras-paraṃ na vyabhiceratuś ca // kaścit siṣeve rataye na kāmaṃ kāmārtham arthaṃ na jugopa kaścit kaścid dhanārthaṃ na cacāra dharmaṃ dharmāya kaścin na cakāra hiṃsām // kaś-cit siṣeve rataye na kāmaṃ kāma-artham arthaṃ na jugopa kaś-cit kaś-cid dhana-arthaṃ na cacāra dharmaṃ dharmāya kaś-cin na cakāra hiṃsām // steyādibhiś cāpy (aribhiś Cabhitaś )ca naṣṭaṃ svasthaṃ svacakraṃ paracakramuktam kṣemaṃ subhikṣaṃ ca babhūva tasya (purānaraṇyasya Cpurāṇy araṇyāni )yathaiva rāṣṭre // steya-ādibhiś ca apy (aribhiś Cabhitaś )ca naṣṭaṃ sva-sthaṃ sva-cakraṃ para-cakra-muktam kṣemaṃ su-bhikṣaṃ ca babhūva tasya (pura ān-araṇyasya Cpurāṇy araṇyāni )yatha aiva rāṣṭre // tadā hi tajjanmani tasya rājño manor ivādityasutasya rājye cacāra harṣaḥ praṇanāśa pāpmā jajvāla dharmaḥ kaluṣaḥ śaśāma // tadā hi taj-janmani tasya rājño manor ivā aditya-sutasya rājye cacāra harṣaḥ praṇanāśa pāpmā jajvāla dharmaḥ kaluṣaḥ śaśāma // evaṃvidhā rāja(kulasya saṃpat Csutasya tasya sarvārthasiddhiś ca yato babhūva tato nṛpas tasya sutasya nāma sarvārthasiddho 'yam iti pracakre // evaṃ-vidhā rāja-(kulasya saṃpat Csutasya tasya sarva-artha-siddhiś ca yato babhūva tato nṛ-pas tasya sutasya nāma sarva-artha-siddho 'yam iti pracakre // devī tu māyā vibudhar1ṣikalpaṃ dṛṣṭvā viśālaṃ tanayaprabhāvam jātaṃ praharṣaṃ na śaśāka soḍhuṃ tato (nivāsāya Cavināśāya )divaṃ jagāma // devī tu māyā vibudhar1ṣi-kalpaṃ dṛṣṭvā viśālaṃ tanaya-prabhāvam jātaṃ praharṣaṃ na śaśāka soḍhuṃ tato (nivāsāya Ca-vināśāya )divaṃ jagāma // tataḥ kumāraṃ suragarbhakalpaṃ snehena bhāvena ca nirviśeṣam mātṛṣvasā mātṛsamaprabhāvā saṃvardhayām ātmajavad babhūva // tataḥ kumāraṃ sura-garbha-kalpaṃ snehena bhāvena ca nir-viśeṣam mātṛ-ṣvasā mātṛ-sama-prabhāvā saṃvardhayām ātma-javad babhūva // tataḥ sa bālārka ivodayasthaḥ samīrito vahnir ivānilena krameṇa samyag vavṛdhe kumāras tārādhipaḥ pakṣae ivātamaske // tataḥ sa bāla-arka iva udaya-sthaḥ samīrito vahnir iva anilena krameṇa samyag vavṛdhe kumāras tāra-adhipaḥ pakṣae iva a-tamaske // tato mahārhāṇi ca candanāni ratnāvalīś cauṣadhibhiḥ sagarbhāḥ mṛgaprayuktān rathakāṃś ca haimān ācakrire 'smai suhṛdālayebhyaḥ // tato mahā-arhāṇi ca candanāni ratna-āvalīś ca oṣadhibhiḥ sa-garbhāḥ mṛga-prayuktān rathakāṃś ca haimān ācakrire 'smai su-hṛd-ālayebhyaḥ // vayoanurūpāṇi ca bhūṣaṇāni (hiraṇmayān Chiraṇmayā )hasti(mṛgāśvakāṃś Cmṛgāśvakāś )ca (rathāṃś Crathāś )ca (goputrakasaṃprayuktān Cgāvo vasanaprayuktā (putrīś Cgantrīś )ca cāmīkararūpyacitrāḥ // vayo-anu-rūpāṇi ca bhūṣaṇāni (hiraṇmayān Chiraṇmayā )hasti-(mṛga-aśvakāṃś Cmṛga-aśvakāś )ca (rathāṃś Crathāś )ca (go-putraka-saṃprayuktān Cgāvo vasana-prayuktā (putrīś Cgantrīś )ca cāmīkara-rūpya-citrāḥ // evaṃ sa tais tair viṣayopacārair vayoanurūpair upacaryamāṇaḥ bālo 'py abālapratimo babhūva dhṛtyā ca śaucena dhiyā śriyā ca // evaṃ sa tais tair viṣaya-upacārair vayo-anu-rūpair upacaryamāṇaḥ bālo 'py a-bāla-pratimo babhūva dhṛtyā ca śaucena dhiyā śriyā ca // vayaś ca kaumāram atītya (samyak Cmadhyaṃ saṃprāpya (kāle pratipattikarma Cbālaḥ sa hi rājasūnuḥ ) alpair ahobhir bahuvarṣagamyā jagrāha vidyāḥ svakulānurūpāḥ // vayaś ca kaumāram atītya (samyak Cmadhyaṃ saṃprāpya (kāle pratipatti-karma Cbālaḥ sa hi rāja-sūnuḥ ) alpair ahobhir bahu-varṣa-gamyā jagrāha vidyāḥ sva-kula-anu-rūpāḥ // naiḥśreyasaṃ tasya tu bhavyam arthaṃ śrutvā purastād asitān mahar2ṣeḥ kāmeṣu saṅgaṃ janayāṃ babhūva (vanāni yāyād iti śākyarājaḥ Cvṛddhir bhavacchākyakulasya rājñaḥ ) // naiḥśreyasaṃ tasya tu bhavyam arthaṃ śrutvā purastād asitān mahar2ṣeḥ kāmeṣu saṅgaṃ janayāṃ babhūva (vanāni yāyād iti śākya-rājaḥ Cvṛddhir bhavac-chākya-kulasya rājñaḥ ) // kulāt tato 'smai sthiraśīla(yuktāt Csaṃyutāt sādhvīṃ vapurhrīvinayopapannām yaśodharāṃ nāma yaśoviśālāṃ (vāmābhidhānaṃ Ctulyābhidhānaṃ )śriyam ājuhāva // kulāt tato 'smai sthira-śīla-(yuktāt Csaṃyutāt sādhvīṃ vapur-hrī-vinaya-upapannām yaśo-dharāṃ nāma yaśo-viśālāṃ (vāma-abhidhānaṃ Ctulya-abhidhānaṃ )śriyam ājuhāva // (vidyotamāno vapuṣā pareṇa Cathāparaṃ bhūmipateḥ priyo 'yaṃ sanatkumārapratimaḥ kumāraḥ sārdhaṃ tayā śākyanarendravadhvā śacyā sahasrākṣa ivābhireme // (vidyotamāno vapuṣā pareṇa Catha a-paraṃ bhūmi-pateḥ priyo 'yaṃ sanat-kumāra-pratimaḥ kumāraḥ sa-ardhaṃ tayā śākya-nara-indra-vadhvā śacyā sahasra-akṣa iva abhireme // kiṃcin manaḥkṣobhakaraṃ pratīpaṃ (kathaṃ na Ckathaṃca )paśyed iti so 'nucintya vāsaṃ nṛpo (vyādiśati Chy ādiśati )sma tasmai harmyodareṣv eva na bhūpracāram // kiṃ-cin manaḥ-kṣobha-karaṃ pratīpaṃ (kathaṃ na Ckathaṃ-ca )paśyed iti so 'nucintya vāsaṃ nṛ-po (vyādiśati Chy ādiśati )sma tasmai harmya-udareṣv eva na bhū-pracāram // tataḥ śarattoyadapāṇḍareṣu bhūmau vimāneṣv iva rāñjiteṣu harmyeṣu sarvar1tusukhāśrayeṣu strīṇām udārair vijahāra tūryaiḥ // tataḥ śarat-toya-da-pāṇḍareṣu bhūmau vimāneṣv iva rāñjiteṣu harmyeṣu sarvar1tu-sukha-āśrayeṣu strīṇām udārair vijahāra tūryaiḥ // kalair hi cāmīkarabaddhakakṣair nārīkarāgrābhihatair mṛdaṅgaiḥ varāpsaronṛtyasamaiś ca nṛtyaiḥ kailāsavat tad bhavanaṃ rarāja // kalair hi cāmīkara-baddha-kakṣair nārī-kara-agra-abhihatair mṛd-aṅgaiḥ vara-apsaro-nṛtya-samaiś ca nṛtyaiḥ kailāsavat tad bhavanaṃ rarāja // vāgbhiḥ kalābhir lalitaiś ca (hāvair Chārair madaiḥ sakhelair madhuraiś ca hāsaiḥ taṃ tatra nāryo ramayāṃ babhūvur bhrūvañcitair ardhanirīkṣitaiś ca // vāgbhiḥ kalābhir lalitaiś ca (hāvair Chārair madaiḥ sa-khelair madhuraiś ca hāsaiḥ taṃ tatra nāryo ramayāṃ babhūvur bhrū-vañcitair ardha-nirīkṣitaiś ca // (tataḥ sa Ctataś ca )kāmāśrayapaṇḍitābhiḥ strībhir gṛhīto ratikarkaśābhiḥ vimānapṛṣṭhān na mahīṃ jagāma vimānapṛṣthād iva puṇyakarmā // (tataḥ sa Ctataś ca )kāma-āśraya-paṇḍitābhiḥ strībhir gṛhīto rati-karkaśābhiḥ vimāna-pṛṣṭhān na mahīṃ jagāma vimāna-pṛṣthād iva puṇya-karmā // nṛpas tu tasyaiva vivṛddhihetos tadbhāvinārthena ca codyamānaḥ śame 'bhireme virarāma pāpād bheje damaṃ saṃvibabhāja sādhūn // nṛ-pas tu tasya eva vivṛddhi-hetos tad-bhāvina ārthena ca codyamānaḥ śame 'bhireme virarāma pāpād bheje damaṃ saṃvibabhāja sādhūn // nādhīravat kāmasukhe sasañje na saṃrarañje viṣamaṃ jananyām dhṛtyendriyāśvāṃś capalān vijigye bandhūṃś ca paurāṃś ca guṇair jigāya // na a-dhīravat kāma-sukhe sasañje na saṃrarañje vi-ṣamaṃ jananyām dhṛtya īndriya-aśvāṃś capalān vijigye bandhūṃś ca paurāṃś ca guṇair jigāya // nādhyaiṣṭa duḥkhāya parasya vidyāṃ jñānaṃ śivaṃ yat tu tad adhyagīṣṭa svābhyaḥ prajābhyo hi yathā tathaiva sarvaprajābhyaḥ śivam āśaśaṃse // na adhyaiṣṭa duḥkhāya parasya vidyāṃ jñānaṃ śivaṃ yat tu tad adhyagīṣṭa svābhyaḥ prajābhyo hi yathā tatha aiva sarva-prajābhyaḥ śivam āśaśaṃse // (bhaṃ Ctaṃ )bhāsuraṃ cāṅgirasādhidevaṃ yathāvad ānarca tadāyuṣe saḥ juhāva havyāny akṛśe kṛśānau dadau dvijebhyaḥ kṛśanaṃ ca gāś ca // (bhaṃ Ctaṃ )bhāsuraṃ ca aṅgirasa-adhi-devaṃ yathāvad ānarca tad-āyuṣe saḥ juhāva havyāny a-kṛśe kṛśānau dadau dvi-jebhyaḥ kṛśanaṃ ca gāś ca // sasnau śarīraṃ pavituṃ manaś ca tīrthāmbubhiś caiva guṇāmbubhiś ca vedopadiṣṭaṃ samam ātmajaṃ ca somaṃ papau śāntisukhaṃ ca hārdam // sasnau śarīraṃ pavituṃ manaś ca tīrtha-ambubhiś ca eva guṇa-ambubhiś ca veda-upadiṣṭaṃ samam ātma-jaṃ ca somaṃ papau śānti-sukhaṃ ca hārdam // sāntvaṃ babhāṣe na ca nārthavad yaj jajalpa tattvaṃ na ca vipriyaṃ yat sāntvaṃ hy atattvaṃ paruṣaṃ ca tattvaṃ hriyāśakan nātmana eva vaktum // sāntvaṃ babhāṣe na ca na arthavad yaj jajalpa tattvaṃ na ca vi-priyaṃ yat sāntvaṃ hy a-tattvaṃ paruṣaṃ ca tattvaṃ hriya āśakan nā atmana eva vaktum // iṣṭeṣv aniṣṭeṣu ca kāryavatsu na rāgadoṣāśrayatāṃ prapede śivaṃ siṣeve (vyavahāraśuddhaṃ Cavyavahāralabdhaṃ yajñaṃ hi mene na tathā (yathā tat Cyathāvat ) // iṣṭeṣv an-iṣṭeṣu ca kāryavatsu na rāga-doṣa-āśrayatāṃ prapede śivaṃ siṣeve (vyavahāra-śuddhaṃ Ca-vyavahāra-labdhaṃ yajñaṃ hi mene na tathā (yathā tat Cyathāvat ) // āśāvate cābhigatāya sadyo deyāmbubhis tarṣam (acechidiṣṭa Cacecchidiṣṭa ) yuddhād ṛte vṛttaparaśvadhena dviḍdarpam udvṛttam abebhidiṣṭa // āśāvate ca abhigatāya sadyo deya-ambubhis tarṣam (acechidiṣṭa Cacecchidiṣṭa ) yuddhād ṛte vṛtta-paraśvadhena dviḍ-darpam udvṛttam abebhidiṣṭa // ekaṃ vininye sa jugopa sapta saptaiva tatyāja rarakṣa pañca prāpa trivargaṃ bubudhe trivargaṃ jajñe dvivargaṃ prajahau dvivargam // ekaṃ vininye sa jugopa sapta sapta eva tatyāja rarakṣa pañca prāpa tri-vargaṃ bubudhe tri-vargaṃ jajñe dvi-vargaṃ prajahau dvi-vargam // kṛtāgaso 'pi pratipādya vadhyān nājīghanan nāpi ruṣā dadarśa babandha sāntvena phalena caitāṃs tyāgo 'pi teṣāṃ hy (anayāya dṛṣṭaḥ Canapāyadṛṣṭaḥ ) // kṛta-agaso 'pi pratipādya vadhyān na ajīghanan na api ruṣā dadarśa babandha sāntvena phalena ca etāṃs tyāgo 'pi teṣāṃ hy (a-nayāya dṛṣṭaḥ Can-apāya-dṛṣṭaḥ ) // ārṣāṇy acārīt paramavratāni vairāṇy ahāsīc cirasaṃbhṛtāni yaśāṃsi cāpadguṇagandhavanti rajāṃsy (ahārṣīn Cahāsīn )malinīkarāṇi // ārṣāṇy acārīt parama-vratāni vairāṇy ahāsīc cira-saṃbhṛtāni yaśāṃsi cā apad-guṇa-gandhavanti rajāṃsy (ahārṣīn Cahāsīn )malinī-karāṇi // na cājihīrṣīd balim apravṛttaṃ na cācikīrṣīt paravastvabhidhyām na cāvivakṣīd dviṣatām adharmaṃ na (cāvivakṣīd Ccādidhakṣīd )dhṛdayena manyum // na ca ajihīrṣīd balim a-pravṛttaṃ na ca acikīrṣīt para-vastv-abhidhyām na ca avivakṣīd dviṣatām a-dharmaṃ na (ca avivakṣīd Cca adidhakṣīd )dhṛdayena manyum // tasmiṃs tathā bhūmipatau pravṛtte bhṛtyāś ca paurāś ca tathaiva ceruḥ śamātmake cetasi viprasanne prayuktayogasya yathendriyāṇi // tasmiṃs tathā bhūmi-patau pravṛtte bhṛtyāś ca paurāś ca tatha aiva ceruḥ śama-ātmake cetasi viprasanne prayukta-yogasya yathā-indriyāṇi // kāle tataś cārupayodharāyāṃ yaśodharāyāṃ (svaCsu)yaśodharāyām śauddhodane rāhusapatnavaktro jajñe suto rāhula eva nāmnā // kāle tataś cāru-payo-dharāyāṃ yaśo-dharāyāṃ (sva-Csu-)yaśo-dharāyām śauddhodane rāhu-sapatna-vaktro jajñe suto rāhula eva nāmnā // atheṣṭaputraḥ paramapratītaḥ kulasya vṛddhiṃ prati bhūmipālaḥ yathaiva putraprasave nananda tathaiva pautraprasave nananda // atha iṣṭa-putraḥ parama-pratītaḥ kulasya vṛddhiṃ prati bhūmi-pālaḥ yatha aiva putra-prasave nananda tatha aiva pautra-prasave nananda // (putrasya Cpautrasya )me putragato (mameva Cmamaiva snehaḥ kathaṃ syād iti jātaharṣaḥ kāle sa taṃ taṃ vidhim ālalambe putrapriyaḥ svargam ivārurukṣan // (putrasya Cpautrasya )me putra-gato (mama iva Cmama eva snehaḥ kathaṃ syād iti jāta-harṣaḥ kāle sa taṃ taṃ vidhim ālalambe putra-priyaḥ svargam ivā arurukṣan // sthitvā pathi prāthamakalpikānāṃ rājar1ṣabhāṇāṃ yaśasānvitānām śuklāny amuktvāpi tapāṃsy atapta (yajñaiś Cyajñe )ca hiṃsārahitair ayaṣṭa // sthitvā pathi prāthamakalpikānāṃ rājar1ṣabhāṇāṃ yaśasa ānvitānām śuklāny a-muktva āpi tapāṃsy atapta (yajñaiś Cyajñe )ca hiṃsā-rahitair ayaṣṭa // ajājvaliṣṭātha sa puṇyakarmā nṛpaśriyā caiva tapaḥśriyā ca kulena vṛttena dhiyā ca dīptas tejaḥ sahasrāṃśur ivotsisṛkṣuḥ // ajājvaliṣṭa atha sa puṇya-karmā nṛ-pa-śriyā ca eva tapaḥ-śriyā ca kulena vṛttena dhiyā ca dīptas tejaḥ sahasra-aṃśur iva utsisṛkṣuḥ // svāyaṃbhuvaṃ cārcikam arcayitvā jajāpa putrasthitaye sthitaśrīḥ cakāra karmāṇi ca duṣkarāṇi prajāḥ sisṛkṣuḥ ka ivādikāle // svāyaṃbhuvaṃ cā arcikam arcayitvā jajāpa putra-sthitaye sthita-śrīḥ cakāra karmāṇi ca duṣ-karāṇi prajāḥ sisṛkṣuḥ ka ivā adi-kāle // tatjyāja śastraṃ vimamarśa śāstraṃ śamaṃ siṣeve niyamaṃ viṣehe vaśīva kaṃcid viṣayaṃ na bheje piteva sarvān viṣayān dadarśa // tatjyāja śastraṃ vimamarśa śāstraṃ śamaṃ siṣeve niyamaṃ viṣehe vaśi īva kaṃ-cid viṣayaṃ na bheje pita īva sarvān viṣayān dadarśa // babhāra rājyaṃ sa hi putrahetoḥ putraṃ kulārthaṃ yaśase kulaṃ tu svargāya śabdaṃ divam ātmahetor dharmārtham ātmasthitim ācakāṅkṣa // babhāra rājyaṃ sa hi putra-hetoḥ putraṃ kula-arthaṃ yaśase kulaṃ tu svargāya śabdaṃ divam ātma-hetor dharma-artham ātma-sthitim ācakāṅkṣa // evaṃ sa dharmaṃ vividhaṃ cakāra sadbhir nipātaṃ śrutitaś ca siddham dṛṣṭvā kathaṃ putramukhaṃ suto me vanaṃ na yāyād iti nāthamānaḥ // evaṃ sa dharmaṃ vi-vidhaṃ cakāra sadbhir nipātaṃ śrutitaś ca siddham dṛṣṭvā kathaṃ putra-mukhaṃ suto me vanaṃ na yāyād iti nāthamānaḥ // rirakṣiṣantaḥ śriyam ātma(saṃsthāṃ Csaṃsthā rakṣanti putrān bhuvi bhūmipālāḥ putraṃ narendraḥ sa tu dharmakāmo rarakṣa dharmād (viṣayeṣu muñcan Cviṣayeṣv amuñcat ) // rirakṣiṣantaḥ śriyam ātma-(saṃsthāṃ Csaṃsthā rakṣanti putrān bhuvi bhūmi-pālāḥ putraṃ nara-indraḥ sa tu dharma-kāmo rarakṣa dharmād (viṣayeṣu muñcan Cviṣayeṣv amuñcat ) // vanam anupamasattvā bodhisattvās tu sarve viṣayasukharasajñā jagmur utpannaputrāḥ ata upacitakarmā rūḍhamūle 'pi hetau sa ratim upasiṣeve bodhim (āpan na yāvat Cāpannayāvat ) // vanam an-upama-sattvā bodhi-sattvās tu sarve viṣaya-sukha-rasa-jñā jagmur utpanna-putrāḥ ata upacita-karmā rūḍha-mūle 'pi hetau sa ratim upasiṣeve bodhim (āpan na yāvat Cāpanna-yāvat ) // [[iti (Cśrī-C)buddha-carite mahā-kāvye 'ntaḥ-pura-vihāro nāma dvitīyaḥ sargaḥ -- 2 --]] tataḥ kadācin mṛduśādvalāni puṃskokilonnāditapādapāni śuśrāva padmākaramaṇḍitāni (gītair Cśīte )nibaddhāni sa kānanāni // tataḥ kadā-cin mṛdu-śādvalāni puṃs-kokila-unnādita-pāda-pāni śuśrāva padma-ākara-maṇḍitāni (gītair Cśīte )nibaddhāni sa kānanāni // śrutvā tataḥ strījanavallabhānāṃ manojñabhāvaṃ purakānanānām bahiḥprayāṇāya cakāra buddhim antargṛhe nāga ivāvaruddhaḥ // śrutvā tataḥ strī-jana-vallabhānāṃ mano-jña-bhāvaṃ pura-kānanānām bahiḥ-prayāṇāya cakāra buddhim antar-gṛhe nāga iva avaruddhaḥ // tato nṛpas tasya niśamya bhāvaṃ putrābhidhānasya manorathasya snehasya lakṣmyā vayasaś ca yogyām ājñāpayām āsa vihārayātrām // tato nṛ-pas tasya niśamya bhāvaṃ putra-abhidhānasya mano-rathasya snehasya lakṣmyā vayasaś ca yogyām ājñāpayām āsa vihāra-yātrām // nivartayām āsa ca rājamārge saṃpātam ārtasya pṛthagjanasya mā bhūt kumāraḥ sukumāracittaḥ saṃvignacetā (iti Civa )manyamānaḥ // nivartayām āsa ca rāja-mārge saṃpātam ārtasya pṛthag-janasya mā bhūt kumāraḥ su-kumāra-cittaḥ saṃvigna-cetā (iti Civa )manyamānaḥ // pratyaṅgahīnān vikalendriyāṃś ca jīrṇāturādīn kṛpaṇāṃś ca (dikṣu Cbhikṣūn ) tataḥ samutsārya pareṇa sāmnā śobhāṃ (parāṃ Cparā )rājapathasya cakruḥ // praty-aṅga-hīnān vikala-indriyāṃś ca jīrṇa-ātura-ādīn kṛpaṇāṃś ca (dikṣu Cbhikṣūn ) tataḥ samutsārya pareṇa sāmnā śobhāṃ (parāṃ Cparā )rāja-pathasya cakruḥ // tataḥ kṛte śrīmati rājamārge śrīmān vinītānucaraḥ kumāraḥ prāsādapṛṣṭhād avatīrya kāle kṛtābhyanujño nṛpam abhyagacchat // tataḥ kṛte śrīmati rāja-mārge śrīmān vinīta-anucaraḥ kumāraḥ prāsāda-pṛṣṭhād avatīrya kāle kṛta-abhyanujño nṛ-pam abhyagacchat // atho narendraḥ sutam āgatāśruḥ śirasy upāghrāya ciraṃ nirīkṣya gaccheti cājñāpayati sma vācā snehān na cainaṃ manasā mumoca // atha u nara-indraḥ sutam āgata-aśruḥ śirasy upāghrāya ciraṃ nirīkṣya gaccha iti cā ajñāpayati sma vācā snehān na ca enaṃ manasā mumoca // tataḥ sa jāmbūnadabhāṇḍabhṛdbhir yuktaṃ caturbhir nibhṛtais turaṃgaiḥ aklība(vidvacCvidyuc)chuciraśmidhāraṃ hiraṇmayaṃ syandanam āruroha // tataḥ sa jāmbūnada-bhāṇḍa-bhṛdbhir yuktaṃ caturbhir nibhṛtais turaṃ-gaiḥ a-klība-(vidvac-Cvidyuc-)chuci-raśmi-dhāraṃ hiraṇmayaṃ syandanam āruroha // tataḥ prakīrṇojjvalapuṣpajālaṃ viṣaktamālyaṃ pracalatpatākam mārgaṃ prapede sadṛśānuyātraś candraḥ sanakṣatra ivāntarīkṣam // tataḥ prakīrṇa-ujjvala-puṣpa-jālaṃ viṣakta-mālyaṃ pracalat-patākam mārgaṃ prapede sa-dṛśa-anuyātraś candraḥ sa-nakṣatra iva antarīkṣam // kautūhalāt sphītataraiś ca netrair (nīlotpalārdhair Cnīlotpalābhair )iva (kīryamāṇam Ckīryamāṇaḥ ) śanaiḥ śanai rājapathaṃ jagāhe pauraiḥ samantād abhivīkṣyamāṇaḥ // kautūhalāt sphītataraiś ca netrair (nīla-utpala-ardhair Cnīla-utpala-ābhair )iva (kīryamāṇam Ckīryamāṇaḥ ) śanaiḥ śanai rāja-pathaṃ jagāhe pauraiḥ sam-antād abhivīkṣyamāṇaḥ // taṃ tuṣṭuvuḥ saumyaguṇena kecid vavandire dīptatayā tathānye saumukhyatas tu śriyam asya kecid vaipulyam āśaṃsiṣur āyuṣaś ca // taṃ tuṣṭuvuḥ saumya-guṇena ke-cid vavandire dīptatayā tatha ānye saumukhyatas tu śriyam asya ke-cid vaipulyam āśaṃsiṣur āyuṣaś ca // niḥsṛtya kubjāś ca mahākulebhyo vyūhāś ca kairātakavāmanānām nāryaḥ kṛśebhyaś ca niveśanebhyo devānuyānadhvajavat praṇemuḥ // niḥsṛtya kubjāś ca mahā-kulebhyo vyūhāś ca kairātaka-vāmanānām nāryaḥ kṛśebhyaś ca niveśanebhyo deva-anuyāna-dhvajavat praṇemuḥ // tataḥ kumāraḥ khalu gacchatīti śrutvā striyaḥ preṣyajanāt pravṛttim didṛkṣayā harmyatalāni jagmur janena mānyena kṛtābhyanujñāḥ // tataḥ kumāraḥ khalu gacchati iti śrutvā striyaḥ preṣya-janāt pravṛttim didṛkṣayā harmya-talāni jagmur janena mānyena kṛta-abhyanujñāḥ // tāḥ srastakāñcīguṇavighnitāś ca suptaprabuddhākulalocanāś ca vṛttāntavinyastavibhūṣaṇāś ca (kautūhalenānibhṛtāḥ Ckautūhalenāpi bhṛtāḥ )parīyuḥ // tāḥ srasta-kāñcī-guṇa-vighnitāś ca supta-prabuddha-ākula-locanāś ca vṛtta-anta-vinyasta-vibhūṣaṇāś ca (kautūhalena a-nibhṛtāḥ Ckautūhalena api bhṛtāḥ )parīyuḥ // prāsādasopānatalapraṇādaiḥ kāñcīravair nūpuranisvanaiś ca (vitrāsayantyo Cvibhrāmayantyo )gṛhapakṣisaṃghān anyoanyavegāṃś ca samākṣipantyaḥ // prāsāda-sopāna-tala-praṇādaiḥ kāñcī-ravair nūpura-nisvanaiś ca (vitrāsayantyo Cvibhrāmayantyo )gṛha-pakṣi-saṃghān anyo-anya-vegāṃś ca samākṣipantyaḥ // kāsāṃcid āsāṃ tu varāṅganānāṃ jātatvarāṇām api sotsukānām gatiṃ gurutvāj jagṛhur viśālāḥ śroṇīrathāḥ pīnapayodharāś ca // kāsāṃ-cid āsāṃ tu vara-aṅganānāṃ jāta-tvarāṇām api sa-utsukānām gatiṃ gurutvāj jagṛhur viśālāḥ śroṇī-rathāḥ pīna-payo-dharāś ca // śīghraṃ samarthāpi tu gantum anyā gatiṃ nijagrāha yayau na tūrṇam (hriyāpragalbhā vinigūhamānā Chriyā pragalbhāni nigūhamānā (rahaḥprayuktāni Crahaḥ prayuktāni )vibhūṣaṇāni // śīghraṃ sam-artha āpi tu gantum anyā gatiṃ nijagrāha yayau na tūrṇam (hriya ā-pragalbhā vinigūhamānā Chriyā pragalbhāni nigūhamānā (rahaḥ-prayuktāni Crahaḥ prayuktāni )vibhūṣaṇāni // parasparotpīḍanapiṇḍitānāṃ saṃmarda(saṃkṣobhitaCsaṃśobhita)kuṇḍalānām tāsāṃ tadā sasvanabhūṣaṇānāṃ vātāyaneṣv apraśamo babhūva // paras-para-utpīḍana-piṇḍitānāṃ saṃmarda-(saṃkṣobhita-Csaṃśobhita-)kuṇḍalānām tāsāṃ tadā sa-svana-bhūṣaṇānāṃ vāta-ayaneṣv a-praśamo babhūva // vātāyanebhyas tu viniḥsṛtāni paras(parāyāsitaCparopāsita)kuṇḍalāni strīṇāṃ virejur mukhapaṅkajāni saktāni harmyeṣv iva paṅkajāni // vāta-ayanebhyas tu viniḥsṛtāni paras-(para-āyāsita-Cpara-upāsita-)kuṇḍalāni strīṇāṃ virejur mukha-paṅka-jāni saktāni harmyeṣv iva paṅka-jāni // tato vimānair yuvatī(karālaiḥ Ckalāpaiḥ kautūhalodghāṭitavātayānaiḥ śrīmat samantān nagaraṃ babhāse viyadvimānair iva sāpsarobhiḥ // tato vimānair yuvatī-(karālaiḥ Ckalāpaiḥ kautūhala-udghāṭita-vāta-yānaiḥ śrīmat sam-antān nagaraṃ babhāse viyad-vimānair iva sa-apsarobhiḥ // vātāyanānām aviśālabhāvād anyoanyagaṇḍārpitakuṇḍalānām mukhāni rejuḥ pramadottamānāṃ baddhāḥ kalāpā iva paṅkajānām // vāta-ayanānām a-viśāla-bhāvād anyo-anya-gaṇḍa-arpita-kuṇḍalānām mukhāni rejuḥ pramada-uttamānāṃ baddhāḥ kalāpā iva paṅka-jānām // (taṃ tāḥ Ctasmin )kumāraṃ pathi vīkṣamāṇāḥ striyo babhur gām iva gantukāmāḥ ūrdhvonmukhāś cainam udīkṣamāṇā narā babhur dyām iva gantukāmāḥ // (taṃ tāḥ Ctasmin )kumāraṃ pathi vīkṣamāṇāḥ striyo babhur gām iva gantu-kāmāḥ ūrdhva-un-mukhāś ca enam udīkṣamāṇā narā babhur dyām iva gantu-kāmāḥ // dṛṣṭvā ca taṃ rājasutaṃ striyas tā jājvalyamānaṃ vapuṣā śriyā ca dhanyāsya bhāryeti śanair avocañ śuddhair manobhiḥ khalu nānyabhāvāt // dṛṣṭvā ca taṃ rāja-sutaṃ striyas tā jājvalyamānaṃ vapuṣā śriyā ca dhanya āsya bhārya īti śanair avocañ śuddhair manobhiḥ khalu na anya-bhāvāt // ayaṃ kila vyāyatapīnabāhū rūpeṇa sākṣād iva puṣpaketuḥ tyaktvā śriyaṃ dharmam upaiṣyatīti tasmin (hi tā Chitā )gauravam eva cakruḥ // ayaṃ kila vyāyata-pīna-bāhū rūpeṇa sa-akṣād iva puṣpa-ketuḥ tyaktvā śriyaṃ dharmam upaiṣyati iti tasmin (hi tā Chitā )gauravam eva cakruḥ // kīrṇaṃ tathā rājapathaṃ kumāraḥ paurair vinītaiḥ śucidhīraveṣaiḥ tat pūrvam ālokya jaharṣa kiṃcin mene punarbhāvam ivātmanaś ca // kīrṇaṃ tathā rāja-pathaṃ kumāraḥ paurair vinītaiḥ śuci-dhīra-veṣaiḥ tat pūrvam ālokya jaharṣa kiṃ-cin mene punar-bhāvam ivā atmanaś ca // puraṃ tu tat svargam iva prahṛṣṭaṃ śuddhādhivāsāḥ samavekṣya devāḥ jīrṇaṃ naraṃ nirmamire prayātuṃ saṃcodanārthaṃ kṣitipātmajasya // puraṃ tu tat svargam iva prahṛṣṭaṃ śuddha-adhivāsāḥ samavekṣya devāḥ jīrṇaṃ naraṃ nirmamire prayātuṃ saṃcodana-arthaṃ kṣiti-pa-ātma-jasya // tataḥ kumāro jarayābhibhūtaṃ dṛṣṭvā narebhyaḥ pṛthagākṛtiṃ tam uvāca saṃgrāhakam āgatāsthas tatraiva niṣkampaniviṣṭadṛṣṭiḥ // tataḥ kumāro jaraya ābhibhūtaṃ dṛṣṭvā narebhyaḥ pṛthag-ākṛtiṃ tam uvāca saṃgrāhakam āgata-āsthas tatra eva niṣkampa-niviṣṭa-dṛṣṭiḥ // ka eṣa bhoḥ sūta naro 'bhyupetaḥ keśaiḥ sitair yaṣṭiviṣaktahastaḥ bhrūsaṃvṛtākṣaḥ śithilānatāṅgaḥ kiṃ vikriyaiṣā prakṛtir yadṛcchā // ka eṣa bhoḥ sūta naro 'bhyupetaḥ keśaiḥ sitair yaṣṭi-viṣakta-hastaḥ bhrū-saṃvṛta-akṣaḥ śithila-ānata-aṅgaḥ kiṃ vikriya aiṣā prakṛtir yad-ṛcchā // ity evam uktaḥ sa rathapraṇetā nivedayām āsa nṛpātmajāya saṃrakṣyam apy artham adoṣadarśī tair eva devaiḥ kṛtabuddhimohaḥ // ity evam uktaḥ sa ratha-praṇetā nivedayām āsa nṛ-pa-ātma-jāya saṃrakṣyam apy artham a-doṣa-darśī tair eva devaiḥ kṛta-buddhi-mohaḥ // rūpasya (hantrī Chartrī )vyasanaṃ balasya śokasya yonir nidhanaṃ ratīnām nāśaḥ smṛtīnāṃ ripur indriyāṇām eṣā jarā nāma yayaiṣa bhagnaḥ // rūpasya (hantrī Chartrī )vyasanaṃ balasya śokasya yonir nidhanaṃ ratīnām nāśaḥ smṛtīnāṃ ripur indriyāṇām eṣā jarā nāma yaya aiṣa bhagnaḥ // pītaṃ hy anenāpi payaḥ śiśutve kālena bhūyaḥ (parisṛptam Cparimṛṣṭam )urvyām krameṇa bhūtvā ca yuvā vapuṣmān krameṇa tenaiva jarām upetaḥ // pītaṃ hy anena api payaḥ śiśutve kālena bhūyaḥ (parisṛptam Cparimṛṣṭam )urvyām krameṇa bhūtvā ca yuvā vapuṣmān krameṇa tena eva jarām upetaḥ // ity evam ukte calitaḥ sa kiṃcid rājātmajaḥ sūtam idaṃ babhāṣe kim eṣa doṣo bhavitā mamāpīty asmai tataḥ sārathir abhyuvāca // ity evam ukte calitaḥ sa kiṃ-cid rāja-ātma-jaḥ sūtam idaṃ babhāṣe kim eṣa doṣo bhavitā mama api ity asmai tataḥ sārathir abhyuvāca // āyuṣmato 'py eṣa vayaḥ(prakarṣo Cprakarṣān niḥsaṃśayaṃ kālavaśena bhāvī evaṃ jarāṃ rūpavināśayitrīṃ jānāti caivecchati (caiva Ccaiṣa )lokaḥ // āyuṣmato 'py eṣa vayaḥ-(prakarṣo Cprakarṣān niḥ-saṃśayaṃ kāla-vaśena bhāvī evaṃ jarāṃ rūpa-vināśayitrīṃ jānāti ca eva icchati (ca eva Cca eṣa )lokaḥ // tataḥ sa pūrvāśayaśuddhabuddhir vistīrṇakalpācitapuṇyakarmā śrutvā jarāṃ saṃvivije mahātmā mahāśaner ghoṣam ivāntike gauḥ // tataḥ sa pūrva-āśaya-śuddha-buddhir vistīrṇa-kalpa-ācita-puṇya-karmā śrutvā jarāṃ saṃvivije mahā-ātmā mahā-aśaner ghoṣam iva antike gauḥ // niḥśvasya dīrghaṃ (svaśiraḥ Csa śiraḥ )prakampya tamiṃś ca jīrṇe viniveśya cakṣuḥ tāṃ caiva dṛṣṭvā janatāṃ saharṣāṃ vākyaṃ sa (saṃvigna Csaṃvignam )idaṃ jagāda // niḥśvasya dīrghaṃ (sva-śiraḥ Csa śiraḥ )prakampya tamiṃś ca jīrṇe viniveśya cakṣuḥ tāṃ ca eva dṛṣṭvā janatāṃ sa-harṣāṃ vākyaṃ sa (saṃvigna Csaṃvignam )idaṃ jagāda // evaṃ jarā hanti ca nirviśeṣaṃ smṛtiṃ ca rūpaṃ ca parākramaṃ ca na caiva saṃvegam upaiti lokaḥ pratyakṣato 'pīdṛśam īkṣamāṇaḥ // evaṃ jarā hanti ca nir-viśeṣaṃ smṛtiṃ ca rūpaṃ ca parākramaṃ ca na ca eva saṃvegam upaiti lokaḥ praty-akṣato 'pī i-dṛśam īkṣamāṇaḥ // evaṃ gate sūta nivartayāśvān śīghraṃ gṛhāṇy eva bhavān prayātu udyānabhūmau hi kuto ratir me jarā(bhaye Cbhave )cetasi vartamāne // evaṃ gate sūta nivartaya aśvān śīghraṃ gṛhāṇy eva bhavān prayātu udyāna-bhūmau hi kuto ratir me jarā-(bhaye Cbhave )cetasi vartamāne // athājñayā bhartṛsutasya tasya nivartayām āsa rathaṃ niyantā tataḥ kumāro bhavanaṃ tad eva cintāvaśaḥ śūnyam iva prapede // athā ajñayā bhartṛ-sutasya tasya nivartayām āsa rathaṃ niyantā tataḥ kumāro bhavanaṃ tad eva cintā-vaśaḥ śūnyam iva prapede // yadā tu tatraiva na śarma lebhe jarā jareti praparīkṣamāṇaḥ tato narendrānumataḥ sa bhūyaḥ krameṇa tenaiva bahir jagāma // yadā tu tatra eva na śarma lebhe jarā jara īti praparīkṣamāṇaḥ tato nara-indra-anumataḥ sa bhūyaḥ krameṇa tena eva bahir jagāma // athāparaṃ vyādhiparītadehaṃ tae eva devāḥ sasṛjur manuṣyam dṛṣṭvā ca taṃ sārathim ābabhāṣe śauddhodanis tadgatadṛṣṭir eva // atha a-paraṃ vyādhi-parīta-dehaṃ tae eva devāḥ sasṛjur manuṣyam dṛṣṭvā ca taṃ sārathim ābabhāṣe śauddhodanis tad-gata-dṛṣṭir eva // sthūlodaraḥ śvāsacalaccharīraḥ srastāṃsabāhuḥ kṛśapāṇdugātraḥ ambeti vācaṃ karuṇaṃ bruvāṇaḥ paraṃ (samāśritya Csamāśliṣya )naraḥ ka eṣaḥ // sthūla-udaraḥ śvāsa-calac-charīraḥ srasta-aṃsa-bāhuḥ kṛśa-pāṇdu-gātraḥ amba īti vācaṃ karuṇaṃ bruvāṇaḥ paraṃ (samāśritya Csamāśliṣya )naraḥ ka eṣaḥ // tato 'bravīt sārathir asya saumya dhātuprakopaprabhavaḥ pravṛddhaḥ rogābhidhānaḥ sumahān anarthaḥ (śakto Cśakro )api yenaiṣa kṛto 'svatantraḥ // tato 'bravīt sārathir asya saumya dhātu-prakopa-prabhavaḥ pravṛddhaḥ roga-abhidhānaḥ su-mahān an-arthaḥ (śakto Cśakro )api yena eṣa kṛto 'sva-tantraḥ // ity ūcivān rājasutaḥ sa bhūyas taṃ sānukampo naram īkṣamāṇaḥ asyaiva (jāto Cjātaḥ [sic; wrong sandhi in EHJ])pṛthag eṣa doṣaḥ sāmānyato rogabhayaṃ prajānām // ity ūcivān rāja-sutaḥ sa bhūyas taṃ sa-anukampo naram īkṣamāṇaḥ asya eva (jāto Cjātaḥ [sic; wrong sandhi in EHJ])pṛthag eṣa doṣaḥ sāmānyato roga-bhayaṃ prajānām // tato babhāṣe sa rathapraṇetā kumāra sādhāraṇa eṣa doṣaḥ evaṃ hi rogaih paripīḍyamāno rujāturo harṣam upaiti lokaḥ // tato babhāṣe sa ratha-praṇetā kumāra sādhāraṇa eṣa doṣaḥ evaṃ hi rogaih paripīḍyamāno rujā-āturo harṣam upaiti lokaḥ // iti śrutārthaḥ sa viṣaṇṇacetāḥ prāvepatāmbūrmigataḥ śaśīva idaṃ ca vākyaṃ karuṇāyamānaḥ provāca kiṃcinmṛdunā svareṇa // iti śruta-arthaḥ sa viṣaṇṇa-cetāḥ prāvepata-ambu-ūrmi-gataḥ śaśi īva idaṃ ca vākyaṃ karuṇāyamānaḥ provāca kiṃ-cin-mṛdunā svareṇa // idaṃ ca rogavyasanaṃ prajānāṃ paśyaṃś ca viśrambham upaiti lokaḥ (vistīrṇam ajñānam Cvistīrṇavijñānam )aho narāṇāṃ hasanti ye rogabhayair amuktāḥ // idaṃ ca roga-vyasanaṃ prajānāṃ paśyaṃś ca viśrambham upaiti lokaḥ (vistīrṇam a-jñānam Cvistīrṇa-vijñānam )aho narāṇāṃ hasanti ye roga-bhayair a-muktāḥ // nivartyatāṃ sūta (bahiḥCvahiḥ)prayāṇān narendrasadmaiva rathaḥ prayātu śrutvā ca me rogabhayaṃ ratibhyaḥ pratyāhataṃ saṃkucatīva cetaḥ // nivartyatāṃ sūta (bahiḥ-Cvahiḥ-)prayāṇān nara-indra-sadma eva rathaḥ prayātu śrutvā ca me roga-bhayaṃ ratibhyaḥ pratyāhataṃ saṃkucati iva cetaḥ // tato nivṛttaḥ sa nivṛttaharṣaḥ pradhyānayuktaḥ praviveśa (veśma Csadma ) taṃ dvis tathā prekṣya ca saṃnivṛttaṃ (paryeṣaṇaṃ Cpury āgamaṃ )bhūmipatiś cakāra // tato nivṛttaḥ sa nivṛtta-harṣaḥ pradhyāna-yuktaḥ praviveśa (veśma Csadma ) taṃ dvis tathā prekṣya ca saṃnivṛttaṃ (paryeṣaṇaṃ Cpury āgamaṃ )bhūmi-patiś cakāra // śrutvā nimittaṃ tu nivartanasya saṃtyaktam ātmānam anena mene mārgasya śaucādhikṛtāya caiva cukrośa ruṣṭo 'pi ca nogradaṇḍaḥ // śrutvā nimittaṃ tu nivartanasya saṃtyaktam ātmānam anena mene mārgasya śauca-adhikṛtāya ca eva cukrośa ruṣṭo 'pi ca na ugra-daṇḍaḥ // bhūyaś ca tasmai vidadhe sutāya viśeṣayuktaṃ viṣaya(pracāram Cprakāram ) calendriyatvād api (nāma sakto Cnāpi śakto nāsmān vijahyād iti nāthamānaḥ // bhūyaś ca tasmai vidadhe sutāya viśeṣa-yuktaṃ viṣaya-(pracāram Cprakāram ) cala-indriyatvād api (nāma sakto Cna api śakto na asmān vijahyād iti nāthamānaḥ // yadā ca śabdādibhir indriyārthair antaḥpure naiva suto 'sya reme tato (bahir Cvahir )vyādiśati sma yātrāṃ rasāntaraṃ syād iti manyamānaḥ // yadā ca śabda-ādibhir indriya-arthair antaḥ-pure na eva suto 'sya reme tato (bahir Cvahir )vyādiśati sma yātrāṃ rasa-antaraṃ syād iti manyamānaḥ // snehāc ca bhāvaṃ tanayasya buddhvā (sa rāgaCsaṃvega)doṣān avicintya kāṃścit yogyāḥ samājñāpayati sma tatra kalāsv abhijñā iti vāramukhyāḥ // snehāc ca bhāvaṃ tanayasya buddhvā (sa rāga-Csaṃvega-)doṣān a-vicintya kāṃś-cit yogyāḥ samājñāpayati sma tatra kalāsv abhijñā iti vāra-mukhyāḥ // tato viśeṣeṇa narendramārge svalaṃkṛte caiva parīkṣite ca (vyatyasya Cvyatyāsya )sūtaṃ ca rathaṃ ca rājā prasthāpayām āsa bahiḥ kumāram // tato viśeṣeṇa nara-indra-mārge sv-alaṃkṛte ca eva parīkṣite ca (vyatyasya Cvyatyāsya )sūtaṃ ca rathaṃ ca rājā prasthāpayām āsa bahiḥ kumāram // tatas tathā gacchati rājaputre tair eva devair vihito gatāsuḥ taṃ caiva mārge mṛtam uhyamānaṃ sūtaḥ kumāraś ca dadarśa nānyaḥ // tatas tathā gacchati rāja-putre tair eva devair vihito gata-asuḥ taṃ ca eva mārge mṛtam uhyamānaṃ sūtaḥ kumāraś ca dadarśa na anyaḥ // athābravīd rājasutaḥ sa sūtaṃ naraiś caturbhir hriyate ka eṣaḥ dīnair manuṣyair anugamyamāno ( x bhūṣitaś cāpy Cyo bhūṣito 'śvāsy )avarudyate ca // atha abravīd rāja-sutaḥ sa sūtaṃ naraiś caturbhir hriyate ka eṣaḥ dīnair manuṣyair anugamyamāno ( x bhūṣitaś ca apy Cyo bhūṣito 'śvāsy- )avarudyate ca // tataḥ sa śuddhātmabhir eva devaiḥ śuddhādhivāsair abhibhūtacetāḥ avācyam apy artham imaṃ niyantā (pravyājahārārthavadīśvarāya Cpravyājahārārthavid īśvarāya ) // tataḥ sa śuddha-ātmabhir eva devaiḥ śuddha-adhivāsair abhibhūta-cetāḥ a-vācyam apy artham imaṃ niyantā (pravyājahāra arthavad-īśvarāya Cpravyājahāra artha-vid īśvarāya ) // buddhīndriyaprāṇaguṇair viyuktaḥ supto visaṃjñas tṛṇakāṣṭhabhūtaḥ (saṃvardhya Csaṃbadhya )saṃrakṣya ca yatnavadbhiḥ (priyapriyais Cpriyāpriyais )tyajyatae eṣa ko 'pi // buddhi-indriya-prāṇa-guṇair viyuktaḥ supto vi-saṃjñas tṛṇa-kāṣṭha-bhūtaḥ (saṃvardhya Csaṃbadhya )saṃrakṣya ca yatnavadbhiḥ (priya-priyais Cpriya-a-priyais )tyajyatae eṣa ko 'pi // iti praṇetuḥ sa niśamya vākyaṃ saṃcukṣubhe kiṃcid uvāca cainam kiṃ (kevalo 'syaiva Ckevalasyaiva )janasya dharmaḥ sarvaprajānām ayam īdṛśo 'ntaḥ // iti praṇetuḥ sa niśamya vākyaṃ saṃcukṣubhe kiṃ-cid uvāca ca enam kiṃ (kevalo 'sya eva Ckevalasya eva )janasya dharmaḥ sarva-prajānām ayam ī-dṛśo 'ntaḥ // tataḥ praṇetā vadati sma tasmai sarvaprajānām (idam Cayam )anta(karma Ckarmā ) hīnasya madhyasya mahātmano vā sarvasya loke niyato vināśaḥ // tataḥ praṇetā vadati sma tasmai sarva-prajānām (idam Cayam )anta-(karma Ckarmā ) hīnasya madhyasya mahā-ātmano vā sarvasya loke niyato vināśaḥ // tataḥ sa dhīro 'pi narendrasūnuḥ śrutvaiva mṛtyuṃ viṣasāda sadyaḥ aṃsena saṃśliṣya ca kūbarāgraṃ provāca nihrādavatā svareṇa // tataḥ sa dhīro 'pi nara-indra-sūnuḥ śrutva aiva mṛtyuṃ viṣasāda sadyaḥ aṃsena saṃśliṣya ca kūbara-agraṃ provāca nihrādavatā svareṇa // iyaṃ ca niṣṭhā (niyatā Cniyataṃ )prajānāṃ pramādyati tyaktabhayaś ca lokaḥ manāṃsi śaṅke kaṭhināni nṝṇāṃ svasthās tathā hy adhvani vartamānāḥ // iyaṃ ca niṣṭhā (niyatā Cniyataṃ )prajānāṃ pramādyati tyakta-bhayaś ca lokaḥ manāṃsi śaṅke kaṭhināni nṝṇāṃ sva-sthās tathā hy adhvani vartamānāḥ // tasmād (rathaḥ Crathaṃ )sūta nivartyatāṃ no vihāra(bhūmer Cbhūmau )na hi deśakālaḥ jānan vināśaṃ katham (ārtiCārtti)kāle sacetanaḥ syād iha hi pramattaḥ // tasmād (rathaḥ Crathaṃ )sūta nivartyatāṃ no vihāra-(bhūmer Cbhūmau )na hi deśa-kālaḥ jānan vināśaṃ katham (ārti-Cārtti-)kāle sa-cetanaḥ syād iha hi pramattaḥ // iti bruvāṇe 'pi narādhipātmaje nivartayām āsa sa naiva taṃ ratham viśeṣayuktaṃ tu narendraśāsanāt sa padmaṣaṇḍaṃ vanam eva niryayau // iti bruvāṇe 'pi nara-adhipa-ātma-je nivartayām āsa sa na eva taṃ ratham viśeṣa-yuktaṃ tu nara-indra-śāsanāt sa padma-ṣaṇḍaṃ vanam eva niryayau // tataḥ śivaṃ kusumitabālapādapaṃ paribhramatpramuditamattakokilam vimānavat (sa kamalaCsakamala)cārudīrghikaṃ dadarśa tad vanam iva nandanaṃ vanam // tataḥ śivaṃ kusumita-bāla-pāda-paṃ paribhramat-pramudita-matta-kokilam vimānavat (sa kamala-Csa-kamala-)cāru-dīrghikaṃ dadarśa tad vanam iva nandanaṃ vanam // varāṅganāgaṇakalilaṃ nṛpātmajas tato balād vanam (atinīyate Cabhinīyate )sma tat varāpsaro(vṛtam Cnṛtyam )alakādhipālayaṃ navavrato munir iva vighnakātaraḥ // vara-aṅganā-gaṇa-kalilaṃ nṛ-pa-ātma-jas tato balād vanam (atinīyate Cabhinīyate )sma tat vara-apsaro-(vṛtam Cnṛtyam )alakā-adhipa-ālayaṃ nava-vrato munir iva vighna-kātaraḥ // [[iti (Cśrī-C)buddha-carite mahā-kāvye saṃvego1tpattir