// śrīḥ //
śukasaptatiḥ //
"vinodinī' saṃskṛta-hindī-vyākhyopetā //
START Suk 1:
praṇamya śāradāṃ devīṃ divyavijñānaśālinīm /
vacmi cetovinādārthamuddhāraṃ kīrasammateḥ // Suk_1.1 (=1) //
asti candrapuraṃ nāma nagaram / tatra vikramaseno nāma rājā babhūva / tasminnagare haridatto nāma śreṣṭhī tasya bhāryā śṛṅgarasundarīnāmnī / tatputro madanāvinodanāmā babhūva / tasya patnī prabhāvatī / sā somadattaśreṣṭhinaḥ kanyā / madanavinodastu atīvaviṣayāsaktaḥ kuputraḥ pituḥ śikṣāṃ na śṛṇoti / tasya dyūtamṛgayāveśyāmadyādiṣu atīva āsaktiḥ / kumārgacāriṇaṃ taṃ kuputraṃ dṛṣṭvā tatpitā haridattaḥ sapatnīkaḥ atīva duḥkhitaḥ sañjātaḥ / taṃ haridattaṃ kuputraduḥkhena pīḍitaṃ dṛṣṭvā tasya sakhā trivikramanāmā dvijaḥ svagṛhato nītinipuṇaṃ śukaṃ sārikāṃ ca gṛhītvā tadgṛhe gatvā prāha-"sakhe haridatta! enaṃ śukaṃ sapatnīkaṃ putravattvaṃ paripālaya / etatsaṃrakṣaṇena tava duḥkhaṃ dūrībhaviṣyati' / haridattastu taṃ śukaṃ gṛhītvā putrāya samarpayāmāsa / madanavinodena śayanamandire svarṇapañjarasthaḥ sthāpitaḥ paripoṣitaśca / athaikadā rahasi śuko madanaṃ prāha- he sakhe!
pitroste duḥkhinorduḥkhātpatatyaśrucayo bhuvi /
tena pāpena te vatsa patanaṃ devaśarmavat // Suk_1.2 (=2) //
sa prāha-"kathametat?' śuka āha-asti pañcapuraṃ nāma nagaram / tatra satyaśarmā brāhmaṇaḥ / tadbhāryā dharmaśīlānāmnī putrastu devaśarmā / sa ca adhītavidyaḥ pitṛpracchannavṛttyā deśāntaraṃ gatvā bhāgīrathītīre tapaḥ kṛtavān / ekadā sa tapasvī gaṅgātīre japārthamupaviṣṭaḥ / tasminkāle kayācit balākayā uḍḍīyamānayā tadaṅgopari purīṣotsargaḥ kṛtaḥ / sa ca tapasvī krodhākulitanetraḥ yāvadūrdhvaṃ paśyati tāvattatkrodhāgninā bhasmībhūtāṃ balākāṃ bhūmau patitāṃ dṛṣṭvā [balākāṃ dagdhvā] nārāyaṇadvijagṛhe bhikṣārthaṃ yayau / svabhartṛśuśrūṣāparayā tatpatnyā kopābhiviṣṭo nirbhartsitaḥ satpakṣihāyamuktaśca- "nāhaṃ balākeva tvatkopasthānam' / sa ca pracchannapātakajñānādbhīto vismitaśca, preṣitaśca tayā dharmavyādhapārśva vāraṇasīṃ nagarīṃ yayau / tatra raktāktahastaṃ yamapratibhaṃ māṃsavikrayaṃ vidadhānaṃ taṃ dṛṣṭvā dṛśāmantaḥsthitaḥ / vyādhena svāgatapraśnapūrvakaṃ svagṛhaṃ nītvā nijapitarau sabhaktikaṃ bhojayitvā paścāttasya bhojanaṃ dattam / tadanantaraṃ sa ca vyādhaṃ jñānakāraṇaṃ papraccha-"kathaṃ satī jñānavatī, kathaṃ ca tvaṃ jñānavān' / tena vyādhenoktam-
nijānvayapraṇītaṃ yaḥ samyagdharmaṃ niṣevate /
uttamādhamamadhyeṣu vikāreṣu parāṅmukhaḥ // Suk_1.3 (=3) //
sa gṛhī sa muniḥ sādhuḥ sa ca yogī sa dhārmikaḥ /
pitṛśuśrūṣako nityaṃ jantuḥ sādhāraṇaśca yaḥ // Suk_1.4 (=4) //
ahaṃ sāpi ca evaṃ jñāninau tvaṃ ca nijapitarau parityajya bhramanmādṛśāṃ na sambhāṣaṇārhaḥ / paramatithiṃ matvā jalpitaḥ / evamuktaḥ sa brāhmaṇo vinayaparaṃ vyādhaṃ papraccha / tenoktam-
na pūjayanti ye pūjyānmānyānna mānayanti ye /
jīvanti nindyamānāste mṛtāḥ svargaṃ na yānti ca // Suk_1.5 (=5) //
vyādhena bodhitastena sa yayau gṛhamātmanaḥ /
abhavatkīrtimāṃlloke parataḥ kīrtibhājanam // Suk_1.6 (=6) //
tasmādvaṇigdharmaṃ svakulodbhavaṃ smara pitrośca vinayaparo bhava' / evamuktaḥ sa madanaḥ pitarau namaskṛtya tadanujñāto bhāryāñcāpṛcchyapravahaṇamadhirūḍhaṃvān gato deśāntaram / paścāttatpatnī katiciddināni śokayuktā nirvāhya svairiṇībhiḥ sakhībhiḥ pratibodhitā puruṣāntarābhilāṣukābhavat / yatastābhirevamuktam-
tāvatpitā tathā bandhuryāvajjīvati mānavaḥ /
mṛto mṛta iti jñātvā kṣaṇātsneho nivartate // Suk_1.7 (=7) //
atastvaṃ svapatimaprāpyamāṇā nijaśarīrasya katiciddinasthāyiyauvanasya puruṣāntararamaṇād gṛhāṇa phalam / tatastāsāṃ vacanena puruṣāntarasya guṇacandrasaṃjñasya ramaṇāya śṛṅgāraṃ vidhāya yāvatpracalitā tāvatsārikayā mā gacchetyādivacanairnirbhartsitā / tato yāvatsā tāṃ sārikāṃ galamoṭanapūrvaṃ vināśayati tāvaduḍḍīya yayau / tataḥ kṣaṇaṃ sthitvā sveṣṭadevatāṃ hṛdi smṛtvā tāmbūlaṃ pragṛhya yāvaccalitā tāvat śukaḥ prāha-"siddhirastu / kva gantavyam', ityādivākyaiḥ pṛṣṭā / sā ca śukavacanaṃ śakunamiti kṛtvā prahasya tamāha-"he śukarāja! narāntarāsvādaṃ vijñātuṃ pracalitāsmi' / śuka uvāca- "yuktamidaṃ karttavyameva paraṃ duṣkaraṃ ninditaṃ ca kulastrīṇām / kiñca, tadā gamyatā yadi viparīte samāyāte sati tava buddhirasti / yadi nāsti tadā parābhavapadaṃ bhaviṣyasi / yataḥ-
kautukānveṣiṇo nityaṃ durjanā vyasanāgame /
māsopavāsinī yadvadvaṇikputrakacagrahe // Suk_1.8 (=8) //
papraccha sā tadā sārdhaṃ puṃścalībhiḥ kṛtādarā /
sasambhramā jagādedaṃ kimidaṃ bhāṣitaṃ śukaḥ // Suk_1.9 (=9) //
yadi te kautukaṃ subhru parārthaṃ gaccha sundari /
sthirībhūya tvayā paścāt śrāvyeyaṃ mahatī kathā // Suk_1.10 (=10) //
evaṃ śukoktaṃ śrutvā yadā sā kautukākulacetasā nijagṛha āsīnāsti tadā śukaḥ kathāṃ prāha- asti candrāvatī puro / tasyāṃ bhīmanāmā nṛpaḥ / tatra sudhano nāma mohanaśreṣṭhisutaḥ tannagaravāsino haridattasya kalatraṃ lakṣmīṃ rantumīhate / tadvatsā na manyate / tato māsopavāsinīṃ pūrṇābhidhānāṃ gatvā pūrṇadhanāvarjitāṃ kṛtvā haridatte nagarādbahirgate tadgṛhe dūtītvena preṣayāmāsa / sāpi cāṭūktibhirlakṣmīṃ prasādayāmāsa / prasannayā ca tayetyuktam- "yattvaṃ yācase tatkaromi" / pūrṇayoktam- "tarhi manmataṃ naraṃ bhaja" / tayoktam- "kulastrīṇāṃ naitadyujyate paraṃ yattavāgre pratipannaṃ tatkaromi' /
uktañca-
chijjau sīsaṃ aha hou bandhaṇaṃ caau savvahā lacchī /
paḍivaṇṇapālaṇe supurisāṇaṃ jaṃ hou taṃ hou // Suk_1.11 (=11) //
[śīrṣa chidyatām atha bhavatu bandhanaṃ calatu savathā lakṣmīḥ /
pratipannapālane supuruṣāṇāṃ yad bhavatu tad bhavatu] // Suk_1.11* (=11*) //
tathāca
diḍhalohasiṃkhalāṇaṃ assāṇa vivihapāsabandhāṇaṃ /
tāṇaṃ cia ahiaraaro vāābandho supurisassa // Suk_1.12 (=12) //
[dṛḍhalohaśṛṅkhalānāṃ bhavatu vivadhapāśabandhanam /
tābhyāmapi adhikataro vācābandhaḥ supuruṣasya] // Suk_1.12* (=12*) //
adyāpi nojjhati haraḥ kila kālakūṭaṃ, kūrmo bibharti dharaṇīṃ khalu cātmapṛṣṭhe /
ambhonidhirvahati duḥsahavāḍavāgnimaṅgīkṛtaṃ sukṛtinaḥ paripālayanti // Suk_1.13 (=13) //
tacchrutvā hṛṣṭā pūrṇā / "evamevaitat' / tatastāṃ lakṣmīṃ pratividhāya guṇamohanārthe pradoṣe svagṛhe nināya / tataḥ sa mohanaḥ kathitavelopari nāgataḥ kiñcitkāryādivaiyagryeṇa / tato lakṣmyā sakāmayoktam- "yatkamapi naraṃ samānaya' / tataḥ pūrṇayā mūḍhayā tatpatireva samānītaḥ / svabhartari samāyāte sā kathaṃ bhavatviti kathaṃ gṛhaṃ yātviti tvaṃ sakhyastava vā kathayantu / tā āhuḥ- "na jānīmaḥ / tvameva kathaya' / śuka āha- "yadi na yāsi tadā kathayāmi' / tayoktam-- "na yāsyāmi' / śukaḥ-sā āgacchanneva svapatiriti jñātvā taṃ kacagrahaṃ pragṛhyaivamuvāca-he śaṭha! sarvadā tvamiti mamāgre jalpasi yanme tvāṃ vinā nānyā vallabhā asti / adhunā tu mayā parīkṣito jñātaśceti kopaṃ cakre' / sa ca tāṃ kaṣṭena sukomalavacanairanunīya svagṛhaṃ ninye /
kathāṃ śrutvā śukenoktāṃ bhayavismayakāriṇīm /
puṃścalīvṛndasaṃyuktā suptā rātrau vaṇikpriyā // Suk_1.14 (=14) //
iti śukasaptatau prathamā kathā //
START Suk 2:
sā tathaiva samaṃ tābhirdvitīyo 'hni niśāmukhe /
śukamāpṛcchya calitā śukastāmidamabravīt // Suk_2.1 (=15) //
yatheṣṭaṃ gaccha suśroṇi yadi jānāsi duḥkṛte /
pratyuttaraṃ samāyāte yaśodevīva saṅkaṭe // Suk_2.2 (=16) //