nāma tṛtīyaḥ sargaḥ -- 3 --]] tatas tasmāt purodyānāt kautūhalacalekṣaṇāḥ $ pratyujjagmur nṛpasutaṃ prāptaṃ varam iva striyaḥ // tatas tasmāt pura-udyānāt kautūhala-cala-īkṣaṇāḥ $ pratyujjagmur nṛ-pa-sutaṃ prāptaṃ varam iva striyaḥ // abhigamya ca tās tasmai vismayotphullalocanāḥ cakrire samudācāraṃ padmakośanibhaiḥ karaiḥ // abhigamya ca tās tasmai vismaya-utphulla-locanāḥ cakrire samudācāraṃ padma-kośa-nibhaiḥ karaiḥ // tasthuś ca parivāryainaṃ manmathākṣiptacetasaḥ niścalaiḥ pritivikacaiḥ pibantya iva locanaiḥ // tasthuś ca parivārya enaṃ manmatha-ākṣipta-cetasaḥ niś-calaiḥ priti-vikacaiḥ pibantya iva locanaiḥ // taṃ hi tā menire nāryaḥ kāmo vigrahavān iti śobhitaṃ lakṣaṇair dīptaiḥ sahajair bhūṣaṇair iva // taṃ hi tā menire nāryaḥ kāmo vigrahavān iti śobhitaṃ lakṣaṇair dīptaiḥ saha-jair bhūṣaṇair iva // saumyatvāc caiva dhairyāc ca kāścid enaṃ prajajñire avatīrṇo mahīṃ sākṣād (gūḍhāṃśuś Csudhāṃśuś )candramā (iti Civa ) // saumyatvāc ca eva dhairyāc ca kāś-cid enaṃ prajajñire avatīrṇo mahīṃ sa-akṣād (gūḍha-aṃśuś Csudhā-aṃśuś )candra-mā (iti Civa ) // tasya tā vapuṣākṣiptā (nigṛhītaṃ Cnirgrahītuṃ )jajṛmbhire anyoanyaṃ dṛṣṭibhir (hatvā Cgatvā śanaiś ca viniśaśvasuḥ // tasya tā vapuṣā ākṣiptā (nigṛhītaṃ Cnirgrahītuṃ )jajṛmbhire anyo-anyaṃ dṛṣṭibhir (hatvā Cgatvā śanaiś ca viniśaśvasuḥ // evaṃ tā dṛṣṭimātreṇa nāryo dadṛśur eva tam na vyājahrur na jahasuḥ prabhāveṇāsya yantritāḥ // evaṃ tā dṛṣṭi-mātreṇa nāryo dadṛśur eva tam na vyājahrur na jahasuḥ prabhāveṇa asya yantritāḥ // tās tathā tu nirārambhā dṛṣṭvā praṇayaviklavāḥ purohitasuto dhīmān udāyī vākyam abravīt // tās tathā tu nir-ārambhā dṛṣṭvā praṇaya-viklavāḥ puro-hita-suto dhīmān udāyī vākyam abravīt // sarvāḥ sarvakalājñāḥ stha bhāvagrahaṇapaṇḍitāḥ rūpacāturyasaṃpannāḥ svaguṇair mukhyatāṃ gatāḥ // sarvāḥ sarva-kalā-jñāḥ stha bhāva-grahaṇa-paṇḍitāḥ rūpa-cāturya-saṃpannāḥ sva-guṇair mukhyatāṃ gatāḥ // (śobhayeta Cśobhayeta )guṇair ebhir api tān uttarān kurūn kuverasyāpi (cākrīḍaṃ Cca krīḍaṃ prāg eva vasudhām imām // (śobhayeta Cśobhayeta )guṇair ebhir api tān uttarān kurūn kuverasya api (cā akrīḍaṃ Cca krīḍaṃ prāg eva vasu-dhām imām // śaktāś cālayituṃ yūyaṃ vītarāgān ṛṣīn api apsarobhiś ca kalitān grahītuṃ vibudhān api // śaktāś cālayituṃ yūyaṃ vīta-rāgān ṛṣīn api apsarobhiś ca kalitān grahītuṃ vibudhān api // bhāvajñānena hāvena (rūpacāturyaCcāturyā rūpa)saṃpadā strīṇām eva ca śaktāḥ stha saṃrāge kiṃ punar nṛṇām // bhāva-jñānena hāvena (rūpa-cāturya-Ccāturyā rūpa-)saṃpadā strīṇām eva ca śaktāḥ stha saṃrāge kiṃ punar nṛṇām // tāsām evaṃvidhānāṃ vo (viyuktānāṃ Cniyuktānāṃ )svagocare iyam evaṃvidhā ceṣṭā na tuṣṭo 'smy ārjavena vaḥ // tāsām evaṃ-vidhānāṃ vo (viyuktānāṃ Cniyuktānāṃ )sva-go-care iyam evaṃ-vidhā ceṣṭā na tuṣṭo 'smy ārjavena vaḥ // idaṃ navavadhūnāṃ vo hrīnikuñcitacakṣuṣām sadṛśaṃ ceṣṭitaṃ hi syād api vā gopayoṣitām // idaṃ nava-vadhūnāṃ vo hrī-nikuñcita-cakṣuṣām sa-dṛśaṃ ceṣṭitaṃ hi syād api vā go-pa-yoṣitām // (yad Cyady )api syād ayaṃ (dhīraḥ Cvīraḥ śrīprabhāvān mahān iti strīṇām api mahat teja itaḥ kāryo 'tra niścayaḥ // (yad Cyady )api syād ayaṃ (dhīraḥ Cvīraḥ śrī-prabhāvān mahān iti strīṇām api mahat teja itaḥ kāryo 'tra niścayaḥ // purā hi kāśisundaryā veśavadhvā mahān ṛṣiḥ tāḍito 'bhūt (padā vyāso Cpadanyāsād durdharṣo (devatair Cdaivatair )api // purā hi kāśi-sundaryā veśa-vadhvā mahān ṛṣiḥ tāḍito 'bhūt (padā vyāso Cpada-nyāsād dur-dharṣo (devatair Cdaivatair )api // manthālagautamo bhikṣur jaṅghayā (vāraCbāla)mukhyayā piprīṣuś ca tadarthārthaṃ vyasūn niraharat purā // manthāla-gautamo bhikṣur jaṅghayā (vāra-Cbāla-)mukhyayā piprīṣuś ca tad-artha-arthaṃ vy-asūn niraharat purā // gautamaṃ dīrghatapasaṃ mahar2ṣiṃ dīrghajīvinam yoṣit saṃtoṣayām āsa varṇasthānāvarā satī // gautamaṃ dīrgha-tapasaṃ mahar2ṣiṃ dīrgha-jīvinam yoṣit saṃtoṣayām āsa varṇa-sthāna-avarā satī // ṛṣyaśṛṅgaṃ munisutaṃ tathaiva strīṣv apaṇḍitam upāyair vividhaiḥ śāntā jagrāha ca jahāra ca // ṛṣyaśṛṅgaṃ muni-sutaṃ tatha aiva strīṣv a-paṇḍitam upāyair vi-vidhaiḥ śāntā jagrāha ca jahāra ca // viśvāmitro mahar2ṣiś ca vigāḍho 'pi (mahat tapaḥ Cmahattapāḥ ) (daśa varṣāṇy ahar mene Cdaśavarṣāṇy araṇyastho ghṛtācyāpsarasā hṛtaḥ // viśvā-mitro mahar2ṣiś ca vigāḍho 'pi (mahat tapaḥ Cmahat-tapāḥ ) (daśa varṣāṇy ahar mene Cdaśa-varṣāṇy araṇya-stho ghṛtācya āpsarasā hṛtaḥ // evamādīn ṛṣīṃs tāṃs tān anayan vikriyāṃ striyaḥ lalitaṃ pūrvavayasaṃ kiṃ punar nṛpateḥ sutam // evam-ādīn ṛṣīṃs tāṃs tān anayan vikriyāṃ striyaḥ lalitaṃ pūrva-vayasaṃ kiṃ punar nṛ-pateḥ sutam // tad evaṃ sati viśrabdhaṃ prayatadhvaṃ tathā yathā iyaṃ nṛpasya vaṃśaśrīr ito na syāt parāṅmukhī // tad evaṃ sati viśrabdhaṃ prayatadhvaṃ tathā yathā iyaṃ nṛ-pasya vaṃśa-śrīr ito na syāt parāṅ-mukhī // yā hi kāścid yuvatayo haranti sadṛśaṃ janam nikṛṣṭotkṛṣṭayor bhāvaṃ yā gṛhṇanti (tā tu [Wrong sandhi in EHJ??] Ctu tāḥ )striyaḥ // yā hi kāś-cid yuvatayo haranti sa-dṛśaṃ janam nikṛṣṭa-utkṛṣṭayor bhāvaṃ yā gṛhṇanti (tā tu [Wrong sandhi in EHJ??] Ctu tāḥ )striyaḥ // ity udāyivacaḥ śrutvā tā viddhā iva yoṣitaḥ samāruruhur ātmānaṃ kumāragrahaṇaṃ prati // ity udāyi-vacaḥ śrutvā tā viddhā iva yoṣitaḥ samāruruhur ātmānaṃ kumāra-grahaṇaṃ prati // tā bhrūbhiḥ prekṣitair (hāvair Cbhāvair hasitair (laḍitair Clalitair )gataiḥ cakrur ākṣepikāś ceṣṭā bhītabhītā ivāṅganāḥ // tā bhrūbhiḥ prekṣitair (hāvair Cbhāvair hasitair (laḍitair Clalitair )gataiḥ cakrur ākṣepikāś ceṣṭā bhīta-bhītā iva aṅganāḥ // rājñas tu viniyogena kumārasya ca mārdavāt (jahuḥ Cjahruḥ )kṣipram aviśrambhaṃ madena madanena ca // rājñas tu viniyogena kumārasya ca mārdavāt (jahuḥ Cjahruḥ )kṣipram a-viśrambhaṃ madena madanena ca // atha nārījanavṛtaḥ kumāro vyacarad vanam vāsitāyūthasahitah karīva himavad vanam // atha nārī-jana-vṛtaḥ kumāro vyacarad vanam vāsitā-yūtha-sahitah kari īva himavad vanam // sa tasmin kānane ramye jajvāla strīpuraḥsaraḥ ākrīḍae iva (vibhrāje Cbabhrāje vivasvān apsarovṛtaḥ // sa tasmin kānane ramye jajvāla strī-puraḥ-saraḥ ākrīḍae iva (vibhrāje Cbabhrāje vivasvān apsaro-vṛtaḥ // madenāvarjitā nāma taṃ kāścit tatra yoṣitaḥ kaṭhinaiḥ paspṛśuḥ pīnaiḥ (saṃhatair Csaṃghaṭṭair )valgubhiḥ stanaiḥ // madena a-varjitā nāma taṃ kāś-cit tatra yoṣitaḥ kaṭhinaiḥ paspṛśuḥ pīnaiḥ (saṃhatair Csaṃghaṭṭair )valgubhiḥ stanaiḥ // srastāṃsakomalālamba mṛdubāhulatābalā anṛtaṃ skhalitaṃ kācit kṛtvainaṃ sasvaje balāt // srasta-aṃsa-komala-ālamba mṛdu-bāhu-lata ā-balā an-ṛtaṃ skhalitaṃ kā-cit kṛtva ainaṃ sasvaje balāt // kācit tāmrādharauṣṭhena mukhenāsavagandhinā viniśaśvāsa karṇe 'sya rahasyaṃ śrūyatām iti // kā-cit tāmra-adhara-oṣṭhena mukhenā asava-gandhinā viniśaśvāsa karṇe 'sya rahasyaṃ śrūyatām iti // kācid ājñāpayantīva provācārdrānulepanā iha bhaktiṃ kuruṣveti (hastasaṃśleṣalipsayā Chastaṃ saṃśliṣya lipsayā ) // kā-cid ājñāpayanti īva provācā ardra-anulepanā iha bhaktiṃ kuruṣva iti (hasta-saṃśleṣa-lipsayā Chastaṃ saṃśliṣya lipsayā ) // muhur muhur madavyāja srastanīlāṃśukāparā ālakṣyaraśanā reje sphuradvidyud iva kṣapā // muhur muhur mada-vyāja srasta-nīla-aṃśuka ā-parā ālakṣya-raśanā reje sphurad-vidyud iva kṣapā // kāścit kanakakāñcībhir mukharābhir itas tataḥ babhramur darśayantyo 'sya śroṇīs tanvaṃśukāvṛtāḥ // kāś-cit kanaka-kāñcībhir mukharābhir itas tataḥ babhramur darśayantyo 'sya śroṇīs tanv-aṃśuka-āvṛtāḥ // cūtaśākhāṃ kusumitāṃ pragṛhyānyā lalambire suvarṇakalaśaprakhyān darśayantyaḥ payodharān // cūta-śākhāṃ kusumitāṃ pragṛhya anyā lalambire su-varṇa-kalaśa-prakhyān darśayantyaḥ payo-dharān // kācit padmavanād etya sapadmā padmalocanā padmavaktrasya pārśve 'sya padmaśrīr iva tasthuṣī // kā-cit padma-vanād etya sa-padmā padma-locanā padma-vaktrasya pārśve 'sya padma-śrīr iva tasthuṣī // madhuraṃ gītam anvarthaṃ kācit sābhinayaṃ jagau taṃ svasthaṃ codayantīva vañcito 'sīty avekṣitaiḥ // madhuraṃ gītam anv-arthaṃ kā-cit sa-abhinayaṃ jagau taṃ sva-sthaṃ codayanti īva vañcito 'si ity avekṣitaiḥ // śubhena vadanenānyā bhrūkārmukavikarṣiṇā prāvṛtyānucakārāsya ceṣṭitaṃ (dhīraCvīra)līlayā // śubhena vadanena anyā bhrū-kārmuka-vikarṣiṇā prāvṛtya anucakāra asya ceṣṭitaṃ (dhīra-Cvīra-)līlayā // pīnavalgustanī kācid (dhāsāghūrṇitaCvātāghūrṇita)kuṇḍalā uccair avajahāsainaṃ samāpnotu bhavān iti // pīna-valgu-stanī kā-cid (dhāsa-āghūrṇita-Cvāta-āghūrṇita-)kuṇḍalā uccair avajahāsa enaṃ samāpnotu bhavān iti // apayāntaṃ tathaivānyā babandhur mālyadāmabhiḥ kāścit sākṣepamadhurair jagṛhur vacanāṅkuśaiḥ // apayāntaṃ tatha aiva anyā babandhur mālya-dāmabhiḥ kāś-cit sa-ākṣepa-madhurair jagṛhur vacana-aṅkuśaiḥ // pratiyogārthinī kācid gṛhītvā cūtavallarīm idaṃ puṣpaṃ tu kasyeti papraccha madaviklavā // pratiyoga-arthinī kā-cid gṛhītvā cūta-vallarīm idaṃ puṣpaṃ tu kasya iti papraccha mada-viklavā // kācit puruṣavat kṛtvā gatiṃ saṃsthānam eva ca uvācainaṃ jitaḥ strībhir jaya bho pṛthivīm imām // kā-cit puruṣavat kṛtvā gatiṃ saṃsthānam eva ca uvāca enaṃ jitaḥ strībhir jaya bho pṛthivīm imām // atha loleksaṇā kācij jighrantī nīlam utpalam kiṃcinmadakalair vākyair nṛpātmajam abhāṣata // atha lola-īksaṇā kā-cij jighrantī nīlam utpalam kiṃ-cin-mada-kalair vākyair nṛ-pa-ātma-jam abhāṣata // paśya bhartaś citaṃ cūtaṃ kusumair madhugandhibhiḥ hemapañjararuddho vā kokilo yatra kūjati // paśya bhartaś citaṃ cūtaṃ kusumair madhu-gandhibhiḥ hema-pañjara-ruddho vā kokilo yatra kūjati // aśoko dṛśyatām eṣa kāmiśokavivardhanaḥ ruvanti bhramarā yatra dahyamānā ivāgninā // a-śoko dṛśyatām eṣa kāmi-śoka-vivardhanaḥ ruvanti bhramarā yatra dahyamānā iva agninā // cūtayaṣṭyā samāśliṣṭo dṛśyatāṃ tilakadrumaḥ śuklavāsā iva naraḥ striyā pītāṅgarāgayā // cūta-yaṣṭyā samāśliṣṭo dṛśyatāṃ tilaka-drumaḥ śukla-vāsā iva naraḥ striyā pīta-aṅga-rāgayā // phullaṃ (kurubakaṃ Ckuruvakaṃ )paśya (nirbhuktālaktakaCnirmuktālaktaka)prabham yo nakhaprabhayā strīṇāṃ nirbhartsita ivānataḥ // phullaṃ (kurubakaṃ Ckuruvakaṃ )paśya (nirbhukta-alaktaka-Cnirmukta-alaktaka-)prabham yo nakha-prabhayā strīṇāṃ nirbhartsita ivā anataḥ // bālāśokaś ca nicito dṛśyatām eṣa pallavaiḥ yo 'smākaṃ hastaśobhābhir lajjamāna iva sthitaḥ // bāla-a-śokaś ca nicito dṛśyatām eṣa pallavaiḥ yo 'smākaṃ hasta-śobhābhir lajjamāna iva sthitaḥ // dīrghikāṃ prāvṛtāṃ paśya tīrajaiḥ sinduvārakaiḥ pāṇḍurāṃśukasaṃvītāṃ śayānāṃ pramadām iva // dīrghikāṃ prāvṛtāṃ paśya tīra-jaiḥ sindu-vārakaiḥ pāṇḍura-aṃśuka-saṃvītāṃ śayānāṃ pramadām iva // dṛśyatāṃ strīṣu māhātmyaṃ cakravāko hy asau jale pṛṣṭhataḥ preṣyavad bhāryām anuvarty anugacchati // dṛśyatāṃ strīṣu māhātmyaṃ cakravāko hy asau jale pṛṣṭhataḥ preṣyavad bhāryām anuvarty- anugacchati // mattasya parapuṣṭasya ruvataḥ śrūyatāṃ dhvaniḥ aparaḥ kokilo (anvakṣaṃ pratiśrutkeva Canutkaḥ pratiśrutyeva )kūjati // mattasya para-puṣṭasya ruvataḥ śrūyatāṃ dhvaniḥ a-paraḥ kokilo (anv-akṣaṃ pratiśrutka īva Can-utkaḥ pratiśrutya iva )kūjati // api nāma vihaṃgānāṃ (vasantenāhṛto Cvasantenāhito )madaḥ na tu (cintayato 'cintyaṃ Ccintayataś cittaṃ janasya prājñamāninaḥ // api nāma vihaṃ-gānāṃ (vasantenā ahṛto Cvasantenā ahito )madaḥ na tu (cintayato 'cintyaṃ Ccintayataś cittaṃ janasya prājña-māninaḥ // ity evaṃ tā yuvatayo manmathoddāmacetasaḥ kumāraṃ vividhais tais tair upacakramire nayaiḥ // ity evaṃ tā yuvatayo manmatha-uddāma-cetasaḥ kumāraṃ vi-vidhais tais tair upacakramire nayaiḥ // evam ākṣipyamāṇo 'pi sa tu dhairyāvṛtendriyaḥ martavyam iti sodvego na jaharṣa na (vivyathe Csismiye ) // evam ākṣipyamāṇo 'pi sa tu dhairya-āvṛta-indriyaḥ martavyam iti sa-udvego na jaharṣa na (vivyathe Csismiye ) // tāsāṃ (tattve 'navasthānaṃ Ctattvena vasthānaṃ dṛṣṭvā sa puruṣottamaḥ (samaṃ vignena Csasaṃvignena )dhīreṇa cintayām āsa cetasā // tāsāṃ (tattve 'n-avasthānaṃ Ctattvena vasthānaṃ dṛṣṭvā sa puruṣa-uttamaḥ (samaṃ vignena Csa-saṃvignena )dhīreṇa cintayām āsa cetasā // kiṃ (v imā Cvinā )nāvagacchanti capalaṃ yauvanaṃ striyaḥ yato rūpeṇa (saṃmattaṃ jarā yan Csaṃpannaṃ jareyaṃ )nāśayiṣyati // kiṃ (v imā Cvinā )na avagacchanti capalaṃ yauvanaṃ striyaḥ yato rūpeṇa (saṃmattaṃ jarā yan Csaṃpannaṃ jara īyaṃ )nāśayiṣyati // nūnam etā na paśyanti kasyacid rogasaṃplavam tathā hṛṣṭā bhayaṃ tyaktvā jagati vyādhidharmiṇi // nūnam etā na paśyanti kasya-cid roga-saṃplavam tathā hṛṣṭā bhayaṃ tyaktvā jagati vyādhi-dharmiṇi // anabhijñāś ca suvyaktaṃ mṛtyoḥ sarvāpahāriṇaḥ (tataḥ Ctathā )svasthā nir(udvignāḥ Cudvegāḥ krīḍanti ca hasanti ca // an-abhijñāś ca su-vyaktaṃ mṛtyoḥ sarva-apahāriṇaḥ (tataḥ Ctathā )sva-sthā nir-(udvignāḥ Cudvegāḥ krīḍanti ca hasanti ca // jarāṃ (vyādhiṃ ca mṛtyuṃ Cmṛtyuṃ ca vyādhiṃ )ca ko hi jānan sacetanaḥ svasthas tiṣṭhen niṣīded vā (śayed Csuped )vā kiṃ punar haset // jarāṃ (vyādhiṃ ca mṛtyuṃ Cmṛtyuṃ ca vyādhiṃ )ca ko hi jānan sa-cetanaḥ sva-sthas tiṣṭhen niṣīded vā (śayed Csuped )vā kiṃ punar haset // yas tu dṛṣṭvā paraṃ jīrṇaṃ vyādhitaṃ mṛtam eva ca svastho bhavati nodvigno yathācetās tathaiva saḥ // yas tu dṛṣṭvā paraṃ jīrṇaṃ vyādhitaṃ mṛtam eva ca sva-stho bhavati na udvigno yatha ā-cetās tatha aiva saḥ // viyujyamāne (hi Capi )tarau puṣpair api phalair api patati cchidyamāne vā tarur anyo na śocate // viyujyamāne (hi Capi )tarau puṣpair api phalair api patati cchidyamāne vā tarur anyo na śocate // iti dhyānaparaṃ dṛṣṭvā viṣayebhyo gataspṛham udāyī nītiśāstrajñas tam uvāca suhṛttayā // iti dhyāna-paraṃ dṛṣṭvā viṣayebhyo gata-spṛham udāyī nīti-śāstra-jñas tam uvāca su-hṛttayā // ahaṃ nṛpatinā dattaḥ sakhā tubhyaṃ kṣamaḥ kila yasmāt tvayi vivakṣā me tayā praṇayavattayā // ahaṃ nṛ-patinā dattaḥ sakhā tubhyaṃ kṣamaḥ kila yasmāt tvayi vivakṣā me tayā praṇayavattayā // ahitāt pratiṣedhaś ca hite cānupravartanam vyasane cāparityāgas trividhaṃ mitralakṣaṇam // a-hitāt pratiṣedhaś ca hite ca anupravartanam vyasane ca a-parityāgas tri-vidhaṃ mitra-lakṣaṇam // so 'haṃ maitrīṃ pratijñāya puruṣārthāt parāṅ(mukhaḥ Cmukham ) yadi (tvā samupekṣeya Ctvāṃ samupekṣeyaṃ na bhaven mitratā mayi // so 'haṃ maitrīṃ pratijñāya puruṣa-arthāt parāṅ-(mukhaḥ Cmukham ) yadi (tvā samupekṣeya Ctvāṃ samupekṣeyaṃ na bhaven mitratā mayi // tad bravīmi suhṛd bhūtvā taruṇasya vapuṣmataḥ idaṃ na pratirūpaṃ te strīṣv adākṣiṇyam īdṛśam // tad bravīmi su-hṛd bhūtvā taruṇasya vapuṣmataḥ idaṃ na prati-rūpaṃ te strīṣv a-dākṣiṇyam ī-dṛśam // anṛtenāpi nārīṇāṃ yuktaṃ samanuvartanam tadvrīḍāparihārārtham ātmaratyartham eva ca // an-ṛtena api nārīṇāṃ yuktaṃ samanuvartanam tad-vrīḍā-parihāra-artham ātma-raty-artham eva ca // saṃnatis cānuvṛttiś ca strīṇāṃ hṛdayabandhanam snehasya hi guṇā yonir mānakāmāś ca yoṣitaḥ // saṃnatis ca anuvṛttiś ca strīṇāṃ hṛdaya-bandhanam snehasya hi guṇā yonir māna-kāmāś ca yoṣitaḥ // tad arhasi viśālākṣa hṛdaye 'pi parāṅmukhe rūpasyāsyānurūpeṇa dākṣiṇyenānuvartitum // tad arhasi viśāla-akṣa hṛdaye 'pi parāṅ-mukhe rūpasya asya anu-rūpeṇa dākṣiṇyena anuvartitum // dākṣiṇyam auṣadhaṃ strīṇāṃ dākṣiṇyaṃ bhūṣaṇaṃ param dākṣiṇyarahitaṃ rūpaṃ niṣpuṣpam iva kānanam // dākṣiṇyam auṣadhaṃ strīṇāṃ dākṣiṇyaṃ bhūṣaṇaṃ param dākṣiṇya-rahitaṃ rūpaṃ niṣ-puṣpam iva kānanam // kiṃ vā dākṣiṇyamātreṇa bhāvenāstu parigrahaḥ viṣayān durlabhāṃl labdhvā na hy avajñātum arhasi // kiṃ vā dākṣiṇya-mātreṇa bhāvena astu parigrahaḥ viṣayān dur-labhāṃl labdhvā na hy avajñātum arhasi // kāmaṃ param iti jñātvā devo 'pi hi puraṃdaraḥ gautamasya muneḥ patnīm ahalyāṃ cakame purā // kāmaṃ param iti jñātvā devo 'pi hi puraṃ-daraḥ gautamasya muneḥ patnīm ahalyāṃ cakame purā // agastyaḥ prārthayām āsa somabhāryāṃ ca rohiṇīm tasmāt tatsa(dṛśīṃ Cdṛśaṃ )lebhe lopāmudrām iti śrutiḥ // agastyaḥ prārthayām āsa soma-bhāryāṃ ca rohiṇīm tasmāt tat-sa-(dṛśīṃ Cdṛśaṃ )lebhe lopā-mudrām iti śrutiḥ // (utathyasya Cautathyasya )ca bhāryāyāṃ mamatāyāṃ mahā(tapaḥ Ctapāḥ ) mārutyāṃ janayām āsa bharadvājaṃ (bṛhasCvṛhas)patiḥ // (utathyasya Cautathyasya )ca bhāryāyāṃ mamatāyāṃ mahā-(tapaḥ Ctapāḥ ) mārutyāṃ janayām āsa bharad-vājaṃ (bṛhas-Cvṛhas-)patiḥ // (bṛhasCvṛhas)pater mahiṣyāṃ ca juhvatyāṃ juhvatāṃ varaḥ budhaṃ vibudha(karmāṇaṃ Cdharmāṇaṃ janayām āsa candramāḥ // (bṛhas-Cvṛhas-)pater mahiṣyāṃ ca juhvatyāṃ juhvatāṃ varaḥ budhaṃ vibudha-(karmāṇaṃ Cdharmāṇaṃ janayām āsa candra-māḥ // kālīm caiva purā kanyāṃ jalaprabhavasaṃbhavām jagāma yamunātīre jātarāgaḥ parāśaraḥ // kālīm ca eva purā kanyāṃ jala-prabhava-saṃbhavām jagāma yamunā-tīre jāta-rāgaḥ parāśaraḥ // mātaṅgyām akṣamālāyāṃ garhitāyāṃ riraṃsayā kapiñjalādaṃ tanay.am vasiṣṭho 'janayan muniḥ // mātaṅgyām akṣa-mālāyāṃ garhitāyāṃ riraṃsayā kapiñjala-adaṃ tanay.am vasiṣṭho 'janayan muniḥ // yayātiś caiva rājar1ṣir vayasy api vinirgate viśvācyāpsarasā sārdhaṃ reme caitrarathe vane // yayātiś ca eva rājar1ṣir vayasy api vinirgate viśvācya āpsarasā sa-ardhaṃ reme caitrarathe vane // strīsaṃsargaṃ vināśāntaṃ pāṇḍur jñātvāpi kauravaḥ mādrīrūpaguṇākṣiptaḥ siṣeve kāmajam sukham // strī-saṃsargaṃ vināśa-antaṃ pāṇḍur jñātva āpi kauravaḥ mādrī-rūpa-guṇa-ākṣiptaḥ siṣeve kāma-jam sukham // karālajanakaś caiva hṛtvā brāhmaṇakanyakām avāpa bhraṃśam apy (evaṃ Ceva na tu (seje na Ctyajec ca )manmatham // karāla-janakaś ca eva hṛtvā brāhmaṇa-kanyakām avāpa bhraṃśam apy (evaṃ Ceva na tu (seje na Ctyajec ca )manmatham // evamādyā mahātmāno viṣayān garhitān api ratihetor bubhujire prāg eva guṇasaṃhitān // evam-ādyā mahā-ātmāno viṣayān garhitān api rati-hetor bubhujire prāg eva guṇa-saṃhitān // tvaṃ punar nyāyataḥ prāptān balavān rūpavān yuvā viṣayān avajānāsi yatra saktam idaṃ jagat // tvaṃ punar nyāyataḥ prāptān balavān rūpavān yuvā viṣayān avajānāsi yatra saktam idaṃ jagat // iti śrutvā vacas tasya ślakṣṇam āgamasaṃhitam meghastanitanirghoṣaḥ kumāraḥ pratyabhāṣata // iti śrutvā vacas tasya ślakṣṇam āgama-saṃhitam megha-stanita-nirghoṣaḥ kumāraḥ pratyabhāṣata // upapannam idaṃ vākyaṃ sauhārdavyañjakaṃ tvayi atra ca tvānuneṣyāmi yatra mā duṣṭhu manyase // upapannam idaṃ vākyaṃ sauhārda-vyañjakaṃ tvayi atra ca tva ānuneṣyāmi yatra mā duṣṭhu manyase // nāvajānāmi (viṣayān Cviṣayāñ jāne lokaṃ tadātmakam anityaṃ tu jagan matvā nātra me ramate manaḥ // na avajānāmi (viṣayān Cviṣayāñ jāne lokaṃ tad-ātmakam a-nityaṃ tu jagan matvā na atra me ramate manaḥ // jarā vyādhiś ca mṛtyuś ca yadi na syād idaṃ trayam mamāpi hi manojñeṣu viṣayeṣu ratir bhavet // jarā vyādhiś ca mṛtyuś ca yadi na syād idaṃ trayam mama api hi mano-jñeṣu viṣayeṣu ratir bhavet // nityaṃ yady api hi strīṇām etad eva vapur bhavet (doṣavatsv api Csasaṃvitkasya )kāmeṣu (kāmaṃ rajyeta me manaḥ Ctathāpi na ratiḥ kṣamā ) // nityaṃ yady api hi strīṇām etad eva vapur bhavet (doṣavatsv api Csa-saṃvitkasya )kāmeṣu (kāmaṃ rajyeta me manaḥ Ctatha āpi na ratiḥ kṣamā ) // yadā tu (jarayāpītaṃ Cjarayā pītaṃ rūpam āsāṃ bhaviṣyati ātmano 'py anabhipretaṃ mohāt tatra ratir bhavet // yadā tu (jarayā āpītaṃ Cjarayā pītaṃ rūpam āsāṃ bhaviṣyati ātmano 'py an-abhipretaṃ mohāt tatra ratir bhavet // mṛtyuvyādhijarā(dharmā Cdharmo mṛtyuvyādhijarātmabhiḥ ramamāṇo (hy Capy )asaṃvignaḥ samāno mṛgapakṣibhiḥ // mṛtyu-vyādhi-jarā-(dharmā Cdharmo mṛtyu-vyādhi-jarā-ātmabhiḥ ramamāṇo (hy Capy )a-saṃvignaḥ samāno mṛga-pakṣibhiḥ // yad apy āttha mahātmānas te 'pi kāmātmakā iti saṃvego (atraiva Catra na )kartavyo yadā teṣām api kṣayaḥ // yad apy āttha mahā-ātmānas te 'pi kāma-ātmakā iti saṃvego (atra eva Catra na )kartavyo yadā teṣām api kṣayaḥ // māhātmyaṃ na ca tan manye yatra sāmānyataḥ kṣayaḥ viṣayeṣu prasaktir vā yuktir vā nātmavattayā // māhātmyaṃ na ca tan manye yatra sāmānyataḥ kṣayaḥ viṣayeṣu prasaktir vā yuktir vā nā atmavattayā // yad apy ātthānṛtenāpi strījane vartyatām iti anṛtaṃ nāvagacchāmi dākṣiṇyenāpi kiṃcana // yad apy āttha an-ṛtena api strī-jane vartyatām iti an-ṛtaṃ na avagacchāmi dākṣiṇyena api kiṃ-cana // na cānuvartanaṃ tan me rucitaṃ yatra nārjavam sarvabhāvena saṃparko yadi nāsti dhig astu tat // na ca anuvartanaṃ tan me rucitaṃ yatra nā arjavam sarva-bhāvena saṃparko yadi na asti dhig astu tat // (adhrṭeḥ Canṛte )śraddadhānasya saktasyādoṣadarśinaḥ kiṃ hi vañcayitavyaṃ syāj jātarāgasya cetasaḥ // (a-dhrṭeḥ Can-ṛte )śraddadhānasya saktasya a-doṣa-darśinaḥ kiṃ hi vañcayitavyaṃ syāj jāta-rāgasya cetasaḥ // vañcayanti ca yady (evaṃ Ceva jātarāgāḥ parasparam nanu naiva kṣamaṃ draṣṭuṃ narāḥ strīṇāṃ nṛṇām striyaḥ // vañcayanti ca yady (evaṃ Ceva jāta-rāgāḥ paras-param nanu na eva kṣamaṃ draṣṭuṃ narāḥ strīṇāṃ nṛṇām striyaḥ // tad evaṃ sati duḥkhārtaṃ jarāmaraṇa(bhāginam Cbhoginam ) na māṃ kāmeṣv anāryeṣu pratārayitum arhasi // tad evaṃ sati duḥkha-ārtaṃ jarā-maraṇa-(bhāginam Cbhoginam ) na māṃ kāmeṣv an-āryeṣu pratārayitum arhasi // aho 'tidhīraṃ balavac ca te manaś caleṣu kāmeṣu ca sāradarśinaḥ bhaye (atitīvre Capi tīvre )viṣayeṣu sajjase nirīkṣamāṇo maraṇādhvani prajāḥ // aho 'ti-dhīraṃ balavac ca te manaś caleṣu kāmeṣu ca sāra-darśinaḥ bhaye (ati-tīvre Capi tīvre )viṣayeṣu sajjase nirīkṣamāṇo maraṇa-adhvani prajāḥ // ahaṃ punar bhīrur atīvaviklavo jarāvipadvyādhibhayaṃ vicintayan labhe na śāntiṃ na dhṛtiṃ kuto ratiṃ niśāmayan dīptam ivāgninā jagat // ahaṃ punar bhīrur ati-iva-viklavo jarā-vipad-vyādhi-bhayaṃ vicintayan labhe na śāntiṃ na dhṛtiṃ kuto ratiṃ niśāmayan dīptam iva agninā jagat // asaṃśayaṃ mṛtyur iti prajānato narasya rāgo hṛdi yasya jāyate ayomayīṃ tasya paraimi cetanāṃ mahābhaye (rajyati Crakṣati )yo na roditi // a-saṃśayaṃ mṛtyur iti prajānato narasya rāgo hṛdi yasya jāyate ayomayīṃ tasya paraimi cetanāṃ mahā-bhaye (rajyati Crakṣati )yo na roditi // atho kumāraś ca viniścayātmikāṃ cakāra kāmāśrayaghātinīṃ kathām janasya cakṣurgamanīyamaṇḍalo mahīdharaṃ cāstam iyāya bhāskaraḥ // atha u kumāraś ca viniścaya-ātmikāṃ cakāra kāma-āśraya-ghātinīṃ kathām janasya cakṣur-gamanīya-maṇḍalo mahī-dharaṃ ca astam iyāya bhās-karaḥ // tato vṛthādhāritabhūṣaṇasrajaḥ kalāguṇaiś ca praṇayaiś ca niṣphalaiḥ svae eva bhāve vinigṛhya manmathaṃ puraṃ yayur bhagnamanorathāḥ striyaḥ // tato vṛthā-dhārita-bhūṣaṇa-srajaḥ kalā-guṇaiś ca praṇayaiś ca niṣ-phalaiḥ svae eva bhāve vinigṛhya manmathaṃ puraṃ yayur bhagna-mano-rathāḥ striyaḥ // tataḥ purodyānagatāṃ janaśriyaṃ nirīkṣya sāyaṃ pratisaṃhṛtāṃ punaḥ anityatāṃ sarvagatāṃ vicintayan viveśa dhiṣṇyaṃ kṣitipālakātmajaḥ // tataḥ pura-udyāna-gatāṃ jana-śriyaṃ nirīkṣya sāyaṃ pratisaṃhṛtāṃ punaḥ a-nityatāṃ sarva-gatāṃ vicintayan viveśa dhiṣṇyaṃ kṣiti-pālaka-ātma-jaḥ // tataḥ śrutvā rājā viṣayavimukhaṃ tasya tu mano na śiśye tāṃ rātriṃ hṛdayagataśalyo gaja iva atha śrānto mantre bahuvividhamārge sasacivo na so 'nyat kāmebhyo niyamanam apaśyat sutamateḥ // tataḥ śrutvā rājā viṣaya-vi-mukhaṃ tasya tu mano na śiśye tāṃ rātriṃ hṛdaya-gata-śalyo gaja iva atha śrānto mantre bahu-vi-vidha-mārge sa-sacivo na so 'nyat kāmebhyo niyamanam apaśyat suta-mateḥ // [[iti (Cśrī-C)buddha-carite mahā-kāvye strī-vighātano nāma caturthaḥ sargaḥ -- 4 --]] sa tathā viṣayair vilobhyamānaḥ (paramārhair Cparamohair )api śākyarājasūnuḥ na jagāma (dhṛtiṃ Cratiṃ )na śarma lebhe hṛdaye siṃha ivātidigdhaviddhaḥ // sa tathā viṣayair vilobhyamānaḥ (parama-arhair Cpara-mohair )api śākya-rāja-sūnuḥ na jagāma (dhṛtiṃ Cratiṃ )na śarma lebhe hṛdaye siṃha iva ati-digdha-viddhaḥ // atha mantrisutaiḥ kṣamaiḥ kadācit sakhibhiś citrakathaiḥ kṛtānuyātraḥ vanabhūmididṛkṣayā śamepsur naradevānumato (bahiḥ Cvahiḥ )pratasthe // atha mantri-sutaiḥ kṣamaiḥ kadā-cit sakhibhiś citra-kathaiḥ kṛta-anuyātraḥ vana-bhūmi-didṛkṣayā śama-īpsur nara-deva-anumato (bahiḥ Cvahiḥ )pratasthe // navarukmakhalīnakiṅkiṇīkaṃ pracalaccāmaracāruhemabhāṇḍam abhiruhya sa (kanthakaṃ Ckaṇṭhakaṃ )sadaśvaṃ prayayau ketum iva drumābjaketuḥ // nava-rukma-khalīna-kiṅkiṇīkaṃ pracalac-cāmara-cāru-hema-bhāṇḍam abhiruhya sa (kanthakaṃ Ckaṇṭhakaṃ )sad-aśvaṃ prayayau ketum iva druma-ab-ja-ketuḥ // sa (vikṛṣṭatarāṃ Cnikṛṣṭatarāṃ )vanāntabhūmiṃ vanalobhāc ca yayau mahī(guṇāc ca Cguṇecchuḥ ) salilourmivikārasīramārgāṃ vasudhāṃ caiva dadarśa kṛṣyamāṇām // sa (vikṛṣṭatarāṃ Cnikṛṣṭatarāṃ )vana-anta-bhūmiṃ vana-lobhāc ca yayau mahī-(guṇāc ca Cguṇa-icchuḥ ) salilo-urmi-vikāra-sīra-mārgāṃ vasu-dhāṃ ca eva dadarśa kṛṣyamāṇām // halabhinnavikīrṇaśaṣpadarbhāṃ hatasūkṣmakrimi(kīṭaCkāṇḍa)jantukīrṇām samavekṣya rasāṃ tathāvidhāṃ tāṃ svajanasyeva (vadhe Cbadhe )bhṛśaṃ śuśoca // hala-bhinna-vikīrṇa-śaṣpa-darbhāṃ hata-sūkṣma-krimi-(kīṭa-Ckāṇḍa-)jantu-kīrṇām samavekṣya rasāṃ tathā-vidhāṃ tāṃ sva-janasya iva (vadhe Cbadhe )bhṛśaṃ śuśoca // kṛṣataḥ puruṣāṃś ca vīkṣamāṇaḥ pavanārkāṃśurajovibhinnavarṇān vahanaklamaviklavāṃś ca dhuryān paramāryaḥ paramāṃ kṛpāṃ cakāra // kṛṣataḥ puruṣāṃś ca vīkṣamāṇaḥ pavana-arka-aṃśu-rajo-vibhinna-varṇān vahana-klama-viklavāṃś ca dhuryān parama-āryaḥ paramāṃ kṛpāṃ cakāra // avatīrya tatas turaṃgapṛṣṭhāc chanakair gāṃ (vyacarac chucā Cvyacarat śucā )parītaḥ jagato jananavyayaṃ vicinvan kṛpaṇaṃ khalv idam ity uvāca (cārtaḥ Ccārttaḥ ) // avatīrya tatas turaṃ-ga-pṛṣṭhāc chanakair gāṃ (vyacarac chucā Cvyacarat śucā )parītaḥ jagato janana-vyayaṃ vicinvan kṛpaṇaṃ khalv idam ity uvāca (cā artaḥ Ccā arttaḥ ) // manasā ca viviktatām abhīpsuḥ suhṛdas tān anuyāyino nivārya (abhitaś calaCabhitārala)cāruparṇavatyā vijane mūlam upeyivān sa jambvāḥ // manasā ca viviktatām abhīpsuḥ su-hṛdas tān anuyāyino nivārya (abhitaś cala-Cabhitārala-)cāru-parṇavatyā vi-jane mūlam upeyivān sa jambvāḥ // niṣasāda (sa yatra śaucavatyāṃ Cca patrakhoravatyāṃ bhuvi (vaiḍūryaCvaidūrya)nikāśaśādvalāyām jagataḥ prabhavavyayau (vicinvan Cvicintya manasaś ca sthitimārgam ālalambe // niṣasāda (sa yatra śaucavatyāṃ Cca patra-khoravatyāṃ bhuvi (vaiḍūrya-Cvaidūrya-)nikāśa-śādvalāyām jagataḥ prabhava-vyayau (vicinvan Cvicintya manasaś ca sthiti-mārgam ālalambe // samavāptamanaḥsthitiś ca sadyo viṣayecchādibhir ādhibhiś ca muktaḥ savitarkavicāram āpa śāntaṃ prathamaṃ dhyānam an(āsravaCāśrava)prakāram // samavāpta-manaḥ-sthitiś ca sadyo viṣaya-icchā-ādibhir ādhibhiś ca muktaḥ sa-vitarka-vicāram āpa śāntaṃ prathamaṃ dhyānam an-(āsrava-Cāśrava-)prakāram // adhigamya tato vivekajaṃ tu paramaprītisukhaṃ ((CmanaḥC))samādhim idam eva tataḥ paraṃ pradadhyau manasā lokagatiṃ (niśāmya Cniśamya )samyak // adhigamya tato viveka-jaṃ tu parama-prīti-sukhaṃ ((Cmanaḥ-C))samādhim idam eva tataḥ paraṃ pradadhyau manasā loka-gatiṃ (niśāmya Cniśamya )samyak // kṛpaṇaṃ (bata Cvata )yaj janaḥ svayaṃ sann a(vaśo Craso )vyādhijarāvināśa(dharmā Cdharmaḥ ) jarayārditam āturaṃ mṛtaṃ vā param ajño vijugupsate madāndhaḥ // kṛpaṇaṃ (bata Cvata )yaj janaḥ svayaṃ sann a-(vaśo Craso )vyādhi-jarā-vināśa-(dharmā Cdharmaḥ ) jarayā ārditam āturaṃ mṛtaṃ vā param a-jño vijugupsate mada-andhaḥ // iha ced aham īdṛśaḥ svayaṃ san vijugupseya paraṃ tathāsvabhāvam na bhavet sadṛśaṃ hi tat kṣamaṃ vā paramaṃ dharmam imaṃ vijānato me // iha ced aham ī-dṛśaḥ svayaṃ san vijugupseya paraṃ tathā-sva-bhāvam na bhavet sa-dṛśaṃ hi tat kṣamaṃ vā paramaṃ dharmam imaṃ vijānato me // iti tasya vipaśyato yathāvaj jagato vyādhijarāvipattidoṣān balayauvanajīvita(pravṛtto Cpravṛttau vijagāmātmagato madaḥ kṣaṇena // iti tasya vipaśyato yathāvaj jagato vyādhi-jarā-vipatti-doṣān bala-yauvana-jīvita-(pravṛtto Cpravṛttau vijagāmā atma-gato madaḥ kṣaṇena // na jaharṣa na cāpi cānutepe vicikitsāṃ na yayau na tandrinidre na ca kāmaguṇeṣu saṃrarañje na (vididveṣa Cca didveṣa )paraṃ na cāvamene // na jaharṣa na ca api ca anutepe vicikitsāṃ na yayau na tandri-nidre na ca kāma-guṇeṣu saṃrarañje na (vididveṣa Cca didveṣa )paraṃ na ca avamene // iti buddhir iyaṃ ca nīrajaskā vavṛdhe tasya mahātmano viśuddhā puruṣair aparair adṛśyamānaḥ puruṣaś copasasarpa bhikṣu(veṣaḥ Cveśaḥ ) // iti buddhir iyaṃ ca nīrajaskā vavṛdhe tasya mahā-ātmano viśuddhā puruṣair a-parair a-dṛśyamānaḥ puruṣaś ca upasasarpa bhikṣu-(veṣaḥ Cveśaḥ ) // naradevasutas tam abhyapṛcchad vada ko 'sīti śaśaṃsa so 'tha tasmai (narapuṃCsa ca puṃ)gava janmamṛtyubhītaḥ śramaṇaḥ pravrajito 'smi mokṣahetoḥ // nara-deva-sutas tam abhyapṛcchad vada ko 'si iti śaśaṃsa so 'tha tasmai (nara-puṃ-Csa ca puṃ-)gava janma-mṛtyu-bhītaḥ śramaṇaḥ pravrajito 'smi mokṣa-hetoḥ // jagati kṣayadharmake mumukṣur mṛgaye 'haṃ śivam akṣayaṃ padaṃ tat sva(jane 'nyajane ca tulyaCjano 'nyajanair atulya)buddhir viṣayebhyo vini.vrttarāgadoṣaḥ // jagati kṣaya-dharmake mumukṣur mṛgaye 'haṃ śivam a-kṣayaṃ padaṃ tat sva-(jane 'nya-jane ca tulya-Cjano 'nya-janair a-tulya-)buddhir viṣayebhyo vini.vrtta-rāga-doṣaḥ // nivasan kvacid eva vṛkṣamūle vijane vāyatane girau vane vā vicarāmy aparigraho nirāśaḥ paramārthāya yathopapanna(bhaikṣaḥ Cbhikṣuḥ ) // nivasan kva-cid eva vṛkṣa-mūle vi-jane vā āyatane girau vane vā vicarāmy a-parigraho nir-āśaḥ parama-arthāya yathā-upapanna-(bhaikṣaḥ Cbhikṣuḥ ) // iti paśyata eva rājasūnor idam uktvā sa nabhaḥ samutpapāta sa hi tadvapur anya(buddhaCbuddhi)darśī smṛtaye tasya sameyivān divaukāḥ // iti paśyata eva rāja-sūnor idam uktvā sa nabhaḥ samutpapāta sa hi tad-vapur anya-(buddha-Cbuddhi-)darśī smṛtaye tasya sameyivān diva-okāḥ // gaganaṃ khagavad gate ca tasmin nṛvaraḥ saṃjahṛṣe visismiye ca upalabhya tataś ca dharmasaṃjñām abhiniryāṇavidhau matiṃ cakāra // gaganaṃ kha-gavad gate ca tasmin nṛ-varaḥ saṃjahṛṣe visismiye ca upalabhya tataś ca dharma-saṃjñām abhiniryāṇa-vidhau matiṃ cakāra // tata indrasamo (jitendriyāśvaḥ Cjitendriyaś ca pravivikṣuḥ (puram aśvam Cparamāśvam )āruroha (parivārajanaṃ Cparivartya janaṃ )tv avekṣamāṇas tata evābhimataṃ vanaṃ na bheje // tata indra-samo (jita-indriya-aśvaḥ Cjita-indriyaś ca pravivikṣuḥ (puram aśvam Cparama-aśvam )āruroha (parivāra-janaṃ Cparivartya janaṃ )tv avekṣamāṇas tata eva abhimataṃ vanaṃ na bheje // sa jarāmaraṇakṣayaṃ cikīrṣur vanavāsāya matiṃ smṛtau nidhāya praviveśa punaḥ puraṃ na kāmād vanabhūmer iva maṇḍalaṃ dvipendraḥ // sa jarā-maraṇa-kṣayaṃ cikīrṣur vana-vāsāya matiṃ smṛtau nidhāya praviveśa punaḥ puraṃ na kāmād vana-bhūmer iva maṇḍalaṃ dvi-pa-indraḥ // sukhitā (bata Cvata )nirvṛtā ca sā strī patir ī(dṛkṣa ihāyatākṣa Cdṛk tvam ivāyatākṣa )yasyāḥ iti taṃ samudīkṣya rājakanyā praviśantaṃ pathi sāñjalir jagāda // sukhitā (bata Cvata )nirvṛtā ca sā strī patir ī-(dṛkṣa ihā ayata-akṣa Cdṛk tvam ivā ayata-akṣa )yasyāḥ iti taṃ samudīkṣya rāja-kanyā praviśantaṃ pathi sa-añjalir jagāda // atha ghoṣam imaṃ mahābhraghoṣaḥ pariśuśrāva śamaṃ paraṃ ca lebhe (śrutavān sa Cśrutavāṃś ca )hi nirvṛteti śabdaṃ parinirvāṇavidhau matiṃ cakāra // atha ghoṣam imaṃ mahā-abhra-ghoṣaḥ pariśuśrāva śamaṃ paraṃ ca lebhe (śrutavān sa Cśrutavāṃś ca )hi nirvṛta īti śabdaṃ parinirvāṇa-vidhau matiṃ cakāra // atha kāñcanaśailaśṛṅgavarṣmā gajameghar1ṣabhabāhunisvanākṣaḥ kṣayam akṣayadharmajātarāgaḥ śaśisiṃhānanavikramaḥ prapede // atha kāñcana-śaila-śṛṅga-varṣmā gaja-meghar1ṣabha-bāhu-nisvana-akṣaḥ kṣayam a-kṣaya-dharma-jāta-rāgaḥ śaśi-siṃha-ānana-vikramaḥ prapede // mṛgarājagatis tato 'bhyagacchan nṛpatiṃ mantrigaṇair upāsyamānam samitau marutām iva jvalantaṃ maghavantaṃ tridive sanatkumāraḥ // mṛga-rāja-gatis tato 'bhyagacchan nṛ-patiṃ mantri-gaṇair upāsyamānam samitau marutām iva jvalantaṃ maghavantaṃ tri-dive sanat-kumāraḥ // praṇipatya ca sāñjalir babhāṣe diśa mahyaṃ naradeva sādhv anujñām parivivrajiṣāmi mokṣahetor niyato hy asya janasya viprayogaḥ // praṇipatya ca sa-añjalir babhāṣe diśa mahyaṃ nara-deva sādhv anujñām parivivrajiṣāmi mokṣa-hetor niyato hy asya janasya viprayogaḥ // iti tasya vaco niśamya rājā kariṇevābhihato drumaś cacāla kamalapratime 'ñjalau gṛhītvā vacanaṃ cedam uvāca (bāṣpaCvāṣpa)kaṇṭhaḥ // iti tasya vaco niśamya rājā kariṇa īva abhihato drumaś cacāla kamala-pratime 'ñjalau gṛhītvā vacanaṃ ca idam uvāca (bāṣpa-Cvāṣpa-)kaṇṭhaḥ // pratisaṃhara tāta buddhim etāṃ na hi kālas tava dharmasaṃśrayasya vayasi prathame matau calāyāṃ bahudoṣāṃ hi vadanti dharmacaryām // pratisaṃhara tāta buddhim etāṃ na hi kālas tava dharma-saṃśrayasya vayasi prathame matau calāyāṃ bahu-doṣāṃ hi vadanti dharma-caryām // viṣayeṣu kutūhalendriyasya vratakhedeṣv asamarthaniścayasya taruṇasya manaś calaty araṇyād anabhijñasya viśeṣato (viveke Cavivekam ) // viṣayeṣu kutūhala-indriyasya vrata-khedeṣv a-sam-artha-niścayasya taruṇasya manaś calaty araṇyād an-abhijñasya viśeṣato (viveke Ca-vivekam ) // mama tu priyadharma dharmakālas tvayi lakṣmīm avasṛjya (lakṣmaClakṣya)bhūte sthiravikrama vikrameṇa dharmas tava hitvā tu guruṃ bhaved adharmaḥ // mama tu priya-dharma dharma-kālas tvayi lakṣmīm avasṛjya (lakṣma-Clakṣya-)bhūte sthira-vikrama vikrameṇa dharmas tava hitvā tu guruṃ bhaved a-dharmaḥ // tad imaṃ vyavasāyam utsṛja tvaṃ bhava tāvan nirato gṛhasthadharme puruṣasya vayaḥsukhāni bhuktvā ramaṇīyo hi tapovanapraveśaḥ // tad imaṃ vyavasāyam utsṛja tvaṃ bhava tāvan nirato gṛha-stha-dharme puruṣasya vayaḥ-sukhāni bhuktvā ramaṇīyo hi tapo-vana-praveśaḥ // iti vākyam idaṃ niśamya rājñaḥ kalaviṅkasvara uttaraṃ babhāṣe yadi me pratibhūś caturṣu rājan bhavasi tvaṃ na tapovanaṃ śrayiṣye // iti vākyam idaṃ niśamya rājñaḥ kalaviṅka-svara uttaraṃ babhāṣe yadi me pratibhūś caturṣu rājan bhavasi tvaṃ na tapo-vanaṃ śrayiṣye // na bhaven maraṇāya jīvitaṃ me viharet svāsthyam idam ca me na rogaḥ na ca yauvanam ākṣipej jarā me na ca saṃpattim (imāṃ hared Capāhared )vipattiḥ // na bhaven maraṇāya jīvitaṃ me viharet svāsthyam idam ca me na rogaḥ na ca yauvanam ākṣipej jarā me na ca saṃpattim (imāṃ hared Capāhared )vipattiḥ // iti durlabham artham ūcivāṃsaṃ tanay.am vākyam uvāca śākyarājaḥ tyaja buddhim (imām atiCimāṃ gati)pravṛttām avahāsyo 'timano(ratho 'Cratha)kramaś ca // iti dur-labham artham ūcivāṃsaṃ tanay.am vākyam uvāca śākya-rājaḥ tyaja buddhim (imām ati-Cimāṃ gati-)pravṛttām avahāsyo 'ti-mano-(ratho 'Cratha-)kramaś ca // atha merugurur guruṃ babhāṣe yadi nāsti krama eṣa (nāsmi Cnāsti )vāryaḥ śaraṇāj jvalanena dahyamānān na hi (niścikramiṣuḥ Cniścikramiṣuṃ )kṣamaṃ grahītum // atha meru-gurur guruṃ babhāṣe yadi na asti krama eṣa (na asmi Cna asti )vāryaḥ śaraṇāj jvalanena dahyamānān na hi (niścikramiṣuḥ Cniścikramiṣuṃ )kṣamaṃ grahītum // jagataś ca (yadā Cyathā )dhruvo viyogo (nanu Cna tu )dharmāya varaṃ (svayaṃviyogaḥ Ctv ayaṃ viyogaḥ ) avaśaṃ nanu viprayojayen mām akṛtasvārtham atṛptam eva mṛtyuḥ // jagataś ca (yadā Cyathā )dhruvo viyogo (nanu Cna tu )dharmāya varaṃ (svayaṃ-viyogaḥ Ctv ayaṃ viyogaḥ ) a-vaśaṃ nanu viprayojayen mām a-kṛta-sva-artham a-tṛptam eva mṛtyuḥ // iti bhūmipatir niśamya tasya vyavasāyaṃ tanayasya nirmumukṣoḥ abhidhāya na yāsyatīti bhūyo vidadhe rakṣaṇam uttamāṃś ca kāmān // iti bhūmi-patir niśamya tasya vyavasāyaṃ tanayasya nirmumukṣoḥ abhidhāya na yāsyati iti bhūyo vidadhe rakṣaṇam uttamāṃś ca kāmān // sacivais tu nidarśito yathāvad bahumānāt praṇayāc ca śāstrapūrvam guruṇā ca nivārito 'śrupātaiḥ praviveśāvasathaṃ tataḥ sa śocan // sacivais tu nidarśito yathāvad bahu-mānāt praṇayāc ca śāstra-pūrvam guruṇā ca nivārito 'śru-pātaiḥ praviveśa avasathaṃ tataḥ sa śocan // calakuṇdalacumbitānanābhir ghananiśvāsavikampitastanībhiḥ vanitābhir adhīralocanābhir mṛgaśāvābhir ivābhyudīkṣyamāṇaḥ // cala-kuṇdala-cumbita-ānanābhir ghana-niśvāsa-vikampita-stanībhiḥ vanitābhir a-dhīra-locanābhir mṛga-śāvābhir iva abhyudīkṣyamāṇaḥ // sa hi kāñcanaparvatāvadāto hṛdayonmādakaro varāṅganānām śravanāṅgavilocanātmabhāvān vacanasparśavapurguṇair jahāra // sa hi kāñcana-parvata-avadāto hṛdaya-unmāda-karo vara-aṅganānām śravana-aṅga-vilocana-ātma-bhāvān vacana-sparśa-vapur-guṇair jahāra // vigate divase tato vimānaṃ vapuṣā sūrya iva pradīpyamānaḥ timiraṃ vijighāṃsur ātmabhāsā ravir udyann iva merum āruroha // vigate divase tato vimānaṃ vapuṣā sūrya iva pradīpyamānaḥ timiraṃ vijighāṃsur ātma-bhāsā ravir udyann iva merum āruroha // kanakojjvaladīptadīpavṛkṣaṃ varakālāgurudhūpapūrṇagarbham adhiruhya sa vajrabhakticitraṃ pravaraṃ kāñcanam āsanaṃ siṣeve // kanaka-ujjvala-dīpta-dīpa-vṛkṣaṃ vara-kāla-aguru-dhūpa-pūrṇa-garbham adhiruhya sa vajra-bhakti-citraṃ pravaraṃ kāñcanam āsanaṃ siṣeve // tata uttamam (uttamāṅganās taṃ Cuttamāś ca nāryo niśi tūryair upatasthur indrakalpam himavacchirasīva candragaure draviṇendrātmajam apsarogaṇaughāḥ // tata uttamam (uttama-aṅganās taṃ Cuttamāś ca nāryo niśi tūryair upatasthur indra-kalpam himavac-chirasi iva candra-gaure draviṇa-indra-ātma-jam apsaro-gaṇa-oghāḥ // paramair api divyatūryakalpaiḥ sa tu tair naiva ratiṃ yayau na harṣam paramārthasukhāya tasya sādhor abhiniścikramiṣā yato na reme // paramair api divya-tūrya-kalpaiḥ sa tu tair na eva ratiṃ yayau na harṣam parama-artha-sukhāya tasya sādhor abhiniścikramiṣā yato na reme // atha tatra surais tapovariṣṭhair akaniṣṭhair vyavasāyam asya buddhvā yugapat pramadājanasya nidrā vihitāsīd vikṛtāś ca gātraceṣṭāḥ // atha tatra surais tapo-variṣṭhair a-kaniṣṭhair vyavasāyam asya buddhvā yugapat pramadā-janasya nidrā vihitā āsīd vikṛtāś ca gātra-ceṣṭāḥ // abhavac chayitā hi tatra kācid viniveśya pracale kare kapolam dayitām api rukmapattracitrāṃ kupitevāṅkagatāṃ vihāya vīṇām // abhavac chayitā hi tatra kā-cid viniveśya pracale kare kapolam dayitām api rukma-pattra-citrāṃ kupita īva aṅka-gatāṃ vihāya vīṇām // vibabhau karalagnaveṇur anyā stanavisrastasitāṃśukā śayānā ṛjuṣaṭpadapaṅktijuṣṭapadmā jalaphenaprahasattaṭā nadīva // vibabhau kara-lagna-veṇur anyā stana-visrasta-sita-aṃśukā śayānā ṛju-ṣaṭ-pada-paṅkti-juṣṭa-padmā jala-phena-prahasat-taṭā nadi īva // navapuṣkaragarbhakomalābhyāṃ tapanīyojjvalasaṃgatāṅgadābhyām svapiti sma (tathāparā Ctathā purā )bhujābhyāṃ parirabhya priyavan mṛdaṅgam eva // nava-puṣkara-garbha-komalābhyāṃ tapanīya-ujjvala-saṃgata-aṅga-dābhyām svapiti sma (tatha ā-parā Ctathā purā )bhujābhyāṃ parirabhya priyavan mṛd-aṅgam eva // navahāṭakabhūṣaṇās tathānyā vasanaṃ pītam anuttamaṃ vasānāḥ avaśā (ghananidrayā Cvata nidrayā )nipetur gajabhagnā iva karṇikāraśākhāḥ // nava-hāṭaka-bhūṣaṇās tatha ānyā vasanaṃ pītam an-uttamaṃ vasānāḥ a-vaśā (ghana-nidrayā Cvata nidrayā )nipetur gaja-bhagnā iva karṇikāra-śākhāḥ // avalambya gavākṣapārśvam anyā śayitā cāpavibhugnagātrayaṣṭiḥ virarāja vilambicāruhārā racitā toraṇaśālabhañjikeva // avalambya gava-akṣa-pārśvam anyā śayitā cāpa-vibhugna-gātra-yaṣṭiḥ virarāja vilambi-cāru-hārā racitā toraṇa-śāla-bhañjika īva // maṇikuṇḍaladaṣṭapattralekhaṃ mukhapadmaṃ vinataṃ tathāparasyāḥ śatapattram ivārdha(vakraCcakra)nāḍaṃ sthitakāraṇḍavaghaṭṭitaṃ cakāśe // maṇi-kuṇḍala-daṣṭa-pattra-lekhaṃ mukha-padmaṃ vinataṃ tatha ā-parasyāḥ śata-pattram iva ardha-(vakra-Ccakra-)nāḍaṃ sthita-kāraṇḍava-ghaṭṭitaṃ cakāśe // aparāḥ śayitā yathopaviṣṭāḥ stanabhārair avanamyamānagātrāḥ upaguhya parasparaṃ virejur bhujapāśais tapanīyapārihāryaiḥ // a-parāḥ śayitā yathā-upaviṣṭāḥ stana-bhārair avanamyamāna-gātrāḥ upaguhya paras-paraṃ virejur bhuja-pāśais tapanīya-pārihāryaiḥ // mahatīṃ parivādinīṃ ca kācid vanitāliṅgya sakhīm iva prasuptā vijughūrṇa calatsuvarṇa(sūtrā Csūtrāṃ vadanenākula(yoktrakeṇa Ckarṇikojjvalena ) // mahatīṃ parivādinīṃ ca kā-cid vanitā āliṅgya sakhīm iva prasuptā vijughūrṇa calat-su-varṇa-(sūtrā Csūtrāṃ vadanenā akula-(yoktrakeṇa Ckarṇika-ujjvalena ) // paṇavaṃ yuvatir bhujāṃsadeśād avavisraṃsitacārupāśam anyā savilāsaratāntatāntam ūrvor vivare kāntam ivābhinīya śiśye // paṇavaṃ yuvatir bhuja-aṃsa-deśād avavisraṃsita-cāru-pāśam anyā sa-vilāsa-rata-anta-tāntam ūrvor vivare kāntam iva abhinīya śiśye // aparā babhur nimīlitākṣyo vipulākṣyo 'pi śubhabhruvo 'pi satyaḥ pratisaṃkucitāravindakośāḥ savitary astam ite yathā nalinyaḥ // a-parā babhur nimīlita-akṣyo vipula-akṣyo 'pi śubha-bhruvo 'pi satyaḥ pratisaṃkucita-aravinda-kośāḥ savitary astam ite yathā nalinyaḥ // śithilākulamūrdhajā tathānyā jaghanasrastavibhūṣaṇāṃśukāntā aśayiṣṭa vikīrṇakaṇṭhasūtrā gajabhagnā (pratiyātanāṅganeva Cpratipātitāṅganeva ) // śithila-ākula-mūrdha-jā tatha ānyā jaghana-srasta-vibhūṣaṇa-aṃśuka-antā aśayiṣṭa vikīrṇa-kaṇṭha-sūtrā gaja-bhagnā (pratiyātana-aṅgana īva Cpratipātita-aṅgana īva ) // aparās tv avaśā hriyā viyuktā dhṛtimatyo 'pi vapurguṇair upetāḥ viniśaśvasur (ulbaṇaṃ Culvaṇaṃ )śayānā (vikṛtāḥ kṣiptaCvikṛtākṣipta)bhujā jajṛmbhire ca // a-parās tv a-vaśā hriyā viyuktā dhṛtimatyo 'pi vapur-guṇair upetāḥ viniśaśvasur (ulbaṇaṃ Culvaṇaṃ )śayānā (vikṛtāḥ kṣipta-Cvikṛta-ākṣipta-)bhujā jajṛmbhire ca // vyapaviddhavibhūṣaṇasrajo 'nyā (visṛtāgranthanaCvisṛtāgranthana)vāsaso visaṃjñāḥ animīlitaśuklaniścalākṣyo na virejuḥ śayitā gatāsukalpāḥ // vyapaviddha-vibhūṣaṇa-srajo 'nyā (visṛta-āgranthana-Cvisṛta-a-granthana-)vāsaso vi-saṃjñāḥ a-nimīlita-śukla-niś-cala-akṣyo na virejuḥ śayitā gata-asu-kalpāḥ // vivṛtāsyapuṭā vivṛddha(gātrī Cgātrā prapatadvaktrajalā prakāśaguhyā aparā madaghūrṇiteva śiśye na (babhāse Cbabhāṣe )vikṛtaṃ vapuḥ pupoṣa // vivṛta-āsya-puṭā vivṛddha-(gātrī Cgātrā prapatad-vaktra-jalā prakāśa-guhyā a-parā mada-ghūrṇita īva śiśye na (babhāse Cbabhāṣe )vikṛtaṃ vapuḥ pupoṣa // iti sattva(kulānvayānurūpaṃ Ckulānurūparūpaṃ vividhaṃ sa pramadājanaḥ śayānaḥ sarasaḥ sadṛśaṃ babhāra rūpaṃ pavanāvarjita(rugnaCrugṇa)puṣkarasya // iti sattva-(kula-anvaya-anu-rūpaṃ Ckula-anu-rūpa-rūpaṃ vi-vidhaṃ sa pramadā-janaḥ śayānaḥ sarasaḥ sa-dṛśaṃ babhāra rūpaṃ pavana-āvarjita-(rugna-Crugṇa-)puṣkarasya // samavekṣya (tathā tathā Ctataś ca tāḥ )śayānā vikṛtās tā yuvatīr adhīraceṣṭāḥ guṇavadvapuṣo 'pi valgu(bhāṣā Cbhāso nṛpasūnuḥ sa vigarhayāṃ babhūva // samavekṣya (tathā tathā Ctataś ca tāḥ )śayānā vikṛtās tā yuvatīr a-dhīra-ceṣṭāḥ guṇavad-vapuṣo 'pi valgu-(bhāṣā Cbhāso nṛ-pa-sūnuḥ sa vigarhayāṃ babhūva // aśucir vikṛtaś ca jīvaloke vanitānām ayam īdṛśaḥ svabhāvaḥ vasanābharaṇais tu vañcyamānaḥ puruṣaḥ strīviṣayeṣu rāgam eti // a-śucir vikṛtaś ca jīva-loke vanitānām ayam ī-dṛśaḥ sva-bhāvaḥ vasana-ābharaṇais tu vañcyamānaḥ puruṣaḥ strī-viṣayeṣu rāgam eti // vimṛśed yadi yoṣitāṃ manuṣyaḥ prakṛtiṃ svapnavikāram īdṛśaṃ ca dhruvam atra na vardhayet pramādaṃ guṇasaṃkalpahatas tu rāgam eti // vimṛśed yadi yoṣitāṃ manuṣyaḥ prakṛtiṃ svapna-vikāram ī-dṛśaṃ ca dhruvam atra na vardhayet pramādaṃ guṇa-saṃkalpa-hatas tu rāgam eti // iti tasya tadantaraṃ viditvā niśi niścikramiṣā samudbabhūva avagamya manas tato 'sya devair bhavanadvāram apāvṛtaṃ babhūva // iti tasya tad-antaraṃ viditvā niśi niścikramiṣā samudbabhūva avagamya manas tato 'sya devair bhavana-dvāram apāvṛtaṃ babhūva // atha so 'vatatāra harmyapṛṣṭhād yuvatīs tāḥ śayitā vigarhamāṇaḥ avatīrya tataś ca nirviśaṅko gṛhakakṣyāṃ (prathamāṃ Cprathamaṃ )vinirjagāma // atha so 'vatatāra harmya-pṛṣṭhād yuvatīs tāḥ śayitā vigarhamāṇaḥ avatīrya tataś ca nir-viśaṅko gṛha-kakṣyāṃ (prathamāṃ Cprathamaṃ )vinirjagāma // turagāvacaraṃ sa bodhayitvā javinaṃ chandakam ittham ity uvāca hayam ānaya kanthakaṃ tvarāvān amṛtaṃ prāptum ito 'dya ma yiyāsā // tura-ga-avacaraṃ sa bodhayitvā javinaṃ chandakam ittham ity uvāca hayam ānaya kanthakaṃ tvarāvān a-mṛtaṃ- prāptum ito 'dya ma yiyāsā // hṛdi yā mama tuṣṭir adya jātā vyavasāyaś ca yathā (matau Cdhṛtau )niviṣṭaḥ vijane 'pi ca nāthavān ivāsmi dhruvam artho 'bhimukhaḥ (sameta Csa me ya )iṣṭaḥ // hṛdi yā mama tuṣṭir adya jātā vyavasāyaś ca yathā (matau Cdhṛtau )niviṣṭaḥ vi-jane 'pi ca nāthavān iva asmi dhruvam artho 'bhi-mukhaḥ (sameta Csa me ya )iṣṭaḥ // hriyam eva ca saṃnatiṃ ca hitvā śayitā matpramukhe yathā yuvatyaḥ vivṛte ca yathā svayaṃ kapāṭe niyataṃ yātum (ato mamādya Canāmayāya )kālaḥ // hriyam eva ca saṃnatiṃ ca hitvā śayitā mat-pra-mukhe yathā yuvatyaḥ vivṛte ca yathā svayaṃ kapāṭe niyataṃ yātum (ato mama adya Can-āmayāya )kālaḥ // pratigṛhya tataḥ sa bhartur ājñāṃ viditārtho 'pi narendraśāsanasya manasīva pareṇa codyamānas turagasyānayane matiṃ cakāra // pratigṛhya tataḥ sa bhartur ājñāṃ vidita-artho 'pi nara-indra-śāsanasya manasi iva pareṇa codyamānas tura-gasyā anayane matiṃ cakāra // atha hemakhalīnapūrṇavaktraṃ laghuśayyāstaraṇopagūḍhapṛṣṭham balasattva(javānvayopapannaṃ Cjavatvaropapannaṃ sa varāśvaṃ tam upānināya bhartre // atha hema-khalīna-pūrṇa-vaktraṃ laghu-śayya-āstaraṇa-upagūḍha-pṛṣṭham bala-sattva-(java-anvaya-upapannaṃ Cjava-tvarā-upapannaṃ sa vara-aśvaṃ tam upānināya bhartre // pratatatrikapucchamūlapārṣṇiṃ (nibhṛtahrasvaCnibhṛtaṃ hrasva)tanūja(pucchaCpṛṣṭha)karṇam vinatonnatapṛṣṭhakukṣipārśvaṃ vipulaprothalalāṭakaṭhyuraskam // pratata-trika-puccha-mūla-pārṣṇiṃ (nibhṛta-hrasva-Cnibhṛtaṃ hrasva-)tanū-ja-(puccha-Cpṛṣṭha-)karṇam vinata-unnata-pṛṣṭha-kukṣi-pārśvaṃ vipula-protha-lalāṭa-kaṭhy-uraskam // upaguhya sa taṃ viśālavakṣāḥ kamalābhena ca sāntvayan kareṇa madhurākṣarayā girā śaśāsa dhvajinīmadhyam iva praveṣṭukāmaḥ // upaguhya sa taṃ viśāla-vakṣāḥ kamala-ābhena ca sāntvayan kareṇa madhura-a-kṣarayā girā śaśāsa dhvajinī-madhyam iva praveṣṭu-kāmaḥ // bahuśaḥ (kila śatravo Ckaliśatravo )nirastāḥ samare tvām adhiruhya pārthivena aham apy amṛtaṃ (padaṃ Cparaṃ )yathāvat turagaśreṣṭha labheya tat kuruṣva // bahuśaḥ (kila śatravo Ckali-śatravo )nirastāḥ samare tvām adhiruhya pārthivena aham apy a-mṛtaṃ (padaṃ Cparaṃ )yathāvat tura-ga-śreṣṭha labheya tat kuruṣva // sulabhāḥ khalu saṃyuge sahāyā viṣayāvāptasukhe dhanārjane vā puruṣasya tu durlabhāḥ sahāyāḥ patitasyāpadi dharmasaṃśraye vā // su-labhāḥ khalu saṃ-yuge sahāyā viṣaya-avāpta-sukhe dhana-arjane vā puruṣasya tu dur-labhāḥ sahāyāḥ patitasyā apadi dharma-saṃśraye vā // iha caiva bhavanti ye sahāyāḥ kaluṣe (karmaṇi Cdharmaṇi )dharmasaṃśraye vā avagacchati me yathāntarātmā niyataṃ te 'pi janās tadaṃśabhājaḥ // iha ca eva bhavanti ye sahāyāḥ kaluṣe (karmaṇi Cdharmaṇi )dharma-saṃśraye vā avagacchati me yatha āntar-ātmā niyataṃ te 'pi janās tad-aṃśa-bhājaḥ // tad idaṃ parigamya dharmayuktaṃ mama niryāṇam (ito Cato )jagaddhitāya turagottama vegavikramābhyāṃ prayatasvātmahite jagaddhite ca // tad idaṃ parigamya dharma-yuktaṃ mama niryāṇam (ito Cato )jagad-dhitāya tura-ga-uttama vega-vikramābhyāṃ prayatasvā atma-hite jagad-dhite ca // iti suhṛdam ivānuśiṣya kṛtye turagavaraṃ nṛvaro vanaṃ yiyāsuḥ sitam asitagatidyutir vapuṣmān ravir iva śāradam abhram āruroha // iti su-hṛdam iva anuśiṣya kṛtye tura-ga-varaṃ nṛ-varo vanaṃ yiyāsuḥ sitam asita-gati-dyutir vapuṣmān ravir iva śāradam abhram āruroha // atha sa pariharan niśīthacaṇḍaṃ parijanabodhakaraṃ dhvaniṃ sadaśvaḥ vigatahanuravaḥ praśāntaheṣaś cakitavimuktapada(kramo Ckramā )jagāma // atha sa pariharan niśītha-caṇḍaṃ parijana-bodha-karaṃ dhvaniṃ sad-aśvaḥ vigata-hanu-ravaḥ praśānta-heṣaś cakita-vimukta-pada-(kramo Ckramā )jagāma // kanakavalayabhūṣitaprakoṣṭhaiḥ kamalanibhaiḥ (kamalān iva Ckamalāni ca )pravidhya avanatatanavas tato 'sya yakṣāś cakita(gatair Cgater )dadhire khurān karāgraiḥ // kanaka-valaya-bhūṣita-prakoṣṭhaiḥ kamala-nibhaiḥ (kamalān iva Ckamalāni ca )pravidhya avanata-tanavas tato 'sya yakṣāś cakita-(gatair Cgater )dadhire khurān kara-agraiḥ // guruparighakapāṭasaṃvṛtā yā na sukham api dviradair apāvriyante vrajati nṛpasute gatasvanās tāḥ svayam abhavan vivṛtāḥ puraḥ pratolyaḥ // guru-parigha-kapāṭa-saṃvṛtā yā na sukham api dvi-radair apāvriyante vrajati nṛ-pa-sute gata-svanās tāḥ svayam abhavan vivṛtāḥ puraḥ pratolyaḥ // pitaram abhimukhaṃ sutaṃ ca bālaṃ janam anuraktam anuttamāṃ ca lakṣmīm kṛtamatir apahāya nirvyapekṣaḥ pitṛnagarāt sa tato vinirjagāma // pitaram abhi-mukhaṃ sutaṃ ca bālaṃ janam anuraktam an-uttamāṃ ca lakṣmīm kṛta-matir apahāya nir-vyapekṣaḥ pitṛ-nagarāt sa tato vinirjagāma // atha sa (vimalaCvikaca)paṅkajāyatākṣaḥ puram avalokya nanāda siṃhanādam jananamaraṇayor adṛṣṭapāro na (puram Cpunar )ahaṃ kapilāhvayaṃ (praveṣṭā Cpraviṣṭā ) // atha sa (vi-mala-Cvikaca-)paṅka-ja-āyata-akṣaḥ puram avalokya nanāda siṃha-nādam janana-maraṇayor a-dṛṣṭa-pāro na (puram Cpunar )ahaṃ kapila-āhvayaṃ (praveṣṭā Cpraviṣṭā ) // iti vacanam idaṃ niśamya tasya draviṇapateḥ pariṣadgaṇā nananduḥ pramuditamanasaś ca devasaṅghā vyavasitapāraṇam āśaśaṃsire 'smai // iti vacanam idaṃ niśamya tasya draviṇa-pateḥ pariṣad-gaṇā nananduḥ pramudita-manasaś ca deva-saṅghā vyavasita-pāraṇam āśaśaṃsire 'smai // hutavahavapuṣo divaukaso 'nye vyavasitam asya (suduṣCca duṣ)karaṃ viditvā (akṛṣata Cakuruta )tuhine pathi prakāśaṃ ghanavivarapraṣrtā ivendupādāḥ // huta-vaha-vapuṣo diva-okaso 'nye vyavasitam asya (su-duṣ-Cca duṣ-)karaṃ viditvā (akṛṣata Cakuruta )tuhine pathi prakāśaṃ ghana-vivara-praṣrtā iva indu-pādāḥ // aruṇaparuṣa(tāram antarikṣaṃ Cbhāram antarīkṣaṃ (sa ca subahūni Csarasabahūni )jagāma yojanāni // aruṇa-paruṣa-(tāram antarikṣaṃ Cbhāram antarīkṣaṃ (sa ca su-bahūni Csarasa-bahūni )jagāma yojanāni // [[iti (Cśrī-C)buddha-carite mahā-kāvye 'bhiniṣkramaṇo nāma pañcamaḥ sargaḥ -- 5 --]] tato (muhūrtābhyudite Cmuhūrte 'bhyudite jagaccakṣuṣi bhāskare bhārgavasyāśramapadaṃ sa dadarśa nṛṇāṃ varaḥ // tato (muhūrta-abhyudite Cmuhūrte 'bhyudite jagac-cakṣuṣi bhās-kare bhārgavasyā aśrama-padaṃ sa dadarśa nṛṇāṃ varaḥ // suptaviśvastahariṇaṃ svasthasthitavihaṃgamam viśrānta iva yad (dṛṣṭvā Cdṛṣṭā [sic] kṛtārtha iva cābhavat // supta-viśvasta-hariṇaṃ sva-stha-sthita-vihaṃ-gamam viśrānta iva yad (dṛṣṭvā Cdṛṣṭā [sic] kṛta-artha iva ca abhavat // sa vismayanivṛttyarthaṃ tapaḥpūjārtham eva ca svāṃ cānuvartitāṃ rakṣaṇn aśvapṛṣṭhād avātarat // sa vismaya-nivṛtty-arthaṃ tapaḥ-pūjā-artham eva ca svāṃ ca anuvartitāṃ rakṣaṇn aśva-pṛṣṭhād avātarat // avatīrya ca pasparśa nistīrṇam iti vājinam chandakaṃ cābravīt prītaḥ snāpayann iva cakṣuṣā // avatīrya ca pasparśa nistīrṇam iti vājinam chandakaṃ ca abravīt prītaḥ snāpayann iva cakṣuṣā // imaṃ tārkṣyopamajavaṃ turaṃgam anugacchatā darśitā saumya madbhaktir vikramaś cāyam ātmanaḥ // imaṃ tārkṣya-upama-javaṃ turaṃ-gam anugacchatā darśitā saumya mad-bhaktir vikramaś ca ayam ātmanaḥ // sarvathāsmy anyakāryo 'pi gṛhīto bhavatā hṛdi bhartṛsnehaś ca yasyāyam īdṛśaḥ (śaktir Cśakta )eva ca // sarvatha āsmy anya-kāryo 'pi gṛhīto bhavatā hṛdi bhartṛ-snehaś ca yasya ayam ī-dṛśaḥ (śaktir Cśakta )eva ca // asnigdho 'pi samartho 'sti niḥsāmarthyo 'pi bhaktimān bhaktimāṃs caiva śaktaś ca durlabhas tvadvidho bhuvi // a-snigdho 'pi sam-artho 'sti niḥ-sāmarthyo 'pi bhaktimān bhaktimāṃs ca eva śaktaś ca dur-labhas tvad-vidho bhuvi // tat prīto 'smi tavānena mahābhāgena karmaṇā (yasya te Cdṛśyate )mayi bhāvo 'yaṃ phalebhyo 'pi parāṅ(mukhaḥ Cmukhe ) // tat prīto 'smi tava anena mahā-bhāgena karmaṇā (yasya te Cdṛśyate )mayi bhāvo 'yaṃ phalebhyo 'pi parāṅ-(mukhaḥ Cmukhe ) // ko janasya phalasthasya na syād abhimukho janaḥ janībhavati bhūyiṣṭhaṃ svajano 'pi viparyaye // ko janasya phala-sthasya na syād abhi-mukho janaḥ janī-bhavati bhūyiṣṭhaṃ sva-jano 'pi viparyaye // kulārthaṃ dhāryate putraḥ poṣārthaṃ sevyate pitā (āśayāc chliṣyati Cāśayāśliṣyati )jagan nāsti niṣ(kāraṇā svatā Ckāraṇāsvatā ) // kula-arthaṃ dhāryate putraḥ poṣa-arthaṃ sevyate pitā (āśayāc chliṣyati Cāśayā āśliṣyati )jagan na asti niṣ-(kāraṇā svatā Ckāraṇa-a-svatā ) // kim uktvā bahu saṃkṣepāt kṛtaṃ me sumahat priyam nivartasvāśvam ādāya saṃprāpto 'smīpsitaṃ (padam Cvanam ) // kim uktvā bahu saṃkṣepāt kṛtaṃ me su-mahat priyam nivartasva aśvam ādāya saṃprāpto 'smī ipsitaṃ (padam Cvanam ) // ity uktvā sa mahābāhur anuśaṃsacikīrṣayā bhūṣaṇāny avamucyāsmai saṃtaptamanase dadau // ity uktvā sa mahā-bāhur anuśaṃsa-cikīrṣayā bhūṣaṇāny avamucya asmai saṃtapta-manase dadau // (mukuṭād dīpaCmukuṭoddīpta)karmāṇaṃ maṇim ādāya bhāsvaram bruvan vākyam idaṃ tasthau sāditya iva mandaraḥ // (mukuṭād dīpa-Cmukuṭa-uddīpta-)karmāṇaṃ maṇim ādāya bhāsvaram bruvan vākyam idaṃ tasthau sa-āditya iva mandaraḥ // anena maṇinā chanda praṇamya bahuśo nṛpaḥ vijñāpyo 'muktaviśrambhaṃ saṃtāpavinivṛttaye // anena maṇinā chanda praṇamya bahuśo nṛ-paḥ vijñāpyo 'mukta-viśrambhaṃ saṃtāpa-vinivṛttaye // (janmaCjarā)maraṇanāśārthaṃ praviṣṭo 'smi tapovanam na khalu svargatarṣeṇa nāsnehena na manyunā // (janma-Cjarā-)maraṇa-nāśa-arthaṃ praviṣṭo 'smi tapo-vanam na khalu svarga-tarṣeṇa na a-snehena na manyunā // tad evam abhiniṣkrāntaṃ na māṃ śocitum arhasi bhūtvāpi hi ciraṃ śleṣaḥ kālena na bhaviṣyati // tad evam abhiniṣkrāntaṃ na māṃ śocitum arhasi bhūtva āpi hi ciraṃ śleṣaḥ kālena na bhaviṣyati // dhruvo yasmāc ca viśleṣas tasmān mokṣāya me matiḥ viprayogaḥ kathaṃ na syād bhūyo 'pi sva(janād iti Cjanādibhiḥ ) // dhruvo yasmāc ca viśleṣas tasmān mokṣāya me matiḥ viprayogaḥ kathaṃ na syād bhūyo 'pi sva-(janād iti Cjana-ādibhiḥ ) // śokatyāgāya niṣkrāntaṃ na māṃ śocitum arhasi śokahetuṣu kāmeṣu saktāḥ śocyās tu rāgiṇaḥ // śoka-tyāgāya niṣkrāntaṃ na māṃ śocitum arhasi śoka-hetuṣu kāmeṣu saktāḥ śocyās tu rāgiṇaḥ // ayaṃ ca kila pūrveṣām asmākaṃ niścayaḥ sthiraḥ iti (dāyādyaCdāyāda)bhūtena na śocyo 'smi pathā vrajan // ayaṃ ca kila pūrveṣām asmākaṃ niścayaḥ sthiraḥ iti (dāyādya-Cdāya-āda-)bhūtena na śocyo 'smi pathā vrajan // bhavanti hy arthadāyādāḥ puruṣasya viparyaye pṛthivyāṃ dharmadāyādāḥ durlabhās tu na santi vā // bhavanti hy artha-dāya-ādāḥ puruṣasya viparyaye pṛthivyāṃ dharma-dāya-ādāḥ dur-labhās tu na santi vā // yad api syād asamaye yāto vanam asāv iti akālo nāsti dharmasya jīvite cañcale sati // yad api syād a-samaye yāto vanam asāv iti a-kālo na asti dharmasya jīvite cañcale sati // tasmād adyaiva me śreyaś cetavyam iti niścayaḥ jīvite ko hi viśrambho mṛtyau pratyarthini sthite // tasmād adya eva me śreyaś cetavyam iti niścayaḥ jīvite ko hi viśrambho mṛtyau praty-arthini sthite // evamādi tvayā saumya vijñāpyo vasudhādhipaḥ prayatethās tathā caiva yathā māṃ na smared api // evam-ādi tvayā saumya vijñāpyo vasu-dhā-adhipaḥ prayatethās tathā ca eva yathā māṃ na smared api // api nairguṇyam asmākaṃ vācyaṃ narapatau tvayā nairguṇyāt tyajyate snehaḥ snehatyāgān na śocyate // api nairguṇyam asmākaṃ vācyaṃ nara-patau tvayā nairguṇyāt tyajyate snehaḥ sneha-tyāgān na śocyate // iti vākyam idaṃ śrutvā chandaḥ saṃtāpaviklavaḥ (bāṣpaCvāṣpa)grathitayā vācā pratyuvāca kṛtāñjaliḥ // iti vākyam idaṃ śrutvā chandaḥ saṃtāpa-viklavaḥ (bāṣpa-Cvāṣpa-)grathitayā vācā pratyuvāca kṛta-añjaliḥ // anena tava bhāvena bāndhavāyāsadāyinā bhartaḥ sīdati me ceto nadīpaṅkae iva dvipaḥ // anena tava bhāvena bāndhava-āyāsa-dāyinā bhartaḥ sīdati me ceto nadī-paṅkae iva dvi-paḥ // kasya notpādayed (bāṣpaṃ Cvāṣpaṃ niścayas te 'yam īdṛśaḥ ayomaye 'pi hṛdaye kiṃ punaḥ snehaviklave // kasya na utpādayed (bāṣpaṃ Cvāṣpaṃ niścayas te 'yam ī-dṛśaḥ ayomaye 'pi hṛdaye kiṃ punaḥ sneha-viklave // vimānaśayanārhaṃ hi saukumāryam idaṃ kva ca kharadarbhāṅkuravatī tapovanamahī kva ca // vimāna-śayana-arhaṃ hi saukumāryam idaṃ kva ca khara-darbha-aṅkuravatī tapo-vana-mahī kva ca // śrutvā tu vyavasāyaṃ te yad aśvo 'yaṃ (mayāhṛtaḥ Cmayā hṛtaḥ ) balātkāreṇa tan nātha daivenaivāsmi kāritaḥ // śrutvā tu vyavasāyaṃ te yad aśvo 'yaṃ (mayā āhṛtaḥ Cmayā hṛtaḥ ) balāt-kāreṇa tan nātha daivena eva asmi kāritaḥ // kathaṃ hy ātmavaśo jānan vyavasāyam imaṃ tava upānayeyaṃ turagaṃ śokaṃ kapila(vāstunaḥ Cvastunaḥ ) // kathaṃ hy ātma-vaśo jānan vyavasāyam imaṃ tava upānayeyaṃ tura-gaṃ śokaṃ kapila-(vāstunaḥ Cvastunaḥ ) // tan nārhasi mahābāho vihātuṃ putralālasam snigdhaṃ vṛddhaṃ ca rājānaṃ saddharmam iva nāstikaḥ // tan na arhasi mahā-bāho vihātuṃ putra-lālasam snigdhaṃ vṛddhaṃ ca rājānaṃ sad-dharmam iva nāstikaḥ // saṃvardhanapariśrāntāṃ dvitīyāṃ tāṃ ca mātaram (devīṃ Cdeva )nārhasi vismartuṃ kṛtaghna iva satkriyām // saṃvardhana-pariśrāntāṃ dvitīyāṃ tāṃ ca mātaram (devīṃ Cdeva )na arhasi vismartuṃ kṛta-ghna iva sat-kriyām // bālaputrāṃ guṇavatīṃ kulaślāghyāṃ pativratām devīm arhasi na tyaktuṃ (klībaḥ Cklīvaḥ )prāptām iva śriyam // bāla-putrāṃ guṇavatīṃ kula-ślāghyāṃ pati-vratām devīm arhasi na tyaktuṃ (klībaḥ Cklīvaḥ )prāptām iva śriyam // putraṃ yāśodharaṃ ślāghyaṃ yaśodharmabhṛtāṃ (varam Cvaraḥ ) bālam arhasi na tyaktuṃ vyasanīvottamaṃ yaśaḥ // putraṃ yāśodharaṃ ślāghyaṃ yaśo-dharma-bhṛtāṃ (varam Cvaraḥ ) bālam arhasi na tyaktuṃ vyasani īva uttamaṃ yaśaḥ // atha bandhuṃ ca rājyaṃ ca tyaktum eva kṛtā matiḥ māṃ nārhasi vibho tyaktuṃ tvatpādau hi gatir mama // atha bandhuṃ ca rājyaṃ ca tyaktum eva kṛtā matiḥ māṃ na arhasi vibho tyaktuṃ tvat-pādau hi gatir mama // nāsmi yātuṃ puraṃ śakto dahyamānena cetasā tvām araṇye parityajya su(mantra Cmitra )iva rāghavam // na asmi yātuṃ puraṃ śakto dahyamānena cetasā tvām araṇye parityajya su-(mantra Cmitra )iva rāghavam // kiṃ hi vakṣyati (māṃ rājā Crājā māṃ tvadṛte nagaraṃ gatam vakṣyāmy ucitadarśitvāt kiṃ tavāntaḥpurāṇi vā // kiṃ hi vakṣyati (māṃ rājā Crājā māṃ tvad-ṛte nagaraṃ gatam vakṣyāmy ucita-darśitvāt kiṃ tava antaḥ-purāṇi vā // yad apy ātthāpi nairguṇyaṃ vācyaṃ narapatāv iti kiṃ tad vakṣyāmy abhūtaṃ te nirdoṣasya muner iva // yad apy āttha api nairguṇyaṃ vācyaṃ nara-patāv iti kiṃ tad vakṣyāmy a-bhūtaṃ te nir-doṣasya muner iva // hṛdayena salajjena jihvayā sajjamānayā ahaṃ yadyapi vā brūyāṃ kas tac chraddhātum arhati // hṛdayena sa-lajjena jihvayā sajjamānayā ahaṃ yady-api vā brūyāṃ kas tac chraddhātum arhati // yo hi candramasas (taikṣṇyaṃ Ctaikṣṇya [sic] kathayec chraddadhīta vā sa doṣāṃs tava doṣajña kathayec chraddadhīta vā // yo hi candra-masas (taikṣṇyaṃ Ctaikṣṇya [sic] kathayec chraddadhīta vā sa doṣāṃs tava doṣa-jña kathayec chraddadhīta vā // sānukrośasya satataṃ nityaṃ karuṇavedinaḥ snigdhatyāgo na sadṛśo nivartasva prasīda me // sa-anukrośasya satataṃ nityaṃ karuṇa-vedinaḥ snigdha-tyāgo na sa-dṛśo nivartasva prasīda me // iti śokābhibhūtasya śrutvā chandasya bhāṣitam svasthaḥ paramayā dhṛtyā jagāda vadatāṃ varaḥ // iti śoka-abhibhūtasya śrutvā chandasya bhāṣitam sva-sthaḥ paramayā dhṛtyā jagāda vadatāṃ varaḥ // madviyogaṃ prati cchanda saṃtāpas tyajyatām ayam nānābhāvo hi niyataṃ pṛthagjātiṣu dehiṣu // mad-viyogaṃ prati cchanda saṃtāpas tyajyatām ayam nānā-bhāvo hi niyataṃ pṛthag-jātiṣu dehiṣu // svajanaṃ yadyapi snehān na (tyajeyam ahaṃ svayam Ctyajeyaṃ mumukṣayā ) mṛtyur anyoanyam avaśān asmān saṃtyājayiṣyati // sva-janaṃ yady-api snehān na (tyajeyam ahaṃ svayam Ctyajeyaṃ mumukṣayā ) mṛtyur anyo-anyam a-vaśān asmān saṃtyājayiṣyati // mahatyā tṛṣṇayā duḥkhair garbheṇāsmi yayā dhṛtaḥ tasyā niṣphalayatnāyāḥ kvāhaṃ mātuḥ kva sā mama // mahatyā tṛṣṇayā duḥkhair garbheṇa asmi yayā dhṛtaḥ tasyā niṣ-phala-yatnāyāḥ kva ahaṃ mātuḥ kva sā mama // vāsavṛkṣe samāgamya vigacchanti yathāṇḍajāḥ niyataṃ viprayogāntas tathā bhūtasamāgamaḥ // vāsa-vṛkṣe samāgamya vigacchanti yatha āṇḍa-jāḥ niyataṃ viprayoga-antas tathā bhūta-samāgamaḥ // sametya ca yathā bhūyo vyapayānti (balāhakāḥ Cvalāhakāḥ ) saṃyogo viprayogaś ca tathā me prāṇināṃ mataḥ // sametya ca yathā bhūyo vyapayānti (balāhakāḥ Cvalāhakāḥ ) saṃyogo viprayogaś ca tathā me prāṇināṃ mataḥ // yasmād yāti ca loko 'yaṃ vipralabhya paraṃparam mamatvaṃ na kṣamaṃ tasmāt svapnabhūte samāgame // yasmād yāti ca loko 'yaṃ vipralabhya paraṃ-param mamatvaṃ na kṣamaṃ tasmāt svapna-bhūte samāgame // sahajena viyujyante parṇarāgeṇa pādapāḥ anyenānyasya viśleṣaḥ kiṃ punar na bhaviṣyati // saha-jena viyujyante parṇa-rāgeṇa pāda-pāḥ anyena anyasya viśleṣaḥ kiṃ punar na bhaviṣyati // tad evaṃ sati saṃtāpaṃ mā kārṣīḥ saumya gamyatām lambate yadi tu sneho gatvāpi punar āvraja // tad evaṃ sati saṃtāpaṃ mā kārṣīḥ saumya gamyatām lambate yadi tu sneho gatva āpi punar āvraja // brūyāś (cāsmatkṛtāpekṣaṃ Ccāsmāsv anākṣepaṃ janaṃ kapila(vāstuni Cvastuni ) tyajyatāṃ tadgataḥ snehaḥ śrūyatāṃ cāsya niścayaḥ // brūyāś (ca asmat-kṛta-apekṣaṃ Cca asmāsv an-ākṣepaṃ janaṃ kapila-(vāstuni Cvastuni ) tyajyatāṃ tad-gataḥ snehaḥ śrūyatāṃ ca asya niścayaḥ // kṣipram eṣyati vā kṛtvā janmamṛtyukṣayaṃ kila akṛtārtho nir(ārambho Cālambo nidhanaṃ yāsyatīti vā // kṣipram eṣyati vā kṛtvā janma-mṛtyu-kṣayaṃ kila a-kṛta-artho nir-(ārambho Cālambo nidhanaṃ yāsyati iti vā // iti tasya vacaḥ śrutvā kanthakas turagottamaḥ jihvayā lilihe pādau (bāṣpam Cvāṣpam )uṣṇaṃ mumoca ca // iti tasya vacaḥ śrutvā kanthakas tura-ga-uttamaḥ jihvayā lilihe pādau (bāṣpam Cvāṣpam )uṣṇaṃ mumoca ca // jālinā svastikāṅkena (cakraCvakra)madhyena pāṇinā āmamarśa kumāras taṃ babhāṣe ca vayasyavat // jālinā svastika-aṅkena (cakra-Cvakra-)madhyena pāṇinā āmamarśa kumāras taṃ babhāṣe ca vayasyavat // muñca kanthaka mā (bāṣpaṃ Cvāṣpaṃ darśiteyaṃ sadaśvatā mṛṣyatāṃ saphalaḥ śīghraṃ śramas te 'yaṃ bhaviṣyati // muñca kanthaka mā (bāṣpaṃ Cvāṣpaṃ darśita īyaṃ sad-aśvatā mṛṣyatāṃ sa-phalaḥ śīghraṃ śramas te 'yaṃ bhaviṣyati // maṇitsaruṃ chandakahastasaṃsthaṃ tataḥ sa dhīro niśitaṃ gṛhītvā kośād asiṃ kāñcanabhakticitraṃ (bilād Cvilād )ivāśīviṣam udbabarha // maṇit-saruṃ chandaka-hasta-saṃsthaṃ tataḥ sa dhīro niśitaṃ gṛhītvā kośād asiṃ kāñcana-bhakti-citraṃ (bilād Cvilād )ivā aśī-viṣam udbabarha // niṣkāsya taṃ cadutpalapattranīlaṃ ciccheda citraṃ mukuṭaṃ sakeśam vikīryamāṇāṃśukam antarīkṣe cikṣepa cainaṃ sarasīva haṃsam // niṣkāsya taṃ cadutpala-pattra-nīlaṃ ciccheda citraṃ mukuṭaṃ sa-keśam vikīryamāṇa-aṃśukam antarīkṣe cikṣepa ca enaṃ sarasi iva haṃsam // pūjābhilāṣeṇa ca bāhumānyād divaukasas taṃ jagṛhuḥ praviddham yathāvad enaṃ divi devasaṅghā divyair viśeṣair mahayāṃ ca cakruḥ // pūjā-abhilāṣeṇa ca bāhumānyād diva-okasas taṃ jagṛhuḥ praviddham yathāvad enaṃ divi deva-saṅghā divyair viśeṣair mahayāṃ ca cakruḥ // muktvā tv alaṃkārakalatravattāṃ śrīvipravāsaṃ śirasaś ca kṛtvā dṛṣṭvāṃśukaṃ kāñcanahaṃsa(cihnaṃ Ccitram vanyaṃ sa dhīro 'bhicakāṅkṣa vāsaḥ // muktvā tv alaṃkāra-kalatravattāṃ śrī-vipravāsaṃ śirasaś ca kṛtvā dṛṣṭva āṃśukaṃ kāñcana-haṃsa-(cihnaṃ Ccitram vanyaṃ sa dhīro 'bhicakāṅkṣa vāsaḥ // tato mṛgavyādhavapur divaukā bhāvaṃ viditvāsya viśuddhabhāvaḥ kāṣāyavastro 'bhiyayau samīpaṃ taṃ śākyarājaprabhavo 'bhyuvāca // tato mṛga-vyādha-vapur diva-okā bhāvaṃ viditva āsya viśuddha-bhāvaḥ kāṣāya-vastro 'bhiyayau samīpaṃ taṃ śākya-rāja-prabhavo 'bhyuvāca // śivaṃ ca kāṣāyam ṛṣidhvajas te na yujyate hiṃsram idaṃ dhanuś ca tat saumya yady asti na saktir atra mahyaṃ prayacchedam idaṃ gṛhāṇa // śivaṃ ca kāṣāyam ṛṣi-dhvajas te na yujyate hiṃsram idaṃ dhanuś ca tat saumya yady asti na saktir atra mahyaṃ prayaccha idam idaṃ gṛhāṇa // vyādho 'bravīt kāmada kāmam ārād anena viśvāsya mṛgān (nihanmi Cnihatya ) arthas tu śakropama yady anena hanta pratīcchānaya śuklam etat // vyādho 'bravīt kāma-da kāmam ārād anena viśvāsya mṛgān (nihanmi Cnihatya ) arthas tu śakra-upama yady anena hanta pratīcchā anaya śuklam etat // pareṇa harṣeṇa tataḥ sa vanyaṃ jagrāha vāso 'ṃśukam utsasarja vyādhas tu divyaṃ vapur eva bibhrat tac chuklam ādāya divaṃ jagāma // pareṇa harṣeṇa tataḥ sa vanyaṃ jagrāha vāso 'ṃśukam utsasarja vyādhas tu divyaṃ vapur eva bibhrat tac chuklam ādāya divaṃ jagāma // tataḥ kumāraś ca sa cāśvagopas tasmiṃs tathā yāti visismiyāte āraṇyake vāsasi caiva bhūyas tasminn akārṣṭāṃ bahumānam āśu // tataḥ kumāraś ca sa ca aśva-go-pas tasmiṃs tathā yāti visismiyāte āraṇyake vāsasi ca eva bhūyas tasminn akārṣṭāṃ bahu-mānam āśu // chandaṃ tataḥ sāśrumukhaṃ visṛjya kāṣāya(saṃbhṛd dhṛtiCsaṃvid vṛta)kīrtibhṛt saḥ yenāśramas tena yayau mahātmā saṃdhyābhrasaṃvīta (ivoḍuCivādri)rājaḥ // chandaṃ tataḥ sa-aśru-mukhaṃ visṛjya kāṣāya-(saṃbhṛd dhṛti-Csaṃvid vṛta-)kīrti-bhṛt saḥ yenā aśramas tena yayau mahā-ātmā saṃdhyā-abhra-saṃvīta (iva uḍu-Civa adri-)rājaḥ // tatas tathā bhartari rājyaniḥspṛhe tapovanaṃ yāti vivarṇavāsasi bhujau samutkṣipya tataḥ sa vājibhṛd bhṛśaṃ vicukrośa papāta ca kṣitau // tatas tathā bhartari rājya-niḥ-spṛhe tapo-vanaṃ yāti vi-varṇa-vāsasi bhujau samutkṣipya tataḥ sa vāji-bhṛd bhṛśaṃ vicukrośa papāta ca kṣitau // vilokya bhūyaś ca ruroda sasvaraṃ hayaṃ bhujābhyām upaguhya kanthakam tato nirāśo vilapan muhur muhur yayau śarīreṇa puraṃ na cetasā // vilokya bhūyaś ca ruroda sa-svaraṃ hayaṃ bhujābhyām upaguhya kanthakam tato nir-āśo