tataḥ prabhāvato pṛcchati- "kā yaśodevī / kadā kasminsaṅkaṭe tayā ka upāyaḥ kṛta' iti / śukaḥ- "yadā kathayāmi tadā mayi suratavighātena tava kopaḥ prāṇaniṣūdanaḥ syāt' / sā āha- "suhṛdāṃ sādhvasādhvapi śrotavyameva' ityanujñātaḥ śukaḥ āha- asti nandanaṃ nāma nagaram / tatra nandano nāma rājā / tatputro rājaśekharaḥ / tadvadhūḥ śaśiprabhā / tāṃ dhanasenasuto vīranāmā dṛṣṭvā sakāmaḥ san jvarapīḍito 'bhūt / bhojanādi na vidhatte / sa ca mātrā yaśodevyā pṛṣṭaḥ sansagadgadaṃ kāraṇamāha- "sā ca rājakanyā durlabhā / sa kathaṃ jīvatu' iti praśnaḥ / tayoktam- "tvameva kathaya' / śukaḥ-yadi prabhāvati! adya na yāsi tadā kathayāmi, ityukte sā āha- "kathayeti' / atha śukaḥ-sā yaśodevī ekāṃ śunīṃ bhojanādyairāvarjayitvā ābharaṇāni paridhāyātmanā sārdhaṃ gṛhītvā śaśiprabhāpārśve gatvā tāṃ vijane sagadgadā jagāda-ahaṃ ca tvaṃ ca iyaṃ ca pūrvabhave bhaginyo 'bhūvan / mayā niḥśaṅkayā tvayā tu saśaṅkayā paranarābhilāṣaḥ pūritaḥ / anayā tu naiva / ato 'syāḥ śīlaprabhāvātkevalaṃ jātismaraṇameva na bhogāḥ śunikā ca sañjātā / sambhogavighnājjātismaraṇaṃ ca na te vartate / mama punarbhogānnirvighnānnirvighnajātismaraṇaṃ ca / ato 'hamanukampayā imāṃ śunakīṃ tvāṃ ca dṛṣṭvā kathayitumāgatā / atastvayārthināṃ kāṅkṣitaṃ dātavyameva / yo dānaṃ kuryātsa bhavetsarvasampadāṃ sthānam / uktañca--
kathayanti na yācante bhikṣāhārā gṛhe gṛhe /
arthibhyo dīyatāṃ nityamadātuḥ phalamīdṛśam // Suk_2.3 (=17) //
tataḥ śaśiprabhā sakaṇṭhagrāhaṃ ruditvā prāha-- "māmapi kalyāṇi! puruṣāntareṇa yojaya' / tato yaśodevī tāṃ svasthīkṛtya bhartṛviditāṃ svagṛhaṃ nītvā svaputreṇa yojayāmāsa / sa ca rājaśekharo dravyādidānatoṣitaḥ sakhīyamiti kṛtvā na nivārayāmāsa /
rājaputraṃ rājaputrīṃ pratāryaivaṃ ca bhāmini /
yaśodevyā mahadbuddhya nijakāryamanuṣṭhitam // Suk_2.4 (=18) //
buddhirasti yadaiṣā te vraja subhru parāntikam /
bhaja nidrāṃ viśālākṣi mānyathā svaṃ viḍambaya // Suk_2.5 (=19) //
iti śukakathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau dvitīyā kathā //
START Suk 3:
athānyadine prabhāvatī śukaṃ pṛcchati / śukaḥ-
gaccha deva kimāścaryaṃ yatra te ramate manaḥ /
nṛpavadyadi jānāsi paritrāṇaṃ tvamātmanaḥ // Suk_3.1 (=20) //
prabhāvatī pṛcchati-kathametat / śukaḥ kathayati-asti viśālā nagarī / tatra sudarśano rājā / tatra ca vimalo nāma vaṇik / tasya ca patnīdvayaṃ subhagaṃ rūpasampannaṃ dṛṣṭvā kuṭilanāmā dhūrtastadbhāryādvayagrahaṇecchayā ambikāṃ devīmārādhya vimalarūpaṃ yayāce / labdhvā ca tatprakṛtiṃ vimale bahirgate tadgṛhaṃ gatvā prabhutvaṃ cakāra / prasādadhanadānairvaśīkṛto 'khilo 'pi parijanavargaḥ / tadbhāryādvayaṃ bahumānadānādinā santoṣya svecchayā bhuṅkte / vimalo 'yaṃ dhanādyanityatāṃ śrutvā dātā babhūveti parijano 'navarataṃ cintayati / atha satyavimalo 'pi dvāramāgataḥ kuṭilājñayā dvārapālena niṣiddhaḥ / tato bahiḥsthaḥ phutkaroti "vañcito 'haṃ dhūrtarājena' / tasya caivaṃ krandato gotrajā janāḥ kautukācca militāḥ / tatkṣaṇāt haṭṭāni muktvā vaṇiksārtho militvā ārakṣikamantrimukhyānāṃ purataḥ phūccakre / "rājanvañcito 'smi dhūrtarājena' / tato rājñā tadavalokanāya prahitāḥ puruṣāḥ / tenāpi te dravyādidānena sānukūlāḥ kṛtāḥ / taṃ dhanadāyakaṃ gṛhe dṛṣṭvā jano vadati-"svāminvimalo gṛhe vidyate / ayaṃ ca dhūrtarāṭ dvārasthaḥ' / tato nṛpeṇa dvāvapyekatra kṛtau / tato dvayormadhyānna ko 'pi dhūrtetarayorvyaktiṃ jānāti / jātaḥ kolāhalo 'khilalokavyavahāranāśakaro rājñaścapavādaḥ / yato rājñāṃ duṣṭanigrahaḥ śiṣṭapālanaṃ ca svargāya /
uktañca-
prajāpīḍanasantāpātsamudbhūto hutāśanaḥ /
rājñaḥ kulaṃ śriyaṃ prāṇānnādagdhvā vinivartate // Suk_3.2 (=21) //
tato rājā ekānte tayornirṇayamacintayat / tatkathaya kathaṃ niścayaḥ syāditi praśnaḥ / śukaḥ-sa rājā labdhopāyastadvimalabhāryādvayaṃ pṛthakpṛthaksaṃsthāpya pṛṣṭavān-"kiṃ yuvayoḥ pāṇigrahaṇe bhartrā vibhūṣaṇaṃ pradattaṃ dhanaṃ ca / paścātkiṃ jalpitaṃ prathamasaṅgena ca kā vārttā bhartrā sahābhūt / kā mātā kaśca pitā / kiṃ kulam / kā jātiḥ' / ityevaṃ pṛṣṭābhyāṃ yathālabdhaṃ yathāvṛttaṃ yathāproktaṃ yathāsuptaṃ sarvaṃ tābhyāṃ kathitam / paścātu tau puruṣau pṛṣṭau parasparaṃ visaṃvadantau / tato bhāryādvayasya rukmiṇīsundarīnāmadheyasya yaḥ saṃvādaṃ vadati sa satyaḥ /
itarastu dhūrto rājñā nirvāsitaḥ /
satyastu rājñā sabhāryaḥ saskṛtaḥ svagṛhaṃ gataḥ /
iti mahārājabuddhiḥ /
iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā //
iti śukasaptatau tṛtīyā kathā //
START Suk 4 :
athānyadā prabhāvatī śukaṃ pṛcchati / śukaḥ-"māṃ kṛtāvajñaṃ kṛtvā mā gaccha / yato bālakādapi hitaṃ vākyaṃ grāhyam /
kṛtāvajñaḥ purā devi vṛddhavākyaparāṅmukhaḥ /
patito brāhmaṇo 'narthe viṣakanyāvivāhane // Suk_4.1 (=22) //
prabhāvatī pṛcchati-"kathametat" / śukaḥ-asti somaprabhaṃ nāma dvijasthānam / tatra vidvāndhārmikaḥ somaśarmā nāma vipraḥ / tatputrī rūpaudāryaguṇopetā viṣakanyeti vijñātābhūt / tena tāṃ bhayena ko 'pi na vivāhayati / tataḥ somaśarmā varārthaṃ bhuvaṃ paryaṭan samprāpto dvijasthānaṃ janasthāna nāma / tatra govindanāmā brāhmaṇo jaḍo nirdhanaśca / tasmai kanyā pradattā / tena suhṛdāṃ nivārayatāmapi kṛtāvajñenoḍhā sarvarūpalāvaṇyaguṇopetā mohinī viṣakanyā / sā vidagdhā govindastu mūrkhaḥ laghuvayāśca / tataśca sā ātmano rūpalāvaṇyayauvanaṃ śuśoca /
avidagdhaḥ patiḥ strīṇāṃ, prauḍhānāṃ nāyako 'guṇī /
guṇināṃ tyāgināṃ stoko vibhavaśceti duḥkhakṛt // Suk_4.2 (=23) //
pāusasamaapavāso jovvaṇadiahe tahā a dāliddaṃ /
paḍhamasiṇehavioo tiṇi vi garuāidukkhāiṃ // Suk_4.3 (=24) //
[pravṛṭsamayapravāso yauvanadivase tathā ca dāridryam /
prathamasnehaviyogastrīṇyapi gurukāṇi duḥkhāni] // Suk_4.24* (=24*) //
appatthāve paḍhiaṃ kaṇṭhavihūṇaṃ ca gāiaṃ gīaṃ /
mā mā bhaṇanti suraaṃ tiṇi vi garuāi dukkhāiṃ // Suk_4.4 (=25) //
[aprastāve paṭhitaṃ kaṇṭhavihīnaṃ ca gāyanaṃ gītam /
mā mā bhaṇantyāṃ surataṃ trīṇyapi gurukāṇi duḥkhāni] // Suk_4.4* (=25*) //
sānyadā govindaṃ patimityabravīt-"mama piturgehātsamāgatāyā bahūni dināni sañjātāni / tato 'haṃ tvayaiva saha gamiṣye nānyathā' / tataḥ śakaṭaṃ mārgayitvā sabhāryakaḥ sa calitaḥ /
yāvatprayāti tāvatpathi eko yuvā vāggmī surūpaḥ śūraśca viṣṇunāmā brāhmaṇo militaḥ /
tasya brāhmaṇasya tasyāścānyonmanurāgaḥ sañjātaḥ /
uktañca- prītiḥ syāddarśanādyaiḥ prathamamatha manaḥsaṅgasaṅkalpabhāvo, nidrāchedastanutvaṃ vapuṣi kaluṣatā cendriyāṇāṃ nivṛttiḥ /
hrīnāśonmādamūrcchāmaraṇamiti jagadyātyavasthā deśaitāḥ, lagnairyatpuṣpabāṇaiḥ sa jayati madanaḥ sannirastānyadhanvī // Suk_4.5 (=26) //
sa pathiko dampatyoḥ pūgapatroccayaṃ dadāti / ityevaṃ grāmyabrāhmaṇorohaviṣṇorviśvastaḥ ātmano nirodhasaṅgabhayāduttīrya ta gantrīvāhamārohayati / viṣṇunā ca patyau vṛkṣāntaragate sā mohino bhuktā ātmavaśīkṛtā / tayā cātmīyaṃ nāma gotraṃ kulakramaṃ cājñāpitaḥ / patyuśca samāgatasya "tvaṃ coro 'sīti' gantryārohaṇaṃ kuvato niṣedhaḥ kṛtaḥ / viṣṇurapi tāṃ kṛhītvā govindaṃ dharṣitavān / tatastayoḥ keśākeśi saṃvṛttam / govindastu viṣṇunā viṣakanyāprabhāveṇa nirjitaḥ / tatastāṃ gṛhītvā viṣṇuḥ svagṛhaṃ praticalitaḥ / govindaḥ pṛṣṭhastho mārgāsanne grāme gatvā phūtkṛtavān-"yadanena caureṇa mama bhāryā gṛhītā / trāyatāṃ tām / mama śaraṇaṃ bho janāḥ' / atha grāmādhipena viṣṇurmohinīyuto dhṛtaḥ / pṛṣṭenottaraṃ dattaṃ viṣṇunā yatheyaṃ mayā pariṇītā / madīyāṃ ca bhāryāmeṣa pathiko mārge dṛṣṭvā grahilo babhūva / govindenāpi pṛṣṭena idamevottaritam / tato mantrī tayorekamevottaraṃ śratvā jātyādikaṃ pṛṣṭavān / trayamapi tu saṃvadati tataḥ kathaṃ niścayaḥ" / iti śukapraśnaḥ / tatastayā pṛṣṭaḥ śuka āha-mantriṇoktam, "kiyanti dināni saṅgamasya yuṣmākaṃ prayāṇe" / tairuktam-"kalye bhojanāntaraṃ saṃvṛttaḥ samāgamaḥ' / tato mantriṇā brāhmaṇau pṛthakpṛthakpṛṣṭau-"kimanayā kalye bhojanavelāyāṃ bhuktam' / yacca tayā bhuktaṃ tadgovindo jānāti itarastu na / tataḥ sa viḍambitaḥ sacivena / gonindaḥ śikṣitaḥ / dhigimāṃ brāhmaṇīṃ paratreha ca duḥkhadāṃ muñca śīghram / uktañca-
vaidyaṃ pānarataṃ naṭaṃ kupaṭhitaṃ mūrkhaṃ parivrājakaṃ yodhaṃ kāpuruṣaṃ viṭaṃ vivayasaṃ svādhyāyahīnaṃ dvijam /
rājyaṃ bālanarendramantrirahitaṃ mitraṃ chalānveṣi ca bhāryāṃ yauvanagarvitāṃ pararatāṃ muñcanti ye paṇḍitāḥ // Suk_4.6 (=27) //
tathāpi kāminīlubdho dhikkṛtaḥ sādhubhistadā /
tāmevādāya calitastatkṛte nihataḥ pathi // Suk_4.7 (=28) //
taddevi yaḥ karotyevamavajñāṃ vṛddhaśikṣitaḥ /
sa parābhavamāpnoti govindo brāhmaṇo yathā // Suk_4.8 (=29) //
iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā //
iti śukasaptatau caturtho kathā //
START Suk 5:
punaranyadine sā gamanāya śukaṃ pṛcchati / śukaḥ-
gaccha devi vijānāsi yadi kartuṃ tvamuttaram /
sabhāyāṃ nṛpateryadvadviṣame bālapaṇḍitā // Suk_5.1 (=30) //
prabhāvatīpṛṣṭaḥ śukaḥ kathāṃ prāha-asti ujjayinī nāma nagarī / tatra vikramādityo rājā / tasya rājño kāmalīlā nāma uttamakule jātā / sā ca rājño 'tīva vallabhā / ekadā nṛpastayā sārdhaṃ bhojanaṃ kurvanbhṛṣṭamatsyāṃstasyai dāpayāmāsa / sā āha-svāmin! nāhametānpuruṣānavalokayitumapi samarthā kiṃ punaḥ sparśanam / iti śṛtvā matsyā aṭṭahāsena tathā jahasuryathā nāgarikaloke śrutam / rājā ca tanmatsyahāsyakāraṇaṃ mantrijyotirvicchākunikakovidānpṛcachati / yadā na ko 'pi jānāti tadā sarvadvijāgresaraṃ purohitaṃ prāha-yathā tvayaiva matsyahāsyakāraṇaṃ kathanīyamanyathātvaṃ deśānnirvāsaṃ prāpnoṣi / purodhā apyetadvacaḥ śrutvā dinapañcakaṃ vyavadhāne yācayitvā saviṣādo gṛhamagamat / sa purohitaḥ taduttaramajānanpurastādrājñā nirvāsyate / sa kathaṃ bhavatviti praśnaḥ / uttaramapyāha śukaḥ-sa brāhmaṇo viṣādāpannaḥ putryā bālapaṇḍitayā babhāṣe, tāta! kathamudvignacitta iva lakṣyase / kathaya viṣādasya kāraṇam / vidvadbhirvipadyapyuccaiḥ sthātavyam / uktañca-
sampadi yasya na harṣo vipadi viṣādo raṇe ca bhīrutvam /
taṃ bhuvanatrayatilakaṃ jananī janayati sutaṃ viralam // Suk_5.2 (=31) //
tato brāhmaṇo 'viralaṃ vṛttāntamācaṣṭe anena kāraṇena rājā māṃ nāgarānnirvāsayati / yataḥ-
na sauhṛdaṃ na viśvāso na sneho na ca bandhutā /
kenāpi saha saṃsāre kuto rājñā chalārthinā // Suk_5.3 (=32) //
uktañca-
kāke śaucaṃ dyūtakāre ca satyaṃ sarpe kṣāntiḥ strīṣu kāmopaśāntiḥ /
klībe dhairyaṃ madyape tattvacintā rājā mitraṃ kena dṛṣṭaṃ śrutaṃ vā // Suk_5.4 (=33) //
kiñca- nadīnāṃ nakhināñcaiva śṛṅgiṇāṃ śastrapāṇinām /
viśvāso naiva kartavyaḥ śtrīṣu rājakuleṣu ca // Suk_5.5 (=34) //
bhoginaḥ kañcukāsaktāḥ krūrāḥ kuṭilagaminaḥ /
duḥkhopasarpaṇīyāśca rājāno bhujagā iva // Suk_5.6 (=35) //
hasannapi nṛpo hanti mānayannapi durjanaḥ /
spṛśannapi gajo hanti jighrannapi bhujaṅgamaḥ // Suk_5.7 (=36) //
eṣa rājā ā bālyātsevito 'pi mayi viparīto babhūva / tasmānmayā jīvitumicchatā dvijaiḥ saha paradeśaṃ gantavyam / uktañca-
tyajedekaṃ kulasyārthe grāmasyārthe kulaṃ tyajet /
grāmaṃ janapadasyārthe ātmārthe pṛthivīṃ tyajet // Suk_5.8 (=37) //
tataḥ sā bālikā tātavacanaṃ śrutvā prāha-tāta! tvayā yuktamuktam / paraṃ svāmirahitānāṃ na kvāpi pūjā / yata uktam-
apradhānaḥ pradhānaḥ syādyadi seveta pārthivam /
pradhāno 'pyapradhānaḥ syādyadi sevāvivarjitaḥ // Suk_5.9 (=38) //
āsannameva nṛpatirbhajate manuṣyaṃ vidyāvihīnamakulīnamasaṃstutaṃ vā /
prāyeṇa bhūmipatayaḥ pramadā latāśca yaḥ pārśvato bhavati taṃ pariveṣṭayanti // Suk_5.10 (=39) //
ārohanti śanairmṛtyā dhunvantamapi pārthivam /
kopaprasādavastūnāṃ vicinvanti samīpagāḥ // Suk_5.11 (=40) //
tathā ca-
vidyāvatāṃ mahecchānāṃ śilpavikramaśālinām /
sevāvṛttividāñcaiva nāśrayaḥ pārthivaṃ vinā // Suk_5.12 (=41) //
ye jātyādimahotsāhā nopagacchanti pārthivam /
teṣāmāmaraṇaṃ bhikṣā prāyāścittaṃ vinirmitam // Suk_5.13 (=42) //
rogairgrahairnṛpargraisto yo na vetti jaḍakriyaḥ /
madhyamantramupāyaṃ ca so 'vaśyaṃ tāta na sthiraḥ // Suk_5.14 (=43) //
uktañca-
sarpānvyāghrān gajānsiṃhāndṛṣṭvopāyairvaśīkṛtān /
rājeti kiyatī mātrā dhīmatāmapramādinām // Suk_5.15 (=44) //
tathā ca-
rājānameva saṃśritya vidvānyāti paronnatim /
vinā malayamanyatra candanaṃ na vivardhate // Suk_5.16 (=45) //
dhavalānyātapatrāṇi vājinaśca manoramāḥ /
sadā mattāśca mātaṅgāḥ prasanne sati bhūpatau // Suk_5.17 (=46) //
tasmāttāt, tvaṃ rājñā mānyaḥ prasādapātrañca / tataḥ sandehe 'sminmā viṣādībhava / yataḥ-
rājagrahe samāyāte viṣame kāryasaṃśaye /
sandigdhamanasāṃ rājñāṃ pradhānāḥ saṃśayacchidaḥ // Suk_5.18 (=47) //
tato he tāta! sthirībhava / matsyahasanottaraṃ rājñaḥ purato mayābhidheyamiti / snāhi bhuṅkṣva / tataḥ sa evaṃ kṛtvā rājño 'grato gatvā sarvaṃ nivedayāmāsa / nṛpo 'pi tuṣṭastāmājuhāva / sā āśīrvādaṃ dattvā rājānamabravīt-rājanmā mudhā viprānviḍambaya / kiṃ tvayā evaṃvidhaṃ matsyānāṃ hāsyaṃ dṛṣṭaṃ śrutaṃ vā / kathaṃ māmabalājana pṛcchanna vilajjase /
yataḥ- itaro 'pi na sāmānyo nṛpatirdivyarūpabhṛt /
tvaṃ punarvikramādityo yathārtho 'si parantapa // Suk_5.19 (=48) //
uktañca-
indrātprabhutvaṃ jvalanātpratāpaṃ krodhaṃ yamādvaiśravaṇācca vittam /
sattvasthite rāmajanārdanābhyāmādāya rājñaḥ kriyate śarīram // Suk_5.20 (=49) //
tathā ca bhārate-
mā vṛkodara pādena ekādaśacamūpatim /
pañcanāmapi yo bharttā nāsāprakṛtimānavī <1> <1. `māninā' iti pā-> // Suk_5.21 (=50) //
svāminkathaṃ na tvaṃ svayameva vicārayasi / yatastvameva sarvasaṃśayacchettā / athānyebhyaścet śrotuṃ kautukaṃ tarhi śṛṇu /
iyaṃ rājñī na spṛśati hyasmānmatsyānmahāsatī /
puruṣākhyānato rājan hasitāḥ śapharā dhruvam // Suk_5.22 (=51) //
paribhāvyastvayā rājan ślokārtho 'yaṃ sadā hṛdi /
mūḍhadhīranyathā deva yadi pṛcchasi māṃ punaḥ // Suk_5.23 (=52) //
rājanrājapatnyāḥ sūryamapaśyantyāstatkathamasatītvaśaṅkā syāt /
ślokārthe prastutārthe ca matsyānāṃ hasanaṃ budhāḥ /
sanṛpā na vijānanti api sarvārthakovidāḥ // Suk_5.24 (=53) //
tataḥ sado mūḍhaṃ dṛṣṭvā bālapaṇḍitā utthāya yayau /
śuko 'pyāha-ahaṃ prātaḥ kathayiṣye /
iti kīroktiṃ śrutvā prabhāvatī suptā //
iti śukasaptatau pañcamī kathā //
START Suk 6:
athāparasmindivase prabhāvatī śukaṃ prāha- śuka! sa matsyahāsyavyatikaro rājñā jñāto na veti / śuka āha- nṛpaḥ ślokārthamajānanna nidrāṃ lebhe /
uktañca-
nidrā bhadre kutasteṣāṃ ye ṛṇavyādhipīḍitāḥ /
avidheyakalatrāśca ye cānye kṛtavairiṇaḥ // Suk_6.1 (=54) //
rājā nidrābhāve kaṣṭena niśāṃ nītvā prātarbālapaṇḍitāmākārya prāha-bālike! ślokārtho na jñāto mayā / tasmānmatsyahāsyakāraṇe nivedaya / sā āha-rājanmāṃ mā pṛccha / yataḥ-