vilapan muhur muhur yayau śarīreṇa puraṃ na cetasā // kvacit pradadhyau vilalāpa ca kvacit kvacit pracaskhāla papāta ca kvacit ato vrajan bhaktivaśena duḥkhitaś cacāra bahvīr (avasaḥ Cavaśaḥ )pathi kriyāḥ // kva-cit pradadhyau vilalāpa ca kva-cit kva-cit pracaskhāla papāta ca kva-cit ato vrajan bhakti-vaśena duḥkhitaś cacāra bahvīr (avasaḥ Ca-vaśaḥ )pathi kriyāḥ // [[iti (Cśrī-C)buddha-carite mahā-kāvye chandaka-(nivartano Cnivartanaṃ )nāma ṣaṣṭhaḥ sargaḥ -- 6 --]] tato visṛjyāśrumukhaṃ rudantaṃ chandaṃ vanacchandatayā nirāsthaḥ sarvārthasiddho vapuṣābhibhūya tam āśramaṃ (siddha Csiddham )iva prapede // tato visṛjya aśru-mukhaṃ rudantaṃ chandaṃ vana-cchandatayā nir-āsthaḥ sarva-artha-siddho vapuṣa ābhibhūya tam āśramaṃ (siddha Csiddham )iva prapede // sa rājasūnur mṛgarājagāmī mṛgājiraṃ tan mṛgavat praviṣṭaḥ lakṣmīviyukto 'pi śarīralakṣmyā cakṣūṃṣi sarvāśramiṇāṃ jahāra // sa rāja-sūnur mṛga-rāja-gāmī mṛga-ajiraṃ tan mṛgavat praviṣṭaḥ lakṣmī-viyukto 'pi śarīra-lakṣmyā cakṣūṃṣi sarva-āśramiṇāṃ jahāra // sthitā hi hastasthayugās tathaiva kautūhalāc cakradharāḥ sadārāḥ tam indrakalpaṃ dadṛśur na jagmur dhuryā ivārdhāvanataiḥ śirobhiḥ // sthitā hi hasta-stha-yugās tatha aiva kautūhalāc cakra-dharāḥ sa-dārāḥ tam indra-kalpaṃ dadṛśur na jagmur dhuryā iva ardha-avanataiḥ śirobhiḥ // viprāś ca gatvā bahir idhmahetoḥ prāptāḥ samitpuṣpapavitrahastāḥ tapaḥpradhānāḥ kṛtabuddhayo 'pi taṃ draṣṭum īyur na maṭhān abhīyuḥ // viprāś ca gatvā bahir idhma-hetoḥ prāptāḥ samit-puṣpa-pavitra-hastāḥ tapaḥ-pradhānāḥ kṛta-buddhayo 'pi taṃ draṣṭum īyur na maṭhān abhīyuḥ // hṛṣṭāś ca kekā mumucur mayūrā dṛṣṭvāmbudaṃ nīlam (ivonnamantaḥ Civonnamantaṃ ) śaṣpāṇi hitvābhimukhāś ca tasthur mṛgāś calākṣā mṛgacāriṇaś ca // hṛṣṭāś ca kekā mumucur mayūrā dṛṣṭva āmbu-daṃ nīlam (iva unnamantaḥ Civa unnamantaṃ ) śaṣpāṇi hitva ābhi-mukhāś ca tasthur mṛgāś cala-akṣā mṛga-cāriṇaś ca // dṛṣṭvā tam ikṣvākukulapradīpaṃ jvalantam udyantam ivāṃśumantam kṛte 'pi dohe janitapramodāḥ prasusruvur homaduhaś ca gāvaḥ // dṛṣṭvā tam ikṣvāku-kula-pradīpaṃ jvalantam udyantam iva aṃśumantam kṛte 'pi dohe janita-pramodāḥ prasusruvur homa-duhaś ca gāvaḥ // kaścid vasūnām ayam aṣṭamaḥ syāt syād aśvinor anyataraś cyuto (vā Catra ) uccerur uccair iti tatra vācas taddarśanād vismayajā munīnām // kaś-cid vasūnām ayam aṣṭamaḥ syāt syād aśvinor anyataraś cyuto (vā Catra ) uccerur uccair iti tatra vācas tad-darśanād vismaya-jā munīnām // lekhar1ṣabhasyeva vapur dvitīyaṃ dhāmeva lokasya carācarasya sa dyotayām āsa vanaṃ hi kṛtsnaṃ yadṛcchayā sūrya ivāvatīrṇaḥ // lekhar1ṣabhasya iva vapur dvitīyaṃ dhāma īva lokasya cara-a-carasya sa dyotayām āsa vanaṃ hi kṛtsnaṃ yad-ṛcchayā sūrya iva avatīrṇaḥ // tataḥ sa tair āśramibhir yathāvad abhyarcitaś copanimantritaś ca pratyarcayāṃ dharmabhṛto babhūva svareṇa (sāmbhoambuCbhādrāmbu)dharopamena // tataḥ sa tair āśramibhir yathāvad abhyarcitaś ca upanimantritaś ca pratyarcayāṃ dharma-bhṛto babhūva svareṇa (sa-ambho-ambu-Cbhādra-ambu-)dhara-upamena // kīrṇaṃ (tathā Ctataḥ )puṇyakṛtā janena svargābhikāmena vimokṣakāmaḥ tam āśramaṃ so 'nucacāra dhīras tapāṃsi citrāṇi nirīkṣamāṇaḥ // kīrṇaṃ (tathā Ctataḥ )puṇya-kṛtā janena svarga-abhikāmena vimokṣa-kāmaḥ tam āśramaṃ so 'nucacāra dhīras tapāṃsi citrāṇi nirīkṣamāṇaḥ // tapovikārāṃś ca nirīkṣya saumyas tapovane tatra tapodhanānām tapasvinaṃ kaṃcid anuvrajantaṃ tattvaṃ vijijñāsur idaṃ babhāṣe // tapo-vikārāṃś ca nirīkṣya saumyas tapo-vane tatra tapo-dhanānām tapasvinaṃ kaṃ-cid anuvrajantaṃ tattvaṃ vijijñāsur idaṃ babhāṣe // tatpūrvam adyāśramadarśanaṃ me yasmād imaṃ dharmavidhiṃ na jāne tasmād bhavān arhati bhāṣituṃ me yo niścayo (yat Cyaṃ )prati vaḥ pravṛttaḥ // tat-pūrvam adyā aśrama-darśanaṃ me yasmād imaṃ dharma-vidhiṃ na jāne tasmād bhavān arhati bhāṣituṃ me yo niścayo (yat Cyaṃ )prati vaḥ pravṛttaḥ // tato dvijātiḥ sa tapovihāraḥ śākyar1ṣabhāyar7ṣabhavikramāya kram.ena tasmai kathayāṃ cakāra tapo(viśeṣāṃs Cviśeṣaṃ )tapasaḥ phalaṃ ca // tato dvi-jātiḥ sa tapo-vihāraḥ śākyar1ṣabhāyar7ṣabha-vikramāya kram.ena tasmai kathayāṃ cakāra tapo-(viśeṣāṃs Cviśeṣaṃ )tapasaḥ phalaṃ ca // agrāmyam annaṃ salile prarūḍhaṃ parṇāni toyaṃ phalamūlam eva yathāgamaṃ vṛttir iyaṃ munīnāṃ bhinnās tu te te tapasāṃ vikalpāḥ // a-grāmyam annaṃ salile prarūḍhaṃ parṇāni toyaṃ phala-mūlam eva yathā-āgamaṃ vṛttir iyaṃ munīnāṃ bhinnās tu te te tapasāṃ vikalpāḥ // uñchena jīvanti khagā ivānye tṛṇāni kecin mṛgavac caranti kecid bhujaṃgaiḥ saha vartayanti valmīkabhūtā (vanamārutena Civa mārutena ) // uñchena jīvanti kha-gā iva anye tṛṇāni ke-cin mṛgavac caranti ke-cid bhujaṃ-gaiḥ saha vartayanti valmīka-bhūtā (vana-mārutena Civa mārutena ) // aśmaprayatnārjitavṛttayo 'nye kecit svadantāpahatānnabhakṣāḥ kṛtvā parārthaṃ śrapaṇaṃ tathānye kurvanti kāryaṃ yadi śeṣam asti // aśma-prayatna-arjita-vṛttayo 'nye ke-cit sva-danta-apahata-anna-bhakṣāḥ kṛtvā para-arthaṃ śrapaṇaṃ tatha ānye kurvanti kāryaṃ yadi śeṣam asti // kecij jalaklinnajaṭākalāpā dviḥ pāvakaṃ juhvati mantrapūrvam mīnaiḥ samaṃ kecid apo vigāhya vasanti kūrmollikhitaiḥ śarīraiḥ // ke-cij jala-klinna-jaṭā-kalāpā dviḥ pāvakaṃ juhvati mantra-pūrvam mīnaiḥ samaṃ ke-cid apo vigāhya vasanti kūrma-ullikhitaiḥ śarīraiḥ // evaṃvidhaiḥ kālacitais tapobhiḥ parair divaṃ yānty aparair nṛlokam duḥkhena mārgeṇa sukhaṃ (hy upaiti Ckṣiyanti (sukhaṃ Cduḥkhaṃ )hi dharmasya vadanti mūlam // evaṃ-vidhaiḥ kāla-citais tapobhiḥ parair divaṃ yānty a-parair nṛ-lokam duḥkhena mārgeṇa sukhaṃ (hy upaiti Ckṣiyanti (sukhaṃ Cduḥkhaṃ )hi dharmasya vadanti mūlam // ity evamādi dvipendravatsaḥ śrutvā vacas tasya tapodhanasya adṛṣṭatattvo 'pi na saṃtutoṣa śanair idaṃ cātmagataṃ (babhāṣe Cjagāda ) // ity evam-ādi dvi-pa-indra-vatsaḥ śrutvā vacas tasya tapo-dhanasya a-dṛṣṭa-tattvo 'pi na saṃtutoṣa śanair idaṃ cā atma-gataṃ (babhāṣe Cjagāda ) // duḥkhātmakaṃ naikavidhaṃ tapaś ca svargapradhānaṃ tapasaḥ phalaṃ ca lokāś ca sarve pariṇāmavantaḥ svalpe śramaḥ khalv ayam āśramāṇām // duḥkha-ātmakaṃ na eka-vidhaṃ tapaś ca svarga-pradhānaṃ tapasaḥ phalaṃ ca lokāś ca sarve pariṇāmavantaḥ sv-alpe śramaḥ khalv ayam āśramāṇām // (priyāṃś Cśriyaṃ )ca bandhūn viṣayāṃś ca hitvā ye svarga(hetor Chetau )niyamaṃ caranti te viprayuktāḥ khalu gantukāmā mahattaraṃ (bandhanam Csvaṃ vanam )eva bhūyaḥ // (priyāṃś Cśriyaṃ )ca bandhūn viṣayāṃś ca hitvā ye svarga-(hetor Chetau )niyamaṃ caranti te viprayuktāḥ khalu gantu-kāmā mahattaraṃ (bandhanam Csvaṃ vanam )eva bhūyaḥ // kāyaklamair yaś ca tapoabhidhānaiḥ pravṛttim ākāṅkṣati kāmahetoḥ saṃsāradoṣān aparīkṣamāṇo duḥkhena so 'nvicchati duḥkham eva // kāya-klamair yaś ca tapo-abhidhānaiḥ pravṛttim ākāṅkṣati kāma-hetoḥ saṃsāra-doṣān a-parīkṣamāṇo duḥkhena so 'nvicchati duḥkham eva // trāsaś ca nityaṃ maraṇāt prajānāṃ yatnena cecchanti (punaḥprasūtim Cpunaḥ prasūtim ) satyāṃ pravṛttau niyataś ca mṛtyus tatraiva (magnā Cmagno )yata eva (bhītāḥ Cbhītaḥ ) // trāsaś ca nityaṃ maraṇāt prajānāṃ yatnena ca icchanti (punaḥ-prasūtim Cpunaḥ prasūtim ) satyāṃ pravṛttau niyataś ca mṛtyus tatra eva (magnā Cmagno )yata eva (bhītāḥ Cbhītaḥ ) // ihārtham eke praviśanti khedaṃ svargārtham anye śramam āpnuvanti sukhārtham āśākṛpaṇo 'kṛtārthaḥ pataty anarthe khalu jīvalokaḥ // iha artham eke praviśanti khedaṃ svarga-artham anye śramam āpnuvanti sukha-artham āśā-kṛpaṇo 'kṛta-arthaḥ pataty an-arthe khalu jīva-lokaḥ // na khalv ayaṃ garhita eva yatno yo hīnam utsṛjya viśeṣagāmī prājñaiḥ samānena pariśrameṇa kāryaṃ tu tad yatra punar na kāryam // na khalv ayaṃ garhita eva yatno yo hīnam utsṛjya viśeṣa-gāmī prājñaiḥ samānena pariśrameṇa kāryaṃ tu tad yatra punar na kāryam // śarīrapīḍā tu yadīha dharmaḥ sukhaṃ śarīrasya bhavaty adharmaḥ dharmeṇa cāpnoti sukhaṃ paratra tasmād adharmaṃ phalatīha dharmaḥ // śarīra-pīḍā tu yadi iha dharmaḥ sukhaṃ śarīrasya bhavaty a-dharmaḥ dharmeṇa cā apnoti sukhaṃ paratra tasmād a-dharmaṃ phalati iha dharmaḥ // yataḥ śarīraṃ manaso vaśena pravartate (cāpi Cvāpi )nivartate (ca Cvā ) yukto damaś cetasa eva tasmāc cittād ṛte kāṣṭhasamaṃ śarīram // yataḥ śarīraṃ manaso vaśena pravartate (ca api Cva āpi )nivartate (ca Cvā ) yukto damaś cetasa eva tasmāc cittād ṛte kāṣṭha-samaṃ śarīram // āhāraśuddhyā yadi puṇyam iṣṭaṃ tasmān mṛgāṇām api puṇyam asti ye cāpi bāhyāḥ puruṣāḥ phalebhyo bhāgyāparādhena parāṅ(mukhārthāḥ Cmukhatvāt ) // āhāra-śuddhyā yadi puṇyam iṣṭaṃ tasmān mṛgāṇām api puṇyam asti ye ca api bāhyāḥ puruṣāḥ phalebhyo bhāgya-aparādhena parāṅ-(mukha-arthāḥ Cmukhatvāt ) // duḥkhe 'bhisaṃdhis tv atha puṇyahetuḥ sukhe 'pi kāryo nanu so 'bhisaṃdhiḥ atha pramāṇaṃ na sukhe 'bhisaṃdhir duḥkhe pramāṇaṃ nanu nābhisaṃdhiḥ // duḥkhe 'bhisaṃdhis tv atha puṇya-hetuḥ sukhe 'pi kāryo nanu so 'bhisaṃdhiḥ atha pramāṇaṃ na sukhe 'bhisaṃdhir duḥkhe pramāṇaṃ nanu na abhisaṃdhiḥ // tathaiva ye karmaviśuddhihetoḥ spṛśanty apas tīrtham iti pravṛttāḥ tatrāpi toṣo hṛdi kevalo 'yaṃ na pāvayis.yanti hi pāpam āpaḥ // tatha aiva ye karma-viśuddhi-hetoḥ spṛśanty apas tīrtham iti pravṛttāḥ tatra api toṣo hṛdi kevalo 'yaṃ na pāvayis.yanti hi pāpam āpaḥ // spṛṣṭaṃ hi yad yad guṇavadbhir ambhas tat tat pṛthivyāṃ yadi tīrtham iṣṭam tasmād guṇān eva paraimi tīrtham āpas tu niḥsaṃśayam āpa eva // spṛṣṭaṃ hi yad yad guṇavadbhir ambhas tat tat pṛthivyāṃ yadi tīrtham iṣṭam tasmād guṇān eva paraimi tīrtham āpas tu niḥ-saṃśayam āpa eva // iti sma tat tad bahuyuktiyuktaṃ jagāda cāstaṃ ca yayau vivasvān tato havirdhūmavivarṇavṛkṣaṃ tapaḥpraśāntaṃ sa vanaṃ viveśa // iti sma tat tad bahu-yukti-yuktaṃ jagāda ca astaṃ ca yayau vivasvān tato havir-dhūma-vi-varṇa-vṛkṣaṃ tapaḥ-praśāntaṃ sa vanaṃ viveśa // abhyuddhṛtaprajvalitāgnihotraṃ kṛtābhiṣekar1ṣijanāvakīrṇam jāpyasvanākūjitadevakoṣṭhaṃ dharmasya karmāntam iva pravṛttam // abhyuddhṛta-prajvalita-agni-hotraṃ kṛta-abhiṣekar1ṣi-jana-avakīrṇam jāpya-svana-ākūjita-deva-koṣṭhaṃ dharmasya karma-antam iva pravṛttam // kāścin niśās tatra niśākarābhaḥ parīkṣamāṇaś ca tapāṃsy uvāsa sarvaṃ parikṣepya tapaś ca matvā tasmāt tapaḥkṣetratalāj jagāma // kāś-cin niśās tatra niśā-kara-ābhaḥ parīkṣamāṇaś ca tapāṃsy uvāsa sarvaṃ parikṣepya tapaś ca matvā tasmāt tapaḥ-kṣetra-talāj jagāma // anvavrajann āśramiṇas tatas taṃ tadrūpamāhātmyagatair manobhiḥ deśād anāryair abhibhūyamānān mahar2ṣayo dharmam ivāpayāntam // anvavrajann āśramiṇas tatas taṃ tad-rūpa-māhātmya-gatair manobhiḥ deśād an-āryair abhibhūyamānān mahar2ṣayo dharmam iva apayāntam // tato jaṭāvalkalacīrakhelāṃs tapodhanāṃś caiva sa tān dadarśa tapāṃsi caiṣām (anurudhyamānas Canubudhyamānas tasthau śive śrīmati (vṛkṣamūle Cmārgavṛkṣe ) // tato jaṭā-valkala-cīra-khelāṃs tapo-dhanāṃś ca eva sa tān dadarśa tapāṃsi ca eṣām (anurudhyamānas Canubudhyamānas tasthau śive śrīmati (vṛkṣa-mūle Cmārga-vṛkṣe ) // athopasṛtyāśramavāsinas taṃ manuṣyavaryaṃ parivārya tasthuḥ vṛddhaś ca teṣāṃ bahumānapūrvaṃ kalena sāmnā giram ity uvāca // atha upasṛtyā aśrama-vāsinas taṃ manuṣya-varyaṃ parivārya tasthuḥ vṛddhaś ca teṣāṃ bahu-māna-pūrvaṃ kalena sāmnā giram ity uvāca // tvayy āgate pūrṇa ivāśramo 'bhūt saṃpadyate śūnya iva prayāte tasmād imaṃ nārhasi tāta hātuṃ jijīviṣor deham iveṣṭam āyuḥ // tvayy āgate pūrṇa ivā aśramo 'bhūt saṃpadyate śūnya iva prayāte tasmād imaṃ na arhasi tāta hātuṃ jijīviṣor deham iva iṣṭam āyuḥ // brahmar1ṣirājar1ṣisurar1ṣijuṣṭaḥ puṇyaḥ samīpe himavān hi śailaḥ tapāṃsi tāny eva tapodhanānāṃ yatsaṃnikarṣād bahulībhavanti // brahmar1ṣi-rājar1ṣi-surar1ṣi-juṣṭaḥ puṇyaḥ samīpe himavān hi śailaḥ tapāṃsi tāny eva tapo-dhanānāṃ yat-saṃnikarṣād bahulī-bhavanti // tīrthāni puṇyāny abhitas tathaiva sopānabhūtāni nabhastalasya juṣṭāni dharmātmabhir ātmavadbhir devar1ṣibhiś caiva mahar2ṣibhiś ca // tīrthāni puṇyāny abhitas tatha aiva sopāna-bhūtāni nabhas-talasya juṣṭāni dharma-ātmabhir ātmavadbhir devar1ṣibhiś ca eva mahar2ṣibhiś ca // itaś ca bhūyaḥ kṣamam uttaraiva dik sevituṃ dharmaviśeṣahetoḥ na (tu Chi )kṣamaṃ dakṣiṇato budhena padaṃ bhaved ekam api prayātum // itaś ca bhūyaḥ kṣamam uttara aiva dik sevituṃ dharma-viśeṣa-hetoḥ na (tu Chi )kṣamaṃ dakṣiṇato budhena padaṃ bhaved ekam api prayātum // tapovane 'sminn atha niṣkriyo vā saṃkīrṇa(dharmāpatito Cdharmā patito )aśucir vā dṛṣṭas tvayā yena na te vivatsā tad brūhi yāvad rucito 'stu vāsaḥ // tapo-vane 'sminn atha niṣ-kriyo vā saṃkīrṇa-(dharma-āpatito Cdharmā patito )a-śucir vā dṛṣṭas tvayā yena na te vivatsā tad brūhi yāvad rucito 'stu vāsaḥ // ime hi vāñchanti tapaḥsahāyaṃ taponidhānapratimaṃ bhavantam vāsas tvayā hīndrasamena sārdhaṃ bṛhaspater abhyudayāvahaḥ syāt // ime hi vāñchanti tapaḥ-sahāyaṃ tapo-nidhāna-pratimaṃ bhavantam vāsas tvayā hi indra-samena sa-ardhaṃ bṛhas-pater abhyudaya-āvahaḥ syāt // ity evam ukte sa tapasvimadhye tapasvimukhyena manīṣimukhyaḥ bhavapraṇāśāya kṛtapratijñaḥ svaṃ bhāvam antargatam ācacakṣe // ity evam ukte sa tapasvi-madhye tapasvi-mukhyena manīṣi-mukhyaḥ bhava-praṇāśāya kṛta-pratijñaḥ svaṃ bhāvam antar-gatam ācacakṣe // ṛjvātmanāṃ dharmabhṛtāṃ munīnām iṣṭātithitvāt svajanopamānām evaṃvidhair māṃ prati bhāvajātaiḥ prītiḥ (parā me Cparātmā )janitaś ca (mānaḥ Cmārgaḥ ) // ṛjv-ātmanāṃ dharma-bhṛtāṃ munīnām iṣṭa-atithitvāt sva-jana-upamānām evaṃ-vidhair māṃ prati bhāva-jātaiḥ prītiḥ (parā me Cpara-ātmā )janitaś ca (mānaḥ Cmārgaḥ ) // snigdhābhir ābhir hṛdayaṃgamābhiḥ samāsataḥ snāta ivāsmi vāgbhiḥ ratiś ca me dharmanavagrahasya vispanditā saṃprati bhūya eva // snigdhābhir ābhir hṛdayaṃ-gamābhiḥ samāsataḥ snāta iva asmi vāgbhiḥ ratiś ca me dharma-nava-grahasya vispanditā saṃ-prati bhūya eva // evaṃ pravṛttān bhavataḥ śaraṇyān atīva saṃdarśitapakṣapātān yāsyāmi hitveti mamāpi duḥkhaṃ yathaiva bandhūṃs tyajatas tathaiva // evaṃ pravṛttān bhavataḥ śaraṇyān ati-iva saṃdarśita-pakṣa-pātān yāsyāmi hitva īti mama api duḥkhaṃ yatha aiva bandhūṃs tyajatas tatha aiva // svargāya yuṣmākam ayaṃ tu dharmo mamābhilāṣas tv apunarbhavāya asmin vane yena na me vivatsā bhinnaḥ pravṛttyā hi nivṛttidharmaḥ // svargāya yuṣmākam ayaṃ tu dharmo mama abhilāṣas tv a-punar-bhavāya asmin vane yena na me vivatsā bhinnaḥ pravṛttyā hi nivṛtti-dharmaḥ // tan nāratir me na parāpacāro vanād ito yena parivrajāmi dharme sthitāḥ pūrvayugānurūpe sarve bhavanto hi mahar2ṣikalpāḥ // tan na a-ratir me na para-apacāro vanād ito yena parivrajāmi dharme sthitāḥ pūrva-yuga-anu-rūpe sarve bhavanto hi mahar2ṣi-kalpāḥ // tato vacaḥ sūnṛtam arthavac ca suślakṣṇam ojasvi ca garvitaṃ ca śrutvā kumārasya tapasvinas te viśeṣayuktaṃ bahumānam īyuḥ // tato vacaḥ sūnṛtam arthavac ca su-ślakṣṇam ojasvi ca garvitaṃ ca śrutvā kumārasya tapasvinas te viśeṣa-yuktaṃ bahu-mānam īyuḥ // kaścid dvijas tatra tu bhasmaśāyī prāṃśuḥ śikhī dāravacīravāsāḥ āpiṅgalākṣas tanudīrghaghoṇaḥ (kuṇḍaikaCkuṇḍoda)hasto giram ity uvāca // kaś-cid dvi-jas tatra tu bhasma-śāyī pra-aṃśuḥ śikhī dārava-cīra-vāsāḥ ā-piṅgala-akṣas tanu-dīrgha-ghoṇaḥ (kuṇḍa-eka-Ckuṇḍa-uda-)hasto giram ity uvāca // dhīmann udāraḥ khalu niścayas te yas tvaṃ yuvā janmani dṛṣṭadoṣaḥ svargāpavargau hi vicārya samyag yasyāpavarge matir asti so 'sti // dhīmann udāraḥ khalu niścayas te yas tvaṃ yuvā janmani dṛṣṭa-doṣaḥ svarga-apavargau hi vicārya samyag yasya apavarge matir asti so 'sti // yajñais tapobhir niyamaiś ca tais taiḥ svargaṃ yiyāsanti hi rāgavantaḥ rāgeṇa sārdhaṃ ripuṇeva yuddhvā mokṣaṃ parīpsanti tu sattvavantaḥ // yajñais tapobhir niyamaiś ca tais taiḥ svargaṃ yiyāsanti hi rāgavantaḥ rāgeṇa sa-ardhaṃ ripuṇa īva yuddhvā mokṣaṃ parīpsanti tu sattvavantaḥ // tadbuddhir eṣā yadi niścitā te tūrṇaṃ bhavān gacchatu vindhyākoṣṭham asau munis tatra vasaty arāḍo yo naiṣṭhike śreyasi labdhacakṣuḥ // tad-buddhir eṣā yadi niścitā te tūrṇaṃ bhavān gacchatu vindhyā-koṣṭham asau munis tatra vasaty arāḍo yo naiṣṭhike śreyasi labdha-cakṣuḥ // tasmād bhavāñ chroṣyati tattvamārgaṃ satyāṃ rucau saṃpratipatsyate ca yathā tu paśyāmi matis (tathaiṣā Ctavaiṣā tasyāpi yāsyaty avadhūya buddhim // tasmād bhavāñ chroṣyati tattva-mārgaṃ satyāṃ rucau saṃpratipatsyate ca yathā tu paśyāmi matis (tatha aiṣā Ctava eṣā tasya api yāsyaty avadhūya buddhim // (spaṣṭoccaCpuṣṭāśva)ghoṇaṃ vipulāyatākṣaṃ tāmrādharauṣṭhaṃ sitatīkṣṇadaṃṣṭram idaṃ hi vaktraṃ tanuraktajihvaṃ jñeyārṇavaṃ pāsyati kṛtsnam eva // (spaṣṭa-ucca-Cpuṣṭa-aśva-)ghoṇaṃ vipula-āyata-akṣaṃ tāmra-adhara-oṣṭhaṃ sita-tīkṣṇa-daṃṣṭram idaṃ hi vaktraṃ tanu-rakta-jihvaṃ jñeya-arṇavaṃ pāsyati kṛtsnam eva // gambhīratā yā bhavatas tv agādhā yā dīptatā yāni ca lakṣaṇāni ācāryakaṃ prāpsyasi tat prṭhivyāṃ yan nar7ṣibhiḥ pūrvayuge 'py avāptam // gambhīratā yā bhavatas tv a-gādhā yā dīptatā yāni ca lakṣaṇāni ācāryakaṃ prāpsyasi tat prṭhivyāṃ yan nar7ṣibhiḥ pūrva-yuge 'py avāptam // paramam iti tato nṛpātmajas tam ṛṣijanaṃ pratinandya niryayau vidhivad anuvidhāya te 'pi taṃ praviviśur āśramiṇas tapovanam // paramam iti tato nṛ-pa-ātma-jas tam ṛṣi-janaṃ pratinandya niryayau vidhivad anuvidhāya te 'pi taṃ praviviśur āśramiṇas tapo-vanam // [[iti (Cśrī-C)buddha-carite mahā-kāvye tapo-vana-praveśo nāma saptamaḥ sargaḥ -- 7 --]] tatas turaṃgāvacaraḥ sa durmanās tathā vanaṃ bhartari nirmame gate cakāra yatnaṃ pathi śoka(nigrahe Cvigrahe tathāpi caivāśru na tasya (cikṣiye Ccikṣipe ) // tatas turaṃ-ga-avacaraḥ sa dur-manās tathā vanaṃ bhartari nir-mame gate cakāra yatnaṃ pathi śoka-(nigrahe Cvigrahe tatha āpi ca eva aśru na tasya (cikṣiye Ccikṣipe ) // yam ekarātreṇa tu bhartur ājñayā jagāma mārgaṃ saha tena vājinā iyāya bhartur virahaṃ vicintayaṃs tam eva panthānam ahobhir aṣṭabhiḥ // yam eka-rātreṇa tu bhartur ājñayā jagāma mārgaṃ saha tena vājinā iyāya bhartur virahaṃ vicintayaṃs tam eva panthānam ahobhir aṣṭabhiḥ // hayaś ca (saujā vicacāra Csaujasvi cacāra )kanthakas tatāma bhāvena babhūva nirmadaḥ alaṃkṛtaś cāpi tathaiva bhūṣaṇair abhūd gataśrīr iva tena varjitaḥ // hayaś ca (sa-ojā vicacāra Csa-ojasvi cacāra )kanthakas tatāma bhāvena babhūva nir-madaḥ alaṃkṛtaś ca api tatha aiva bhūṣaṇair abhūd gata-śrīr iva tena varjitaḥ // nivṛtya caivābhimukhas tapovanaṃ bhṛśaṃ jiheṣe karuṇaṃ muhur muhuḥ kṣudhānvito 'py adhvani śaṣpam ambu vā yathā purā nābhinananda nādade // nivṛtya ca eva abhi-mukhas tapo-vanaṃ bhṛśaṃ jiheṣe karuṇaṃ muhur muhuḥ kṣudhā-anvito 'py adhvani śaṣpam ambu vā yathā purā na abhinananda nā adade // tato vihīnaṃ kapilāhvayaṃ puraṃ mahātmanā tena jagaddhitātmanā krameṇa tau śūnyam ivopajagmatur divākareṇeva vinākṛtaṃ nabhaḥ // tato vihīnaṃ kapila-āhvayaṃ puraṃ mahā-ātmanā tena jagad-dhita-ātmanā krameṇa tau śūnyam iva upajagmatur divā-kareṇa iva vinā-kṛtaṃ nabhaḥ // sapuṇḍarīkair api śobhitaṃ jalair alaṃkṛtaṃ puṣpadharair nagair api tad eva tasyopavanaṃ vanopamaṃ gatapraharṣair na rarāja nāgaraiḥ // sa-puṇḍarīkair api śobhitaṃ jalair alaṃkṛtaṃ puṣpa-dharair nagair api tad eva tasya upa-vanaṃ vana-upamaṃ gata-praharṣair na rarāja nāgaraiḥ // tato bhramadbhir diśi dīnamānasair anujjvalair (bāṣpaCvāṣpa)hatekṣaṇair naraiḥ nivāryamāṇāv iva tāv ubhau puraṃ (śanair apasnātam Cśanai rajaḥsnātam )ivābhijagmatuḥ // tato bhramadbhir diśi dīna-mānasair an-ujjvalair (bāṣpa-Cvāṣpa-)hata-īkṣaṇair naraiḥ nivāryamāṇāv iva tāv ubhau puraṃ (śanair apasnātam Cśanai rajaḥ-snātam )iva abhijagmatuḥ // (niśāmya Cniśamya )ca srastaśarīragāminau vināgatau śākyakular1ṣabheṇa tau mumoca (bāṣpaṃ Cvāṣpaṃ )pathi nāgaro janaḥ purā rathe dāśarather ivāgate // (niśāmya Cniśamya )ca srasta-śarīra-gāminau vinā āgatau śākya-kular1ṣabheṇa tau mumoca (bāṣpaṃ Cvāṣpaṃ )pathi nāgaro janaḥ purā rathe dāśarather ivā agate // atha bruvantaḥ samupetamanyavo janāḥ pathi cchandakam āgatāśravaḥ kva rājaputraḥ (puraCkula)rāṣṭra(nandano Cvardhano ) hṛtas tvayāsāv iti pṛṣṭhato 'nvayuḥ // atha bruvantaḥ samupeta-manyavo janāḥ pathi cchandakam āgata-aśravaḥ kva rāja-putraḥ (pura-Ckula-)rāṣṭra-(nandano Cvardhano ) hṛtas tvaya āsāv iti pṛṣṭhato 'nvayuḥ // tataḥ sa tān bhaktimato 'bravīj janān narendraputraṃ na parityajāmy aham rudann ahaṃ tena tu nirjane vane gṛhasthaveśaś ca visarjitāv iti // tataḥ sa tān bhaktimato 'bravīj janān nara-indra-putraṃ na parityajāmy aham rudann ahaṃ tena tu nir-jane vane gṛha-stha-veśaś ca visarjitāv iti // idaṃ vacas tasya niśamya te janāḥ suduṣkaraṃ khalv iti niścayaṃ yayuḥ patad (dhi jahruḥ Cvijahruḥ )salilaṃ na netrajaṃ mano nininduś ca (phalottham Cphalārtham )ātmanaḥ // idaṃ vacas tasya niśamya te janāḥ su-duṣ-karaṃ khalv iti niścayaṃ yayuḥ patad (dhi jahruḥ Cvijahruḥ )salilaṃ na netra-jaṃ mano nininduś ca (phala-uttham Cphala-artham )ātmanaḥ // athocur adyaiva viśāma tad vanaṃ gataḥ sa yatra dviparājavikramaḥ jijīviṣā nāsti hi tena no vinā yathendriyāṇāṃ vigame śarīriṇām // athā ucur adya eva viśāma tad vanaṃ gataḥ sa yatra dvi-pa-rāja-vikramaḥ jijīviṣā na asti hi tena no vinā yatha īndriyāṇāṃ vigame śarīriṇām // idaṃ puraṃ tena vivarjitaṃ vanaṃ vanaṃ ca tat tena samanvitaṃ puram na śobhate tena hi no vinā puraṃ marutvatā vṛtravadhe yathā divam // idaṃ puraṃ tena vivarjitaṃ vanaṃ vanaṃ ca tat tena samanvitaṃ puram na śobhate tena hi no vinā puraṃ marutvatā vṛtra-vadhe yathā divam // punaḥ kumāro vinivṛtta ity atho gavākṣamālāḥ pratipedire 'ṅganāḥ viviktapṛṣṭhaṃ ca (niśāmya Cniśamya )vājinaṃ punar gavākṣāṇi pidhāya cukruśuḥ // punaḥ kumāro vinivṛtta ity atha u gava-akṣa-mālāḥ pratipedire 'ṅganāḥ vivikta-pṛṣṭhaṃ ca (niśāmya Cniśamya )vājinaṃ punar gava-akṣāṇi pidhāya cukruśuḥ // praviṣṭadīkṣas tu sutopalabdhaye vratena śokena ca khinnamānasaḥ jajāpa devāyatane narādhipaś cakāra tās tāś ca (yathāśayāḥ Cyathāśrayāḥ )kriyāḥ // praviṣṭa-dīkṣas tu suta-upalabdhaye vratena śokena ca khinna-mānasaḥ jajāpa deva-āyatane nara-adhipaś cakāra tās tāś ca (yathā-āśayāḥ Cyathā-āśrayāḥ )kriyāḥ // tataḥ sa (bāṣpaCvāṣpa)pratipūrṇalocanas turaṃgam ādāya turaṃ(gamānugaḥ Cgamānasaḥ ) viveśa śokābhihato nṛ(pakṣayaṃ Cpālayaṃ (yudhāpinīte Ckṣayaṃ vinīte )ripuṇeva bhartari // tataḥ sa (bāṣpa-Cvāṣpa-)pratipūrṇa-locanas turaṃ-gam ādāya turaṃ-(gama-anugaḥ Cga-mānasaḥ ) viveśa śoka-abhihato nṛ-(pa-kṣayaṃ Cpa-ālayaṃ (yudha āpinīte Ckṣayaṃ vinīte )ripuṇa īva bhartari // vigāhamānaś ca narendramandiraṃ vilokayann aśruvahena cakṣuṣā svareṇa puṣṭena rurāva kanthako janāya duḥkhaṃ prativedayann iva // vigāhamānaś ca nara-indra-mandiraṃ vilokayann aśru-vahena cakṣuṣā svareṇa puṣṭena rurāva kanthako janāya duḥkhaṃ prativedayann iva // tataḥ khagāś ca kṣayamadhyagocarāḥ samīpabaddhās turagāś ca satkṛtāḥ hayasya tasya pratisasvanuḥ svanaṃ narendrasūnor upayāna(śaṅkinaḥ Cśaṅkitāḥ ) // tataḥ kha-gāś ca kṣaya-madhya-go-carāḥ samīpa-baddhās tura-gāś ca sat-kṛtāḥ hayasya tasya pratisasvanuḥ svanaṃ nara-indra-sūnor upayāna-(śaṅkinaḥ Cśaṅkitāḥ ) // janāś ca harṣātiśayena vañcitā janādhipāntaḥpurasaṃnikarṣagāḥ yathā hayaḥ kanthaka eṣa heṣate dhruvaṃ kumāro viśatīti menire // janāś ca harṣa-atiśayena vañcitā jana-adhipa-antaḥ-pura-saṃnikarṣa-gāḥ yathā hayaḥ kanthaka eṣa heṣate dhruvaṃ kumāro viśati iti menire // atipraharṣād atha śokamūrchitāḥ kumārasaṃdarśanalolalocanāḥ gṛhād viniścakramur āśayā striyaḥ śaratpayodād iva vidyutaś calāḥ // ati-praharṣād atha śoka-mūrchitāḥ kumāra-saṃdarśana-lola-locanāḥ gṛhād viniścakramur āśayā striyaḥ śarat-payo-dād iva vidyutaś calāḥ // vilamba(keśyo Cveśyo )malināṃśukāmbarā nirañjanair (bāṣpaCvāṣpa)hatekṣaṇair mukhaiḥ (striyo na rejur mṛjayā Ckṛṣṇā vivarṇāañjanayā )vinākṛtā divīva tārā rajanīkṣayāruṇāḥ // vilamba-(keśyo Cveśyo )malina-aṃśuka-ambarā nir-añjanair (bāṣpa-Cvāṣpa-)hata-īkṣaṇair mukhaiḥ (striyo na rejur mṛjayā Ckṛṣṇā vi-varṇāañjanayā )vinā-kṛtā divi iva tārā rajanī-kṣaya-aruṇāḥ // araktatāmraiś caraṇair anūpurair akuṇḍalair ārjava(kandharair Ckarṇikair )mukhaiḥ svabhāvapīnair jaghanair amekhalair ahārayoktrair muṣitair iva stanaiḥ // a-rakta-tāmraiś caraṇair a-nūpurair a-kuṇḍalair ārjava-(kandharair Ckarṇikair )mukhaiḥ sva-bhāva-pīnair jaghanair a-mekhalair a-hāra-yoktrair muṣitair iva stanaiḥ // (nirīkṣya tā bāṣpaCnirīkṣitā vāṣpa)parīta(locanā Clocanaṃ nirāśrayaṃ chandakam aśvam eva ca (viṣaṇṇaCvivarṇa)vaktrā rurudur varāṅganā vanāntare gāva ivar7ṣabhojjhitāḥ // (nirīkṣya tā bāṣpa-Cnirīkṣitā vāṣpa-)parīta-(locanā Clocanaṃ nir-āśrayaṃ chandakam aśvam eva ca (viṣaṇṇa-Cvi-varṇa-)vaktrā rurudur vara-aṅganā vana-antare gāva ivar7ṣabha-ujjhitāḥ // tataḥ sa(bāṣpā Cvāṣpā )mahiṣī mahīpateḥ pranaṣṭavatsā mahiṣīva vatsalā pragṛhya bāhū nipapāta gautamī vilolaparṇā kadalīva kāñcanī // tataḥ sa-(bāṣpā Cvāṣpā )mahiṣī mahī-pateḥ pranaṣṭa-vatsā mahiṣi īva vatsalā pragṛhya bāhū nipapāta gautamī vilola-parṇā kadali īva kāñcanī // hatatviṣo 'nyā (śithilāṃsaCśithilātma)bāhavaḥ striyo viṣādena vicetanā iva na cukruśur nāśru jahur na śaśvasur na (celur āsur likhitā Ccetanā ullikhitā )iva sthitāḥ // hata-tviṣo 'nyā (śithila-aṃsa-Cśithila-ātma-)bāhavaḥ striyo viṣādena vi-cetanā iva na cukruśur na aśru jahur na śaśvasur na (celur āsur likhitā Ccetanā ullikhitā )iva sthitāḥ // adhīram anyāḥ patiśokamūrchitā vilocanaprasravaṇair mukhaiḥ striyaḥ siṣiñcire proṣitacandanān stanān dharādharaḥ prasravaṇair ivopalān // a-dhīram anyāḥ pati-śoka-mūrchitā vilocana-prasravaṇair mukhaiḥ striyaḥ siṣiñcire proṣita-candanān stanān dharā-dharaḥ prasravaṇair iva upalān // mukhaiś ca tāsāṃ nayanāmbu(tāḍitai Ctāḍitaiḥ rarāja tad rājaniveśanaṃ tadā navāmbukāle 'mbudavṛṣṭitāḍitaiḥ sravajjalais tāmarasair yathā saraḥ // mukhaiś ca tāsāṃ nayana-ambu-(tāḍitai Ctāḍitaiḥ rarāja tad rāja-niveśanaṃ tadā nava-ambu-kāle 'mbu-da-vṛṣṭi-tāḍitaiḥ sravaj-jalais tāmarasair yathā saraḥ // suvṛttapīnāṅgulibhir nirantarair abhūṣaṇair gūḍhasirair varāṅganāḥ urāṃsi jaghnuḥ kamalopamaiḥ karaiḥ svapallavair vātacalā latā iva // su-vṛtta-pīna-aṅgulibhir nir-antarair a-bhūṣaṇair gūḍha-sirair vara-aṅganāḥ urāṃsi jaghnuḥ kamala-upamaiḥ karaiḥ sva-pallavair vāta-calā latā iva // karaprahārapracalaiś ca tā (babhus Cbabhur (tathāpi Cyathāpi )nāryaḥ sahitonnataiḥ stanaiḥ vanānilāghūrṇitapadmakampitai rathāṅganāmnāṃ mithunair ivāpagāḥ // kara-prahāra-pracalaiś ca tā (babhus Cbabhur (tatha āpi Cyatha āpi )nāryaḥ sahita-unnataiḥ stanaiḥ vana-anila-āghūrṇita-padma-kampitai ratha-aṅga-nāmnāṃ mithunair ivā apagāḥ // yathā ca vakṣāṃsi karair apīḍayaṃs tathaiva vakṣobhir apīḍayan karān akārayaṃs tatra parasparaṃ vyathāḥ karāgravakṣāṃsy abalā dayālasāḥ // yathā ca vakṣāṃsi karair apīḍayaṃs tatha aiva vakṣobhir apīḍayan karān akārayaṃs tatra paras-paraṃ vyathāḥ kara-agra-vakṣāṃsy a-balā dayā-a-lasāḥ // tatas tu roṣapraviraktalocanā viṣāda(saṃbandhiCsaṃbandha)kaṣāyagadgadam uvāca (niśvāsaCniḥśvāsa)calatpayodharā vigāḍhaśokāśrudharā yaśodharā // tatas tu roṣa-pravirakta-locanā viṣāda-(saṃbandhi-Csaṃbandha-)kaṣāya-gadgadam uvāca (niśvāsa-Cniḥśvāsa-)calat-payo-dharā vigāḍha-śoka-aśru-dharā yaśo-dharā // niśi prasuptām avaśāṃ vihāya māṃ gataḥ kva sa cchandaka manmanorathaḥ upāgate ca tvayi kanthake ca me samaṃ gateṣu triṣu kampate manaḥ // niśi prasuptām a-vaśāṃ vihāya māṃ gataḥ kva sa cchandaka man-mano-rathaḥ upāgate ca tvayi kanthake ca me samaṃ gateṣu triṣu kampate manaḥ // anāryam asnidgham amitrakarma me nṛśaṃsa kṛtvā kim ihādya rodiṣi niyaccha (bāṣpaṃ Cvāṣpaṃ )bhava tuṣṭamānaso na saṃvadaty aśru ca tac ca karma te // an-āryam a-snidgham a-mitra-karma me nṛ-śaṃsa kṛtvā kim iha adya rodiṣi niyaccha (bāṣpaṃ Cvāṣpaṃ )bhava tuṣṭa-mānaso na saṃvadaty aśru ca tac ca karma te // priyeṇa vaśyena hitena sādhunā tvayā sahāyena yathārthakāriṇā gato 'ryaputro hy apunarnivṛttaye ramasva diṣṭyā saphalaḥ śramas tava // priyeṇa vaśyena hitena sādhunā tvayā sahāyena yathā-artha-kāriṇā gato 'rya-putro hy a-punar-nivṛttaye ramasva diṣṭyā sa-phalaḥ śramas tava // varaṃ manuṣyasya vicakṣaṇo ripur na mitram aprājñam ayogapeśalam suhṛdbruveṇa hy avipaścitā tvayā kṛtaḥ kulasyāsya mahān upaplavaḥ // varaṃ manuṣyasya vicakṣaṇo ripur na mitram a-prājñam a-yoga-peśalam su-hṛd-bruveṇa hy a-vipaścitā tvayā kṛtaḥ kulasya asya mahān upaplavaḥ // imā hi śocyā vyavamuktabhūṣaṇāḥ prasakta(bāṣpāvilaCvāṣpāvila)raktalocanāḥ sthite 'pi patyau himavanmahīsame pranaṣṭaśobhā vidhavā iva striyaḥ // imā hi śocyā vyavamukta-bhūṣaṇāḥ prasakta-(bāṣpa-āvila-Cvāṣpa-āvila-)rakta-locanāḥ sthite 'pi patyau himavan-mahī-same pranaṣṭa-śobhā vidhavā iva striyaḥ // imāś ca vikṣiptaviṭaṅkabāhavaḥ prasaktapārāvatadīrghanisvanāḥ vinākṛtās tena (sahāvarodhanair Csahaiva rodhanair bhṛśaṃ rudantīva vimānapaṅktayaḥ // imāś ca vikṣipta-viṭaṅka-bāhavaḥ prasakta-pārāvata-dīrgha-nisvanāḥ vinā-kṛtās tena (saha avarodhanair Csaha eva rodhanair bhṛśaṃ rudanti iva vimāna-paṅktayaḥ // anarthakāmo 'sya janasya sarvathā turaṃgamo 'pi dhruvam eṣa kanthakaḥ jahāra sarvasvam itas tathā hi me jane prasupte niśi ratnacauravat // an-artha-kāmo 'sya janasya sarvathā turaṃ-gamo 'pi dhruvam eṣa kanthakaḥ jahāra sarva-svam itas tathā hi me jane prasupte niśi ratna-cauravat // yadā samarthaḥ khalu soḍhum āgatān iṣuprahārān api kiṃ punaḥ kaśāḥ gataḥ kaśāpātabhayāt kathaṃ (nv Ctv )ayaṃ śriyaṃ gṛhītvā hṛdayaṃ ca me samam // yadā sam-arthaḥ khalu soḍhum āgatān iṣu-prahārān api kiṃ punaḥ kaśāḥ gataḥ kaśā-pāta-bhayāt kathaṃ (nv Ctv )ayaṃ śriyaṃ gṛhītvā hṛdayaṃ ca me samam // anāryakarmā bhṛśam adya heṣate narendradhiṣṇyaṃ pratipūrayann iva yadā tu nirvāhayati sma me priyaṃ tadā hi mūkas turagādhamo 'bhavat // an-ārya-karmā bhṛśam adya heṣate nara-indra-dhiṣṇyaṃ pratipūrayann iva yadā tu nirvāhayati sma me priyaṃ tadā hi mūkas tura-ga-adhamo 'bhavat // yadi hy aheṣiṣyata (bodhayan Cbodhayañ )janaṃ khuraiḥ kṣitau vāpy akariṣyata dhvanim hanusvanaṃ vājaniṣyad uttamaṃ na cābhaviṣyan mama duḥkham īdṛśam // yadi hy aheṣiṣyata (bodhayan Cbodhayañ )janaṃ khuraiḥ kṣitau va āpy akariṣyata dhvanim hanu-svanaṃ va ājaniṣyad uttamaṃ na ca abhaviṣyan mama duḥkham ī-dṛśam // itīha devyāḥ paridevitāśrayaṃ niśamya (bāṣpaCvāṣpa)grathitākṣaraṃ vacaḥ adhomukhaḥ sāśrukalaḥ kṛtāñjaliḥ śanair idaṃ chandaka uttaraṃ jagau // iti iha devyāḥ paridevita-āśrayaṃ niśamya (bāṣpa-Cvāṣpa-)grathita-a-kṣaraṃ vacaḥ adho-mukhaḥ sa-aśru-kalaḥ kṛta-añjaliḥ śanair idaṃ chandaka uttaraṃ jagau // vigarhituṃ nārhasi devi kanthakaṃ na cāpi roṣaṃ mayi kartum arhasi anāgasau svaḥ samavehi sarvaśo gato nṛdevaḥ sa hi devi devavat // vigarhituṃ na arhasi devi kanthakaṃ na ca api roṣaṃ mayi kartum arhasi an-āgasau svaḥ samavehi sarvaśo gato nṛ-devaḥ sa hi devi devavat // ahaṃ hi jānann api rājaśāsanaṃ balāt kṛtaḥ kair api daivatair iva upānayaṃ tūrṇam imaṃ turaṃgamaṃ tathānvagacchaṃ vigataśramo 'dhvani // ahaṃ hi jānann api rāja-śāsanaṃ balāt kṛtaḥ kair api daivatair iva upānayaṃ tūrṇam imaṃ turaṃ-gamaṃ tatha ānvagacchaṃ vigata-śramo 'dhvani // vrajann ayaṃ vājivaro 'pi nāspṛśan mahīṃ khurāgrair vidhṛtair ivāntarā tathaiva daivād iva saṃyatānano hanusvanaṃ nākṛta nāpy aheṣata // vrajann ayaṃ vāji-varo 'pi na aspṛśan mahīṃ khura-agrair vidhṛtair iva antarā tatha aiva daivād iva saṃyata-ānano hanu-svanaṃ na akṛta na apy aheṣata // (yato bahir Cyadā vahir )gacchati pārthivātma(je Cjas tadābhavad dvāram apāvṛtaṃ svayam tamaś ca naiśaṃ raviṇeva pāṭitaṃ tato 'pi daivo vidhir eṣa gṛhyatām // (yato bahir Cyadā vahir )gacchati pārthiva-ātma-(je Cjas tada ābhavad dvāram apāvṛtaṃ svayam tamaś ca naiśaṃ raviṇa īva pāṭitaṃ tato 'pi daivo vidhir eṣa gṛhyatām // (yad aCyadā)pramatto 'pi narendraśāsanād gṛhe pure caiva sahasraśo janaḥ tadā sa nābudhyata nidrayā hṛtas tato 'pi daivo vidhir eṣa gṛhyatām // (yad a-Cyada ā-)pramatto 'pi nara-indra-śāsanād gṛhe pure ca eva sahasraśo janaḥ tadā sa na abudhyata nidrayā hṛtas tato 'pi daivo vidhir eṣa gṛhyatām // yataś ca vāso vanavāsasaṃmataṃ (nisṛṣṭam Cvisṛṣṭam )asmai samaye divaukasā divi praviddhaṃ mukuṭaṃ ca tad dhṛtaṃ tato 'pi daivo vidhir eṣa gṛhyatām // yataś ca vāso vana-vāsa-saṃmataṃ (nisṛṣṭam Cvisṛṣṭam )asmai samaye diva-okasā divi praviddhaṃ mukuṭaṃ ca tad dhṛtaṃ tato 'pi daivo vidhir eṣa gṛhyatām // tad evam āvāṃ naradevi doṣato na tat prayātaṃ (prati gantum Cpratigantum )arhasi na kāmakāro mama nāsya vājinaḥ kṛtānuyātraḥ sa hi daivatair gataḥ // tad evam āvāṃ nara-devi doṣato na tat prayātaṃ (prati gantum Cpratigantum )arhasi na kāma-kāro mama na asya vājinaḥ kṛta-anuyātraḥ sa hi daivatair gataḥ // iti prayāṇaṃ (bahudevam Cbahudhaivam )adbhutaṃ niśamya tās tasya mahātmanaḥ striyaḥ pranaṣṭaśokā iva vismayaṃ yayur manojvaraṃ pravrajanāt tu lebhire // iti prayāṇaṃ (bahu-devam Cbahudha aivam )adbhutaṃ niśamya tās tasya mahā-ātmanaḥ striyaḥ pranaṣṭa-śokā iva vismayaṃ yayur mano-jvaraṃ pravrajanāt tu lebhire // viṣādapāriplavalocanā tataḥ pranaṣṭapotā kurarīva duḥkhitā vihāya dhairyaṃ virurāva gautamī tatāma caivāśrumukhī jagāda ca // viṣāda-pāriplava-locanā tataḥ pranaṣṭa-potā kurari īva duḥkhitā vihāya dhairyaṃ virurāva gautamī tatāma ca eva aśru-mukhī jagāda ca // mahormimanto mṛdavo 'sitāḥ śubhāḥ pṛthak(pṛthaṅCpṛthag)mūlaruhāḥ samudgatāḥ (praveritās Cpraceritās )te bhuvi tasya mūrdhajā narendramaulīpariveṣṭanakṣamāḥ // mahā-urmimanto mṛdavo 'sitāḥ śubhāḥ pṛthak-(pṛthaṅ-Cpṛthag-)mūla-ruhāḥ samudgatāḥ (praveritās Cpraceritās )te bhuvi tasya mūrdha-jā nara-indra-maulī-pariveṣṭana-kṣamāḥ // pralambabāhur mṛgarājavikramo mahar2ṣabhākṣaḥ kanakojjvaladyutiḥ viśālavakṣā ghanadundubhisvanas tathāvidho 'py āśramavāsam arhati // pralamba-bāhur mṛga-rāja-vikramo mahar2ṣabha-akṣaḥ kanaka-ujjvala-dyutiḥ viśāla-vakṣā ghana-dundubhi-svanas tathā-vidho 'py āśrama-vāsam arhati // abhāginī nūnam iyaṃ vasuṃdharā tam āryakarmāṇam anuttamaṃ (patim Cprati ) gatas tato 'sau guṇavān hi tādṛśo nṛpaḥ prajābhāgyaguṇaiḥ prasūyate // a-bhāginī nūnam iyaṃ vasuṃ-dharā tam ārya-karmāṇam an-uttamaṃ (patim Cprati ) gatas tato 'sau guṇavān hi tā-dṛśo nṛ-paḥ prajā-bhāgya-guṇaiḥ prasūyate // sujātajālāvatatāṅgulī mṛdū nigūḍhagulphau (bisaCviṣa)puṣpakomalau vanāntabhūmiṃ kaṭhināṃ kathaṃ nu tau sacakramadhyau caraṇau gamiṣyataḥ // su-jāta-jāla-avatata-aṅgulī mṛdū nigūḍha-gulphau (bisa-Cviṣa-)puṣpa-komalau vana-anta-bhūmiṃ kaṭhināṃ kathaṃ nu tau sa-cakra-madhyau caraṇau gamiṣyataḥ // vimānapṛṣṭhe śayanāsanocitaṃ mahārhavastrāgurucandanārcitam kathaṃ nu śītoṣṇajalāgameṣu tac charīram ojasvi vane bhaviṣyati // vimāna-pṛṣṭhe śayana-āsana-ucitaṃ mahā-arha-vastra-aguru-candana-arcitam kathaṃ nu śīta-uṣṇa-jala-āgameṣu tac charīram ojasvi vane bhaviṣyati // kulena sattvena balena varcasā śrutena lakṣmyā vayasā ca garvitaḥ pradātum (evābhyucito Cevābhyudito )na yācituṃ kathaṃ sa bhikṣāṃ parataś cariṣyati // kulena sattvena balena varcasā śrutena lakṣmyā vayasā ca garvitaḥ pradātum (eva abhyucito Ceva abhyudito )na yācituṃ kathaṃ sa bhikṣāṃ parataś cariṣyati // śucau śayitvā śayane hiraṇmaye prabodhyamāno niśi tūryanisvanaiḥ kathaṃ (bata Cvata )svapsyati so 'dya me vratī paṭaikadeśāntarite mahītale // śucau śayitvā śayane hiraṇmaye prabodhyamāno niśi tūrya-nisvanaiḥ kathaṃ (bata Cvata )svapsyati so 'dya me vratī paṭa-eka-deśa-antarite mahī-tale // imaṃ (pralāpaṃ Cvilāpaṃ )karuṇaṃ niśamya tā bhujaiḥ pariṣvajya parasparaṃ striyaḥ vilocanebhyaḥ salilāni tatyajur madhūni puṣpebhya iveritā latāḥ // imaṃ (pralāpaṃ Cvilāpaṃ )karuṇaṃ niśamya tā bhujaiḥ pariṣvajya paras-paraṃ striyaḥ vilocanebhyaḥ salilāni tatyajur madhūni puṣpebhya ivā iritā latāḥ // tato dharāyām apatad yaśodharā vicakravākeva rathāṅgasāhvayā śanaiś ca tat tad vilalāpa viklavā muhur muhur gadgadaruddhayā girā // tato dharāyām apatad yaśo-dharā vi-cakra-vāka īva ratha-aṅga-sa-āhvayā śanaiś ca tat tad vilalāpa viklavā muhur muhur gadgada-ruddhayā girā // sa mām anāthāṃ sahadharmacāriṇīm apāsya dharmaṃ yadi kartum icchati kuto 'sya dharmaḥ sahadharmacāriṇīṃ vinā tapo yaḥ paribhoktum icchati // sa mām a-nāthāṃ saha-dharma-cāriṇīm apāsya dharmaṃ yadi kartum icchati kuto 'sya dharmaḥ saha-dharma-cāriṇīṃ vinā tapo yaḥ paribhoktum icchati // śṛṇoti nūnaṃ sa na pūrvapārthivān mahāsudarśaprabhṛtīn pitāmahān vanāni patnīsahitān upeyuṣas tathā (hi Csa )dharmaṃ madṛte cikīrṣati // śṛṇoti nūnaṃ sa na pūrva-pārthivān mahā-su-darśa-prabhṛtīn pitā-mahān vanāni patnī-sahitān upeyuṣas tathā (hi Csa )dharmaṃ mad-ṛte cikīrṣati // makheṣu vā vedavidhānasatkṛtau na daṃpatī paśyati dīkṣitāv ubhau samaṃ bubhukṣū parato 'pi tatphalaṃ tato 'sya jāto mayi dharmamatsaraḥ // makheṣu vā veda-vidhāna-sat-kṛtau na daṃ-patī paśyati dīkṣitāv ubhau samaṃ bubhukṣū parato 'pi tat-phalaṃ tato 'sya jāto mayi dharma-matsaraḥ // dhruvaṃ sa jānan mama dharmavallabho manaḥ (priyerṣyākalahaṃ Cpriye 'py ākalahaṃ )muhur mithaḥ sukhaṃ vibhīr mām apahāya rosaṇāṃ mahendraloke 'psaraso jighṛkṣati // dhruvaṃ sa jānan mama dharma-vallabho manaḥ (priya-īrṣyā-kalahaṃ Cpriye 'py ā-kalahaṃ )muhur mithaḥ sukhaṃ vi-bhīr mām apahāya rosaṇāṃ mahā-indra-loke 'psaraso jighṛkṣati // iyaṃ tu cintā mama kīdṛśaṃ nu tā vapurguṇaṃ bibhrati tatra yoṣitaḥ vane yadarthaṃ sa tapāṃsi tapyate śriyaṃ ca hitvā mama bhaktim eva ca // iyaṃ tu cintā mama kī-dṛśaṃ nu tā vapur-guṇaṃ bibhrati tatra yoṣitaḥ vane yad-arthaṃ sa tapāṃsi tapyate śriyaṃ ca hitvā mama bhaktim eva ca // na khalv iyaṃ svargasukhāya me spṛhā na taj janasyātmavato 'pi durlabham sa tu priyo mām iha vā paratra vā kathaṃ na jahyād iti me manorathaḥ // na khalv iyaṃ svarga-sukhāya me spṛhā na taj janasyā atmavato 'pi dur-labham sa tu priyo mām iha vā paratra vā kathaṃ na jahyād iti me mano-rathaḥ // abhāginī yady aham āyatekṣaṇaṃ śucismitaṃ bhartur udīkṣituṃ mukham na mandabhāgyo 'rhati rāhulo 'py ayaṃ kadācid aṅke parivartituṃ pituḥ // a-bhāginī yady aham āyata-īkṣaṇaṃ śuci-smitaṃ bhartur udīkṣituṃ mukham na manda-bhāgyo 'rhati rāhulo 'py ayaṃ kadā-cid aṅke parivartituṃ pituḥ // aho nṛśaṃsaṃ sukumāravarcasaḥ sudāruṇaṃ tasya manasvino manaḥ kalapralāpaṃ dviṣato 'pi harṣaṇaṃ śiśuṃ sutaṃ yas tyajatīdṛśaṃ (bata Csvataḥ ) // aho nṛ-śaṃsaṃ su-kumāra-varcasaḥ su-dāruṇaṃ tasya manasvino manaḥ kala-pralāpaṃ dviṣato 'pi harṣaṇaṃ śiśuṃ sutaṃ yas tyajatī i-dṛśaṃ (bata Csvataḥ ) // mamāpi kāmaṃ hṛdayaṃ sudāruṇaṃ śilāmayaṃ vāpy (ayaso 'pi Cayasāpi )vā kṛtam anāthavac chrīrahite sukhocite vanaṃ gate bhartari yan na dīryate // mama api kāmaṃ hṛdayaṃ su-dāruṇaṃ śilāmayaṃ va āpy (ayaso 'pi Cayasa āpi )vā kṛtam a-nāthavac chrī-rahite sukha-ucite vanaṃ gate bhartari yan na dīryate // itīha devī patiśokamūrchitā ruroda dadhyau vilalāpa cāsakṛt svabhāvadhīrāpi hi sā satī śucā dhṛtiṃ na sasmāra cakāra no hriyam // iti iha devī pati-śoka-mūrchitā ruroda dadhyau vilalāpa ca a-sakṛt sva-bhāva-dhīra āpi hi sā satī śucā dhṛtiṃ na sasmāra cakāra na u hriyam // tatas tathā śokavilāpaviklavāṃ yaśodharāṃ prekṣya vasuṃdharāgatām mahāravindair iva vṛṣṭitāḍitair mukhaiḥ sa(bāṣpair Cvāṣpair )vanitā vicukruśuḥ // tatas tathā śoka-vilāpa-viklavāṃ yaśo-dharāṃ prekṣya vasuṃ-dharā-gatām mahā-aravindair iva vṛṣṭi-tāḍitair mukhaiḥ sa-(bāṣpair Cvāṣpair )vanitā vicukruśuḥ // samāptajāpyaḥ kṛtahomamaṅgalo nṛpas tu devāyatanād viniryayau janasya tenārtaraveṇa cāhataś cacāla vajradhvanineva vāraṇaḥ // samāpta-jāpyaḥ kṛta-homa-maṅgalo nṛ-pas tu deva-āyatanād viniryayau janasya tenā arta-raveṇa cā ahataś cacāla vajra-dhvanina īva vāraṇaḥ // niśāmya ca cchandakakanthakāv ubhau sutasya saṃśrutya ca niścayaṃ sthiram papāta śokābhihato mahīpatiḥ śacīpater vṛtta ivotsave dhvajaḥ // niśāmya ca cchandaka-kanthakāv ubhau sutasya saṃśrutya ca niścayaṃ sthiram papāta śoka-abhihato mahī-patiḥ śacī-pater vṛtta iva utsave dhvajaḥ // tato muhūrtaṃ sutaśokamohito janena tulyābhijanena dhāritaḥ nirīkṣya dṛṣṭyā jalapūrṇayā hayaṃ mahītalastho vilalāpa pārthivaḥ // tato muhūrtaṃ suta-śoka-mohito janena tulya-abhijanena dhāritaḥ nirīkṣya dṛṣṭyā jala-pūrṇayā hayaṃ mahī-tala-stho vilalāpa pārthivaḥ // bahūni kṛtvā samare priyāṇi me mahat tvayā kanthaka vipriyaṃ kṛtam guṇapriyo yena vane sa me priyaḥ priyo 'pi sann apriyavat (praveritaḥ Cpraceritaḥ ) // bahūni kṛtvā samare priyāṇi me mahat tvayā kanthaka vi-priyaṃ kṛtam guṇa-priyo yena vane sa me priyaḥ priyo 'pi sann a-priyavat (praveritaḥ Cpraceritaḥ ) // tad adya māṃ vā naya tatra yatra sa vraja drutaṃ vā punar enam ānaya ṛte hi tasmān mama nāsti jīvitaṃ vigāḍharogasya sadauṣadhād iva // tad adya māṃ vā naya tatra yatra sa vraja drutaṃ vā punar enam ānaya ṛte hi tasmān mama na asti jīvitaṃ vigāḍha-rogasya sad-auṣadhād iva // suvarṇaniṣṭhīvini mṛtyunā hṛte suduṣkaraṃ yan na mamāra (saṃjayaḥ Csṛñjayaḥ ) ahaṃ punar dharmaratau sute gate (mumukṣur Camumukṣur )ātmānam anātmavān iva // su-varṇa-niṣṭhīvini mṛtyunā hṛte su-duṣ-karaṃ yan na mamāra (saṃjayaḥ Csṛñjayaḥ ) ahaṃ punar dharma-ratau sute gate (mumukṣur Ca-mumukṣur )ātmānam an-ātmavān iva // vibhor daśakṣatrakṛtaḥ prajāpateḥ parāparajñasya vivasvadātmanaḥ priyeṇa putreṇa satā vinākṛtaṃ kathaṃ na muhyed dhi mano manor api // vibhor daśa-kṣatra-kṛtaḥ prajā-pateḥ para-a-para-jñasya vivasvad-ātmanaḥ priyeṇa putreṇa satā vinā-kṛtaṃ kathaṃ na muhyed dhi mano manor api // ajasya rājñas tanayāya dhīmate narādhipāyendrasakhāya me spṛhā gate vanaṃ yas tanaye divaṃ gato na mogha(bāṣpaḥ Cvāṣpaḥ )kṛpaṇaṃ jijīva ha // a-jasya rājñas tanayāya dhīmate nara-adhipāya indra-sakhāya me spṛhā gate vanaṃ yas tanaye divaṃ gato na mogha-(bāṣpaḥ Cvāṣpaḥ )kṛpaṇaṃ jijīva ha // pracakṣva me bhadra tadāśramājiraṃ hṛtas tvayā yatra sa me jalāñjaliḥ ime parīpsanti hi (taṃ Cte )pipāsavo mamāsavaḥ pretagatiṃ yiyāsavaḥ // pracakṣva me bhadra tad-āśrama-ajiraṃ hṛtas tvayā yatra sa me jala-añjaliḥ ime parīpsanti hi (taṃ Cte )pipāsavo mamā asavaḥ preta-gatiṃ yiyāsavaḥ // iti tanayaviyogajāta(duḥkhaḥ Cduḥkhaṃ kṣitisadṛśaṃ sahajaṃ vihāya dhairyam daśaratha iva rāmaśokavaśyo bahu vilalāpa nṛpo visaṃjñakalpaḥ // iti tanaya-viyoga-jāta-(duḥkhaḥ Cduḥkhaṃ kṣiti-sa-dṛśaṃ saha-jaṃ vihāya dhairyam daśa-ratha iva rāma-śoka-vaśyo bahu vilalāpa nṛ-po visaṃjña-kalpaḥ // śrutavinayaguṇānvitas tatas taṃ matisacivaḥ pravayāḥ purohitaś ca (samadhṛtam Cavadhṛtam )idam ūcatur yathāvan na ca paritaptamukhau na cāpy aśokau // śruta-vinaya-guṇa-anvitas tatas taṃ mati-sacivaḥ pra-vayāḥ puro-hitaś ca (sama-dhṛtam Cavadhṛtam )idam ūcatur yathāvan na ca paritapta-mukhau na ca apy a-śokau // tyaja naravara śokam ehi dhairyaṃ kudhṛtir ivārhasi dhīra nāśru moktum srajam iva mṛditām apāsya lakṣmīṃ bhuvi bahavo (ChiC) nṛpā vanāny atīyuḥ // tyaja nara-vara śokam ehi dhairyaṃ ku-dhṛtir iva arhasi dhīra na aśru moktum srajam iva mṛditām apāsya lakṣmīṃ bhuvi bahavo (ChiC) nṛ-pā vanāny atīyuḥ // api ca niyata eṣa tasya bhāvaḥ smara vacanaṃ tad ṛṣeḥ purāsitasya na hi sa divi na cakravartirājye kṣaṇam api vāsayituṃ sukhena śakyaḥ // api ca niyata eṣa tasya bhāvaḥ smara vacanaṃ tad ṛṣeḥ pura āsitasya na hi sa divi na cakra-varti-rājye kṣaṇam api vāsayituṃ sukhena śakyaḥ // yadi tu nṛvara kārya eva yatnas tvaritam udāhara yāvad atra yāvaḥ bahuvidham iha yuddham astu tāvat tava tanayasya vidheś ca tasya tasya // yadi tu nṛ-vara kārya eva yatnas tvaritam udāhara yāvad atra yāvaḥ bahu-vidham iha yuddham astu tāvat tava tanayasya vidheś ca tasya tasya // narapatir atha tau śaśāsa tasmād drutam ita eva yuvām abhiprayātam na hi mama hṛdayaṃ prayāti śāntiṃ vanaśakuner iva putralālasasya // nara-patir atha tau śaśāsa tasmād drutam ita eva yuvām abhiprayātam na hi mama hṛdayaṃ prayāti śāntiṃ vana-śakuner iva putra-lālasasya // paramam iti narendraśāsanāt tau yayatur amātyapurohitau vanaṃ tat kṛtam iti savadhūjanaḥ sadāro nṛpatir api pracakāra śeṣakāryam // paramam iti nara-indra-śāsanāt tau yayatur amātya-puro-hitau vanaṃ tat kṛtam iti sa-vadhū-janaḥ sa-dāro nṛ-patir api pracakāra śeṣa-kāryam // [[iti (Cśrī-C)buddha-carite mahā-kāvye 'ntaḥ-pura-vilāpo nāmā7ṣṭamaḥ sargaḥ -- 8 --]] tatas tadā mantripurohitau tau (bāṣpapratodābhihitau Cvāṣpapratodābhihatau )nṛpeṇa viddhau sadaśvāv iva sarvayatnāt sauhārdaśīghraṃ yayatur vanaṃ tat // tatas tadā mantri-puro-hitau tau (bāṣpa-pratoda-abhihitau Cvāṣpa-pratoda-abhihatau )nṛ-peṇa viddhau sad-aśvāv iva sarva-yatnāt sauhārda-śīghraṃ yayatur vanaṃ tat // tam āśramam jātapariśramau tāv upetya kāle sadṛśānuyātrau rājar1ddhim utsṛjya vinītaceṣṭāv upeyatur bhārgavadhiṣṇyam eva // tam āśramam jāta-pariśramau tāv upetya kāle sa-dṛśa-anu-yātrau rājar1ddhim utsṛjya vinīta-ceṣṭāv upeyatur bhārgava-dhiṣṇyam eva // tau nyāyatas taṃ pratipūjya vipraṃ tenārcitau tāv api cānurūpam kṛtāsanau bhārgavam āsanasthaṃ chittvā kathām ūcatur ātmakṛtyam // tau nyāyatas taṃ pratipūjya vipraṃ tena-arcitau tāv api ca anu-rūpam kṛta-āsanau bhārgavam āsana-sthaṃ chittvā kathām ūcatur ātma-kṛtyam // śuddhaujasaḥ śuddhaviśālakīrter ikṣvākuvaṃśaprabhavasya rājñaḥ imaṃ janaṃ vettu bhavān (adhītaṃ Cadhīraṃ śrutagrahe mantraparigrahe ca // śuddha-ojasaḥ śuddha-viśāla-kīrter ikṣvāku-vaṃśa-prabhavasya rājñaḥ imaṃ janaṃ vettu bhavān (adhītaṃ Ca-dhīraṃ śruta-grahe mantra-parigrahe ca // tasyendrakalpasya jayantakalpaḥ putro jarāmṛtyubhayaṃ titīrṣuḥ ihābhyupetaḥ kila tasya hetor āvām upetau bhagavān avaitu // tasya indra-kalpasya jayanta-kalpaḥ putro jarā-mṛtyu-bhayaṃ titīrṣuḥ iha abhyupetaḥ kila tasya hetor āvām upetau bhagavān avaitu // tau so 'bravīd asti sa dīrghabāhuḥ prāptaḥ kumāro na tu nāvabuddhaḥ dharmo 'yam āvartaka ity avetya yātas tv arāḍābhimukho mumukṣuḥ // tau so 'bravīd asti sa dīrgha-bāhuḥ prāptaḥ kumāro na tu na-avabuddhaḥ dharmo 'yam āvartaka ity avetya yātas tv arāḍa-abhi-mukho mumukṣuḥ // tasmāt tatas tāv upalabhya tattvaṃ taṃ vipram (āmantrya Cāmanttya )tadaiva sadyaḥ khinnāv akhinnāv iva rāja(bhaktyā Cputraḥ prasasratus tena yataḥ sa yātaḥ // tasmāt tatas tāv upalabhya tattvaṃ taṃ vipram (āmantrya Cāmanttya )tada aiva sadyaḥ khinnāv a-khinnāv iva rāja-(bhaktyā Cputraḥ prasasratus tena yataḥ sa yātaḥ // yāntau tatas tau (mṛjayā Csṛjayā )vihīnam apaśyatāṃ taṃ (vapuṣojjvalantam Cvapuṣā jvalantam ) (upopaviṣṭaṃ Cnṛpopaviṣṭaṃ )pathi vṛkṣamūle sūryaṃ ghanābhogam iva praviṣṭam // yāntau tatas tau (mṛjayā Csṛjayā )vihīnam apaśyatāṃ taṃ (vapuṣa ūjjvalantam Cvapuṣā jvalantam ) (upopaviṣṭaṃ Cnṛ-pa-upaviṣṭaṃ )pathi vṛkṣa-mūle sūryaṃ ghana-ābhogam iva praviṣṭam // yānaṃ vihāyopayayau tatas taṃ purohito mantradhareṇa sārdham yathā vanasthaṃ sahavāmadevo rāmaṃ didṛkṣur munir aurvaśeyaḥ // yānaṃ vihāya upayayau tatas taṃ puro-hito mantra-dhareṇa sa-ardham yathā vana-sthaṃ saha-vāma-devo rāmaṃ didṛkṣur munir aurvaśeyaḥ // tāv arcayām āsatur arhatas taṃ divīva śukrāṅgirasau mahendram pratyarcayām āsa sa cārhatas tau divīva śukrāṅgirasau mahendraḥ // tāv arcayām āsatur arhatas taṃ divi iva śukra-āṅgirasau mahā-indram pratyarcayām āsa sa ca arhatas tau divi iva śukra-āṅgirasau mahā-indraḥ // kṛtābhyanujñāv abhitas tatas tau (niṣedatuḥ Cniṣīdatuḥ )śākyakuladhvajasya virejatus tasya ca saṃnikarṣe punarvasū yogagatāv ivendoḥ // kṛta-abhyanujñāv abhitas tatas tau (niṣedatuḥ Cniṣīdatuḥ )śākya-kula-dhvajasya virejatus tasya ca saṃnikarṣe punar-vasū yoga-gatāv iva indoḥ // taṃ vṛkṣamūlastham abhijvalantaṃ purohito rājasutaṃ babhāṣe yathopaviṣṭaṃ divi pārijāte bṛhaspatiḥ śakrasutaṃ jayantam // taṃ vṛkṣa-mūla-stham abhijvalantaṃ puro-hito rāja-sutaṃ babhāṣe yathā-upaviṣṭaṃ divi pārijāte bṛhas-patiḥ śakra-sutaṃ jayantam // tvacchokaśalye hṛdayāvagāḍhe mohaṃ gato bhūmitale muhūrtam kumāra rājā nayanāmbuvarṣo yat tvām avocat tad idaṃ nibodha // tvac-choka-śalye hṛdaya-avagāḍhe mohaṃ gato bhūmi-tale muhūrtam kumāra rājā nayana-ambu-varṣo yat tvām avocat tad idaṃ nibodha // jānāmi dharmaṃ prati niścayaṃ te paraimi te (bhāvinam Cacyāvinam )etam artham ahaṃ tv akāle vanasaṃśrayāt te śokāgnināgnipratimena dahye // jānāmi dharmaṃ prati niścayaṃ te paraimi te (bhāvinam Ca-cyāvinam )etam artham ahaṃ tv a-kāle vana-saṃśrayāt te śoka-agnina āgni-pratimena dahye // tad ehi dharmapriya matpriyārthaṃ dharmārtham eva tyaja buddhim etām ayaṃ hi mā śokarayaḥ pravṛddho nadīrayaḥ kūlam ivābhihanti // tad ehi dharma-priya mat-priya-arthaṃ dharma-artham eva tyaja buddhim etām ayaṃ hi mā śoka-rayaḥ pravṛddho nadī-rayaḥ kūlam iva abhihanti // meghāmbukakṣādriṣu yā hi vṛttiḥ samīraṇārkāgnimahāśanīnām tāṃ vṛttim asmāsu karoti śoko vikarṣaṇocchoṣaṇadāhabhedaiḥ // megha-ambu-kakṣa-adriṣu yā hi vṛttiḥ samīraṇa-arka-agni-mahā-aśanīnām tāṃ vṛttim asmāsu karoti śoko vikarṣaṇa-ucchoṣaṇa-dāha-bhedaiḥ // tad bhuṅkṣva tāvad vasudhādhipatyaṃ kāle vanaṃ yāsyasi śāstradṛṣṭe aniṣṭabandhau kuru (mayy apekṣāṃ Cmāpy upekṣāṃ sarveṣu bhūteṣu dayā hi dharmaḥ // tad bhuṅkṣva tāvad vasu-dhā-ādhipatyaṃ kāle vanaṃ yāsyasi śāstra-dṛṣṭe an-iṣṭa-bandhau kuru (mayy apekṣāṃ Cma āpy upekṣāṃ sarveṣu bhūteṣu dayā hi dharmaḥ // na caiṣa dharmo vanae eva siddhaḥ pure 'pi siddhir niyatā yatīnām buddhiś ca yatnaś ca nimittam atra vanaṃ ca liṅgaṃ ca hi bhīrucihnam // na ca eṣa dharmo vanae eva siddhaḥ pure 'pi siddhir niyatā yatīnām buddhiś ca yatnaś ca nimittam atra vanaṃ ca liṅgaṃ ca hi bhīru-cihnam // maulīdharair aṃsaviṣaktahāraiḥ keyūraviṣṭabdha(bhujair Csrajair )narendraiḥ lakṣmyaṅkamadhye parivartamānaiḥ prāpto gṛhasthair api mokṣadharmaḥ // maulī-dharair aṃsa-viṣakta-hāraiḥ keyūra-viṣṭabdha-(bhujair Csrajair )nara-indraiḥ lakṣmy--aṅka-madhye parivartamānaiḥ prāpto gṛha-sthair api mokṣa-dharmaḥ // dhruvānujau yau balivajrabāhū vaibhrājam āṣāḍham athāntidevam videharājaṃ janakaṃ tathaiva ( xx drumaṃ Cpākadrumaṃ )senajitaś ca rājñaḥ // dhruva-anujau yau bali-vajra-bāhū vaibhrājam āṣāḍham atha anti-devam videha-rājaṃ janakaṃ tatha aiva ( xx drumaṃ Cpāka-drumaṃ )sena-jitaś ca rājñaḥ // etān gṛhasthān nṛpatīn avehi naiḥśreyase dharmavidhau vinītān (ubhau Cubhe )api tasmād yugapad bhajasva (vittādhipatyaṃ Ccittādhipatyaṃ )ca nṛpaśriyaṃ ca // etān gṛha-sthān nṛ-patīn avehi naiḥśreyase dharma-vidhau vinītān (ubhau Cubhe )api tasmād yuga-pad bhajasva (vitta-ādhipatyaṃ Ccitta-ādhipatyaṃ )ca nṛ-pa-śriyaṃ ca // icchāmi hi tvām upaguhya gāḍhaṃ kṛtābhiṣekaṃ salilārdram eva (dhṛtātapattraṃ Cdhṛtātapatraṃ. )samudīkṣamāṇas tenaiva harṣeṇa vanaṃ praveṣṭum // icchāmi hi tvām upaguhya gāḍhaṃ kṛta-abhiṣekaṃ salila-ārdram eva (dhṛta-ātapattraṃ Cdhṛta-ātapatraṃ. )samudīkṣamāṇas tena eva harṣeṇa vanaṃ praveṣṭum // ity abravīd bhūmipatir bhavantaṃ vākyena (bāṣpaCvāṣpa)grathitākṣareṇa śrutvā bhavān arhati tatpriyārthaṃ snehena tatsneham anuprayātum // ity abravīd bhūmi-patir bhavantaṃ vākyena (bāṣpa-Cvāṣpa-)grathita-a-kṣareṇa śrutvā bhavān arhati tat-priya-arthaṃ snehena tat-sneham anuprayātum // śokāmbhasi tvatprabhave hy agādhe duḥkhārṇave majjati śākyarājaḥ tasmāt tam uttāraya nāthahīnaṃ nirāśrayaṃ magnam ivārṇave (nauḥ Cgām ) // śoka-ambhasi tvat-prabhave hy a-gādhe duḥkha-arṇave majjati śākya-rājaḥ tasmāt tam uttāraya nātha-hīnaṃ nir-āśrayaṃ magnam iva arṇave (nauḥ Cgām ) // bhīṣmeṇa gaṅgodarasaṃbhavena rāmeṇa rāmeṇa ca bhārgaveṇa śrutvā kṛtaṃ karma pituḥ priyārthaṃ pitus tvam apy arhasi kartum iṣṭam // bhīṣmeṇa gaṅgā-udara-saṃbhavena rāmeṇa rāmeṇa ca bhārgaveṇa śrutvā kṛtaṃ karma pituḥ priya-arthaṃ pitus tvam apy arhasi kartum iṣṭam // saṃvardhayitrīṃ (samavehi Cca samehi )devīm agastyajuṣṭāṃ diśam aprayātām pranaṣṭavatsām iva vatsalāṃ gām ajasram ārtāṃ karuṇaṃ rudantīm // saṃvardhayitrīṃ (samavehi Cca samehi )devīm agastya-juṣṭāṃ diśam a-prayātām pranaṣṭa-vatsām iva vatsalāṃ gām ajasram ārtāṃ karuṇaṃ rudantīm // haṃsena haṃsīm iva viprayuktāṃ tyaktāṃ gajeneva vane kareṇum (ārtāṃ Cārttāṃ )sanāthām api nāthahīnāṃ trātuṃ vadhūm arhasi darśanena // haṃsena haṃsīm iva viprayuktāṃ tyaktāṃ gajena iva vane kareṇum (ārtāṃ Cārttāṃ )sa-nāthām api nātha-hīnāṃ trātuṃ vadhūm arhasi darśanena // ekaṃ sutaṃ bālam anarhaduḥkhaṃ (saṃtāpam antargatam udvahantam Csaṃtāpasaṃtapta) taṃ rāhulaṃ mokṣaya bandhuśokād rāhūpasargād iva pūrṇacandram // ekaṃ sutaṃ bālam an-arha-duḥkhaṃ (saṃtāpam antar-gatam udvahantam Csaṃtāpa-saṃtapta) taṃ rāhulaṃ mokṣaya bandhu-śokād rāhu-upasargād iva pūrṇa-candram // śokāgninā tvadvirahendhanena niḥśvāsadhūmena tamaḥśikhena tvad(darśanāmbv icchati dahyamānam Cdarśanāyar7chati dahyamānaḥ (antaḥCso 'ntaḥ)puraṃ caiva puraṃ ca kṛtsnam // śoka-agninā tvad-viraha-indhanena niḥśvāsa-dhūmena tamaḥ-śikhena tvad-(darśana-ambv icchati dahyamānam Cdarśanāyar7chati dahyamānaḥ (antaḥ-Cso 'ntaḥ)-puraṃ ca eva puraṃ ca kṛtsnam // sa bodhisattvaḥ paripūrṇasattvaḥ śrutvā vacas tasya purohitasya dhyātvā muhūrtaṃ guṇavad guṇajñaḥ pratyuttaraṃ praśritam ity uvāca // sa bodhi-sattvaḥ paripūrṇa-sattvaḥ śrutvā vacas tasya puro-hitasya dhyātvā muhūrtaṃ guṇavad guṇa-jñaḥ praty-uttaraṃ praśritam ity uvāca // avaimi bhāvaṃ (tanaye pitṝṇāṃ Ctanayaprasaktaṃ viśeṣato yo mayi bhūmipasya jānann api vyādhijarāvipadbhyo bhītas tv agatyā svajanaṃ tyajāmi // avaimi bhāvaṃ (tanaye pitṝṇāṃ Ctanaya-prasaktaṃ viśeṣato yo mayi bhūmi-pasya jānann api vyādhi-jarā-vipadbhyo bhītas tv a-gatyā sva-janaṃ tyajāmi // draṣṭuṃ priyaṃ kaḥ svajanaṃ hi necchen (nānte Cnāsau )yadi syāt priyaviprayogaḥ yadā tu bhūtvāpi (ciraṃ Cbhaved )viyogas tato guruṃ snigdham api tyajāmi // draṣṭuṃ priyaṃ kaḥ sva-janaṃ hi na icchen (na ante Cna asau )yadi syāt priya-viprayogaḥ yadā tu bhūtva āpi (ciraṃ Cbhaved )viyogas tato guruṃ snigdham api tyajāmi // maddhetukaṃ yat tu narādhipasya śokaṃ bhavān (āha na tat Carhati na )priyaṃ me yat svapnabhūteṣu samāgameṣu saṃtapyate bhāvini (viprayoge Cviprayogaiḥ ) // mad-dhetukaṃ yat tu nara-adhipasya śokaṃ bhavān (āha na tat Carhati na )priyaṃ me yat svapna-bhūteṣu samāgameṣu saṃtapyate bhāvini (viprayoge Cviprayogaiḥ ) // evaṃ ca te niścayam etu buddhir dṛṣṭvā vicitraṃ (jagataḥ pracāram Cvividhapracāram ) saṃtāpahetur na suto na bandhur ajñānanaimittika eṣa tāpaḥ // evaṃ ca te niścayam etu buddhir dṛṣṭvā vicitraṃ (jagataḥ pracāram Cvi-vidha-pracāram ) saṃtāpa-hetur na suto na bandhur a-jñāna-naimittika eṣa tāpaḥ // (yathādhvaCyadādhva)gānām (iha Civa )saṃgatānāṃ kāle viyogo niyataḥ prajānām prājño janaḥ ko nu bhajeta śokaṃ bandhu(pratijñātajanair vihīnaḥ Cpriyaḥ sann api bandhuhīnaḥ ) // (yatha ādhva-Cyada ādhva-)gānām (iha Civa )saṃgatānāṃ kāle viyogo niyataḥ prajānām prājño janaḥ ko nu bhajeta śokaṃ bandhu-(pratijñāta-janair vihīnaḥ Cpriyaḥ sann api bandhu-hīnaḥ ) // ihaiti hitvā svajanaṃ paratra pralabhya cehāpi punaḥ prayāti gatvāpi tatrāpy aparatra gacchaty evaṃ (jane tyāgini Cjano yogini )ko 'nurodhaḥ // iha eti hitvā sva-janaṃ paratra pralabhya ca iha api punaḥ prayāti gatva āpi tatra apy a-paratra gacchaty evaṃ (jane tyāgini Cjano yogini )ko 'nurodhaḥ // yadā ca garbhāt prabhṛti (pravṛttaḥ Cprajānāṃ (sarvāsv avasthāsu vadhāya C xx nubadhāya )mṛtyuḥ kasmād akāle vanasaṃśrayaṃ me putrapriyas (tatrabhavān Ctatra bhavān )avocat // yadā ca garbhāt prabhṛti (pravṛttaḥ Cprajānāṃ (sarvāsv avasthāsu vadhāya C xx nubadhāya )mṛtyuḥ kasmād a-kāle vana-saṃśrayaṃ me putra-priyas (tatra-bhavān Ctatra bhavān )avocat // bhavaty akālo viṣayābhipattau kālas (tathaivārthavidhau Ctathaivābhividhau )pradiṣṭaḥ kālo jagat karṣati sarvakālān (nirvāhake Carcārhake )śreyasi (nāsti kālaḥ Csarvakālaḥ ) // bhavaty a-kālo viṣaya-abhipattau kālas (tatha aiva artha-vidhau Ctatha aiva abhividhau )pradiṣṭaḥ kālo jagat karṣati sarva-kālān (nirvāhake Carca-arhake )śreyasi (na asti kālaḥ Csarva-kālaḥ ) // rājyaṃ mumukṣur mayi yac ca rājā tad apy udāraṃ sadṛśaṃ pituś ca pratigrahītuṃ mama na kṣamaṃ tu lobhād apathyānnam ivāturasya // rājyaṃ mumukṣur mayi yac ca rājā tad apy udāraṃ sa-dṛśaṃ pituś ca pratigrahītuṃ mama na kṣamaṃ tu lobhād a-pathya-annam ivā aturasya // kathaṃ nu mohāyatanaṃ nṛpatvaṃ kṣamaṃ prapattuṃ viduṣā nareṇa sodvegatā yatra madaḥ śramaś ca (parāpacāreṇa Cparopacāreṇa )ca dharmapīḍā // kathaṃ nu moha-āyatanaṃ nṛ-patvaṃ kṣamaṃ prapattuṃ viduṣā nareṇa sa-udvegatā yatra madaḥ śramaś ca (para-apacāreṇa Cpara-upacāreṇa )ca dharma-pīḍā // jāmbūnadaṃ harmyam iva pradīptaṃ viṣeṇa saṃyuktam ivottamānnam grāhākulaṃ (cāmbv iva sāravindaṃ Cca sthitaṃ xx ((Crājyaṃ hi ramyaṃ vyasanāśrayaṃ ca C)) // jāmbūnadaṃ harmyam iva pradīptaṃ viṣeṇa saṃyuktam iva uttama-annam grāha-ākulaṃ (ca ambv iva sāra-vindaṃ Cca sthitaṃ xx ((Crājyaṃ hi ramyaṃ vyasana-āśrayaṃ ca C)) // ((Citthaṃ ca rājyaṃ na sukhaṃ na dharmaḥ C) ((Cpūrve yathā jātaghṛṇā narendrāḥ ((Cvayaḥprakarṣe 'parihāryaduḥkhe C) ((Crājyāni muktvā vanam eva jagmuḥ C)) // ((Citthaṃ ca rājyaṃ na sukhaṃ na dharmaḥ C) ((Cpūrve yathā jāta-ghṛṇā nara-indrāḥ ((Cvayaḥ-prakarṣe 'parihārya-duḥkhe C) ((Crājyāni muktvā vanam eva jagmuḥ C)) // ((Cvaraṃ hi bhuktāni tṛṇāny araṇye C) ((Ctoṣaṃ paraṃ ratnam ivopaguhya C)) ((Csahoṣitaṃ śrīsulabhair na caiva C) ((Cdoṣair adṛśyair iva kṛṣṇasarpaiḥ C)) // ((Cvaraṃ hi bhuktāni tṛṇāny araṇye C) ((Ctoṣaṃ paraṃ ratnam iva upaguhya C)) ((Csaha-uṣitaṃ śrī-su-labhair na ca eva C) ((Cdoṣair a-dṛśyair iva kṛṣṇa-sarpaiḥ C)) // ((Cślāghyaṃ hi rājyāni vihāya rājñāṃ C) ((Cdharmābhilāṣeṇa vanaṃ praveṣṭum C)) ((Cbhagnapratijñasya na tūpapannaṃ C) ((Cvanaṃ parityajya gṛhaṃ praveṣṭum C)) // ((Cślāghyaṃ hi rājyāni vihāya rājñāṃ C) ((Cdharma-abhilāṣeṇa vanaṃ praveṣṭum C)) ((Cbhagna-pratijñasya na tu upapannaṃ C) ((Cvanaṃ parityajya gṛhaṃ praveṣṭum C)) // ((Cjātaḥ kule ko hi naraḥ sasattvo C) ((Cdharmābhilāṣeṇa vanaṃ praviṣṭaḥ C)) ((Ckāṣāyam utsṛjya vimuktalajjaḥ C) ((Cpuraṃdarasyāpi puraṃ śrayeta C)) // ((Cjātaḥ kule ko hi naraḥ sa-sattvo C) ((Cdharma-abhilāṣeṇa vanaṃ praviṣṭaḥ C)) ((Ckāṣāyam utsṛjya vimukta-lajjaḥ C) ((Cpuraṃ-darasya api puraṃ śrayeta C)) // ((Clobhād dhi mohād athavā bhayena C) ((Cyo vāntam annaṃ punar ādadīta C)) ((Clobhāt sa mohād athavā bhayena C) ((Csaṃtyajya kāmān punar ādadīta C)) // ((Clobhād dhi mohād atha-vā bhayena C) ((Cyo vāntam annaṃ punar ādadīta C)) ((Clobhāt sa mohād atha-vā bhayena C) ((Csaṃtyajya kāmān punar ādadīta C)) // ((Cyaś ca pradīptāc charaṇāt kathaṃcin C) ((Cniṣkramya bhūyaḥ praviśet tad eva C)) ((Cgārhasthyam utsṛjya sa dṛṣṭadoṣo C) ((Cmohena bhūyo 'bhilaṣed grahītum C)) // ((Cyaś ca pradīptāc charaṇāt kathaṃ-cin C) ((Cniṣkramya bhūyaḥ praviśet tad eva C)) ((Cgārhasthyam utsṛjya sa dṛṣṭa-doṣo C) ((Cmohena bhūyo 'bhilaṣed grahītum C)) // ((Cyā ca śrutir mokṣam avāptavanto C) ((Cnṛpā gṛhasthā iti naitad asti C)) ((Cśamapradhānaḥ kva ca mokṣadharmo C) ((Cdaṇḍapradhānaḥ kva ca rājadharmaḥ C)) // ((Cyā ca śrutir mokṣam avāptavanto C) ((Cnṛ-pā gṛha-sthā iti na etad asti C)) ((Cśama-pradhānaḥ kva ca mokṣa-dharmo C) ((Cdaṇḍa-pradhānaḥ kva ca rāja-dharmaḥ C)) // ((Cśame ratiś cec chithilaṃ ca rājyaṃ C) ((Crājye matiś cec chamaviplavaś ca C)) ((Cśamaś ca taikṣṇyaṃ ca hi nopapannaṃ C) ((Cśītoṣṇayor aikyam ivodakāgnyoḥ C)) // ((Cśame ratiś cec chithilaṃ ca rājyaṃ C) ((Crājye matiś cec chama-viplavaś ca C)) ((Cśamaś ca taikṣṇyaṃ ca hi na upapannaṃ C) ((Cśīta-uṣṇayor aikyam iva udaka-agnyoḥ C)) // ((Ctan niścayād vā vasudhādhipās te C) ((Crājyāni muktvā śamam āptavantaḥ C)) ((Crājyāṅgitā vā nibhṛtendriyatvād C) ((Canaiṣṭhike mokṣakṛtābhimānāḥ C)) // ((Ctan niścayād vā vasu-dhā-adhipās te C) ((Crājyāni muktvā śamam āptavantaḥ C)) ((Crājya-aṅgitā vā nibhṛta-indriyatvād C) ((Ca-naiṣṭhike mokṣa-kṛta-abhimānāḥ C)) // ((Cteṣāṃ ca rājye 'stu śamo yathāvat C) ((Cprāpto vanaṃ nāham aniścayena C)) ((Cchittvā hi pāśaṃ gṛhabandhusaṃjñaṃ C) ((Cmuktaḥ punar na pravivikṣur asmi C)) // ((Cteṣāṃ ca rājye 'stu śamo yathāvat C) ((Cprāpto vanaṃ na aham a-niścayena C)) ((Cchittvā hi pāśaṃ gṛha-bandhu-saṃjñaṃ C) ((Cmuktaḥ punar na pravivikṣur asmi C)) // ity ātmavijñānaguṇānurūpaṃ muktaspṛhaṃ hetumad ūrjitaṃ ca śrutvā narendrātmajam uktavantaṃ pratyuttaraṃ mantradharo 'py uvāca // ity ātma-vijñāna-guṇa-anu-rūpaṃ mukta-spṛhaṃ hetumad ūrjitaṃ ca śrutvā nara-indra-ātma-jam uktavantaṃ praty-uttaraṃ mantra-dharo 'py uvāca // yo niścayo (dharmavidhau Cmantravaras )tavāyam nāyaṃ na yukto na tu kālayuktaḥ śokāya (dattvā Chitvā )pitaraṃ vayaḥsthaṃ syād dharmakāmasya hi te na dharmaḥ // yo niścayo (dharma-vidhau Cmantra-varas )tava ayam na ayaṃ na yukto na tu kāla-yuktaḥ śokāya (dattvā Chitvā )pitaraṃ vayaḥ-sthaṃ syād dharma-kāmasya hi te na dharmaḥ // nūnaṃ ca buddhis tava nātisūkṣmā dharmārthakāmeṣv avicakṣaṇā vā hetor adṛṣṭasya phalasya yas tvaṃ pratyakṣam arthaṃ paribhūya yāsi // nūnaṃ ca buddhis tava na ati-sūkṣmā dharma-artha-kāmeṣv a-vicakṣaṇā vā hetor a-dṛṣṭasya phalasya yas tvaṃ praty-akṣam arthaṃ paribhūya yāsi // punarbhavo 'stīti ca kecid āhur nāstīti kecin niyatapratijñāḥ evaṃ yadā saṃśayito 'yam arthas tasmāt kṣamaṃ bhoktum upasthitā śrīḥ // punar-bhavo 'sti iti ca ke-cid āhur na asti iti ke-cin niyata-pratijñāḥ evaṃ yadā saṃśayito 'yam arthas tasmāt kṣamaṃ bhoktum upasthitā śrīḥ // bhūyaḥ pravṛttir yadi kācid asti raṃsyāmahe tatra yathopapattau atha pravṛttiḥ parato na kācit siddho 'prayatnāj jagato 'sya mokṣaḥ // bhūyaḥ pravṛttir yadi kā-cid asti raṃsyāmahe tatra yatha ūpapattau atha pravṛttiḥ parato na kā-cit siddho 'prayatnāj jagato 'sya mokṣaḥ // astīti kecit paralokam āhur mokṣasya yogaṃ na tu varṇayanti agner yathā hy (auṣṇyam Cuṣṇam )apāṃ dravatvaṃ tadvat pravṛttau prakṛtiṃ vadanti // asti iti ke-cit para-lokam āhur mokṣasya yogaṃ na tu varṇayanti agner yathā hy (auṣṇyam Cuṣṇam )apāṃ dravatvaṃ tadvat pravṛttau prakṛtiṃ vadanti // kecit svabhāvād iti varṇayanti śubhāśubhaṃ caiva bhavābhavau ca svābhāvikaṃ sarvam idaṃ ca yasmād ato 'pi mogho bhavati prayatnaḥ // ke-cit sva-bhāvād iti varṇayanti śubha-a-śubhaṃ ca eva bhava-a-bhavau ca svābhāvikaṃ sarvam idaṃ ca yasmād ato 'pi mogho bhavati prayatnaḥ // yad indriyāṇāṃ niyataḥ pracāraḥ priyāpriyatvaṃ viṣayeṣu caiva saṃyujyate yaj (jarayārtibhiś Cjarayārttibhiś )ca kas tatra yatno nanu sa svabhāvaḥ // yad indriyāṇāṃ niyataḥ pracāraḥ priya-a-priyatvaṃ viṣayeṣu ca eva saṃyujyate yaj (jarayā ārtibhiś Cjarayā ārttibhiś )ca kas tatra yatno nanu sa sva-bhāvaḥ // adbhir hutāśaḥ śamam abhyupaiti tejāṃsi cāpo gamayanti śoṣam bhinnāni bhūtāni śarīrasaṃsthāny aikyaṃ ca (gatvā Cdattvā )jagad udvahanti // adbhir huta-āśaḥ śamam abhyupaiti tejāṃsi cā apo gamayanti śoṣam bhinnāni bhūtāni śarīra-saṃsthāny aikyaṃ ca (gatvā Cdattvā )jagad udvahanti // yat pāṇipādodarapṛṣṭha(mūrdhnāṃ Cmūrdhnā nirvartate garbhagatasya bhāvaḥ yad ātmanas tasya ca tena yogaḥ svābhāvikaṃ tat kathayanti tajjñāḥ // yat pāṇi-pāda-udara-pṛṣṭha-(mūrdhnāṃ Cmūrdhnā nirvartate garbha-gatasya bhāvaḥ yad ātmanas tasya ca tena yogaḥ svābhāvikaṃ tat kathayanti taj-jñāḥ // kaḥ kaṇṭakasya prakaroti taikṣṇyaṃ vicitrabhāvaṃ mṛgapakṣiṇāṃ vā svabhāvataḥ sarvam idaṃ pravṛttaṃ na kāmakāro 'sti kutaḥ prayatnaḥ // kaḥ kaṇṭakasya prakaroti taikṣṇyaṃ vicitra-bhāvaṃ mṛga-pakṣiṇāṃ vā sva-bhāvataḥ sarvam idaṃ pravṛttaṃ na kāma-kāro 'sti kutaḥ prayatnaḥ // sargaṃ vadantīśvaratas tathānye tatra prayatne puruṣaṣya ko 'rthaḥ ya eva hetur jagataḥ pravṛttau hetur nivṛttau niyataḥ sa eva // sargaṃ vadantī iśvaratas tatha ānye tatra prayatne puruṣaṣya ko 'rthaḥ ya eva hetur jagataḥ pravṛttau hetur nivṛttau niyataḥ sa eva // kecid vadanty ātmanimittam eva prādurbhavaṃ caiva bhavakṣayaṃ ca prādurbhavaṃ tu pravadanty ayatnād yatnena mokṣādhigamaṃ bruvanti // ke-cid vadanty ātma-nimittam eva prādur-bhavaṃ ca eva bhava-kṣayaṃ ca prādur-bhavaṃ tu pravadanty a-yatnād yatnena mokṣa-adhigamaṃ bruvanti // naraḥ pitṝṇām anṛṇaḥ prajābhir vedair ṛṣīṇāṃ kratubhiḥ surāṇām utpadyate sārdham ṛṇais tribhis tair yasyāsti mokṣaḥ kila tasya mokṣaḥ // naraḥ pitṝṇām an-ṛṇaḥ prajābhir vedair ṛṣīṇāṃ kratubhiḥ surāṇām utpadyate sa-ardham ṛṇais tribhis tair yasya asti mokṣaḥ kila tasya mokṣaḥ // ity evam etena vidhikrameṇa mokṣaṃ sayatnasya vadanti tajjñāḥ prayatnavanto 'pi hi vikrameṇa mumukṣavaḥ khedam avāpnuvanti // ity evam etena vidhi-krameṇa mokṣaṃ sa-yatnasya