paścāttāpo 'tra bhavitā bhāryāyā vaṇijo yathā /
āgraheṇa kṛtaḥ patyau maṇḍakāgamanaṃ prati // Suk_6.2 (=55) //
rājā-kathametat / śukaḥ-astyatra jayantī nāma nagarī / tatra vaṇikasutaḥ sumatirnāma tasya priyā padminī nāma / tasya ca vaṇijaḥ puṇyakṣayāddhanaṃ kṣīṇam / sa ca janaiḥ parityaktaḥ / yato jano dhanamitraḥ / uktañca-
yasyārthāstasya mitrāṇi yasyārthāstasya bāndhavāḥ /
yasyārthāḥ sa pumāṃlloke yasyārthāḥ sa ca paṇḍitaḥ // Suk_6.3 (=56) //
tathā ca bhārate-
jīvanto 'pi mṛtāḥ pañca śrūyante kila bhārata /
daridro vyādhito mūrkhaḥ pravāsī nityasevakaḥ // Suk_6.4 (=57) //
tathā ca-
iha loke hi dhanināṃ paro 'pi svajanāyate /
svajano 'pi draridrāṇāṃ tatkṣaṇāddurjanāyate // Suk_6.5 (=58) //
so 'pi ca tṛṇakāṣṭhādikamānīya purīmadhye vikrīṇāti / anyadā anena tṛṇakāṣṭhādikaṃ kimapi vane na prāptam / dṛḍhakāṣṭhamayo 'pi vighnavināyakaḥ prāptaḥ / tataścintitam-kimasau mama vidhāsyati? uktañca-
bubhukṣitaḥ kiṃ na karoti pāpaṃ kṣīṇā narā niṣkaruṇā bhavanti /
prāṇārthamete hi samācaranti mataṃ satāṃ yanna mataṃ tadeṣām // Suk_6.6 (=59) //
yāvatsa tasya vināyakasya pāṭanāyottiṣṭhati tāvattuṣṭaḥ san jagāda-ahaṃ tava pratidinaṃ pañca pañca maṇḍakāndāsye khaṇḍaghṛtayutān / mamālaye prātaryāyāḥ / paraṃ kasyāpi idaṃ rahasyaṃ na kathanīyam / kathite tu madvaco vitathaṃ bhaviṣyati / so 'pi ca "tathe'ti pratipādya nityaṃ maṇḍakapañcakaṃ bhāryāyā arpayati / taddaivaṃ maṇḍakapañcakaṃ ghṛtakhaṇḍayuktamādāya tadbhāryā nijakuṭumbaṃ tṛptīkaroti / nityaṃ ca tānmaṇḍakān gotriṇāṃ gṛhe vāhayāmāsa / nijasakhyā mandodaryāstṛptyarthaṃ nityaṃ prāhiṇot / anyadā sā sakhī tāṃ papraccha / padminyapi maṇḍakāgamanamidaṃ na jānāti / tatastasyāḥ purā sā sakhī kapaṭādbrūte-sakhi! yadi tvaṃ mama purato guhyaṃ na kathayasi tatkaḥ snehaḥ / uktañca-
dadāti pratigṛhṇāni guhyamākhyāti pṛcchati /
bhuṅkte bhojayate caiva ṣaḍvidhaṃ prītilakṣaṇam // Suk_6.7 (=60) //
tataḥ padminyāha-madīyaḥ patiridaṃ guhyaṃ mamāgre kathamapi na brate mayā śataśaḥ pṛṣṭo 'pi / tayoktam-tarhi tvadīyaṃ jīvitaṃ rūpaṃ yauvanaṃ savamapi nirarthakameva yadidaṃ nājñāyi / tataḥ padminī patiṃ pṛcchati-kathaṃ maṇḍakaprāptiḥ? patirāha-vidheḥ prasādāt / uktañca-
dvīpādanyasmādapi madhyādapi jalanidherdiśo 'pyantāt /
ānīya jhaṭiti ghaṭayati vidhirabhimatamabhimukhobhūtaḥ // Suk_6.8 (=61) //
kiñca-
kṣutkṣāmasya karaṇḍapiṇḍitatanormlāndriyasya kṣudhā kṛtvākhurvivaraṃ svayaṃ nipatito naktaṃ mukhe bhoginaḥ /
tṛptastatpiśitena satvaramasau tenaiva yātaḥ pathā svasthāstiṣṭhata daivameva hi nṛṇāṃ vṛddhau kṣaye kāraṇam // Suk_6.9 (=62) //
yadā na kathayati tadānaśanaṃ cakre / patirāha-asminkathite mahatī hāniḥ paścāttāpaśca bhaviṣyati / evaṃ bodhitāpi sā yāvannāgrahaṃ muñcati tadā tena daivopahatacittena kathitam / uktañca-
yasmai devāḥ prayacchanti puruṣāya parābhavam /
buddhiṃ tasyāpakarṣanti na sa vetyātmano hitam // Suk_6.10 (=63) //
tena ca rājanvikramārkabuddhimuktena guhyaṃ kīrtitam / yato hīnapuṇyo buddhyā mucyate / uktañca-
rāmo hemamṛgaṃ na vetti nahuṣo yāne yunakti dvijān viprādeva savatsadhenuharaṇe jātā matiścārjune /
dyūte bhrātṛcatuṣṭayaṃ ca mahiṣīṃ dharmātmajo dattavān prāyaḥ satpuruṣo 'pyanarthasamaye buddhyā parityajyate // Suk_6.11 (=64) //