vadanti taj-jñāḥ prayatnavanto 'pi hi vi-krameṇa mumukṣavaḥ khedam avāpnuvanti // tat saumya mokṣe yadi bhaktir asti nyāyena sevasva vidhiṃ yathoktam evaṃ bhaviṣyaty upapattir asya saṃtāpanāśaś ca narādhipasya // tat saumya mokṣe yadi bhaktir asti nyāyena sevasva vidhiṃ yathā-uktam evaṃ bhaviṣyaty upapattir asya saṃtāpa-nāśaś ca nara-adhipasya // yā ca pravṛttā (tava doṣaCbhavadoṣa)buddhis tapovanebhyo bhavanaṃ praveṣṭum tatrāpi cintā tava tāta mā bhūt pūrve 'pi jagmuḥ sva(gṛhān Cgṛhaṃ )vanebhyaḥ // yā ca pravṛttā (tava doṣa-Cbhava-doṣa-)buddhis tapo-vanebhyo bhavanaṃ praveṣṭum tatra api cintā tava tāta mā bhūt pūrve 'pi jagmuḥ sva-(gṛhān Cgṛhaṃ )vanebhyaḥ // tapovanastho 'pi vṛtaḥ prajābhir jagāma rājā puram ambarīṣaḥ tathā mahīṃ viprakṛtām anāryais tapovanād etya rarakṣa rāmaḥ // tapo-vana-stho 'pi vṛtaḥ prajābhir jagāma rājā puram ambarīṣaḥ tathā mahīṃ viprakṛtām an-āryais tapo-vanād etya rarakṣa rāmaḥ // tathaiva śālvādhipatir (drumākhyo Cdrumākṣo vanāt sasūnur (nagaraṃ viveśa Csvapuraṃ praviśya ) brahmar1ṣibhūtaś ca muner (vasiṣṭhād Cvaśiṣṭhād dadhre śriyaṃ sāṃkṛtir antidevaḥ // tatha aiva śālva-adhi-patir (druma-ākhyo Cdruma-akṣo vanāt sa-sūnur (nagaraṃ viveśa Csva-puraṃ praviśya ) brahmar1ṣi-bhūtaś ca muner (vasiṣṭhād Cvaśiṣṭhād dadhre śriyaṃ sāṃkṛtir anti-devaḥ // evaṃvidhā dharmayaśaḥpradīptā vanāni hitvā bhavanāny (atīyuḥ Cabhīyuḥ ) tasmān na doṣo 'sti gṛhaṃ (prayātuṃ Cpraveṣṭuṃ tapovanād dharmanimittam eva // evaṃ-vidhā dharma-yaśaḥ-pradīptā vanāni hitvā bhavanāny (atīyuḥ Cabhīyuḥ ) tasmān na doṣo 'sti gṛhaṃ (prayātuṃ Cpraveṣṭuṃ tapo-vanād dharma-nimittam eva // tato vacas tasya niśamya mantriṇaḥ priyaṃ hitaṃ caiva nṛpasya cakṣuṣaḥ anūnam avyastam asaktam adrutaṃ dhṛtau sthito rājasuto 'bravīd vacaḥ // tato vacas tasya niśamya mantriṇaḥ priyaṃ hitaṃ ca eva nṛ-pasya cakṣuṣaḥ an-ūnam a-vyastam a-saktam a-drutaṃ dhṛtau sthito rāja-suto 'bravīd vacaḥ // ihāsti nāstīti ya eṣa saṃśayaḥ parasya vākyair na mamātra niścayaḥ avetya tattvaṃ tapasā śamena (ca Cvā svayaṃ grahīṣyāmi yad atra niścitam // iha asti na asti iti ya eṣa saṃśayaḥ parasya vākyair na mama atra niścayaḥ avetya tattvaṃ tapasā śamena (ca Cvā svayaṃ grahīṣyāmi yad atra niścitam // na me kṣamaṃ (saṃśayajaṃ Csaṅgaśataṃ )hi darśanaṃ grahītum avyakta(parasparāhatam Cparaṃ parāhatam ) (budhaḥ Cbuddhaḥ )parapratyayato hi ko vrajej jano 'ndhakāre 'ndha ivāndha(deśikaḥ Cdeśitaḥ ) // na me kṣamaṃ (saṃśaya-jaṃ Csaṅga-śataṃ )hi darśanaṃ grahītum a-vyakta-(paras-para-āhatam Cparaṃ para-āhatam ) (budhaḥ Cbuddhaḥ )para-pratyayato hi ko vrajej jano 'ndha-kāre 'ndha iva andha-(deśikaḥ Cdeśitaḥ ) // adṛṣṭatattvasya sato 'pi kiṃ tu me śubhāśubhe saṃśayite śubhe matiḥ vṛthāpi khedo (hi Capi )varaṃ śubhātmanaḥ sukhaṃ na tattve 'pi vigarhitātmanaḥ // a-dṛṣṭa-tattvasya sato 'pi kiṃ tu me śubha-a-śubhe saṃśayite śubhe matiḥ vṛtha āpi khedo (hi Capi )varaṃ śubha-ātmanaḥ sukhaṃ na tattve 'pi vigarhita-ātmanaḥ // imaṃ tu dṛṣṭvāgamam avyavasthitaṃ yad uktam āptais tad avehi sādhv iti prahīṇadoṣatvam avehi cāptatāṃ prahīṇadoṣo hy anṛtaṃ na vakṣyati // imaṃ tu dṛṣṭvā āgamam a-vyavasthitaṃ yad uktam āptais tad avehi sādhv iti prahīṇa-doṣatvam avehi cā aptatāṃ prahīṇa-doṣo hy an-ṛtaṃ na vakṣyati // gṛhapraveśaṃ prati yac ca me bhavān uvāca rāmaprabhṛtīn nidarśanam na te pramāṇaṃ na hi dharmaniścayeṣv alaṃ pramāṇāya parikṣatavratāḥ // gṛha-praveśaṃ prati yac ca me bhavān uvāca rāma-prabhṛtīn nidarśanam na te pramāṇaṃ na hi dharma-niścayeṣv alaṃ pramāṇāya parikṣata-vratāḥ // tad evam apy eva ravir mahīṃ pated api sthiratvaṃ himavān giris tyajet adṛṣṭatattvo viṣayonmukhendriyaḥ śrayeya na tv eva gṛhān pṛthagjanaḥ // tad evam apy eva ravir mahīṃ pated api sthiratvaṃ himavān giris tyajet a-dṛṣṭa-tattvo viṣaya-un-mukha-indriyaḥ śrayeya na tv eva gṛhān pṛthag-janaḥ // ahaṃ viśeyaṃ jvalitaṃ hutāśanaṃ na cākṛtārthaḥ praviśeyam ālayam iti pratijñāṃ sa cakāra garvito yatheṣṭam utthāya ca nirmamo yayau // ahaṃ viśeyaṃ jvalitaṃ huta-aśanaṃ na ca a-kṛta-arthaḥ praviśeyam ālayam iti pratijñāṃ sa cakāra garvito yathā-iṣṭam utthāya ca nir-mamo yayau // tataḥ sa(bāṣpau Cvāṣpau )sacivadvijāv ubhau niśamya tasya sthiram eva niścayam viṣaṇṇavaktrāv anugamya duḥkhitau śanair agatyā puram eva jagmatuḥ // tataḥ sa-(bāṣpau Cvāṣpau )saciva-dvi-jāv ubhau niśamya tasya sthiram eva niścayam viṣaṇṇa-vaktrāv anugamya duḥkhitau śanair a-gatyā puram eva jagmatuḥ // tatsnehād atha nṛpateś ca bhaktitas tau sāpekṣaṃ pratiyayatuś ca tasthatuś ca durdharṣaṃ ravim iva dīptam ātmabhāsā taṃ draṣṭuṃ na hi pathi śekatur na moktum // tat-snehād atha nṛ-pateś ca bhaktitas tau sa-apekṣaṃ pratiyayatuś ca tasthatuś ca dur-dharṣaṃ ravim iva dīptam ātma-bhāsā taṃ draṣṭuṃ na hi pathi śekatur na moktum // tau jñātuṃ paramagater gatiṃ tu tasya pracchannāṃś carapuruṣāñ chucīn vidhāya rājānaṃ priyasutalālasaṃ nu gatvā drakṣyāvaḥ katham iti jagmatuḥ kathaṃcit // tau jñātuṃ parama-gater gatiṃ tu tasya pracchannāṃś cara-puruṣāñ chucīn vidhāya rājānaṃ priya-suta-lālasaṃ nu gatvā drakṣyāvaḥ katham iti jagmatuḥ kathaṃ-cit // [[iti (Cśrī-C)buddha-carite mahā-kāvye kumārā1nveṣaṇo nāma navamaḥ sargaḥ -- 9 --]] sa rājavatsaḥ pṛthupīnavakṣās tau havyamantrādhikṛtau vihāya uttīrya gaṅgāṃ pracalattaraṃgāṃ śrīmadgṛhaṃ rājagṛhaṃ jagāma // sa rāja-vatsaḥ pṛthu-pīna-vakṣās tau havya-mantra-adhikṛtau vihāya uttīrya gaṅgāṃ pracalat-taraṃ-gāṃ śrīmad-gṛhaṃ rāja-gṛhaṃ jagāma // śailaiḥ suguptaṃ ca vibhūṣitaṃ ca dhṛtaṃ ca pūtaṃ ca śivais tapodaiḥ pañcācalāṅkaṃ nagaraṃ prapede śāntaḥ svayaṃbhūr iva nākapṛṣṭham // śailaiḥ su-guptaṃ ca vibhūṣitaṃ ca dhṛtaṃ ca pūtaṃ ca śivais tapo-daiḥ pañca-a-cala-aṅkaṃ nagaraṃ prapede śāntaḥ svayaṃ-bhūr iva nāka-pṛṣṭham // gāmbhīryam ojaś ca niśāmya tasya vapuś ca dīptaṃ puruṣān atītya visismiye tatra janas tadānīṃ sthānuvratasyeva vṛṣadhvajasya // gāmbhīryam ojaś ca niśāmya tasya vapuś ca dīptaṃ puruṣān atītya visismiye tatra janas tadānīṃ sthānu-vratasya iva vṛṣa-dhvajasya // taṃ prekṣya yo 'nyena yayau sa tasthau (yas tatra Cyaś cātra )tasthau pathi so 'nvagacchat drutaṃ yayau (yaḥ sa jagāma dhīraṃ Csadayaṃ sadhīraṃ yaḥ kaścid āste sma sa cotpapāta // taṃ prekṣya yo 'nyena yayau sa tasthau (yas tatra Cyaś ca atra )tasthau pathi so 'nvagacchat drutaṃ yayau (yaḥ sa jagāma dhīraṃ Csa-dayaṃ sa-dhīraṃ yaḥ kaś-cid āste sma sa ca utpapāta // kaścit tam ānarca janaḥ karābhyāṃ satkṛtya kaścic chirasā vavande snigdhena kaścid vacasābhyanandan (nainaṃ Cnaivaṃ )jagāmāpratipūjya kaścit // kaś-cit tam ānarca janaḥ karābhyāṃ sat-kṛtya kaś-cic chirasā vavande snigdhena kaś-cid vacasa ābhyanandan (na enaṃ Cna evaṃ )jagāma a-pratipūjya kaś-cit // taṃ jihriyuḥ prekṣya vicitraveṣāḥ prakīrṇavācaḥ pathi maunam īyuḥ dharmasya sākṣād iva (saṃnikarṣe Csaṃnikarṣān na kaścid anyāyamatir babhūva // taṃ jihriyuḥ prekṣya vicitra-veṣāḥ prakīrṇa-vācaḥ pathi maunam īyuḥ dharmasya sa-akṣād iva (saṃnikarṣe Csaṃnikarṣān na kaś-cid a-nyāya-matir babhūva // anyakriyāṇām api rājamārge strīṇāṃ nṛṇāṃ vā bahumānapūrvam (taṃ devakalpaṃ Ctad eva kalpaṃ )naradeva(sūnuṃ Csūtraṃ nirīkṣamāṇā na (tatarpa Ctu tasya )dṛṣṭiḥ // anya-kriyāṇām api rāja-mārge strīṇāṃ nṛṇāṃ vā bahu-māna-pūrvam (taṃ deva-kalpaṃ Ctad eva kalpaṃ )nara-deva-(sūnuṃ Csūtraṃ nirīkṣamāṇā na (tatarpa Ctu tasya )dṛṣṭiḥ // bhruvau lalāṭaṃ mukham (īkṣaṇe Cīkṣaṇaṃ )vā vapuḥ karau vā caraṇau gatiṃ vā yad eva yas tasya dadarśa tatra tad eva (tasyātha babandha Ctasyānubabandha )cakṣuḥ // bhruvau lalāṭaṃ mukham (īkṣaṇe Cīkṣaṇaṃ )vā vapuḥ karau vā caraṇau gatiṃ vā yad eva yas tasya dadarśa tatra tad eva (tasya atha babandha Ctasya anubabandha )cakṣuḥ // dṛṣṭvā (ca sorṇaCśubhorṇa)bhruvam āyatākṣaṃ jvalaccharīraṃ śubhajālahastam taṃ bhikṣu(veṣaṃ Cveśaṃ )kṣitipālanārhaṃ saṃcukṣubhe rājagṛhasya lakṣmīḥ // dṛṣṭvā (ca sa-ūrṇa-Cśubha-ūrṇa-)bhruvam āyata-akṣaṃ jvalac-charīraṃ śubha-jāla-hastam taṃ bhikṣu-(veṣaṃ Cveśaṃ )kṣiti-pālana-arhaṃ saṃcukṣubhe rāja-gṛhasya lakṣmīḥ // śreṇyo 'tha bhartā magadhājirasya (bāhyād Cvāhyād )vimānād vipulaṃ janaugham dadarśa papraccha ca tasya hetuṃ tatas tam asmai puruṣaḥ śaśaṃsa // śreṇyo 'tha bhartā magadha-ajirasya (bāhyād Cvāhyād )vimānād vipulaṃ jana-ogham dadarśa papraccha ca tasya hetuṃ tatas tam asmai puruṣaḥ śaśaṃsa // jñānaṃ paraṃ vā pṛthivīśriyaṃ vā viprair ya ukto 'dhigamiṣyatīti sa (eṣa Ceva )śākyādhipates tanūjo nirīkṣyate pravrajito janena // jñānaṃ paraṃ vā pṛthivī-śriyaṃ vā viprair ya ukto 'dhigamiṣyati iti sa (eṣa Ceva )śākya-adhi-pates tanū-jo nirīkṣyate pravrajito janena // tataḥ śrutārtho (manasāgatāstho Cmanasā gatārtho rājā babhāṣe puruṣaṃ tam eva vijñāyatāṃ kva pratigacchatīti tathety athainaṃ puruṣo 'nvagacchat // tataḥ śruta-artho (manasa ā-gata-āstho Cmanasā gata-artho rājā babhāṣe puruṣaṃ tam eva vijñāyatāṃ kva pratigacchati iti tatha īty atha enaṃ puruṣo 'nvagacchat // alolacakṣur yugamātradarśī nivṛttavāg yantritamandagāmī cacāra bhikṣāṃ sa tu bhikṣuvaryo nidhāya gātrāṇi calaṃ ca cetaḥ // a-lola-cakṣur yuga-mātra-darśī nivṛtta-vāg yantrita-manda-gāmī cacāra bhikṣāṃ sa tu bhikṣu-varyo nidhāya gātrāṇi calaṃ ca cetaḥ // ādāya bhaikṣaṃ ca yathopapannaṃ yayau gireḥ prasravaṇaṃ viviktam nyāyena tatrābhyavahṛtya cainan mahīdharaṃ pāṇḍavam āruroha // ādāya bhaikṣaṃ ca yathā-upapannaṃ yayau gireḥ prasravaṇaṃ viviktam nyāyena tatra abhyavahṛtya ca enan mahī-dharaṃ pāṇḍavam āruroha // tasmin navau lodhravanopagūḍhe mayūranādapratipūrṇakuñje kāṣāyavāsāḥ sa babhau nṛsūryo yathodayasyopari bālasūryaḥ // tasmin navau lodhra-vana-upagūḍhe mayūra-nāda-pratipūrṇa-kuñje kāṣāya-vāsāḥ sa babhau nṛ-sūryo yathā-udayasya upari bāla-sūryaḥ // (tatrainam Ctatraivam )ālokya sa rājabhṛtyaḥ śreṇyāya rājñe kathayāṃ cakāra saṃśrutya rājā sa ca bāhumānyāt tatra pratasthe nibhṛtānuyātraḥ // (tatra enam Ctatra evam )ālokya sa rāja-bhṛtyaḥ śreṇyāya rājñe kathayāṃ cakāra saṃśrutya rājā sa ca bāhumānyāt tatra pratasthe nibhṛta-anu-yātraḥ // sa pāṇḍavaṃ pāṇḍavatulyavīryaḥ śailottamaṃ śailasamānavarṣmā maulīdharaḥ siṃhagatir nṛsiṃhaś calatsaṭaḥ siṃha ivāruroha // sa pāṇḍavaṃ pāṇḍava-tulya-vīryaḥ śaila-uttamaṃ śaila-samāna-varṣmā maulī-dharaḥ siṃha-gatir nṛ-siṃhaś calat-saṭaḥ siṃha ivā aruroha // (tataḥ sma Ccalasya )tasyopari śṛṅgabhūtaṃ śāntendriyaṃ paśyati bodhisattvam paryaṅkam āsthāya virocamānaṃ śaśāṅkam udyantam ivābhra(kuñjāt Ckūṭāt ) // (tataḥ sma Ccalasya )tasya upari śṛṅga-bhūtaṃ śānta-indriyaṃ paśyati bodhi-sattvam pary-aṅkam āsthāya virocamānaṃ śaśa-aṅkam udyantam iva abhra-(kuñjāt Ckūṭāt ) // taṃ rūpalakṣmyā ca śamena caiva dharmasya nirmāṇam ivopaviṣṭam savismayaḥ praśrayavān narendraḥ svayaṃbhuvaṃ śakra ivopatasthe // taṃ rūpa-lakṣmyā ca śamena ca eva dharmasya nirmāṇam iva upaviṣṭam sa-vismayaḥ praśrayavān nara-indraḥ svayaṃ-bhuvaṃ śakra iva upatasthe // taṃ nyāyato (nyāyavidāṃ variṣṭhaṃ Cnyāyavatāṃ variṣṭhaḥ sametya papraccha ca dhātusāmyam sa cāpy avocat sadṛśena sāmnā nṛpaṃ manaḥsvāsthyam anāmayaṃ ca // taṃ nyāyato (nyāya-vidāṃ variṣṭhaṃ Cnyāyavatāṃ variṣṭhaḥ sametya papraccha ca dhātu-sāmyam sa ca apy avocat sa-dṛśena sāmnā nṛ-paṃ manaḥ-svāsthyam an-āmayaṃ ca // tataḥ śucau vāraṇakarṇanīle śilātale (saṃniṣasāda Casau niṣasāda )rājā (upopaviśyānumataś Cnṛpopaviśyānumataś )ca tasya bhāvaṃ vijijñāsur idaṃ babhāṣe // tataḥ śucau vāraṇa-karṇa-nīle śilā-tale (saṃniṣasāda Casau niṣasāda )rājā (upopaviśya anumataś Cnṛ-pa-upaviśya anumataś )ca tasya bhāvaṃ vijijñāsur idaṃ babhāṣe // prītiḥ parā me bhavataḥ kulena kramāgatā caiva parīkṣitā ca jātā vivakṣā (svavayo Csuta yā )yato me tasmād idaṃ snehavaco nibodha // prītiḥ parā me bhavataḥ kulena krama-āgatā ca eva parīkṣitā ca jātā vivakṣā (sva-vayo Csuta yā )yato me tasmād idaṃ sneha-vaco nibodha // ādityapūrvaṃ vipulaṃ kulaṃ te navaṃ vayo dīptam idaṃ vapuś ca kasmād iyaṃ te matir akrameṇa bhaikṣākae evābhiratā na rājye // āditya-pūrvaṃ vipulaṃ kulaṃ te navaṃ vayo dīptam idaṃ vapuś ca kasmād iyaṃ te matir a-krameṇa bhaikṣākae eva abhiratā na rājye // gātraṃ hi te lohitacandanārhaṃ kāṣāyasaṃśleṣam anarham etat hastaḥ prajāpālanayogya eṣa bhoktuṃ na cārhaḥ paradattam annam // gātraṃ hi te lohita-candana-arhaṃ kāṣāya-saṃśleṣam an-arham etat hastaḥ prajā-pālana-yogya eṣa bhoktuṃ na ca arhaḥ para-dattam annam // tat saumya rājyaṃ yadi paitṛkaṃ tvaṃ snehāt pitur necchasi vikrameṇa na ca (kramaṃ Ckṣamaṃ )marṣayituṃ matis te (bhuṅkṣvārdham Cbhuktvārdham )asmadviṣayasya śīghram // tat saumya rājyaṃ yadi paitṛkaṃ tvaṃ snehāt pitur na icchasi vikrameṇa na ca (kramaṃ Ckṣamaṃ )marṣayituṃ matis te (bhuṅkṣva ardham Cbhuktva ārdham )asmad-viṣayasya śīghram // evaṃ hi na syāt svajanāvamardaḥ kālakrameṇāpi śamaśrayā śrīḥ tasmāt kuruṣva praṇayaṃ mayi tvaṃ sadbhiḥ sahīyā hi satāṃ samṛddhiḥ // evaṃ hi na syāt sva-jana-avamardaḥ kāla-krameṇa api śama-śrayā śrīḥ tasmāt kuruṣva praṇayaṃ mayi tvaṃ sadbhiḥ sahīyā hi satāṃ samṛddhiḥ // atha tv idānīṃ kulagarvitatvād asmāsu viśrambhaguṇo na te 'sti (vyūḍhāny anīkāni Cvyūhāny anekāni )vigāhya (bāṇair Cvāṇair mayā sahāyena (parān Cparāñ )jigīṣa // atha tv idānīṃ kula-garvitatvād asmāsu viśrambha-guṇo na te 'sti (vyūḍhāny anīkāni Cvyūhāny an-ekāni )vigāhya (bāṇair Cvāṇair mayā sahāyena (parān Cparāñ )jigīṣa // tad buddhim atrānyatarāṃ vṛṇīṣva dharmārthakāmān vidhivad bhajasva vyatyasya (rāgād iha Crāgādi ha )hi trivargaṃ pretyeha ca (bhraṃśam Cvibhraṃśam )avāpnuvanti // tad buddhim atra anyatarāṃ vṛṇīṣva dharma-artha-kāmān vidhivad bhajasva vyatyasya (rāgād iha Crāga-ādi ha )hi tri-vargaṃ pretya iha ca (bhraṃśam Cvibhraṃśam )avāpnuvanti // yo hy arthadharmau paripīḍya kāmaḥ syād dharma(kāmau Ckāmye )paribhūya cārthaḥ kāmārthayoś coparameṇa dharmas tyājyaḥ sa kṛtsno yadi (kāṅkṣito 'rthaḥ Ckāṅkṣitārthaḥ ) // yo hy artha-dharmau paripīḍya kāmaḥ syād dharma-(kāmau Ckāmye )paribhūya ca arthaḥ kāma-arthayoś ca uparameṇa dharmas tyājyaḥ sa kṛtsno yadi (kāṅkṣito 'rthaḥ Ckāṅkṣita-arthaḥ ) // tasmāt trivargasya niṣevaṇena tvaṃ rūpam etat saphalaṃ kuruṣva dharmārthakāmādhigamaṃ hy anūnaṃ nṛṇām anūnaṃ puruṣārtham āhuḥ // tasmāt tri-vargasya niṣevaṇena tvaṃ rūpam etat sa-phalaṃ kuruṣva dharma-artha-kāma-adhigamaṃ hy an-ūnaṃ nṛṇām an-ūnaṃ puruṣa-artham āhuḥ // tan niṣphalau nārhasi kartum etau pīnau bhujau cāpavikarṣaṇārhau māndhātṛvaj jetum imau hi yogyau (lokān api trīn iha Clokāni hi trīṇi hi )kiṃ punar gām // tan niṣ-phalau na arhasi kartum etau pīnau bhujau cāpa-vikarṣaṇa-arhau māndhātṛvaj jetum imau hi yogyau (lokān api trīn iha Clokāni hi trīṇi hi )kiṃ punar gām // snehena khalv etad ahaṃ bravīmi naiśvaryarāgeṇa na vismayena imaṃ hi dṛṣṭvā tava bhikṣu(veṣaṃ Cveśaṃ jātānukampo 'smy api cāgatāśruḥ // snehena khalv etad ahaṃ bravīmi nā eśvarya-rāgeṇa na vismayena imaṃ hi dṛṣṭvā tava bhikṣu-(veṣaṃ Cveśaṃ jāta-anukampo 'smy api cā agata-aśruḥ // yāvat svavaṃśaprati(rūpa rūpaṃ Crūparūpaṃ na te jarābhyety abhibhūya bhūyaḥ tad bhuṅkṣva bhikṣāśramakāma kāmān kāle 'si kartā priyadharma dharmam [Pādas ab and cd are exchanged in C.] // yāvat sva-vaṃśa-prati-(rūpa rūpaṃ Crūpa-rūpaṃ na te jara ābhyety abhibhūya bhūyaḥ tad bhuṅkṣva bhikṣā-āśrama-kāma kāmān kāle 'si kartā priya-dharma dharmam [Pādas ab and cd are exchanged in C.] // śaknoti jīrṇaḥ khalu dharmam āptuṃ kāmopabhogeṣv agatir jarāyāḥ ataś ca yūnaḥ kathayanti kāmān madhyasya vittaṃ sthavirasya dharmam // śaknoti jīrṇaḥ khalu dharmam āptuṃ kāma-upabhogeṣv a-gatir jarāyāḥ ataś ca yūnaḥ kathayanti kāmān madhyasya vittaṃ sthavirasya dharmam // dharmasya cārthasya ca jīvaloke pratyarthibhūtāni hi yauvanāni saṃrakṣyamānāny api durgrahāṇi kāmā yatas tena (pathā Cyathā )haranti // dharmasya ca arthasya ca jīva-loke praty-arthi-bhūtāni hi yauvanāni saṃrakṣyamānāny api dur-grahāṇi kāmā yatas tena (pathā Cyathā )haranti // vayāṃsi jīrṇāni (vimarśavanti Cvimarśayanti dhīrāṇy avasthānaparāyaṇāni alpena yatnena śamātmakāni bhavanty a(gatyaiva Cgatyeva )ca lajjayā ca // vayāṃsi jīrṇāni (vimarśavanti Cvimarśayanti dhīrāṇy avasthāna-para-ayaṇāni alpena yatnena śama-ātmakāni bhavanty a-(gatya aiva Cgatya īva )ca lajjayā ca // ataś ca lolaṃ viṣayapradhānaṃ pramattam akṣāntam adīrghadarśi bahucchalaṃ yauvanam abhyatītya nistīrya kāntāram ivāśvasanti // ataś ca lolaṃ viṣaya-pradhānaṃ pramattam a-kṣāntam a-dīrgha-darśi bahu-cchalaṃ yauvanam abhyatītya nistīrya kāntāram ivā aśvasanti // tasmād adhīraṃ capalapramādi navaṃ vayas tāvad idaṃ vyapaitu kāmasya pūrvaṃ hi vayaḥ śaravyaṃ na śakyate rakṣitum indriyebhyaḥ // tasmād a-dhīraṃ capala-pramādi navaṃ vayas tāvad idaṃ vyapaitu kāmasya pūrvaṃ hi vayaḥ śaravyaṃ na śakyate rakṣitum indriyebhyaḥ // atho cikīrṣā tava dharma eva yajasva yajñaṃ kuladharma eṣaḥ yajñair adhiṣṭhāya hi nākapṛṣṭhaṃ yayau marutvān api nākapṛṣṭham // atha u cikīrṣā tava dharma eva yajasva yajñaṃ kula-dharma eṣaḥ yajñair adhiṣṭhāya hi nāka-pṛṣṭhaṃ yayau marutvān api nāka-pṛṣṭham // suvarṇakeyūravidaṣṭabāhavo maṇipradīpojjvalacitramaulayaḥ nṛpar1ṣayas tāṃ hi gatiṃ gatā makhaiḥ śrameṇa yām eva mahar2ṣayo yayuḥ // su-varṇa-keyūra-vidaṣṭa-bāhavo maṇi-pradīpa-ujjvala-citra-maulayaḥ nṛ-par1ṣayas tāṃ hi gatiṃ gatā makhaiḥ śrameṇa yām eva mahar2ṣayo yayuḥ // ity evaṃ magadhapatir ((Cvaco C))babhāṣe yaḥ samyag valabhid iva (bruvan babhāse Cdhruvaṃ babhāṣe ) // tac chrutvā na sa (vicacāla Cvicacāra )rājasūnuḥ kailāso girir iva naikacitrasānuḥ // ity evaṃ magadha-patir ((Cvaco C))babhāṣe yaḥ samyag vala-bhid iva (bruvan babhāse Cdhruvaṃ babhāṣe ) // tac chrutvā na sa (vicacāla Cvicacāra )rāja-sūnuḥ kailāso girir iva na-eka-citra-sānuḥ // [[iti (Cśrī-C)buddha-carite mahā-kāvye 'śva-ghoṣa-kṛte śreṇyā1bhigamano nāma daśamaḥ sargaḥ -- 10 --]] athaivam ukto magadhādhipena suhṛnmukhena pratikūlam artham svastho 'vikāraḥ kulaśaucaśuddhaḥ śauddhodanir vākyam idaṃ jagāda // atha evam ukto magadha-adhipena su-hṛn-mukhena prati-kūlam artham sva-stho 'vikāraḥ kula-śauca-śuddhaḥ śauddhodanir vākyam idaṃ jagāda // nāścaryam etad bhavato (vidhānaṃ Cabhidhātuṃ jātasya haryaṅkakule viśāle yan mitrapakṣe tava mitrakāma syād vṛttir eṣā pariśuddhavṛtteḥ // nā aścaryam etad bhavato (vidhānaṃ Cabhidhātuṃ jātasya hary-aṅka-kule viśāle yan mitra-pakṣe tava mitra-kāma syād vṛttir eṣā pariśuddha-vṛtteḥ // asatsu maitrī sva(kulānuvṛttā Ckulānurūpā na tiṣṭhati śrir iva viklaveṣu pūrvaiḥ kṛtāṃ prītiparaṃparābhis tām eva santas tu vivardhayanti // a-satsu maitrī sva-(kula-anuvṛttā Ckula-anu-rūpā na tiṣṭhati śrir iva viklaveṣu pūrvaiḥ kṛtāṃ prīti-paraṃ-parābhis tām eva santas tu vivardhayanti // ye cārthakṛcchreṣu bhavanti loke samānakāryāḥ suhṛdāṃ manuṣyāḥ mitrāṇi tānīti paraimi buddhyā svasthasya vṛddhiṣv iha ko hi na syāt // ye ca artha-kṛcchreṣu bhavanti loke samāna-kāryāḥ su-hṛdāṃ manuṣyāḥ mitrāṇi tāni iti paraimi buddhyā sva-sthasya vṛddhiṣv iha ko hi na syāt // evaṃ ca ye dravyam avāpya loke mitreṣu dharme ca niyojayanti avāptasārāṇi dhanāni teṣāṃ bhraṣṭāni nānte janayanti tāpam // evaṃ ca ye dravyam avāpya loke mitreṣu dharme ca niyojayanti avāpta-sārāṇi dhanāni teṣāṃ bhraṣṭāni na ante janayanti tāpam // suhṛttayā cāryatayā ca rājan (khalv eṣa yo māṃ prati niścayas Cvibhāvya mām eva viniścayas )te atrānuneṣyāmi suhṛttayaiva brūyām ahaṃ nottaram anyad atra // su-hṛttayā cā aryatayā ca rājan (khalv eṣa yo māṃ prati niścayas Cvibhāvya mām eva viniścayas )te atra anuneṣyāmi su-hṛttaya aiva brūyām ahaṃ na uttaram anyad atra // ahaṃ jarāmṛtyubhayaṃ viditvā mumukṣayā dharmam imaṃ prapannaḥ bandhūn priyān aśrumukhān vihāya prāg eva kāmān aśubhasya hetūn // ahaṃ jarā-mṛtyu-bhayaṃ viditvā mumukṣayā dharmam imaṃ prapannaḥ bandhūn priyān aśru-mukhān vihāya prāg eva kāmān a-śubhasya hetūn // nāśīviṣebhyo (hi Capi )tathā bibhemi naivāśanibhyo gaganāc cyutebhyaḥ na pāvakebhyo 'nilasaṃhitebhyo yathā bhayaṃ me viṣayebhya (eva Cebhyaḥ ) // nā aśī-viṣebhyo (hi Capi )tathā bibhemi na eva aśanibhyo gaganāc cyutebhyaḥ na pāvakebhyo 'nila-saṃhitebhyo yathā bhayaṃ me viṣayebhya (eva Cebhyaḥ ) // kāmā hy anityāḥ kuśalārthacaurā riktāś ca māyāsadṛśāś ca loke āśāsyamānā api mohayanti cittaṃ nṛṇāṃ kiṃ punar ātmasaṃsthāḥ // kāmā hy a-nityāḥ kuśala-artha-caurā riktāś ca māyā-sa-dṛśāś ca loke āśāsyamānā api mohayanti cittaṃ nṛṇāṃ kiṃ punar ātma-saṃsthāḥ // kāmābhibhūtā hi na yānti śarma tripiṣṭape kiṃ (bata Cvata )martyaloke kāmaiḥ satṛṣṇasya hi nāsti tṛptir yathendhanair vātasakhasya vahneḥ // kāma-abhibhūtā hi na yānti śarma tri-piṣṭape kiṃ (bata Cvata )martya-loke kāmaiḥ sa-tṛṣṇasya hi na asti tṛptir yatha īndhanair vāta-sakhasya vahneḥ // jagaty anartho na samo 'sti kāmair mohāc ca teṣv eva janaḥ prasaktaḥ tattvaṃ viditvaivam anarthabhīruḥ prājñaḥ svayaṃ ko 'bhilaṣed anartham // jagaty an-artho na samo 'sti kāmair mohāc ca teṣv eva janaḥ prasaktaḥ tattvaṃ viditva aivam an-artha-bhīruḥ prājñaḥ svayaṃ ko 'bhilaṣed an-artham // samudravastrām api gām avāpya pāraṃ jigīṣanti mahārṇavasya lokasya kāmair na vitṛptir asti patadbhir ambhobhir ivārṇavasya // samudra-vastrām api gām avāpya pāraṃ jigīṣanti mahā-arṇavasya lokasya kāmair na vitṛptir asti patadbhir ambhobhir iva arṇavasya // devena vṛṣṭe 'pi hiraṇyavarṣe dvīpān (samagrāṃś Csamudrāṃś )caturo 'pi jitvā śakrasya cārdhāsanam apy avāpya māndhātur āsīd viṣayeṣv atṛptiḥ // devena vṛṣṭe 'pi hiraṇya-varṣe dvīpān (sam-agrāṃś Csamudrāṃś )caturo 'pi jitvā śakrasya ca ardha-āsanam apy avāpya māndhātur āsīd viṣayeṣv a-tṛptiḥ // bhuktvāpi rājyaṃ divi devatānāṃ śatakratau vṛtrabhayāt pranaṣṭe darpān mahar2ṣīn api vāhayitvā kāmeṣv atṛpto nahuṣaḥ papāta // bhuktva āpi rājyaṃ divi devatānāṃ śata-kratau vṛtra-bhayāt pranaṣṭe darpān mahar2ṣīn api vāhayitvā kāmeṣv a-tṛpto nahuṣaḥ papāta // aiḍaś ca rājā tridivaṃ vigāhya nītvāpi devīṃ vaśam urvaśīṃ tām lobhād ṛṣibhyaḥ kanakaṃ jihīrṣur jagāma nāśaṃ viṣayeṣv atṛptaḥ // aiḍaś ca rājā tri-divaṃ vigāhya nītva āpi devīṃ vaśam urvaśīṃ tām lobhād ṛṣibhyaḥ kanakaṃ jihīrṣur jagāma nāśaṃ viṣayeṣv a-tṛptaḥ // baler mahendraṃ nahuṣaṃ mahendrād indraṃ punar ye nahuṣād upeyuḥ svarge kṣitau vā viṣayeṣu teṣu ko viśvased bhāgyakulākuleṣu // baler mahā-indraṃ nahuṣaṃ mahā-indrād indraṃ punar ye nahuṣād upeyuḥ svarge kṣitau vā viṣayeṣu teṣu ko viśvased bhāgya-kula-ākuleṣu // cīrāmbarā mūlaphalāmbubhakṣā jaṭā vahanto 'pi bhujaṃgadīrghāḥ yair (nānyaCanya)kāryā munayo 'pi bhagnāḥ kaḥ kāmasaṃjñān mṛgayeta śatrūn // cīra-ambarā mūla-phala-ambu-bhakṣā jaṭā vahanto 'pi bhujaṃ-ga-dīrghāḥ yair (na anya-Canya-)kāryā munayo 'pi bhagnāḥ kaḥ kāma-saṃjñān mṛgayeta śatrūn // ugrāyudhaś cogradhṛtāyudho 'pi yeṣāṃ kṛte mṛtyum avāpa bhīṣmāt cintāpi teṣām aśivā vadhāya (sadCtad)vṛttināṃ kiṃ punar avratānām // ugra-āyudhaś ca ugra-dhṛta-āyudho 'pi yeṣāṃ kṛte mṛtyum avāpa bhīṣmāt cinta āpi teṣām a-śivā vadhāya (sad-Ctad-)vṛttināṃ kiṃ punar a-vratānām // āsvādam alpaṃ viṣayeṣu matvā saṃyojanotkarṣam atṛptim eva sadbhyaś ca garhāṃ niyataṃ ca pāpaṃ kaḥ kāmasaṃjñaṃ viṣam (ādadīta Cāsasāda ) // āsvādam alpaṃ viṣayeṣu matvā saṃyojana-utkarṣam a-tṛptim eva sadbhyaś ca garhāṃ niyataṃ ca pāpaṃ kaḥ kāma-saṃjñaṃ viṣam (ādadīta Cāsasāda ) // kṛṣyādibhiḥ (karmabhir arditānāṃ Cdharmabhir anvitānāṃ kāmātmakānāṃ ca niśamya duḥkham svāsthyaṃ ca kāmeṣv akutūhalānāṃ kāmān vihātuṃ kṣamam ātmavadbhiḥ // kṛṣya-ādibhiḥ (karmabhir arditānāṃ Cdharmabhir anvitānāṃ kāma-ātmakānāṃ ca niśamya duḥkham svāsthyaṃ ca kāmeṣv a-kutūhalānāṃ kāmān vihātuṃ kṣamam ātmavadbhiḥ // jñeyā vipatkāmini kāmasaṃpat siddheṣu kāmeṣu madaṃ hy upaiti madād akāryaṃ kurute na kāryaṃ yena kṣato durgatim abhyupaiti // jñeyā vipat-kāmini kāma-saṃpat siddheṣu kāmeṣu madaṃ hy upaiti madād a-kāryaṃ kurute na kāryaṃ yena kṣato dur-gatim abhyupaiti // yatnena labdhāḥ parirakṣitāś ca ye vipralabhya pratiyānti bhūyaḥ teṣv ātmavān yācitakopam eṣu kāmeṣu vidvān iha ko rameta // yatnena labdhāḥ parirakṣitāś ca ye vipralabhya pratiyānti bhūyaḥ teṣv ātmavān yācita-kopam eṣu kāmeṣu vidvān iha ko rameta // anviṣya cādāya ca jātatarṣā yān atyajantaḥ pariyānti duḥkham loke tṛṇolkāsadṛśeṣu teṣu kāmeṣu kasyātmavato ratiḥ syāt // anviṣya cā adāya ca jāta-tarṣā yān a-tyajantaḥ pariyānti duḥkham loke tṛṇa-ulkā-sa-dṛśeṣu teṣu kāmeṣu kasyā atmavato ratiḥ syāt // anātmavanto hṛdi yair vidaṣṭā vināśam archanti na yānti śarma kruddhograsarpapratimeṣu teṣu kāmeṣu kasyātmavato ratiḥ syāt // an-ātmavanto hṛdi yair vidaṣṭā vināśam archanti na yānti śarma kruddha-ugra-sarpa-pratimeṣu teṣu kāmeṣu kasyā atmavato ratiḥ syāt // asthi (kṣudhārtā Ckṣudhārttā )iva sārameyā bhuktvāpi yān naiva bhavanti tṛptāḥ jīrṇāsthikaṅkālasameṣu teṣu kāmeṣu kasyātmavato ratiḥ syāt // asthi (kṣudhā-ārtā Ckṣudhā-ārttā )iva sārameyā bhuktva āpi yān na eva bhavanti tṛptāḥ jīrṇa-asthi-kaṅkāla-sameṣu teṣu kāmeṣu kasyā atmavato ratiḥ syāt // ye rājacaurodakapāvakebhyaḥ sādhāraṇatvāj janayanti duḥkham teṣu praviddhāmiṣasaṃnibheṣu kāmeṣu kasyātmavato ratiḥ syāt // ye rāja-caura-udaka-pāvakebhyaḥ sādhāraṇatvāj janayanti duḥkham teṣu praviddha-amiṣa-saṃnibheṣu kāmeṣu kasyā atmavato ratiḥ syāt // yatra sthitānām abhito vipattiḥ śatroḥ sakāśād api bāndhavebhyaḥ hiṃsreṣu teṣv āyatanopameṣu kāmeṣu kasyātmavato ratiḥ syāt // yatra sthitānām abhito vipattiḥ śatroḥ sakāśād api bāndhavebhyaḥ hiṃsreṣu teṣv āyatana-upameṣu kāmeṣu kasyā atmavato ratiḥ syāt // girau vane cāpsu ca sāgare ca (yān Cyad )bhraṃśam (archanti vilaṅghamānāḥ Carchanty abhilaṅghamānāḥ ) teṣu drumaprāgraphalopameṣu kāmeṣu kasyātmavato ratiḥ syāt // girau vane ca apsu ca sāgare ca (yān Cyad )bhraṃśam (archanti vilaṅghamānāḥ Carchanty abhilaṅghamānāḥ ) teṣu druma-pra-agra-phala-upameṣu kāmeṣu kasyā atmavato ratiḥ syāt // (tīvraiḥ Ctīrthaiḥ )prayatnair vividhair avāptāḥ kṣaṇena ye nāśam iha prayānti svapnopabhogapratimeṣu teṣu kāmeṣu kasyātmavato ratiḥ syāt [Verses 11.29 and 11.30 are exchanged in ed. C.] // (tīvraiḥ Ctīrthaiḥ )prayatnair vi-vidhair avāptāḥ kṣaṇena ye nāśam iha prayānti svapna-upabhoga-pratimeṣu teṣu kāmeṣu kasyā atmavato ratiḥ syāt [Verses 11.29 and 11.30 are exchanged in ed. C.] // yān arcayitvāpi na yānti śarma vivardhayitvā paripālayitvā aṅgāra(karṣūCkarṣa)pratimeṣu teṣu kāmeṣu kasyātmavato ratiḥ syāt // yān arcayitva āpi na yānti śarma vivardhayitvā paripālayitvā aṅgāra-(karṣū-Ckarṣa-)pratimeṣu teṣu kāmeṣu kasyā atmavato ratiḥ syāt // vināśam īyuḥ kuravo yadarthaṃ vṛṣṇyandhakā (mekhalaCmaithila)daṇḍakāś ca (sūnāsiCśūlāsi)kāṣṭhapratimeṣu teṣu kāmeṣu kasyātmavato ratiḥ syāt // vināśam īyuḥ kuravo yad-arthaṃ vṛṣṇy-andhakā (mekhala-Cmaithila-)daṇḍakāś ca (sūnā-asi-Cśūla-asi-)kāṣṭha-pratimeṣu teṣu kāmeṣu kasyā atmavato ratiḥ syāt // sundopasundāv asurau yadartham anyoanyavairaprasṛtau vinaṣṭau sauhārdaviśleṣakareṣu teṣu kāmeṣu kasyātmavato ratiḥ syāt // sunda-upasundāv asurau yad-artham anyo-anya-vaira-prasṛtau vinaṣṭau sauhārda-viśleṣa-kareṣu teṣu kāmeṣu kasyā atmavato ratiḥ syāt // (yeṣāṃ kṛte vāriṇi pāvake Ckāmāndhasaṃjñāḥ kṛpayā va ke [sic] )ca kravyātsu (cātmānam Cnātmānam )ihotsṛjanti sapatnabhūteṣv aśiveṣu teṣu kāmeṣu kasyātmavato ratiḥ syāt // (yeṣāṃ kṛte vāriṇi pāvake Ckāma-andha-saṃjñāḥ kṛpayā va ke [sic] )ca kravya-atsu (cā atmānam Cnā atmānam )iha utsṛjanti sa-patna-bhūteṣv a-śiveṣu teṣu kāmeṣu kasyā atmavato ratiḥ syāt // (kāmārtham ajñaḥ Ckāmāndhasaṃjñaḥ )kṛpaṇaṃ karoti prāpnoti duḥkhaṃ vadhabandhanādi kāmārtham āśākṛpaṇas tapasvī (mṛtyuṃ śramaṃ cārchati Cmṛtyuśramaṃ cārhati )jīva(lokaḥ Cloke ) // (kāma-artham a-jñaḥ Ckāma-andha-saṃjñaḥ )kṛpaṇaṃ karoti prāpnoti duḥkhaṃ vadha-bandhana-ādi kāma-artham āśā-kṛpaṇas tapasvī (mṛtyuṃ śramaṃ ca archati Cmṛtyu-śramaṃ ca arhati )jīva-(lokaḥ Cloke ) // gītair hriyante hi mṛgā vadhāya rūpārtham agnau śalabhāḥ patanti matsyo giraty āyasam āmiṣārthī tasmād anarthaṃ viṣayāḥ phalanti // gītair hriyante hi mṛgā vadhāya rūpa-artham agnau śalabhāḥ patanti matsyo giraty āyasam āmiṣa-arthī tasmād an-arthaṃ viṣayāḥ phalanti // kāmās tu bhogā iti (yan matiḥ Cyan mataṃ )syād (bhogā Cbhogyā )na kecit parigaṇyamānāḥ vastrādayo dravyaguṇā hi loke duḥkhapratīkāra iti pradhāryāḥ // kāmās tu bhogā iti (yan matiḥ Cyan mataṃ )syād (bhogā Cbhogyā )na ke-cit parigaṇyamānāḥ vastra-ādayo dravya-guṇā hi loke duḥkha-pratīkāra iti pradhāryāḥ // iṣṭaṃ hi tarṣapraśamāya toyaṃ kṣunnāśahetor aśanaṃ tathaiva vātātapāmbvāvaraṇāya veśma kaupīnaśītāvaraṇāya vāsaḥ // iṣṭaṃ hi tarṣa-praśamāya toyaṃ kṣun-nāśa-hetor aśanaṃ tatha aiva vāta-ātapa-ambv-āvaraṇāya veśma kaupīna-śīta-āvaraṇāya vāsaḥ // nidrāvighātāya tathaiva śayyā yānaṃ tathādhvaśramanāśanāya tathāsanaṃ sthānavinodanāya snānaṃ mṛjārogyabalāśrayāya // nidrā-vighātāya tatha aiva śayyā yānaṃ tatha ādhva-śrama-nāśanāya tathā āsanaṃ sthāna-vinodanāya snānaṃ mṛjā-ārogya-bala-āśrayāya // duḥkhapratīkāranimittabhūtās tasmāt prajānāṃ viṣayā na (bhogāḥ Cbhogyāḥ ) aśnāmi bhogān iti ko 'bhyupeyāt prājñaḥ pratīkāravidhau (pravṛttaḥ Cpravṛttān ) // duḥkha-pratīkāra-nimitta-bhūtās tasmāt prajānāṃ viṣayā na (bhogāḥ Cbhogyāḥ ) aśnāmi bhogān iti ko 'bhyupeyāt prājñaḥ pratīkāra-vidhau (pravṛttaḥ Cpravṛttān ) // yaḥ pittadāhena vidahyamānaḥ śītakriyāṃ bhoga iti vyavasyet duḥkhapratīkāravidhau pravṛttaḥ kāmeṣu kuryāt sa hi bhogasaṃjñām // yaḥ pitta-dāhena vidahyamānaḥ śīta-kriyāṃ bhoga iti vyavasyet duḥkha-pratīkāra-vidhau pravṛttaḥ kāmeṣu kuryāt sa hi bhoga-saṃjñām // kāmeṣv anaikāntikatā ca yasmād ato 'pi me teṣu na bhogasaṃjñā yae eva bhāvā hi sukhaṃ diśanti tae eva duḥkhaṃ punar āvahanti // kāmeṣv an-aikāntikatā ca yasmād ato 'pi me teṣu na bhoga-saṃjñā yae eva bhāvā hi sukhaṃ diśanti tae eva duḥkhaṃ punar āvahanti // gurūṇi vāsāṃsy agurūṇi caiva sukhāya (śīte Cgīte )hy asukhāya (gharme Cdharme ) candrāṃśavaś candanam eva coṣṇe sukhāya dukhāya bhavanti śīte // gurūṇi vāsāṃsy agurūṇi ca eva sukhāya (śīte Cgīte )hy a-sukhāya (gharme Cdharme ) candra-aṃśavaś candanam eva ca uṣṇe sukhāya dukhāya bhavanti śīte // dvaṃdvāni sarvasya yataḥ prasaktāny alābhalābhaprabhṛtīni loke ato 'pi naikāntasukho 'sti kaścin naikāntaduḥkhaḥ puruṣaḥ prṭhivyām // dvaṃdvāni sarvasya yataḥ prasaktāny a-lābha-lābha-prabhṛtīni loke ato 'pi na eka-anta-sukho 'sti kaś-cin na eka-anta-duḥkhaḥ puruṣaḥ prṭhivyām // dṛṣṭvā (vimiśrāṃ C ca miśrāṃ )sukhaduḥkatāṃ me rājyaṃ ca dāsyaṃ ca mataṃ samānam nityaṃ hasaty eva hi naiva rājā na cāpi saṃtapyatae eva dāsaḥ // dṛṣṭvā (vimiśrāṃ C ca miśrāṃ )sukha-duḥkatāṃ me rājyaṃ ca dāsyaṃ ca mataṃ samānam nityaṃ hasaty eva hi na eva rājā na ca api saṃtapyatae eva dāsaḥ // ājñā nṛpatve 'bhyadhiketi (yat syān Cyasmāt mahānti duḥkhāny ata eva rājñaḥ āsaṅgakāṣṭhapratimo hi rājā lokasya hetoḥ parikhedam eti // ājñā nṛ-patve 'bhy-adhika īti (yat syān Cyasmāt mahānti duḥkhāny ata eva rājñaḥ āsaṅga-kāṣṭha-pratimo hi rājā lokasya hetoḥ parikhedam eti // rājye nṛpas tyāgini (bahvaCvaṅka)mitre viśvāsam āgacchati ced vipannaḥ athāpi viśrambham upaiti neha kiṃ nāma saukhyaṃ cakitasya rājñaḥ // rājye nṛ-pas tyāgini (bahv-a-Cvaṅka-)mitre viśvāsam āgacchati ced vipannaḥ atha api viśrambham upaiti na iha kiṃ nāma saukhyaṃ cakitasya rājñaḥ // yadā ca jitvāpi mahīṃ samagrāṃ vāsāya dṛṣṭaṃ puram ekam eva tatrāpi caikaṃ bhavanaṃ niṣevyaṃ śramaḥ parārthe nanu rājabhāvaḥ // yadā ca jitva āpi mahīṃ sam-agrāṃ vāsāya dṛṣṭaṃ puram ekam eva tatra api ca ekaṃ bhavanaṃ niṣevyaṃ śramaḥ para-arthe nanu rāja-bhāvaḥ // rājño 'pi (vāsoyugam Cvāse yugam )ekam eva kṣutsaṃnirodhāya tathānnamātrā śayyā tathaikāsanam ekam eva śeṣā viśeṣā nṛpater madāya // rājño 'pi (vāso-yugam Cvāse yugam )ekam eva kṣut-saṃnirodhāya tatha ānna-mātrā śayyā tatha aikā āsanam ekam eva śeṣā viśeṣā nṛ-pater madāya // tuṣṭyartham etac ca phalaṃ yadīṣṭam ṛte 'pi rājyān mama tuṣṭir asti tuṣṭau ca satyāṃ puruṣasya loke sarve viśeṣā nanu nirviśeṣāḥ // tuṣṭy-artham etac ca phalaṃ yadi iṣṭam ṛte 'pi rājyān mama tuṣṭir asti tuṣṭau ca satyāṃ puruṣasya loke sarve viśeṣā nanu nir-viśeṣāḥ // tan nāsmi kāmān prati saṃpratāryaḥ (kṣemaṃ Ckṣeme )śivaṃ mārgam anuprapannaḥ smṛtvā suhṛttvaṃ tu punaḥ punar māṃ brūhi pratijñāṃ khalu (pālayeti Cpālayanti ) // tan na asmi kāmān prati saṃpratāryaḥ (kṣemaṃ Ckṣeme )śivaṃ mārgam anuprapannaḥ smṛtvā su-hṛttvaṃ tu punaḥ punar māṃ brūhi pratijñāṃ khalu (pālaya iti Cpālayanti ) // na hy asmy amarṣeṇa vanaṃ praviṣṭo na śatrubāṇair avadhūtamauliḥ kṛtaspṛho nāpi phalādhikebhyo gṛhṇāmi naitad vacanaṃ yatas te // na hy asmy amarṣeṇa vanaṃ praviṣṭo na śatru-bāṇair avadhūta-mauliḥ kṛta-spṛho na api phala-adhikebhyo gṛhṇāmi na etad vacanaṃ yatas te // yo dandaśūkaṃ kupitaṃ bhujaṃgaṃ muktvā vyavasyed dhi punar grahītum dāhātmikāṃ vā jvalitāṃ tṛṇolkāṃ saṃtyajya kāmān sa punar bhajeta // yo danda-śūkaṃ kupitaṃ bhujaṃ-gaṃ muktvā vyavasyed dhi punar grahītum dāha-ātmikāṃ vā jvalitāṃ tṛṇa-ulkāṃ saṃtyajya kāmān sa punar bhajeta // andhāya yaś ca spṛhayed anandho baddhāya mukto vidhanāya (cāḍhyaḥ Cvāḍhyaḥ ) unmattacittāya ca kalyacittaḥ spṛhāṃ sa kuryād viṣayātmakāya // andhāya yaś ca spṛhayed an-andho baddhāya mukto vidhanāya (cā aḍhyaḥ Cvā āḍhyaḥ ) unmatta-cittāya ca kalya-cittaḥ spṛhāṃ sa kuryād viṣaya-ātmakāya // (bhaikṣopabhogīti ca Cbhikṣopabhogī vara )nānukampyaḥ kṛtī jarāmṛtyubhayaṃ titīrṣuḥ ihottamaṃ śāntisukhaṃ ca yasya paratra duḥkhāni ca saṃvṛtāni // (bhaikṣa-upabhogi īti ca Cbhikṣā-upabhogī vara )na anukampyaḥ kṛtī jarā-mṛtyu-bhayaṃ titīrṣuḥ iha uttamaṃ śānti-sukhaṃ ca yasya paratra duḥkhāni ca saṃvṛtāni // lakṣmyāṃ mahatyām api vartamānas tṛṣṇābhibhūtas tv anukampitavyaḥ prāpnoti yaḥ śāntisukhaṃ na ceha paratra (duḥkhaiḥ Cduḥkhaṃ )pratigṛhyate ca // lakṣmyāṃ mahatyām api vartamānas tṛṣṇā-abhibhūtas tv anukampitavyaḥ prāpnoti yaḥ śānti-sukhaṃ na ca iha paratra (duḥkhaiḥ Cduḥkhaṃ )pratigṛhyate ca // evaṃ tu vaktuṃ bhavato 'nurūpaṃ sattvasya vṛttasya kulasya caiva mamāpi voḍhuṃ sadṛśaṃ pratijñāṃ sattvasya vṛttasya kulasya caiva // evaṃ tu vaktuṃ bhavato 'nu-rūpaṃ sattvasya vṛttasya kulasya ca eva mama api voḍhuṃ sa-dṛśaṃ pratijñāṃ sattvasya vṛttasya kulasya ca eva // ahaṃ hi saṃsāra(śareṇa Crasena )viddho viniḥsṛtaḥ (śāntim Cśāntam )avāptukāmaḥ neccheyam āptuṃ tridive 'pi rājyaṃ nirāmayaṃ kiṃ (bata Cvata )mānuṣeṣu // ahaṃ hi saṃsāra-(śareṇa Crasena )viddho viniḥsṛtaḥ (śāntim Cśāntam )avāptu-kāmaḥ na iccheyam āptuṃ tri-dive 'pi rājyaṃ nir-āmayaṃ kiṃ (bata Cvata )mānuṣeṣu // trivargasevāṃ nṛpa yat tu kṛtsnataḥ paro manuṣyārtha iti tvam āttha mām anartha ity (eva mamātra darśanaṃ Cāttha mamārthadarśanaṃ kṣayī trivargo hi na cāpi tarpakaḥ // tri-varga-sevāṃ nṛpa yat tu kṛtsnataḥ paro manuṣya-artha iti tvam āttha mām an-artha ity (eva mama atra darśanaṃ Cāttha mama artha-darśanaṃ kṣayī tri-vargo hi na ca api tarpakaḥ // pade tu yasmin na jarā na (bhīr na ruṅ Cbhīrutā na janma naivoparamo na (cādhayaḥ Cvādhayaḥ ) tam eva manye puruṣārtham uttamaṃ na vidyate yatra punaḥ punaḥ kriyā // pade tu yasmin na jarā na (bhīr na ruṅ Cbhīrutā na janma na eva uparamo na (cā adhayaḥ Cvā ādhayaḥ ) tam eva manye puruṣa-artham uttamaṃ na vidyate yatra punaḥ punaḥ kriyā // yad apy avocaḥ paripālyatāṃ jarā navaṃ vayo gacchati vikriyām iti aniścayo 'yaṃ capalaṃ hi dṛśyate jarāpy adhīrā dhṛtimac ca yauvanam // yad apy avocaḥ paripālyatāṃ jarā navaṃ vayo gacchati vikriyām iti a-niścayo 'yaṃ capalaṃ hi dṛśyate jara āpy a-dhīrā dhṛtimac ca yauvanam // svakarmadakṣaś ca (yadāntako Cyadā tu ko )jagad vayaḥsu (sarveṣv avaśaṃ vikarṣati Csarveṣu ca saṃvikarṣati ) vināśakāle katham avyavasthite jarā pratīkṣyā viduṣā śamepsunā // sva-karma-dakṣaś ca (yada āntako Cyadā tu ko )jagad vayaḥsu (sarveṣv a-vaśaṃ vikarṣati Csarveṣu ca saṃvikarṣati ) vināśa-kāle katham a-vyavasthite jarā pratīkṣyā viduṣā śama-īpsunā // jarāyudho vyādhivikīrṇasāyako yadāntako vyādha (ivāśivaḥ Civāśritaḥ )sthitaḥ prajāmṛgān bhāgyavanāśritāṃs tudan vayaḥprakarṣaṃ prati ko manorathaḥ // jarā-āyudho vyādhi-vikīrṇa-sāyako yada āntako vyādha (iva a-śivaḥ Civā aśritaḥ )sthitaḥ prajā-mṛgān bhāgya-vana-āśritāṃs tudan vayaḥ-prakarṣaṃ prati ko mano-rathaḥ // (ato Csuto )yuvā vā sthaviro 'thavā śiśus tathā tvarāvān iha kartum arhati yathā bhaved dharmavataḥ (kṛtātmanaḥ Ckṛpātmanaḥ pravṛttir iṣṭā vinivṛttir eva vā // (ato Csuto )yuvā vā sthaviro 'tha-vā śiśus tathā tvarāvān iha kartum arhati yathā bhaved dharmavataḥ (kṛta-ātmanaḥ Ckṛpā-ātmanaḥ pravṛttir iṣṭā vinivṛttir eva vā // yad āttha (cāpīṣṭaCvā dīpta)phalāṃ kulocitāṃ kuruṣva dharmāya makhakriyām iti namo makhebhyo na hi kāmaye sukhaṃ parasya duḥkha(kriyayā yad iṣyate Ckriyayāpadiśyate ) // yad āttha (ca api iṣṭa-Cvā dīpta-)phalāṃ kula-ucitāṃ kuruṣva dharmāya makha-kriyām iti namo makhebhyo na hi kāmaye sukhaṃ parasya duḥkha-(kriyayā yad iṣyate Ckriyayā āpadiśyate ) // paraṃ hi hantuṃ vivaśaṃ phalepsayā na yuktarūpaṃ karuṇātmanaḥ sataḥ kratoḥ phalaṃ yady api śāśvataṃ bhavet tathāpi kṛtvā kim (u yat kṣayātmakam Cupakṣayātmakam ) // paraṃ hi hantuṃ vi-vaśaṃ phala-īpsayā na yukta-rūpaṃ karuṇā-ātmanaḥ sataḥ kratoḥ phalaṃ yady api śāśvataṃ bhavet tatha āpi kṛtvā kim (u yat kṣaya-ātmakam Cupakṣaya-ātmakam ) // bhavec ca dharmo yadi nāparo vidhir vratena śīlena manaḥśamena vā tathāpi naivārhati sevituṃ kratuṃ viśasya yasmin param ucyate phalam // bhavec ca dharmo yadi na a-paro vidhir vratena śīlena manaḥ-śamena vā tatha āpi na eva arhati sevituṃ kratuṃ viśasya yasmin param ucyate phalam // ihāpi tāvat puruṣasya tiṣṭhataḥ pravartate yat parahiṃsayā sukham tad apy aniṣṭaṃ saghṛṇasya dhīmato bhavāntare kiṃ (bata Cvata )yan na dṛśyate // iha api tāvat puruṣasya tiṣṭhataḥ pravartate yat para-hiṃsayā sukham tad apy an-iṣṭaṃ sa-ghṛṇasya dhīmato bhava-antare kiṃ (bata Cvata )yan na dṛśyate // na ca pratāryo 'smi phalapravṛttaye bhaveṣu rājan ramate na me manaḥ latā ivāmbhodharavṛṣṭitāḍitāḥ pravṛttayaḥ sarvagatā hi cañcalāḥ // na ca pratāryo 'smi phala-pravṛttaye bhaveṣu rājan ramate na me manaḥ latā iva ambho-dhara-vṛṣṭi-tāḍitāḥ pravṛttayaḥ sarva-gatā hi cañcalāḥ // ihāgataś cāham ito didṛkṣayā muner arāḍasya vimokṣavādinaḥ prayāmi cādyaiva nṛpāstu te śivaṃ vacaḥ (kṣamethā mama tattvaCkṣamethāḥ śamatattva)niṣṭhuram // ihā agataś ca aham ito didṛkṣayā muner arāḍasya vimokṣa-vādinaḥ prayāmi ca adya eva nṛ-pa astu te śivaṃ vacaḥ (kṣamethā mama tattva-Ckṣamethāḥ śama-tattva-)niṣṭhuram // (avendravad Cathendravad )divy ava śaśvad arkavad guṇair ava śreya ihāva gām ava avāyur āryair ava satsutān ava śriyaś ca rājann ava dharmam ātmanaḥ // (ava indravad Catha indravad )divy ava śaśvad arkavad guṇair ava śreya iha ava gām ava avā ayur āryair ava sat-sutān ava śriyaś ca rājann ava dharmam ātmanaḥ // himāriketūdbhava(saṃbhavāntare Csaṃplavāntare yathā dvijo yāti vimokṣayaṃs tanum himāri(śatrukṣayaCśatruṃ kṣaya)śatru(ghātane Cghātinas tathāntare yāhi (vimokṣayan Cvimocayan )manaḥ // hima-ari-ketu-udbhava-(saṃbhava-antare Csaṃplava antare yathā dvi-jo yāti vimokṣayaṃs tanum hima-ari-(śatru-kṣaya-Cśatruṃ kṣaya-)śatru-(ghātane Cghātinas tatha āntare yāhi (vimokṣayan Cvimocayan )manaḥ // nṛpo 'bravīt sāñjalir āgataspṛho yatheṣṭam (āpnotu Cāpnoti )bhavān avighnataḥ avāpya kāle kṛtakṛtyatām imāṃ mamāpi kāryo bhavatā tv anugrahaḥ // nṛ-po 'bravīt sa-añjalir āgata-spṛho yathā-iṣṭam (āpnotu Cāpnoti )bhavān a-vighnataḥ avāpya kāle kṛta-kṛtyatām imāṃ mama api kāryo bhavatā tv anugrahaḥ // sthiraṃ pratijñāya tatheti pārthive tataḥ sa vaiśvaṃtaram āśramaṃ yayau parivrajantaṃ (tam udīkṣya Csamudīkṣya )vismito nṛpo 'pi (vavrāja puriṃ girivrajam Cca prāpur imaṃ giriṃ vrajan ) // sthiraṃ pratijñāya tatha īti pārthive tataḥ sa vaiśvaṃtaram āśramaṃ yayau parivrajantaṃ (tam udīkṣya Csamudīkṣya )vismito nṛ-po 'pi (vavrāja puriṃ giri-vrajam Cca prāpur imaṃ giriṃ vrajan ) // [[iti (Cśrī-C)buddha-carite mahā-kāvye (Caśva-ghoṣa-kṛte C)kāma-vigarhaṇo nāmai7kā-daśaḥ sargaḥ -- 11 --]] tataḥ śamavihārasya muner ikṣvākucandramāḥ arāḍasyāśramaṃ bheje vapuṣā pūrayann iva // tataḥ śama-vihārasya muner ikṣvāku-candra-māḥ arāḍasyā aśramaṃ bheje vapuṣā pūrayann iva // sa kālāmasagotreṇa tenālokyaiva dūrataḥ uccaiḥ svāgatam ity uktaḥ samīpam upajagmivān // sa kālāma-sa-gotreṇa tenā alokya eva dūrataḥ uccaiḥ sv-āgatam ity uktaḥ samīpam upajagmivān // tāv ubhau nyāyataḥ pṛṣṭvā dhātusāmyaṃ parasparam dāravyor medhyayor vṛṣyoḥ śucau deśe (niṣedatuḥ Cniṣīdatuḥ ) // tāv ubhau nyāyataḥ pṛṣṭvā dhātu-sāmyaṃ paras-param dāravyor medhyayor vṛṣyoḥ śucau deśe (niṣedatuḥ Cniṣīdatuḥ ) // tam āsīnaṃ nṛpasutaṃ so 'bravīn munisattamaḥ bahumānaviśālābhyāṃ darśanābhyāṃ pibann iva // tam āsīnaṃ nṛ-pa-sutaṃ so 'bravīn muni-sattamaḥ bahu-māna-viśālābhyāṃ darśanābhyāṃ pibann iva // viditaṃ me yathā saumya niṣkrānto bhavanād asi chittvā snehamayaṃ pāśaṃ pāśaṃ dṛpta iva dvipaḥ // viditaṃ me yathā saumya niṣkrānto bhavanād asi chittvā snehamayaṃ pāśaṃ pāśaṃ dṛpta iva dvi-paḥ // sarvathā dhṛtimac caiva prājñaṃ caiva manas tava yas tvaṃ prāptaḥ śriyaṃ tyaktvā latāṃ viṣaphalām iva // sarvathā dhṛtimac ca eva prājñaṃ ca eva manas tava yas tvaṃ prāptaḥ śriyaṃ tyaktvā latāṃ viṣa-phalām iva // nāścaryaṃ jīrṇavayaso yaj jagmuḥ pārthivā vanam apatyebhyaḥ śriyaṃ dattvā bhuktocchiṣṭām iva srajam // nā aścaryaṃ jīrṇa-vayaso yaj jagmuḥ pārthivā vanam apatyebhyaḥ śriyaṃ dattvā bhukta-ucchiṣṭām iva srajam // idaṃ me matam āścaryaṃ nave vayasi yad bhavān abhuktvaiva śriyaṃ prāptaḥ sthito viṣayagocare // idaṃ me matam āścaryaṃ nave vayasi yad bhavān a-bhuktva aiva śriyaṃ prāptaḥ sthito viṣaya-go-care // tad vijñātum imaṃ dharmaṃ paramaṃ bhājanaṃ bhavān jñāna(plavam Cpūrvam )adhiṣṭhāya śīghraṃ duḥkhārṇavaṃ tara // tad vijñātum imaṃ dharmaṃ paramaṃ bhājanaṃ bhavān jñāna-(plavam Cpūrvam )adhiṣṭhāya śīghraṃ duḥkha-arṇavaṃ tara // śiṣye yady api vijñāte śāstraṃ kālena (varṇyate Cvartate ) gāmbhīryād vyavasāyāc ca (na parīkṣyo Csuparīkṣyo )bhavān mama // śiṣye yady api vijñāte śāstraṃ kālena (varṇyate Cvartate ) gāmbhīryād vyavasāyāc ca (na parīkṣyo Csu-parīkṣyo )bhavān mama // iti vākyam arāḍasya vijñāya sa (narar1ṣabhaḥ Cnarādhipaḥ ) babhūva paramaprītaḥ provācottaram eva ca // iti vākyam arāḍasya vijñāya sa (narar1ṣabhaḥ Cnara-adhipaḥ ) babhūva parama-prītaḥ provāca uttaram eva ca // viraktasyāpi yad idaṃ saumukhyaṃ bhavataḥ param akṛtārtho 'py anenāsmi kṛtārtha iva saṃprati // viraktasya api yad idaṃ saumukhyaṃ bhavataḥ param a-kṛta-artho 'py anena asmi kṛta-artha iva saṃ-prati // didṛkṣur iva hi jyotir yiyāsur iva daiśikam tvad(darśanam Cdarśanād )ahaṃ manye titīrṣur iva ca plavam // didṛkṣur iva hi jyotir yiyāsur iva daiśikam tvad-(darśanam Cdarśanād )ahaṃ manye titīrṣur iva ca plavam // tasmād arhasi tad vaktuṃ vaktavyaṃ yadi manyase jarāmaraṇarogebhyo yathāyaṃ parimucyate // tasmād arhasi tad vaktuṃ vaktavyaṃ yadi manyase jarā-maraṇa-rogebhyo yatha āyaṃ parimucyate // ity arāḍaḥ kumārasya māhātmyād eva coditaḥ saṃkṣiptaṃ kathayāṃ cakre svasya śāstrasya niścayam // ity arāḍaḥ kumārasya māhātmyād eva coditaḥ saṃkṣiptaṃ kathayāṃ cakre svasya śāstrasya niścayam // śrūyatām ayam asmākaṃ siddhāntaḥ śṛṇvatāṃ vara yathā bhavati saṃsāro yathā (caiva nivartate Cvai parivartate ) // śrūyatām ayam asmākaṃ siddha-antaḥ śṛṇvatāṃ vara yathā bhavati saṃsāro yathā (ca eva nivartate Cvai parivartate ) // prakṛtiś ca vikāraś ca janma mṛtyur jaraiva ca tat tāvat sattvam ity uktaṃ sthirasattva parehi (tat Cnaḥ ) // prakṛtiś ca vikāraś ca janma mṛtyur jara aiva ca tat tāvat sattvam ity uktaṃ sthira-sattva parehi (tat Cnaḥ ) // tatra tu (prakṛtiṃ Cprakṛtir )nāma viddhi prakṛtikovida pañca bhūtāny ahaṃkāraṃ buddhim avyaktam eva ca // tatra tu (prakṛtiṃ Cprakṛtir )nāma viddhi prakṛti-kovida pañca bhūtāny ahaṃ-kāraṃ buddhim a-vyaktam eva ca // vikāra iti (budhyasva Cbuddhiṃ tu viṣayān indriyāṇi ca pāṇipādaṃ ca vādaṃ ca pāyūpasthaṃ tathā manaḥ // vikāra iti (budhyasva Cbuddhiṃ tu viṣayān indriyāṇi ca pāṇi-pādaṃ ca vādaṃ ca pāyu-upasthaṃ tathā manaḥ // asya kṣetrasya vijñānāt kṣetrajña iti saṃjñi ca kṣetrajña iti cātmānaṃ kathayanty ātmacintakāḥ // asya kṣetrasya vijñānāt kṣetra-jña iti saṃjñi ca kṣetra-jña iti cā atmānaṃ kathayanty ātma-cintakāḥ // saśiṣyaḥ kapilaś ceha (pratibuddhir Cpratibuddha )iti smṛtiḥ sa(putro 'pratibuddhas tu Cputraḥ pratibuddhaś ca prajāpatir ihocyate // sa-śiṣyaḥ kapilaś ca iha (pratibuddhir Cpratibuddha )iti smṛtiḥ sa-(putro 'pratibuddhas tu Cputraḥ pratibuddhaś ca prajā-patir iha ucyate // jāyate jīryate caiva (bādhyate Cbudhyate )mriyate ca yat tad vyaktam iti vijñeyam avyaktaṃ tu viparyayāt // jāyate jīryate ca eva (bādhyate Cbudhyate )mriyate ca yat tad vyaktam iti vijñeyam a-vyaktaṃ tu viparyayāt // ajñānaṃ karma tṛṣṇā ca jñeyāḥ saṃsārahetavaḥ sthito 'smiṃs tritaye (jantus Cyas tu tat sattvaṃ (nātivartate Cnābhivartate ) // a-jñānaṃ karma tṛṣṇā ca jñeyāḥ saṃsāra-hetavaḥ sthito 'smiṃs tritaye (jantus Cyas tu tat sattvaṃ (na ativartate Cna abhivartate ) // vipratyayād ahaṃkārāt saṃdehād abhisaṃplavāt aviśeṣānupāyābhyāṃ saṅgād abhyavapātataḥ // vi-pratyayād ahaṃ-kārāt saṃdehād abhisaṃplavāt a-viśeṣa-an-upāyābhyāṃ saṅgād abhyavapātataḥ // tatra vipratyayo nāma viparītaṃ pravartate anyathā kurute kāryaṃ mantavyaṃ manyate 'nyathā // tatra vi-pratyayo nāma viparītaṃ pravartate anyathā kurute kāryaṃ mantavyaṃ manyate 'nyathā // bravīmy aham ahaṃ vedmi gacchāmy aham ahaṃ sthitaḥ itīhaivam ahaṃkāras tv anahaṃkāra vartate // bravīmy aham ahaṃ vedmi gacchāmy aham ahaṃ sthitaḥ iti iha evam ahaṃ-kāras tv an-ahaṃ-kāra vartate // yas tu (bhāvān asaṃdigdhān Cbhāvena saṃdigdhān ekībhāvena paśyati mṛtpiṇḍavad asaṃdeha saṃdehaḥ sa ihocyate // yas tu (bhāvān a-saṃdigdhān Cbhāvena saṃdigdhān ekī-bhāvena paśyati mṛt-piṇḍa-vad a-saṃdeha saṃdehaḥ sa iha ucyate // ya evāhaṃ sa evedaṃ mano buddhiś ca karma ca yaś (caivaiṣa Ccaivaṃ sa )gaṇaḥ so 'ham iti yaḥ so 'bhisaṃplavaḥ // ya eva ahaṃ sa eva idaṃ mano buddhiś ca karma ca yaś (ca eva eṣa Cca evaṃ sa )gaṇaḥ so 'ham iti yaḥ so 'bhisaṃplavaḥ // aviśeṣaṃ viśeṣajña pratibuddhāprabuddhayoḥ prakṛtīnāṃ ca yo veda so 'viśeṣa iti smṛtaḥ // a-viśeṣaṃ viśeṣa-jña pratibuddha-a-prabuddhayoḥ prakṛtīnāṃ ca yo veda so 'viśeṣa iti smṛtaḥ // namaskāravaṣaṭkārau prokṣaṇābhyukṣaṇādayaḥ anupāya iti prājñair upāyajña praveditaḥ // namas-kāra-vaṣaṭ-kārau prokṣaṇa-abhyukṣaṇa-ādayaḥ an-upāya iti prājñair upāya-jña praveditaḥ // sajjate yena durmedhā mano(vāgbuddhikarmabhiḥ Cvākkarmabuddhibhiḥ ) viṣayeṣv anabhiṣvaṅga so 'bhiṣvaṅga iti smṛtaḥ // sajjate yena dur-medhā mano-(vāg-buddhi-karmabhiḥ Cvāk-karma-buddhibhiḥ ) viṣayeṣv an-abhiṣvaṅga so 'bhiṣvaṅga iti smṛtaḥ // mamedam aham asyeti yad duḥkham abhimanyate vijñeyo 'bhyavapātaḥ sa saṃsāre yena pātyate // mama idam aham asya iti yad duḥkham abhimanyate vijñeyo 'bhyavapātaḥ sa saṃsāre yena pātyate // ity a(vidyāṃ Cvidyā )hi (vidvān sa Cvidvāṃsaḥ [??] pañca(parvāṃ Cparvā )samīhate tamo mohaṃ mahāmohaṃ tāmisradvayam eva ca // ity a-(vidyāṃ Cvidyā )hi (vidvān sa Cvidvāṃsaḥ [??] pañca-(parvāṃ Cparvā )samīhate tamo mohaṃ mahā-mohaṃ tāmisra-dvayam eva ca // tatrālasyaṃ tamo viddhi mohaṃ mṛtyuṃ ca janma ca mahāmohas tv asaṃmoha kāma ity (eva gamyatām Cavagamyatām ) // tatrā alasyaṃ tamo viddhi mohaṃ mṛtyuṃ ca janma ca mahā-mohas tv a-saṃmoha kāma ity (eva gamyatām Cavagamyatām ) // yasmād atra ca bhūtāni pramuhyanti mahānty api tasmād eṣa mahābāho mahāmoha iti smṛtaḥ // yasmād atra ca bhūtāni pramuhyanti mahānty api tasmād eṣa mahā-bāho mahā-moha iti smṛtaḥ // tāmisram iti cākrodha krodham evādhikurvate viṣādaṃ cāndhatāmisram aviṣāda pracakṣate // tāmisram iti ca a-krodha krodham eva adhikurvate viṣādaṃ ca andha-tāmisram a-viṣāda pracakṣate // anayāvidyayā bālaḥ saṃyuktaḥ pañcaparvayā saṃsāre duḥkhabhūyiṣṭhe janmasv abhiniṣicyate // anaya ā-vidyayā bālaḥ saṃyuktaḥ pañca-parvayā saṃsāre duḥkha-bhūyiṣṭhe janmasv abhiniṣicyate // draṣṭā śrotā ca mantā ca (kāryakaraṇam Ckāryaṃ karaṇam )eva ca aham ity evam āgamya saṃsāre parivartate // draṣṭā śrotā ca mantā ca (kārya-karaṇam Ckāryaṃ karaṇam )eva ca aham ity evam āgamya saṃsāre parivartate // (ihaibhir City ebhir )hetubhir dhīman (janmaCtamaḥ)srotaḥ pravartate hetva(bhāvāt Cbhāve )phalābhāva iti vijñātum arhasi // (iha ebhir City ebhir )hetubhir dhīman (janma-Ctamaḥ-)srotaḥ pravartate hetv-a-(bhāvāt Cbhāve )phala-a-bhāva iti vijñātum arhasi // tatra (samyaṅCsamyag)matir vidyān mokṣakāma catuṣṭayam pratibuddhāprabuddhau ca vyaktam avyaktam eva ca // tatra (samyaṅ-Csamyag-)matir vidyān mokṣa-kāma catuṣṭayam pratibuddha-a-prabuddhau ca vyaktam a-vyaktam eva ca // yathāvad etad vijñāya kṣetrajño hi catuṣṭayam (ājavaṃjavatāṃ Cārjavaṃ javatāṃ )hitvā prāpnoti padam akṣaram // yathāvad etad vijñāya kṣetra-jño hi catuṣṭayam (ājavaṃjavatāṃ Cārjavaṃ javatāṃ )hitvā prāpnoti padam a-kṣaram // ityarthaṃ brāhmaṇā loke paramabrahmavādinaḥ brahmacaryaṃ carantīha brāhmaṇān vāsayanti ca // ity-arthaṃ brāhmaṇā loke parama-brahma-vādinaḥ brahma-caryaṃ caranti iha brāhmaṇān vāsayanti ca // iti vākyam idaṃ śrutvā munes tasya nṛpātmajaḥ abhyupāyaṃ ca papraccha padam eva ca naiṣṭhikam // iti vākyam idaṃ śrutvā munes tasya nṛ-pa-ātma-jaḥ abhyupāyaṃ ca papraccha padam eva ca naiṣṭhikam // brahmacaryam idaṃ caryaṃ yathā yāvac ca yatra ca dharmasyāsya ca paryantaṃ bhavān vyākhyātum arhati // brahma-caryam idaṃ caryaṃ yathā yāvac ca yatra ca dharmasya asya ca pary-antaṃ bhavān vyākhyātum arhati // ity arāḍo yathāśāstraṃ vispaṣṭārthaṃ samāsataḥ tam evānyena kalpena dharmam asmai vyabhāṣata // ity arāḍo yathā-śāstraṃ vispaṣṭa-arthaṃ samāsataḥ tam eva anyena kalpena dharmam asmai vyabhāṣata // ayam ādau gṛhān muktvā bhaikṣākaṃ liṅgam āśritaḥ samudācāravistīrṇaṃ śīlam ādāya vartate // ayam ādau gṛhān muktvā bhaikṣākaṃ liṅgam āśritaḥ samudācāra-vistīrṇaṃ śīlam ādāya vartate // saṃtoṣaṃ param āsthāya yena tena yatas tataḥ viviktaṃ sevate vāsaṃ nirdvaṃdvaḥ śāstravitkṛtī // saṃtoṣaṃ param āsthāya yena tena yatas tataḥ viviktaṃ sevate vāsaṃ nir-dvaṃdvaḥ śāstra-vit-kṛtī // tato rāgād bhayaṃ dṛṣṭvā vairāgyāc ca paraṃ śivam nigṛhṇann indriyagrāmaṃ yatate manasaḥ (śame Cśrame ) // tato rāgād bhayaṃ dṛṣṭvā vairāgyāc ca paraṃ śivam nigṛhṇann indriya-grāmaṃ yatate manasaḥ (śame Cśrame ) // atho viviktaṃ kāmebhyo vyāpādādibhya eva ca vivekajam avāpnoti pūrvadhyānaṃ vitarkavat // atha u viviktaṃ kāmebhyo vyāpāda-ādibhya eva ca viveka-jam avāpnoti pūrva-dhyānaṃ vitarkavat // tac ca (dhyānasukhaṃ Cdhyānaṃ sukhaṃ )prāpya tat tad eva vitarkayan apūrvasukhalābhena hriyate bāliśo janaḥ // tac ca (dhyāna-sukhaṃ Cdhyānaṃ sukhaṃ )prāpya tat tad eva vitarkayan a-pūrva-sukha-lābhena hriyate bāliśo janaḥ // śamenaivaṃvidhenāyaṃ kāmadveṣavigarhiṇā brahmalokam avāpnoti paritoṣeṇa vañcitaḥ // śamena evaṃ-vidhena ayaṃ kāma-dveṣa-vigarhiṇā brahma-lokam avāpnoti paritoṣeṇa vañcitaḥ // jñātvā vidvān vitarkāṃs tu manaḥsaṃkṣobhakārakān tadviyuktam avāpnoti dhyānaṃ prītisukhānvitam // jñātvā vidvān vitarkāṃs tu manaḥ-saṃkṣobha-kārakān tad-viyuktam avāpnoti dhyānaṃ prīti-sukha-anvitam // hriyamāṇas tayā prītyā yo viśeṣaṃ na paśyati sthānaṃ bhāsvaram āpnoti deveṣv (ābhāsvareṣu saḥ Cābhāsureṣv api ) // hriyamāṇas tayā prītyā yo viśeṣaṃ na paśyati sthānaṃ bhāsvaram āpnoti deveṣv (ābhāsvareṣu saḥ Cābhā-sureṣv api ) // yas tu prītisukhāt tasmād vivecayati mānasam tṛtīyaṃ labhate dhyānaṃ sukhaṃ prītivivarjitam [Ed. C reads 12.57 after 12.54.] // yas tu prīti-sukhāt tasmād vivecayati mānasam tṛtīyaṃ labhate dhyānaṃ sukhaṃ prīti-vivarjitam [Ed. C reads 12.57 after 12.54.] // yas tu tasmin sukhe magno na viśeṣāya yatnavān śubhakṛtsnaiḥ sa sāmānyaṃ sukhaṃ prāpnoti daivataiḥ // yas tu tasmin sukhe magno na viśeṣāya yatnavān śubha-kṛtsnaiḥ sa sāmānyaṃ sukhaṃ prāpnoti daivataiḥ // tādṛśaṃ sukham āsādya yo na (rajyaty upekṣakaḥ Crajyann upekṣate ) caturthaṃ dhyānam āpnoti sukhaduḥkhavivarjitam // tā-dṛśaṃ sukham āsādya yo na (rajyaty upekṣakaḥ Crajyann upekṣate ) caturthaṃ dhyānam āpnoti sukha-duḥkha-vivarjitam // tatra kecid vyavasyanti mokṣa ity (abhimāninaḥ Capi māninaḥ ) sukhaduḥkhaparityāgād avyāpārāc ca cetasaḥ // tatra ke-cid vyavasyanti mokṣa ity (abhimāninaḥ Capi māninaḥ ) sukha-duḥkha-parityāgād a-vyāpārāc ca cetasaḥ // asya dhyānasya tu phalaṃ samaṃ devair bṛhatphalaiḥ kathayanti (bṛhatkālaṃ $ bṛhatCvṛhatphalaṃ vṛhat)prajñāparīkṣakāḥ // asya dhyānasya tu phalaṃ samaṃ devair bṛhat-phalaiḥ kathayanti (bṛhat-kālaṃ $ bṛhat-Cvṛhat-phalaṃ vṛhat-)prajñā-parīkṣakāḥ // samādher vyutthitas tasmād dṛṣṭvā doṣāṃś charīriṇām jñānam ārohati prājñaḥ śarīravinivṛttaye // samādher vyutthitas tasmād dṛṣṭvā doṣāṃś charīriṇām jñānam ārohati prājñaḥ śarīra-vinivṛttaye // tatas tad dhyānam utsṛjya viśeṣe kṛtaniścayaḥ kāmebhya iva (sa prājño Csatprājño rūpād api virajyate // tatas tad dhyānam utsṛjya viśeṣe kṛta-niścayaḥ kāmebhya iva (sa prājño Csat-prājño rūpād api virajyate // śarīre khāni yāny asmin tāny ādau parikalpayan ghaneṣv api tato dravyeṣv ākāśam adhimucyate // śarīre khāni yāny asmin tāny ādau parikalpayan ghaneṣv api tato dravyeṣv ākāśam adhimucyate // ākāśa(gatam Csamam )ātmānaṃ saṃkṣipya tv aparo budhaḥ (tad evānCtadaivān)antataḥ paśyan viśeṣam adhigacchati // ākāśa-(gatam Csamam )ātmānaṃ saṃkṣipya tv a-paro budhaḥ (tad eva an-Ctada aiva an-)antataḥ paśyan viśeṣam adhigacchati // adhyātma(kuśalas tv Ckuśaleṣv )anyo nivartyātmānam ātmanā kiṃcin nāstīti saṃpaśyann ākiṃcanya iti smṛtaḥ // adhy-ātma-(kuśalas tv Ckuśaleṣv )anyo nivartyā atmānam ātmanā kiṃ-cin na asti iti saṃpaśyann ākiṃcanya iti smṛtaḥ // tato muñjād iṣīkeva śakuniḥ pañjarād iva kṣetrajño niḥsṛto dehān mukta ity abhidhīyate // tato muñjād iṣīka īva śakuniḥ pañjarād iva kṣetra-jño niḥsṛto dehān mukta ity abhidhīyate // etat tat paramaṃ brahma nirliṅgaṃ dhruvam akṣaram yan mokṣa iti tattvajñāḥ kathayanti manīṣiṇaḥ // etat tat paramaṃ brahma nir-liṅgaṃ dhruvam a-kṣaram yan mokṣa iti tattva-jñāḥ kathayanti manīṣiṇaḥ // ity upāyaś ca mokṣaś ca mayā saṃdarśitas tava yadi jñātaṃ yadi (rucir Cruci yathāvat pratipadyatām // ity upāyaś ca mokṣaś ca mayā saṃdarśitas tava yadi jñātaṃ yadi (rucir Cruci yathāvat pratipadyatām // jaigīṣavyo 'tha janako vṛddhaś caiva parāśaraḥ imaṃ panthānam āsādya muktā hy anye ca mokṣiṇaḥ // jaigīṣavyo 'tha janako vṛddhaś ca eva parāśaraḥ imaṃ panthānam āsādya muktā hy anye ca mokṣiṇaḥ // iti tasya sa tad vākyaṃ gṛhītvā (tu Cna )vicārya ca pūrvahetubalaprāptaḥ pratyuttaram uvāca (ha Csaḥ ) // iti tasya sa tad vākyaṃ gṛhītvā (tu Cna )vicārya ca pūrva-hetu-bala-prāptaḥ praty-uttaram uvāca (ha Csaḥ ) // śrutaṃ jñānam idaṃ sūkṣmaṃ parataḥ parataḥ śivam (kṣetrajñasyāCkṣetreṣv asyā)parityāgād avaimy etad anaiṣṭhikam // śrutaṃ jñānam idaṃ sūkṣmaṃ parataḥ parataḥ śivam (kṣetra-jñasya a-Ckṣetreṣv asya a-)parityāgād avaimy etad a-naiṣṭhikam // vikāraprakṛtibhyo hi kṣetrajñaṃ muktam apy aham manye prasavadharmāṇaṃ (bījaCvīja)dharmāṇam eva ca // vikāra-prakṛtibhyo hi kṣetra-jñaṃ muktam apy aham manye prasava-dharmāṇaṃ (bīja-Cvīja-)dharmāṇam eva ca // viśuddho yady api hy ātmā nirmukta iti kalpyate ((Cbhūyaḥ pratyayasadbhāvād amuktaḥ sa bhaviṣyati C)) // viśuddho yady api hy ātmā nirmukta iti kalpyate ((Cbhūyaḥ pratyaya-sad-bhāvād a-muktaḥ sa bhaviṣyati C)) // ((Cṛtubhūmyambuvirahād yathā bījaṃ na rohatiC)) ((Crohati pratyayais tais tais tadvat so 'pi mato mama C)) // ((Cṛtu-bhūmy-ambu-virahād yathā bījaṃ na rohatiC)) ((Crohati pratyayais tais tais tadvat so 'pi mato mama C)) // ((Cyat karmājñānatṛṣṇānāṃ tyāgān mokṣaś ca kalpyateC)) atyantas tatparityāgaḥ saty ātmani na vidyate // ((Cyat karma-a-jñāna-tṛṣṇānāṃ tyāgān mokṣaś ca kalpyateC)) aty-antas tat-parityāgaḥ saty ātmani na vidyate // hitvā hitvā trayam idaṃ viśeṣas tūpalabhyate ātmanas tu sthitir yatra tatra sūkṣmam idaṃ trayam // hitvā hitvā trayam idaṃ viśeṣas tu upalabhyate ātmanas tu sthitir yatra tatra sūkṣmam idaṃ trayam // sūkṣmatvāc caiva doṣāṇām avyāpārāc ca cetasaḥ dīrghatvād āyuṣaś caiva mokṣas tu parikalpyate // sūkṣmatvāc ca eva doṣāṇām a-vyāpārāc ca cetasaḥ dīrghatvād āyuṣaś ca eva mokṣas tu parikalpyate // ahaṃkāraparityāgo yaś caiṣa parikalpyate saty ātmani parityāgo nāhaṃkārasya vidyate // ahaṃ-kāra-parityāgo yaś ca eṣa parikalpyate saty ātmani parityāgo na ahaṃ-kārasya vidyate // saṃkhyādibhir amuktaś ca nirguṇo na bhavaty ayam tasmād asati nairguṇye nāsya mokṣo 'bhidhīyate // saṃkhyā-ādibhir a-muktaś ca nir-guṇo na bhavaty ayam tasmād a-sati nairguṇye na asya mokṣo 'bhidhīyate // guṇino hi guṇānāṃ ca vyatireko na vidyate rūpoṣṇābhyāṃ virahito na hy agnir upalabhyate // guṇino hi guṇānāṃ ca vyatireko na vidyate rūpa-uṣṇābhyāṃ virahito na hy agnir upalabhyate // prāg dehān na bhaved dehī prāg guṇebhyas tathā guṇī (tasmād Ckasmād )ādau vimuktaḥ (san Csañ śarīrī badhyate punaḥ // prāg dehān na bhaved dehī prāg guṇebhyas tathā guṇī (tasmād Ckasmād )ādau vimuktaḥ (san Csañ śarīrī badhyate punaḥ // kṣetrajño viśarīraś ca jño vā syād ajña eva vā yadi jño jñeyam asyāsti jñeye sati na mucyate // kṣetra-jño vi-śarīraś ca jño vā syād a-jña eva vā yadi jño jñeyam asya asti jñeye sati na mucyate // athājña iti siddho vaḥ kalpitena kim ātmanā vināpi hy ātmanājñānaṃ prasiddhaṃ kāṣṭhakuḍyavat // atha a-jña iti siddho vaḥ kalpitena kim ātmanā vina āpi hy ātmana ā-jñānaṃ prasiddhaṃ kāṣṭha-kuḍyavat // parataḥ paratas tyāgo yasmāt tu guṇavān smṛtaḥ tasmāt sarvaparityāgān manye kṛtsnāṃ kṛtārthatām // parataḥ paratas tyāgo yasmāt tu guṇavān smṛtaḥ tasmāt sarva-parityāgān manye kṛtsnāṃ kṛta-arthatām // iti dharmam arāḍasya viditvā na tutoṣa saḥ akṛtsnam iti vijñāya tataḥ pratijagāma ha // iti dharmam arāḍasya viditvā na tutoṣa saḥ a-kṛtsnam iti vijñāya tataḥ pratijagāma ha // viśeṣam atha śuśrūṣur udrakasyāśramaṃ yayau ātmagrāhāc ca tasyāpi jagṛhe na sa darśanam // viśeṣam atha śuśrūṣur udrakasyā aśramaṃ yayau ātma-grāhāc ca tasya api jagṛhe na sa darśanam // saṃjñāsaṃjñitvayor doṣaṃ jñātvā hi munir udrakaḥ ākiṃcinyāt paraṃ lebhe (asaṃjñāsaṃjñātmikāṃ Csaṃjñāsaṃjñātmikāṃ )gatim // saṃjñā-saṃjñitvayor doṣaṃ jñātvā hi munir udrakaḥ ākiṃcinyāt paraṃ lebhe (a-saṃjñā-a-saṃjñā-ātmikāṃ Csaṃjñā-a-saṃjñā-ātmikāṃ )gatim // yasmāc cālambane sūkṣme saṃjñāsaṃjñe tataḥ param nāsaṃjñī naiva saṃjñīti tasmāt (tatragataCtatra gata)spṛhaḥ // yasmāc cā alambane sūkṣme saṃjñā-a-saṃjñe tataḥ param na-a-saṃjñī na eva saṃjñi īti tasmāt (tatra-gata-Ctatra gata-)spṛhaḥ // yataś ca buddhis tatraiva sthitānyatrāpracāriṇī (sūkṣmāpaṭvī Csūkṣmāpādi )tatas tatra nāsaṃjñitvaṃ na saṃjñitā // yataś ca buddhis tatra eva sthita ānyatra a-pracāriṇī (sūkṣma ā-paṭvī Csūkṣma āpādi )tatas tatra na a-saṃjñitvaṃ na saṃjñitā // yasmāc ca (tad Ctam )api prāpya punar āvartate jagat bodhisattvaḥ paraṃ prepsus tasmād udrakam atyajat // yasmāc ca (tad Ctam )api prāpya punar āvartate jagat bodhi-sattvaḥ paraṃ prepsus tasmād udrakam atyajat // tato hitvāśramaṃ tasya śreyoarthī kṛtaniścayaḥ bheje gayasya rājar1ṣer nagarīsaṃjñam āśramam // tato hitvā āśramaṃ tasya śreyo-arthī kṛta-niścayaḥ bheje gayasya rājar1ṣer nagarī-saṃjñam āśramam // atha nairañjanātīre śucau śuciparākramaḥ cakāra vāsam ekānta (vihārābhiratir C(vihārābhivratī )muniḥ // atha nairañjanā-tīre śucau śuci-parākramaḥ cakāra vāsam eka-anta (vihāra-abhiratir C(vihāra-abhivratī )muniḥ // ((C xxx tatpūrvaṃ pañcendriyavaśoddhatānC)) ((Ctapaḥ xx vratino bhikṣūn ... pañca niraikṣata C)) // ((C xxx tat-pūrvaṃ pañca-indriya-vaśa-uddhatānC)) ((Ctapaḥ xx vratino bhikṣūn ... pañca niraikṣata C)) // (te copatasthur Cpañcopatasthur )dṛṣṭvātra bhikṣavas taṃ mumukṣavaḥ puṇyārjitadhanārogyam indriyārthā iveśvaram // (te ca upatasthur Cpañca upatasthur )dṛṣṭva ātra bhikṣavas taṃ mumukṣavaḥ puṇya-arjita-dhana-ārogyam indriya-arthā ivā iśvaram // saṃpūjyamānas taiḥ prahvair (vinayād anuvartibhiḥ Cvinayānatamūrtibhiḥ ) tadvaśasthāyibhiḥ śiṣyair lolair mana ivendriyaiḥ // saṃpūjyamānas taiḥ prahvair (vinayād anuvartibhiḥ Cvinaya-ānata-mūrtibhiḥ ) tad-vaśa-sthāyibhiḥ śiṣyair lolair mana iva indriyaiḥ // mṛtyujanmāntakaraṇe syād upāyo 'yam ity atha duṣkarāṇi samārebhe tapāṃsy anaśanena saḥ // mṛtyu-janma-anta-karaṇe syād upāyo 'yam ity atha duṣ-karāṇi samārebhe tapāṃsy an-aśanena saḥ // upavāsavidhīn naikān kurvan naradurācarān varṣāṇi ṣaṭ (śamaCkarma)prepsur akarot kārśyam ātmanaḥ // upavāsa-vidhīn na-ekān kurvan nara-dur-ācarān varṣāṇi ṣaṭ (śama-Ckarma-)prepsur akarot kārśyam ātmanaḥ // annakāleṣu caikaikaiḥ (sa kolaCsakola)tilataṇḍulaiḥ apārapārasaṃsāra pāraṃ prepsur apārayat // anna-kāleṣu ca eka-ekaiḥ (sa kola-Csa-kola-)tila-taṇḍulaiḥ a-pāra-pāra-saṃsāra pāraṃ prepsur apārayat // dehād apacayas tena tapasā tasya yaḥ kṛtaḥ sa evopacayo bhūyas tejasāsya kṛto 'bhavat // dehād apacayas tena tapasā tasya yaḥ kṛtaḥ sa eva upacayo bhūyas tejasa āsya kṛto 'bhavat // kṛśo 'py akṛśakīrtiśrīr hlādaṃ cakre 'nya(cakṣuṣām Ccakṣuṣam ) kumudānām iva śarac chuklapakṣādicandramāḥ // kṛśo 'py a-kṛśa-kīrti-śrīr hlādaṃ cakre 'nya-(cakṣuṣām Ccakṣuṣam ) kumudānām iva śarac chukla-pakṣa-ādi-candra-māḥ // tvagasthiśeṣo niḥśeṣair medaḥpiśitaśoṇitaiḥ kṣīṇo 'py akṣīṇagāmbhīryaḥ samudra iva sa vyabhāt // tvag-asthi-śeṣo niḥ-śeṣair medaḥ-piśita-śoṇitaiḥ kṣīṇo 'py a-kṣīṇa-gāmbhīryaḥ samudra iva sa vyabhāt // atha kaṣṭatapaḥspaṣṭa vyarthakliṣṭatanur muniḥ bhavabhīrur imāṃ cakre buddhim buddhatvakāṅkṣayā // atha kaṣṭa-tapaḥ-spaṣṭa vy-artha-kliṣṭa-tanur muniḥ bhava-bhīrur imāṃ cakre buddhim buddhatva-kāṅkṣayā // nāyaṃ dharmo virāgāya na bodhāya na muktaye jambumūle mayā prāpto yas tadā sa vidhir dhruvaḥ // na ayaṃ dharmo virāgāya na bodhāya na muktaye jambu-mūle mayā prāpto yas tadā sa vidhir dhruvaḥ // na cāsau durbalenāptuṃ śakyam ity āgatādaraḥ śarīrabalavṛddhyartham idaṃ bhūyo 'nvacintayat // na ca asau dur-balenā aptuṃ śakyam ity āgata-ādaraḥ śarīra-bala-vṛddhy-artham idaṃ bhūyo 'nvacintayat // kṣutpipāsāśramaklāntaḥ śramād asvasthamānasaḥ prāpnuyān manasāvāpyaṃ phalaṃ katham anirvṛtaḥ // kṣut-pipāsā-śrama-klāntaḥ śramād a-sva-stha-mānasaḥ prāpnuyān manasa āvāpyaṃ phalaṃ katham a-nirvṛtaḥ // nirvṛtiḥ prāpyate samyak satatendriyatarpaṇāt saṃtarpitendriyatayā manaḥsvāsthyam avāpyate // nirvṛtiḥ prāpyate samyak satata-indriya-tarpaṇāt saṃtarpita-indriyatayā manaḥ-svāsthyam avāpyate // svasthaprasannamanasaḥ samādhir upapadyate samādhiyuktacittasya dhyānayogaḥ pravartate // sva-stha-prasanna-manasaḥ samādhir upapadyate samādhi-yukta-cittasya dhyāna-yogaḥ pravartate // dhyānapravartanād dharmāḥ prāpyante yair avāpyate durlabhaṃ śāntam ajaraṃ paraṃ tad amṛtaṃ padam // dhyāna-pravartanād dharmāḥ prāpyante yair avāpyate dur-labhaṃ śāntam a-jaraṃ paraṃ tad a-mṛtaṃ padam // tasmād āhāramūlo 'yam upāya itiniścayaḥ (āhāraCasūri)karaṇe dhīraḥ kṛtvāmitamatir matim // tasmād āhāra-mūlo 'yam upāya iti-niścayaḥ (āhāra-Casūri-)karaṇe dhīraḥ kṛtva ā-mita-matir matim // snāto nairañjanātīrād uttatāra śanaiḥ kṛśaḥ bhaktyāvanataśākhāgrair dattahastas taṭadrumaiḥ // snāto nairañjanā-tīrād uttatāra śanaiḥ kṛśaḥ bhaktya āvanata-śākha-agrair datta-hastas taṭa-drumaiḥ // atha gopādhipasutā daivatair abhicoditā udbhūtahṛdayānandā tatra nandabalāgamat // atha go-pa-adhipa-sutā daivatair abhicoditā udbhūta-hṛdaya-ānandā tatra nanda-balā āgamat // sitaśaṅkhojjvalabhujā nīlakambalavāsinī saphenamālānīlāmbur yamuneva saridvarā // sita-śaṅkha-ujjvala-bhujā nīla-kambala-vāsinī sa-phena-mālā-nīla-ambur yamuna īva sarid-varā // sā (śrāddhāvardhitaCśraddhāvardhita)prītir vikasallocanotpalā śirasā praṇipatyainaṃ grāhayām āsa pāyasam // sā (śrāddha-āvardhita-Cśraddhā-vardhita-)prītir vikasal-locana-utpalā śirasā praṇipatya enaṃ grāhayām āsa pāyasam // kṛtvā tadupabhogena prāptajanmaphalāṃ sa tām bodhiprāptau samartho 'bhūt saṃtarpitaṣaḍindriyaḥ // kṛtvā tad-upabhogena prāpta-janma-phalāṃ sa tām bodhi-prāptau sam-artho 'bhūt saṃtarpita-ṣaḍ-indriyaḥ // paryāptāpyāna(mūrtiś Cmūrtaś )ca (sārthaṃ svaCsārdhaṃ su)yaśasā muniḥ kānti(dhairye babhāraikaḥ $ śaśāṅkārṇavayor dvayoḥ Cdhairyaikabhāraikaḥ śaśāṅkārṇavaval babhau ) // paryāpta-āpyāna-(mūrtiś Cmūrtaś )ca (sa-arthaṃ sva-Csa-ardhaṃ su-)yaśasā muniḥ kānti-(dhairye babhāra ekaḥ $ śaśa-aṅka-arṇavayor dvayoḥ Cdhairya-eka-bhāra-ekaḥ śaśa-aṅka-arṇavaval babhau ) // āvṛtta iti vijñāya taṃ jahuḥ (pañca bhikṣavaḥ Cpañcabhikṣavaḥ ) manīṣiṇam ivātmānaṃ nirmuktaṃ (pañca dhātavaḥ Cpañcadhātavaḥ ) // āvṛtta iti vijñāya taṃ jahuḥ (pañca bhikṣavaḥ Cpañca-bhikṣavaḥ ) manīṣiṇam ivā atmānaṃ nirmuktaṃ (pañca dhātavaḥ Cpañca-dhātavaḥ ) // vyavasāyadvitīyo 'tha śādvalās tīrṇabhūtalam so 'śvatthamūlaṃ prayayau bodhāya kṛtaniścayaḥ // vyavasāya-dvitīyo 'tha śādvalās tīrṇa-bhū-talam so 'śvattha-mūlaṃ prayayau bodhāya kṛta-niścayaḥ // tatas tadānīṃ gajarājavikramaḥ padasvanenānupamena bodhitaḥ mahāmuner āgatabodhiniścayo jagāda kālo bhujagottamaḥ stutim // tatas tadānīṃ gaja-rāja-vikramaḥ pada-svanena an-upamena bodhitaḥ mahā-muner āgata-bodhi-niścayo jagāda kālo bhuja-ga-uttamaḥ stutim // yathā mune tvaccaraṇāvapīḍitā muhur muhur niṣṭanatīva medinī yathā ca te rājati sūryavat prabhā dhruvaṃ tvam iṣṭaṃ phalam adya bhokṣyase // yathā mune tvac-caraṇa-avapīḍitā muhur muhur niṣṭanati iva medinī yathā ca te rājati sūryavat prabhā dhruvaṃ tvam iṣṭaṃ phalam adya bhokṣyase // yathā bhramantyo divi (cāṣaCvāya)paṅktayaḥ pradakṣiṇaṃ tvāṃ kamalākṣa kurvate yathā ca saumyā divi vānti vāyavas tvam adya buddho niyataṃ bhaviṣyasi // yathā bhramantyo divi (cāṣa-Cvāya-)paṅktayaḥ pra-dakṣiṇaṃ tvāṃ kamala-akṣa kurvate yathā ca saumyā divi vānti vāyavas tvam adya buddho niyataṃ bhaviṣyasi // tato bhujaṃgapravareṇa saṃstutas tṛṇāny upādāya śucīni lāvakāt kṛtapratijño niṣasāda bodhaye mahātaror mūlam upāśritaḥ śuceḥ // tato bhujaṃ-ga-pravareṇa saṃstutas tṛṇāny upādāya śucīni lāvakāt kṛta-pratijño niṣasāda bodhaye mahā-taror mūlam upāśritaḥ śuceḥ // tataḥ sa paryaṅkam akampyam uttamaṃ babandha suptoragabhogapiṇḍitam bhinadmi tāvad bhuvi naitad āsanaṃ na yāmi yāvat kṛtakṛtyatām iti // tataḥ sa pary-aṅkam a-kampyam uttamaṃ babandha supta-ura-ga-bhoga-piṇḍitam bhinadmi tāvad bhuvi na etad āsanaṃ na yāmi yāvat kṛta-kṛtyatām iti // tato yayur mudam atulāṃ divaukaso (vavāśire Cvavāsire )na mṛga(gaṇāḥ Cgaṇā [Wrong sandhi in ed. EJH.])na pakṣiṇaḥ na sasvanur vanataravo 'nilāhatāḥ kṛtāsane bhagavati (niścitātmani Cniścalātmani ) // tato yayur mudam a-tulāṃ diva-okaso (vavāśire Cvavāsire )na mṛga-(gaṇāḥ Cgaṇā [Wrong sandhi in ed. EJH.])na pakṣiṇaḥ na sasvanur vana-taravo 'nila-āhatāḥ kṛta-āsane bhagavati (niścita-ātmani Cniś-cala-ātmani ) // [[iti (Cśrī-C)buddha-carite mahā-kāvye (Caśva-ghoṣa-kṛte C)arāḍa-darśano nāma dvā-daśaḥ sargaḥ -- 12 --]] tasmin vimokṣāya kṛtapratijñe rājar1ṣivaṃśaprabhave mahar2ṣau tatropaviṣṭe prajaharṣa lokas tatrāsa saddharmaripus tu māraḥ // tasmin vimokṣāya kṛta-pratijñe rājar1ṣi-vaṃśa-prabhave mahar2ṣau tatra upaviṣṭe prajaharṣa lokas tatrāsa sad-dharma-ripus tu māraḥ // yaṃ kāmadevaṃ pravadanti loke citrāyudhaṃ puṣpaśaraṃ tathaiva kāmapracārādhipatiṃ tam eva mokṣadviṣaṃ māram udāharanti // yaṃ kāma-devaṃ pravadanti loke citra-āyudhaṃ puṣpa-śaraṃ tatha aiva kāma-pracāra-adhi-patiṃ tam eva mokṣa-dviṣaṃ māram udāharanti // tasyātmajā vibhramaharṣadarpās tisro (aratiCrati)prītitṛṣaś ca kanyāḥ papracchur enaṃ manaso vikāraṃ sa tāṃś ca tāś caiva vaco (abhyuvāca Cbabhāṣe ) // tasya-ātma-jā vibhrama-harṣa-darpās tisro (a-rati-Crati-)prīti-tṛṣaś ca kanyāḥ papracchur enaṃ manaso vikāraṃ sa tāṃś ca tāś ca eva vaco (abhyuvāca Cbabhāṣe ) // asau munir niścayavarma bibhrat sattvāyudhaṃ buddhiśaraṃ vikṛṣya jigīṣur āste viṣayān madīyān tasmād ayaṃ me manaso viṣādaḥ // asau munir niścaya-varma bibhrat sattva-āyudhaṃ buddhi-śaraṃ vikṛṣya jigīṣur āste viṣayān madīyān tasmād ayaṃ me manaso viṣādaḥ // yadi hy asau mām abhibhūya yāti lokāya cākhyāty apavargamārgam śūnyas tato 'yaṃ viṣayo mamādya vṛttāc cyutasyeva videhabhartuḥ // yadi hy asau mām abhibhūya yāti lokāya cā akhyāty apavarga-mārgam śūnyas tato 'yaṃ viṣayo mama adya vṛttāc cyutasya iva videha-bhartuḥ // tad yāvad evaiṣa na labdhacakṣur madgocare tiṣṭhati yāvad eva yāsyāmi tāvad vratam asya bhettuṃ setuṃ nadīvega (ivātivṛddhaḥ Civābhivṛddhaḥ ) // tad yāvad eva eṣa na labdha-cakṣur mad-go-care tiṣṭhati yāvad eva yāsyāmi tāvad vratam asya bhettuṃ setuṃ nadī-vega (iva ati-vṛddhaḥ Civa abhivṛddhaḥ ) // tato dhanuḥ puṣpamayaṃ gṛhītvā (śarān jaganmohaCśarāṃs tathā moha)karāṃś ca pañca so 'śvatthamūlaṃ sasuto 'bhyagacchad asvāsthyakārī manasaḥ prajānām // tato dhanuḥ puṣpamayaṃ gṛhītvā (śarān jagan-moha-Cśarāṃs tathā moha-)karāṃś ca pañca so 'śva-ttha-mūlaṃ sa-suto 'bhyagacchad a-svāsthya-kārī manasaḥ prajānām // atha praśāntaṃ munim āsanasthaṃ pāraṃ titīrṣuṃ bhavasāgarasya viṣajya savyaṃ karam āyudhāgre (krīḍan Ckrīḍañ )śareṇedam uvāca māraḥ // atha praśāntaṃ munim āsana-sthaṃ pāraṃ titīrṣuṃ bhava-sāgarasya viṣajya savyaṃ karam āyudha-agre (krīḍan Ckrīḍañ )śareṇa idam uvāca māraḥ // uttiṣṭha bhoḥ kṣatriya mṛtyubhīta (cara svadharmaṃ Cvarasva dharmaṃ )tyaja mokṣadharmam (bāṇaiś Cvāṇaiś )ca (yajñaiś ca C xxx )vinīya (lokaṃ Clokān (lokāt padaṃ Clokān parān )prāpnuhi vāsavasya // uttiṣṭha bhoḥ kṣatriya mṛtyu-bhīta (cara sva-dharmaṃ Cvarasva dharmaṃ )tyaja mokṣa-dharmam (bāṇaiś Cvāṇaiś )ca (yajñaiś ca C xxx )vinīya (lokaṃ Clokān (lokāt padaṃ Clokān parān )prāpnuhi vāsavasya // panthā hi niryātum ayaṃ yaśasyo yo vāhitaḥ pūrvatamair narendraiḥ jātasya rājar1ṣikule viśāle bhaikṣākam aślāghyam idaṃ prapattum // panthā hi niryātum ayaṃ yaśasyo yo vāhitaḥ pūrvatamair nara-indraiḥ jātasya rājar1ṣi-kule viśāle bhaikṣākam a-ślāghyam idaṃ prapattum // athādya nottiṣṭhasi (niścitātman Cniścitātmā bhava sthiro mā vimucaḥ pratijñām mayodyato hy eṣa śaraḥ sa eva yaḥ (śūrpake Csūryake )mīnaripau vimuktaḥ // atha adya na uttiṣṭhasi (niścita-ātman Cniścita-ātmā bhava sthiro mā vimucaḥ pratijñām maya ūdyato hy eṣa śaraḥ sa eva yaḥ (śūrpake Csūryake )mīna-ripau vimuktaḥ // (spṛṣṭaḥ Cpṛṣṭaḥ )sa cānena kathaṃcid aiḍaḥ somasya naptāpy abhavad vicittaḥ sa cābhavac (chaṃtanur Cchāṃtanur )asvatantraḥ kṣīṇe yuge kiṃ (bata Cvata )durbalo 'nyaḥ // (spṛṣṭaḥ Cpṛṣṭaḥ )sa ca anena kathaṃ-cid aiḍaḥ somasya napta āpy abhavad vi-cittaḥ sa ca abhavac (chaṃ-tanur Cchāṃtanur )a-sva-tantraḥ kṣīṇe yuge kiṃ (bata Cvata )dur-balo 'nyaḥ // tat kṣipram uttiṣṭha labhasva saṃjñāṃ (bāṇo Cvāṇo )hy ayaṃ tiṣṭhati lelihānaḥ priyāvidheyeṣu ratipriyeṣu yaṃ cakravākeṣv (iva Capi )notsṛjāmi // tat kṣipram uttiṣṭha labhasva saṃjñāṃ (bāṇo Cvāṇo )hy ayaṃ tiṣṭhati lelihānaḥ priyā-vidheyeṣu rati-priyeṣu yaṃ cakra-vākeṣv (iva Capi )na utsṛjāmi // ity evam ukto 'pi yadā nirāstho naivāsanaṃ śākyamunir bibheda śaraṃ tato 'smai visasarja māraḥ kanyāś ca kṛtvā purataḥ sutāṃś ca // ity evam ukto 'pi yadā nir-āstho na evā asanaṃ śākya-munir bibheda śaraṃ tato 'smai visasarja māraḥ kanyāś ca kṛtvā purataḥ sutāṃś ca // tasmiṃs tu (bāṇe Cvāṇe )api sa vipramukte cakāra nāsthāṃ na dhṛteś cacāla dṛṣṭvā tathainaṃ viṣasāda māraś cintāparītaś ca śanair jagāda // tasmiṃs tu (bāṇe Cvāṇe )api sa vipramukte cakāra nā asthāṃ na dhṛteś cacāla dṛṣṭvā tatha ainaṃ viṣasāda māraś cintā-parītaś ca śanair jagāda // śailendraputrīṃ prati yena viddho devo 'pi śaṃbhuś calito babhūva na cintayaty eṣa tam eva (bāṇaṃ Cvāṇaṃ kiṃ syād acitto na śaraḥ sa eṣaḥ // śaila-indra-putrīṃ prati yena viddho devo 'pi śaṃ-bhuś calito babhūva na cintayaty eṣa tam eva (bāṇaṃ Cvāṇaṃ kiṃ syād a-citto na śaraḥ sa eṣaḥ // tasmād ayaṃ nārhati puṣpa(bāṇaṃ Cvāṇaṃ na harṣaṇaṃ nāpi rater niyogam arhaty ayaṃ bhūtagaṇair a(saumyaiḥ Cśeṣaiḥ saṃtrāsanātarjanatāḍanāni // tasmād ayaṃ na arhati puṣpa-(bāṇaṃ Cvāṇaṃ na harṣaṇaṃ na api rater niyogam arhaty ayaṃ bhūta-gaṇair a-(saumyaiḥ Cśeṣaiḥ saṃtrāsana-ātarjana-tāḍanāni // sasmāra māraś ca tataḥ svasainyaṃ (vighnaṃ śame Cvidhvaṃsanaṃ )śākyamuneś cikīrṣan nānāśrayāś cānucarāḥ parīyuḥ (śalaCśara)drumaprāsagadāsihastāḥ // sasmāra māraś ca tataḥ sva-sainyaṃ (vighnaṃ śame Cvidhvaṃsanaṃ )śākya-muneś cikīrṣan nānā-āśrayāś ca anucarāḥ parīyuḥ (śala-Cśara-)druma-prāsa-gadā-asi-hastāḥ // varāhamīnāśvakharoṣṭravaktrā vyāghrar1kṣasiṃhadviradānanāś ca ekekṣaṇā naikamukhās triśīrṣā lambodarāś caiva pṛṣodarāś ca // varāha-mīna-aśva-khara-uṣṭra-vaktrā vyāghrar1kṣa-siṃha-dvi-rada-ānanāś ca eka-īkṣaṇā na-eka-mukhās tri-śīrṣā lamba-udarāś ca eva pṛṣa-udarāś ca // (ajānusakthā Cajāsu saktā )ghaṭajānavaś ca daṃṣṭrāyudhāś caiva nakhāyudhāś ca (karaṅkavaktrā Ckabandhuhastā )bahumūrtayaś ca bhagnārdhavaktrāś ca mahāmukhāś ca // (a-jānu-sakthā Cajāsu saktā )ghaṭa-jānavaś ca daṃṣṭra-āyudhāś ca eva nakha-āyudhāś ca (karaṅka-vaktrā Ckabandhu-hastā )bahu-mūrtayaś ca bhagna-ardha-vaktrāś ca mahā-mukhāś ca // (bhasmāruṇā Ctāmrāruṇā )lohita(binduCvindu)citrāḥ khaṭvāṅgahastā haridhūmrakeśāḥ lambasrajo vāraṇalambakarṇāś carmāmbarāś caiva nirambarāś ca // (bhasma-aruṇā Ctāmra-aruṇā )lohita-(bindu-Cvindu-)citrāḥ khaṭvā-aṅga-hastā hari-dhūmra-keśāḥ lamba-srajo vāraṇa-lamba-karṇāś carma-ambarāś ca eva nir-ambarāś ca // śvetārdhavaktrā haritārdhakāyās tāmrāś ca dhūmrā harayo 'sitāś ca (vyālottarāsaṅgaCvyāḍottarāsaṅga)bhujās tathaiva praghuṣṭaghaṇṭākulamekhalāś ca // śveta-ardha-vaktrā harita-ardha-kāyās tāmrāś ca dhūmrā harayo 'sitāś ca (vyāla-uttara-āsaṅga-Cvyāḍa-uttara-āsaṅga-)bhujās tatha aiva praghuṣṭa-ghaṇṭa-ākula-mekhalāś ca // tālapramāṇāś ca gṛhītaśūlā daṃṣṭrākarālāś ca śiśupramāṇāḥ urabhravaktrāś ca vihaṃ(gamākṣā Cgamāś ca mārjāravaktrāś ca manuṣyakāyāḥ // tāla-pramāṇāś ca gṛhīta-śūlā daṃṣṭra-ākarālāś ca śiśu-pramāṇāḥ urabhra-vaktrāś ca vihaṃ-(gama-ākṣā Cgamāś ca mārjāra-vaktrāś ca manuṣya-kāyāḥ // prakīrṇakeśāḥ śikhino 'rdhamuṇḍā (raktāmbarā Crajjvambarā )vyākulaveṣṭanāś ca prahṛṣṭavaktrā bhṛkuṭīmukhāś ca tejoharāś caiva manoharāś ca // prakīrṇa-keśāḥ śikhino 'rdha-muṇḍā (rakta-ambarā Crajjv-ambarā )vyākula-veṣṭanāś ca prahṛṣṭa-vaktrā bhṛ-kuṭī-mukhāś ca tejo-harāś ca eva mano-harāś ca // kecid vrajanto bhṛśam āvavalgur anyoanyam āpupluvire tathānye cikrīḍur ākāśagatāś ca kecit kecic ca cerus tarumastakeṣu // ke-cid vrajanto bhṛśam āvavalgur anyo-anyam āpupluvire tatha ānye cikrīḍur ākāśa-gatāś ca ke-cit ke-cic ca cerus taru-mastakeṣu // nanarta kaścid bhramayaṃs triśūlaṃ kaś(cid vipusphūrja Ccid dha pusphūrja )gadāṃ vikarṣan harṣeṇa kaścid vṛṣavan (nanarda Cnanarta kaścit prajajvāla tanūruhebhyaḥ // nanarta kaś-cid bhramayaṃs tri-śūlaṃ kaś-(cid vipusphūrja Ccid dha pusphūrja )gadāṃ vikarṣan harṣeṇa kaś-cid vṛṣavan (nanarda Cnanarta kaś-cit prajajvāla tanū-ruhebhyaḥ // evaṃvidhā bhūtagaṇāḥ samantāt tad bodhimūlaṃ parivārya tasthuḥ jighṛkṣavaś caiva jighāṃsavaś ca bhartur niyogaṃ paripālayantaḥ // evaṃ-vidhā bhūta-gaṇāḥ sam-antāt tad bodhi-mūlaṃ parivārya tasthuḥ jighṛkṣavaś ca eva jighāṃsavaś ca bhartur niyogaṃ paripālayantaḥ // taṃ prekṣya mārasya ca pūrvarātre śākyar1ṣabhasyaiva ca yuddhakālam na dyauś cakāśe pṛthivī cakampe prajajvaluś caiva diśaḥ saśabdāḥ // taṃ prekṣya mārasya ca pūrva-rātre śākyar1ṣabhasya eva ca yuddha-kālam na dyauś cakāśe pṛthivī cakampe prajajvaluś ca eva diśaḥ sa-śabdāḥ // (viṣvag Cviśvag )vavau vāyur udīrṇavegas tārā na rejur na babhau śaśāṅkaḥ tamaś ca bhūyo (vitatāna rātriḥ Cvitatāra rātreḥ sarve ca saṃcukṣubhire samudrāḥ // (viṣvag Cviśvag )vavau vāyur udīrṇa-vegas tārā na rejur na babhau śaśa-aṅkaḥ tamaś ca bhūyo (vitatāna rātriḥ Cvitatāra rātreḥ sarve ca saṃcukṣubhire samudrāḥ // mahībhṛto dharmaparāś ca nāgā mahāmuner vighnam amṛṣyamāṇāḥ māraṃ prati krodhavivṛttanetrā niḥśaśvasuś caiva jajṛmbhire ca // mahī-bhṛto dharma-parāś ca nāgā mahā-muner vighnam a-mṛṣyamāṇāḥ māraṃ prati krodha-vivṛtta-netrā niḥśaśvasuś ca eva jajṛmbhire ca // śuddhādhivāsā vibudhar1ṣayas tu saddharmasiddhyartham (abhipravṛttāḥ Civa pravṛttāḥ ) māre 'nukampāṃ manasā pracakrur virāgabhāvāt tu na roṣam īyuḥ // śuddha-adhivāsā vibudhar1ṣayas tu sad-dharma-siddhy-artham (abhipravṛttāḥ Civa pravṛttāḥ ) māre 'nukampāṃ manasā pracakrur vi-rāga-bhāvāt tu na roṣam īyuḥ // tad bodhimūlaṃ samavekṣya kīrṇaṃ hiṃsātmanā mārabalena tena dharmātmabhir lokavimokṣakāmair babhūva hāhākṛtam (antarīkṣe Cantarīkṣam ) // tad bodhi-mūlaṃ samavekṣya kīrṇaṃ hiṃsā-ātmanā māra-balena tena dharma-ātmabhir loka-vimokṣa-kāmair babhūva hāhā-kṛtam (antarīkṣe Cantarīkṣam ) // (upaplavaṃ Cupaplutaṃ )dharma(vidhes Cvidas )tu tasya dṛṣṭvā sthitaṃ mārabalaṃ mahar2ṣiḥ na cukṣubhe nāpi yayau vikāraṃ madhye gavāṃ siṃha ivopaviṣṭaḥ // (upaplavaṃ Cupaplutaṃ )dharma-(vidhes Cvidas )tu tasya dṛṣṭvā sthitaṃ māra-balaṃ mahar2ṣiḥ na cukṣubhe na api yayau vikāraṃ madhye gavāṃ siṃha iva upaviṣṭaḥ // māras tato bhūtacamūm udīrṇām ājñāpayām āsa bhayāya tasya svaiḥ svaiḥ prabhāvair atha sāsya senā taddhairyabhedāya matiṃ cakāra // māras tato bhūta-camūm udīrṇām ājñāpayām āsa bhayāya tasya svaiḥ svaiḥ prabhāvair atha sa āsya senā tad-dhairya-bhedāya matiṃ cakāra // kecic calan naikavilambijihvās (tīkṣṇāgraCtīkṣṇogra)daṃṣṭrā harimaṇḍalākṣāḥ vidāritāsyāḥ sthiraśaṅkukarṇāḥ saṃtrāsayantaḥ kila nāma tasthuḥ // ke-cic calan na-eka-vilambi-jihvās (tīkṣṇa-agra-Ctīkṣṇa-ugra-)daṃṣṭrā hari-maṇḍala-akṣāḥ vidārita-āsyāḥ sthira-śaṅku-karṇāḥ saṃtrāsayantaḥ kila nāma tasthuḥ // tebhyaḥ sthitebhyaḥ sa tathāvidhebhyaḥ rūpeṇa bhāvena ca dāruṇebhyaḥ na vivyathe nodvivije mahar2ṣiḥ (krīḍatsuCkrīḍan su)bālebhya ivoddhatebhyaḥ // tebhyaḥ sthitebhyaḥ sa tathā-vidhebhyaḥ rūpeṇa bhāvena ca dāruṇebhyaḥ na vivyathe na udvivije mahar2ṣiḥ (krīḍat-su-Ckrīḍan su-)bālebhya iva uddhatebhyaḥ // kaścit tato (roṣaCraudra)vivṛttadṛṣṭis tasmai gadām udyamayāṃ cakāra tastambha bāhuḥ sagadas tato 'sya puraṃdarasyeva purā savajraḥ // kaś-cit tato (roṣa-Craudra-)vivṛtta-dṛṣṭis tasmai gadām udyamayāṃ cakāra tastambha bāhuḥ sa-gadas tato 'sya puraṃ-darasya iva purā sa-vajraḥ // kecit samudyamya śilās tarūṃś ca viṣehire naiva munau vimoktum petuḥ savṛkṣāḥ saśilās tathaiva vajrāvabhagnā iva vindhyapādāḥ // ke-cit samudyamya śilās tarūṃś ca viṣehire na eva munau vimoktum petuḥ sa-vṛkṣāḥ sa-śilās tatha aiva vajra-avabhagnā iva vindhya-pādāḥ // kaiścit samutpatya nabho vimuktāḥ śilāś ca vṛkṣāś ca paraśvadhāś ca tasthur nabhasy eva na cāvapetuḥ saṃdhyābhrapādā iva naikavarṇāḥ // kaiś-cit samutpatya nabho vimuktāḥ śilāś ca vṛkṣāś ca paraśvadhāś ca tasthur nabhasy eva na ca avapetuḥ saṃdhyā-abhra-pādā iva na-eka-varṇāḥ // cikṣepa tasyopari dīptam anyaḥ kaḍaṅgaraṃ parvataśṛṅgamātram yan muktamātraṃ gaganastham eva tasyānubhāvāc chatadhā (paphāla Cbabhūva ) // cikṣepa tasya upari dīptam anyaḥ kaḍaṅgaraṃ parvata-śṛṅga-mātram yan mukta-mātraṃ gagana-stham eva tasya anubhāvāc chatadhā (paphāla Cbabhūva ) // kaścij jalann arka ivoditaḥ khād aṅgāravarṣaṃ mahad utsasarja cūṛnāni cāmīkarakandarāṇāṃ kalpātyaye merur iva pradīptaḥ // kaś-cij jalann arka iva uditaḥ khād aṅgāra-varṣaṃ mahad utsasarja cūṛnāni cāmīkara-kandarāṇāṃ kalpa-atyaye merur iva pradīptaḥ // tad bodhimūle pravikīryamāṇam aṅgāravarṣaṃ tu savisphuliṅgam maitrīvihārād ṛṣisattamasya babhūva raktotpala(pattraCpatra)varṣaḥ // tad bodhi-mūle pravikīryamāṇam aṅgāra-varṣaṃ tu sa-visphuliṅgam maitrī-vihārād ṛṣi-sattamasya babhūva rakta-utpala-(pattra-Cpatra-)varṣaḥ // śarīracittavyasanātapais tair evaṃvidhais taiś ca nipātyamānaiḥ naivāsanāc chaākyamuniś cacāla (svaniścayaṃ Csvaṃ niścayaṃ )bandhum ivopaguhya // śarīra-citta-vyasana-ātapais tair evaṃ-vidhais taiś ca nipātyamānaiḥ na evā asanāc chaākya-muniś cacāla (sva-niścayaṃ Csvaṃ niścayaṃ )bandhum iva upaguhya // athāpare (nirjigilur Cnirjagalur )mukhebhyaḥ sarpān vijīrṇebhya iva drumebhyaḥ te mantrabaddhā iva tatsamīpe na śaśvasur (notsasṛpur Cnalutsasṛjur )na celuḥ // atha a-pare (nirjigilur Cnirjagalur )mukhebhyaḥ sarpān vijīrṇebhya iva drumebhyaḥ te mantra-baddhā iva tat-samīpe na śaśvasur (na utsasṛpur Cnalutsasṛjur )na celuḥ // bhūtvāpare vāridharā (bṛhantaḥ Cvṛhantaḥ savidyutaḥ sāśanicaṇḍaghoṣāḥ tasmin drume tatyajur aśmavarṣaṃ tat puṣ.pavarṣaṃ ruciraṃ babhūva // bhūtva ā-pare vāri-dharā (bṛhantaḥ Cvṛhantaḥ sa-vidyutaḥ sa-aśani-caṇḍa-ghoṣāḥ tasmin drume tatyajur aśma-varṣaṃ tat puṣ.pa-varṣaṃ ruciraṃ babhūva // cāpe 'tha (bāṇo Cvāṇo )nihito 'pareṇa jajvāla tatraiva na niṣpapāta anīśvarasyātmani (dhūyamāno Cdhūryamāṇo durmarṣaṇasyeva narasya manyuḥ // cāpe 'tha (bāṇo Cvāṇo )nihito 'pareṇa jajvāla tatra eva na niṣpapāta an-īśvarasyā atmani (dhūyamāno Cdhūryamāṇo dur-marṣaṇasya iva narasya manyuḥ // pañceṣavo 'nyena tu vipramuktās tasthur (nabhasy Cnayaty )eva munau na petuḥ saṃsārabhīror viṣayapravṛttau pañcendriyāṇīva parīkṣakasya // pañca iṣavo 'nyena tu vipramuktās tasthur (nabhasy Cnayaty )eva munau na petuḥ saṃsāra-bhīror viṣaya-pravṛttau pañca indriyāṇi iva parīkṣakasya // jighāṃsayānyaḥ prasasāra ruṣṭo gadāṃ gṛhītvābhimukho mahar2ṣeḥ so 'prāpta(kāmo Ckālo )vivaśaḥ papāta doṣeṣv ivānarthakareṣu lokaḥ // jighāṃsaya ānyaḥ prasasāra ruṣṭo gadāṃ gṛhītva ābhi-mukho mahar2ṣeḥ so 'prāpta-(kāmo Ckālo )vi-vaśaḥ papāta doṣeṣv iva an-artha-kareṣu lokaḥ // strī meghakālī tu kapālahastā kartuṃ mahar2ṣeḥ kila (cittamoham Cmohacittam ) babhrāma tatrāniyataṃ na tasthau calātmano buddhir ivāgameṣu // strī megha-kālī tu kapāla-hastā kartuṃ mahar2ṣeḥ kila (citta-moham Cmoha-cittam ) babhrāma tatra a-niyataṃ na tasthau cala-ātmano buddhir ivā agameṣu // kaścit pradīptaṃ praṇidhāya cakṣur netrāgnināśīviṣavad didhakṣuḥ tatraiva (nāsīnam Cnāsīt taṃ )ṛṣiṃ dadarśa kāmātmakaḥ śreya ivopadiṣṭam // kaś-cit pradīptaṃ praṇidhāya cakṣur netra-agninā āśī-viṣavad didhakṣuḥ tatra eva (nā asīnam Cna asīt taṃ )ṛṣiṃ dadarśa kāma-ātmakaḥ śreya iva upadiṣṭam // gurvīṃ śilām udyamayaṃs tathānyaḥ śaśrāma moghaṃ vihataprayatnaḥ niḥśreyasaṃ jñānasamādhigamyaṃ kāyaklamair dharmam ivāptukāmaḥ // gurvīṃ śilām udyamayaṃs tatha ānyaḥ śaśrāma moghaṃ vihata-prayatnaḥ niḥ-śreyasaṃ jñāna-samādhi-gamyaṃ kāya-klamair dharmam ivā aptu-kāmaḥ // tarakṣusiṃhākṛtayas tathānye praṇedur uccair mahataḥ praṇādān sattvāni yaiḥ saṃcukucuḥ samantād vajrāhatā dyauḥ phalatīti matvā // tarakṣu-siṃha-ākṛtayas tatha ānye praṇedur uccair mahataḥ praṇādān sattvāni yaiḥ saṃcukucuḥ sam-antād vajra-āhatā dyauḥ phalati iti matvā // mṛgā gajāś (cārtaCcārtta)ravān sṛjanto vidudruvuś caiva nililyire ca rātrau ca tasyām ahanīva digbhyaḥ khagā ruvantaḥ paripetur (ārtāḥ Cārttāḥ ) // mṛgā gajāś (cā arta-Ccā artta-)ravān sṛjanto vidudruvuś ca eva nililyire ca rātrau ca tasyām ahani iva digbhyaḥ kha-gā ruvantaḥ paripetur (ārtāḥ Cārttāḥ ) // teṣāṃ praṇādais tu tathāvidhais taiḥ sarveṣu bhūteṣv api kampiteṣu munir na tatrāsa na saṃcukoca ravair garutmān iva vāyasānām // teṣāṃ praṇādais tu tathā-vidhais taiḥ sarveṣu bhūteṣv api kampiteṣu munir na tatrāsa na saṃcukoca ravair garutmān iva vāyasānām // bhayāvahebhyaḥ pariṣadgaṇebhyo yathā yathā naiva munir bibhāya tathā tathā dharmabhṛtāṃ sapatnaḥ śokāc ca roṣāc ca (sasāda Csasāra )māraḥ // bhaya-āvahebhyaḥ pariṣad-gaṇebhyo yathā yathā na eva munir bibhāya tathā tathā dharma-bhṛtāṃ sa-patnaḥ śokāc ca roṣāc ca (sasāda Csasāra )māraḥ // bhūtaṃ tataḥ kiṃcid adṛśyarūpaṃ viśiṣṭa(bhūtaṃ Crūpaṃ )gaganastham eva dṛṣṭvar9ṣaye drugdham avairaruṣṭaṃ māraṃ babhāṣe mahatā svareṇa // bhūtaṃ tataḥ kiṃ-cid a-dṛśya-rūpaṃ viśiṣṭa-(bhūtaṃ Crūpaṃ )gagana-stham eva dṛṣṭvar9ṣaye drugdham a-vaira-ruṣṭaṃ māraṃ babhāṣe mahatā svareṇa // moghaṃ śramaṃ nārhasi māra kartuṃ hiṃsrātmatām utsṛja gaccha śarma naiṣa tvayā kampayituṃ hi śakyo mahāgirir merur ivānilena // moghaṃ śramaṃ na arhasi māra kartuṃ hiṃsrā-ātmatām utsṛja gaccha śarma na eṣa tvayā kampayituṃ hi śakyo mahā-girir merur iva anilena // apy uṣṇabhāvaṃ jvalanaḥ prajahyād āpo dravatvaṃ pṛthivī sthiratvam anekakalpācitapuṇyakarmā na tv eva jahyād vyavasāyam eṣaḥ // apy uṣṇa-bhāvaṃ jvalanaḥ prajahyād āpo dravatvaṃ pṛthivī sthiratvam an-eka-kalpa-ācita-puṇya-karmā na tv eva jahyād vyavasāyam eṣaḥ // yo niścayo hy asya parākramaś ca tejaś ca yad yā ca dayā prajāsu aprāpya notthāsyati tattvam eṣa tamāṃsy ahatveva sahasraraśmiḥ // yo niścayo hy asya parākramaś ca tejaś ca yad yā ca dayā prajāsu a-prāpya na utthāsyati tattvam eṣa tamāṃsy a-hatva īva sahasra-raśmiḥ // kāṣṭhaṃ hi mathnan labhate hutāśaṃ bhūmiṃ khanan vindati cāpi toyam nirbandhinaḥ kiṃ(cana nāsty asādhyaṃ Cca na nāsya sādhyaṃ nyāyena yuktaṃ ca kṛtaṃ ca sarvam // kāṣṭhaṃ hi mathnan labhate huta-āśaṃ bhūmiṃ khanan vindati ca api toyam nirbandhinaḥ kiṃ-(cana na asty a-sādhyaṃ Cca na na asya sādhyaṃ nyāyena yuktaṃ ca kṛtaṃ ca sarvam // tal lokam (ārtaṃ Cārttaṃ )karuṇāyamāno rogeṣu rāgādiṣu vartamānam mahā(bhiṣaṅ Cbhiṣag )nārhati vighnam eṣa jñānauṣadhārthaṃ parikhidyamānaḥ // tal lokam (ārtaṃ Cārttaṃ )karuṇāyamāno rogeṣu rāga-ādiṣu vartamānam mahā-(bhiṣaṅ Cbhiṣag )na arhati vighnam eṣa jñāna-auṣadha-arthaṃ parikhidyamānaḥ // hṛte ca loke bahubhiḥ kumārgaiḥ sanmārgam anvicchati yaḥ śrameṇa sa daiśikaḥ kṣobhayituṃ na yuktaṃ sudeśikaḥ sārthae iva pranaṣṭe // hṛte ca loke bahubhiḥ ku-mārgaiḥ san-mārgam anvicchati yaḥ śrameṇa sa daiśikaḥ kṣobhayituṃ na yuktaṃ su-deśikaḥ sārthae iva pranaṣṭe // sattveṣu naṣṭeṣu mahāndha(kāre Ckārair jñānapradīpaḥ kriyamāṇa eṣaḥ āryasya nirvāpayituṃ na sādhu prajvālyamānas tamasīva dīpaḥ // sattveṣu naṣṭeṣu mahā-andha-(kāre Ckārair jñāna-pradīpaḥ kriyamāṇa eṣaḥ āryasya nirvāpayituṃ na sādhu prajvālyamānas tamasi iva dīpaḥ // dṛṣṭvā ca saṃsāramaye mahaughe magnaṃ jagat pāram avindamānam yaś cedam uttārayituṃ pravṛttaḥ (kaś cintayet Ckaścin nayet )tasya tu pāpam āryaḥ // dṛṣṭvā ca saṃsāramaye mahā-oghe magnaṃ jagat pāram a-vindamānam yaś ca idam uttārayituṃ pravṛttaḥ (kaś cintayet Ckaś-cin nayet )tasya tu pāpam āryaḥ // kṣamāśipho dhairyavigāḍhamūlaś cāritrapuṣpaḥ smṛtibuddhiśākhaḥ jñānadrumo dharmaphalapradātā notpāṭanaṃ hy arhati vardhamānaḥ // kṣamā-śipho dhairya-vigāḍha-mūlaś cāritra-puṣpaḥ smṛti-buddhi-śākhaḥ jñāna-drumo dharma-phala-pradātā na utpāṭanaṃ hy arhati vardhamānaḥ // baddhāṃ dṛḍhaiś cetasi mohapāśair yasya prajāṃ mokṣayituṃ manīṣā tasmin jighāṃsā tava nopapannā śrānte jagadbandhanamokṣahetoḥ // baddhāṃ dṛḍhaiś cetasi moha-pāśair yasya prajāṃ mokṣayituṃ manīṣā tasmin jighāṃsā tava na upapannā śrānte jagad-bandhana-mokṣa-hetoḥ // bodhāya karmāṇi hi yāny anena kṛtāni teṣāṃ niyato 'dya kālaḥ sthāne tathāsminn upaviṣṭa eṣa yathaiva pūrve munayas tathaiva // bodhāya karmāṇi hi yāny anena kṛtāni teṣāṃ niyato 'dya kālaḥ sthāne tatha āsminn upaviṣṭa eṣa yatha aiva pūrve munayas tatha aiva // eṣā hi nābhir vasudhātalasya kṛtsnena yuktā parameṇa dhāmnā bhūmer ato 'nyo 'sti hi na pradeśo (vegaṃ Cveśaṃ )samādher (viṣaheta yo 'sya Cviṣayo hitasya ) // eṣā hi nābhir vasu-dhā-talasya kṛtsnena yuktā parameṇa dhāmnā bhūmer ato 'nyo 'sti hi na pradeśo (vegaṃ Cveśaṃ )samādher (viṣaheta yo 'sya Cviṣayo hitasya ) // tan mā kṛthāḥ śokam upehi śāntiṃ mā bhūn mahimnā tava māra mānaḥ viśrambhituṃ na kṣamam adhruvā śrīś cale pade (vismayam Ckiṃ padam )abhyupaiṣi // tan mā kṛthāḥ śokam upehi śāntiṃ mā bhūn mahimnā tava māra mānaḥ viśrambhituṃ na kṣamam a-dhruvā śrīś cale pade (vismayam Ckiṃ padam )abhyupaiṣi // tataḥ sa saṃśrutya ca tasya tad vaco mahāmuneḥ prekṣya ca niṣprakampatām jagāma māro vi(mano Cmanā )hatodyamaḥ śarair jagaccetasi yair (vihanyate Cvihanyase ) // tataḥ sa saṃśrutya ca tasya tad vaco mahā-muneḥ prekṣya ca niṣ-prakampatām jagāma māro vi-(mano Cmanā )hata-udyamaḥ śarair jagac-cetasi yair (vihanyate Cvihanyase ) // gatapraharṣā viphalīkṛtaśramā praviddhapāṣāṇakaḍaṅgaradrumā diśaḥ pradudrāva tato 'sya sā camūr hatāśrayeva dviṣatā dviṣaccamūḥ // gata-praharṣā vi-phalī-kṛta-śramā praviddha-pāṣāṇa-kaḍaṅgara-drumā diśaḥ pradudrāva tato 'sya sā camūr hata-āśraya īva dviṣatā dviṣac-camūḥ // dravati sa(paripakṣe Cparapakṣe )nirjite puṣpaketau jayati jitatamaske nīrajaske mahar2ṣau yuvatir iva sahāsā dyauś cakāśe sacandrā surabhi ca jalagarbhaṃ puṣpavarṣaṃ papāta // dravati sa-(paripakṣe Cpara-pakṣe )nirjite puṣpa-ketau jayati jita-tamaske nīrajaske mahar2ṣau yuvatir iva sa-hāsā dyauś cakāśe sa-candrā su-rabhi ca jala-garbhaṃ puṣpa-varṣaṃ papāta // X(Ctathāpi pāpīyasi nirjite gate diśaḥ praseduḥ prababhau niśākaraḥ Xdivo nipetur bhuvi puṣpavṛṣṭayo rarāja yoṣeva vikalmaṣā niśāC) // X(Ctatha āpi pāpīyasi nirjite gate diśaḥ praseduḥ prababhau niśā-karaḥ Xdivo nipetur bhuvi puṣpa-vṛṣṭayo rarāja yoṣa īva vi-kalmaṣā niśāC) // [[iti (Cśrī-C)buddha-carite mahā-kāvye 'śva-ghoṣa-kṛte māra-vijayo nāma trayo-daśaḥ sargaḥ -- 13 --]] tato mārabalaṃ jitvā dhairyeṇa ca śamena ca paramārthaṃ vijijñāsuḥ sa dadhyau dhyānakovidaḥ // tato māra-balaṃ jitvā dhairyeṇa ca śamena ca parama-arthaṃ vijijñāsuḥ sa dadhyau dhyāna-kovidaḥ // sarveṣu dhyānavidhiṣu prāpya caiśvaryam uttamam sasmāra prathame yāme pūrvajanmaparaṃparām // sarveṣu dhyāna-vidhiṣu prāpya cā eśvaryam uttamam sasmāra prathame yāme pūrva-janma-paraṃparām // amutrāham ayaṃ nāma cyutas tasmād ihāgataḥ iti janmasahasrāṇi sasmārānubhavann iva // amutra aham ayaṃ nāma cyutas tasmād ihā agataḥ iti janma-sahasrāṇi sasmāra anubhavann iva // smṛtvā janma ca mṛtyuṃ ca tāsu tāsūpapattiṣu tataḥ sattveṣu kāruṇyaṃ cakāra karuṇātmakaḥ // smṛtvā janma ca mṛtyuṃ ca tāsu tāsu upapattiṣu tataḥ sattveṣu kāruṇyaṃ cakāra karuṇa-ātmakaḥ // kṛtveha svajanotsargaṃ punar anyatra ca kriyāḥ atrāṇaḥ khalu loko 'yaṃ paribhramati cakravat // kṛtva īha sva-jana-utsargaṃ punar anyatra ca kriyāḥ a-trāṇaḥ khalu loko 'yaṃ paribhramati cakravat // ity evaṃ smaratas tasya babhūva niyatātmanaḥ kadalīgarbhaniḥsāraḥ saṃsāra iti niścayaḥ // ity evaṃ smaratas tasya babhūva niyata-ātmanaḥ kadalī-garbha-niḥ-sāraḥ saṃsāra iti niścayaḥ // dvitīye tv āgate yāme so 'dvitīyaparākramaḥ divyaṃ (lebhe Ccakṣuḥ )paraṃ (cakṣuḥ Clebhe sarvacakṣuṣmatāṃ varaḥ // dvitīye tv āgate yāme so 'dvitīya-parākramaḥ divyaṃ (lebhe Ccakṣuḥ )paraṃ (cakṣuḥ Clebhe sarva-cakṣuṣmatāṃ varaḥ // tatas tena sa divyena pariśuddhena cakṣuṣā dadarśa nikhilaṃ lokam ādarśae iva nirmale // tatas tena sa divyena pariśuddhena cakṣuṣā dadarśa nikhilaṃ lokam ādarśae iva nir-male // sattvānāṃ paśyatas tasya nikṛṣṭotkṛṣṭakarmaṇām pracyutiṃ copapattiṃ ca vavṛdhe karuṇātmatā // sattvānāṃ paśyatas tasya nikṛṣṭa-utkṛṣṭa-karmaṇām pracyutiṃ ca upapattiṃ ca vavṛdhe karuṇa-ātmatā // ime duṣkṛtakarmāṇaḥ prāṇino yānti durgatim ime 'nye śubhakarmāṇaḥ pratiṣṭhante tripiṣṭape // ime duṣ-kṛta-karmāṇaḥ prāṇino yānti dur-gatim ime 'nye śubha-karmāṇaḥ pratiṣṭhante tri-piṣṭape // upapannāḥ pratibhaye narake bhṛśadāruṇe amī duḥkhair bahuvidhaiḥ pīḍyante kṛpaṇaṃ (bata Cvata ) // upapannāḥ pratibhaye narake bhṛśa-dāruṇe amī duḥkhair bahu-vidhaiḥ pīḍyante kṛpaṇaṃ (bata Cvata ) // pāyyante kvathitaṃ kecid agnivarṇam ayorasam āropyante ruvanto 'nye niṣṭaptastambham āyasam // pāyyante kvathitaṃ ke-cid agni-varṇam ayo-rasam āropyante ruvanto 'nye niṣṭapta-stambham āyasam // pacyante piṣṭavat kecid ayaskumbhīṣv avāṅmukhāḥ dahyante karuṇaṃ kecid dīpteṣv aṅgārarāśiṣu // pacyante piṣṭavat ke-cid ayas-kumbhīṣv avāṅ-mukhāḥ dahyante karuṇaṃ ke-cid dīpteṣv aṅgāra-rāśiṣu // kecit tīkṣṇair ayodaṃṣṭrair bhakṣyante dāruṇaiḥ śvabhiḥ kecid dhṛṣṭair ayastuṇḍair vāyasair āyasair iva // ke-cit tīkṣṇair ayo-daṃṣṭrair bhakṣyante dāruṇaiḥ śvabhiḥ ke-cid dhṛṣṭair ayas-tuṇḍair vāyasair āyasair iva // kecid dāhapariśrāntāḥ śītacchāyābhikāṅkṣiṇaḥ asi(pattravanaṃ Cpatraṃ vanaṃ )nīlaṃ baddhā iva viśanty amī // ke-cid dāha-pariśrāntāḥ śīta-cchāyā-abhikāṅkṣiṇaḥ asi-(pattra-vanaṃ Cpatraṃ vanaṃ )nīlaṃ baddhā iva viśanty amī // pāṭyante dāruvat kecit kuṭhārair (baddhaCbahu)bāhavaḥ duḥkhe 'pi na (vipacyante Cvipadyante karmabhir dhāritāsavaḥ // pāṭyante dāruvat ke-cit kuṭhārair (baddha-Cbahu-)bāhavaḥ duḥkhe 'pi na (vipacyante Cvipadyante karmabhir dhārita-asavaḥ // sukhaṃ syād iti yat karma kṛtaṃ duḥkhanivṛttaye phalaṃ tasyedam avaśair duḥkham evopabhujyate // sukhaṃ syād iti yat karma kṛtaṃ duḥkha-nivṛttaye phalaṃ tasya idam a-vaśair duḥkham eva upabhujyate // sukhārtham aśubhaṃ kṛtvā yae ete bhṛśaduḥkhitāḥ āsvādaḥ sa kim eteṣāṃ karoti sukham aṇv api // sukha-artham a-śubhaṃ kṛtvā yae ete bhṛśa-duḥkhitāḥ āsvādaḥ sa kim eteṣāṃ karoti sukham aṇv api // hasadbhir yat kṛtaṃ karma kaluṣaṃ kaluṣātmabhiḥ etat pariṇate kāle krośadbhir anubhūyate // hasadbhir yat kṛtaṃ karma kaluṣaṃ kaluṣa-ātmabhiḥ etat pariṇate kāle krośadbhir anubhūyate // yady (evaṃ Ceva )pāpakarmāṇaḥ paśyeyuḥ karmaṇāṃ phalam vameyur (uṣṇaṃ rudhiraṃ Cuṣṇarudhiraṃ marmasv abhihatā iva // yady (evaṃ Ceva )pāpa-karmāṇaḥ paśyeyuḥ karmaṇāṃ phalam vameyur (uṣṇaṃ rudhiraṃ Cuṣṇa-rudhiraṃ marmasv abhihatā iva // X(Cśārīrebhyo 'pi duḥkhebhyo nārakebhyo manasvinaḥ Xanāryaiḥ saha saṃvāso mama kṛcchramatamo mataḥ // X(Cśārīrebhyo 'pi duḥkhebhyo nārakebhyo manasvinaḥ Xan-āryaiḥ saha saṃvāso mama kṛcchramatamo mataḥ // [Printed as spurious verse in a footnote in ed. EHJ.]C) ime 'nye karmabhiś citraiś cittavispandasaṃbhavaiḥ tiryagyonau vicitrāyām upapannās tapasvinaḥ // ime 'nye karmabhiś citraiś citta-vispanda-saṃbhavaiḥ tiryag-yonau vicitrāyām upapannās tapasvinaḥ // māṃsatvagbāladantārthaṃ vairād api madād api hanyante (kṛpaṇaṃ Ckṛpaṇā )yatra bandhūnāṃ paśyatām api // māṃsa-tvag-bāla-danta-arthaṃ vairād api madād api hanyante (kṛpaṇaṃ Ckṛpaṇā )yatra bandhūnāṃ paśyatām api // aśaknuvanto 'py avaśāḥ kṣuttarṣaśramapīḍitāḥ goaśvabhūtāś ca vāhyante pratodakṣatamūrtayaḥ // a-śaknuvanto 'py a-vaśāḥ kṣut-tarṣa-śrama-pīḍitāḥ go-aśva-bhūtāś ca vāhyante pratoda-kṣata-mūrtayaḥ // vāhyante gajabhūtāś ca balīyāṃso 'pi durbalaiḥ aṅkuśakliṣṭamūrdhānas tāḍitāḥ pādapārṣṇibhiḥ // vāhyante gaja-bhūtāś ca balīyāṃso 'pi dur-balaiḥ aṅkuśa-kliṣṭa-mūrdhānas tāḍitāḥ pāda-pārṣṇibhiḥ // satsv apy anyeṣu duḥkheṣu duḥkhaṃ yatra viśeṣataḥ parasparavirodhāc ca parādhīnatayaiva ca // satsv apy anyeṣu duḥkheṣu duḥkhaṃ yatra viśeṣataḥ paras-para-virodhāc ca parādhīnataya aiva ca // khasthāḥ khasthair hi bādhyante jalasthā jalacāribhiḥ sthalasthāḥ sthalasaṃsthaiś (ca $ prāpya caivetaretaraiḥ Ctu prāpyante cetaretaraiḥ ) // kha-sthāḥ kha-sthair hi bādhyante jala-sthā jala-cāribhiḥ sthala-sthāḥ sthala-saṃsthaiś (ca $ prāpya ca eva itara-itaraiḥ Ctu prāpyante ca itara-itaraiḥ ) // upapannās tathā ceme mātsaryākrāntacetasaḥ pitṛloke nirāloke kṛpaṇaṃ bhuñjate phalam // upapannās tathā ca ime mātsarya-ākrānta-cetasaḥ pitṛ-loke nir-āloke kṛpaṇaṃ bhuñjate phalam // sūcīchidropamamukhāḥ parvatopamakukṣayaḥ kṣuttarṣajanitair duḥkhaiḥ pīḍyante duḥkhabhāginaḥ // sūcī-chidra-upama-mukhāḥ parvata-upama-kukṣayaḥ kṣut-tarṣa-janitair duḥkhaiḥ pīḍyante duḥkha-bhāginaḥ // āśayā (samatikrāntā Csamabhikrāntā dhāryamāṇāḥ svakarmabhiḥ labhante na hy amī bhoktuṃ praviddhāny aśucīny api [This verse is placed after 14.30 in ed. C.] // āśayā (samatikrāntā Csamabhikrāntā dhāryamāṇāḥ sva-karmabhiḥ labhante na hy amī bhoktuṃ praviddhāny a-śucīny api [This verse is placed after 14.30 in ed. C.] // puruṣo yadi jānīta mātsaryasyedṛśaṃ phalam sarvathā (śibivad Cśivivad )dadyāc charīrāvayavān api // puruṣo yadi jānīta mātsaryasyā i-dṛśaṃ phalam sarvathā (śibivad Cśivivad )dadyāc charīra-avayavān api // ime 'nye (narakaprakhye Cnarakaṃ prāpya garbhasaṃjñe 'śucihrade upapannā manuṣyeṣu duḥkham archanti jantavaḥ // ime 'nye (naraka-prakhye Cnarakaṃ prāpya garbha-saṃjñe 'śuci-hrade upapannā manuṣyeṣu duḥkham archanti jantavaḥ // Ed. C continues with chapter 14 till 14.91, and chapters 15--17.