sā ca patimukhāt śrutvā sakhīpurī jagāda / tayā cātmapatiḥ kuṭhārahastaḥ preṣito vināyakapārśve / so 'pi padminīpatiśca prātastatra jagāma / vināyako 'pi dvāvapi mayūrabandhairbandhayāmāsa / so 'pi ca padminīpatiruktaḥ re tvadīya evāyamanarthaḥ / tatastvayyeva daṇḍo yujyate / tataḥ sakhīpatiryayāce / tānpañca maṇḍakāntasmai sa pradadau / tau dvāvapi svaṃ svaṃ gṛhaṃ jagmatuḥ / tataḥ patyā dāpitāḥ / paścāttāpaṃ ca kurute / tatastvamapi rājendra! māṃ mā pṛccha / tava paścāttāpo bhaviṣyati / idaṃ ślokaṃ svayameva vicintaya / iti kathayitvā bālapaṇḍitā utthāya svagṛhaṃ gatā / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau ṣaṣṭhī kathā //
START Suk 7:
anyasmindine prabhāvatī śukaṃ papraccha-kīra! punastanmatsyahāsyakāraṇaṃ rājñā jñātaṃ śṛtaṃ na vā / śukaḥ prāha-prātaḥ punarbālapaṇḍitāmākārayitvā rājā prāha-ki tanmatsyahāsyakāraṇam? brūhi śīghraṃ bālike! sā cāha-
devāgraho na kartavyaḥ paścāttāpo bhaviṣyati /
sthagikāsaktacittasya viprasyābhūtpurā yathā // Suk_7.1 (=65) //
asti dharaṇītale vatsonanāma paṭṭanam / tatra vīrākhyo rājā tatra ca keśavo nāma brāhmaṇaḥ / tena kadāciditi cintitaṃ yadahaṃ pitṛdhanaṃ na bhokṣye / uktañca-
uttamāḥ svaguṇaiḥ khyātā madhyamāśca piturguṇaiḥ /
adhamā mātulaiḥ khyātā śvaśuraiścādhamādhamāḥ // Suk_7.2 (=66) //
kiñca- piara viḍhattai davvḍai caḍḍiri ko ṇa karei /
saiṃ biḍhavai saiṃ bhojaai viralā jaṇaṇi jaṇei // Suk_7.3 (=67) //
[pitrarjitaṃ dravyaṃ bhoginaṃ kaṃ na karoti /
svayamarjayati svayaṃ bhuṅkte viralā jananī janayati] // Suk_7.3* (=67*) //
ityavadhārya sa medinyāṃ babhrāma devatīrthaśmaśānanagareṣu dhanārtham / anyadā sa nirjane pradeśe prasiddhe śivacatvare karālāyāḥ śmaśāne ca paribhramya pariśrāntaḥ kapilakamaṭhamapaśyat / tatra ca paryaṅkasanasthaṃ tāpasaṃ dadarśa sa ca viprastasyāgre kṛtāñjalipuṭastasthau / tāpaso dhyānaṃ śanairmuktvā evamuktavān-
kiṃ kasmai dīyate loke trāyate ko bhavārṇavāt /
asādhyaṃ sādhyate kasya kāle 'sminnatitheraho // Suk_7.4 (=68) //
tataḥ sa brāhmaṇa ūrdhvabāhurjagāda-tavāhamatithirdhanārthī / tāpaso 'pi taṃ vipramalpayācaka dṛṣṭvā manasi duḥkhībabhūva / uktañca-
stokārthaprārthanāndīnāndṛṣṭvodārānhi yācakān /
khidyante 'tīva manasi api prāṇapradāyinaḥ // Suk_7.5 (=69) //
kiñca-
ahihūo vi a vivaā karei suaṇo parassa upaāraṃ /
oṇei aṇṇadādhaṃ candaṇataruo sakhaṇḍo vi // Suk_7.6 (=70) //
[abhibhūto 'pi vipadā karoti sujanaḥ parasya upakāram /
apanayatyanyatāpaṃ candanatarukaḥ sahasrakaṇḍo 'pi] // Suk_7.6* (=70*) //
tato yogīndro "yadā tvametatsparśanaṃ kariṣyasi tadā hemnaḥ pañcaśatāni nityaṃ dāsyatī'tyuktvā viprāya paryaṅkīkṛtaṃ sindūramarpayāmāsa / uktaśca-"etattvayānyasmai na dātavyaṃ na kathanīyañca / anyathā mama samīpe vyāvṛtya sameṣyati / tadarpitaṃ yadā sa dvijaḥ prātaḥ spṛśati tadā suvarṇaśatapañcakaṃ dadāti / sa ca ratnāvatīṃ purīṃ gataḥ / tatra sthagikāṃ nāma veśyāṃ nityaṃ kāmayate / sā ca taddravyāgamanaṃ na jānāti / kuṭṭinī pṛcchati-hale! eṣa vipraḥ kimapi vyavasāyādikaṃ na vidhatte / paraṃ dravyaṃ kuto 'smākaṃ vitarati kasmādvilasatīti / tato veśyā taṃ pṛcchati / sa vipraḥ sarvathā na kathayati / tato veśyayā svakalayā bhaktyā cārādhitaḥ / tataḥ pṛṣṭaḥ sankathayāmāsa yatsindūrāddravyāgamaḥ / tayā ca suptasya sindūraṃ gṛhītam / tato dravyābhāve kuṭṭinyā gṛhānniṣkāsitaḥ / uktañca-
viśvāsapratipannānāṃ vañcane kā vidagdhatā /
aṅkamāruhya suptaṃ hi hantuṃ kiṃ nāma pauruṣam // Suk_7.7 (=71) //
sa viprastatsindūramapaśyanphūtkurvanrājadvāraṃ yayau, muṣito 'hamiti vadan / tato vivādaḥ sañjātaḥ / kuṭṭinyāha-
dhūrto 'sau matsutālubdho dhanahīno bhavatyasau /
manobhavagrahagrasto asamañjasamīdṛśam // Suk_7.8 (=72) //
janairguṇairasambhāvyaṃ rājñā kathaṃ sambhāvyate /
paraṃ satyamidaṃ jātaṃ sindūraṃ dhanadaṃ yataḥ // Suk_7.9 (=73) //
sa ca janairvaideśiko 'yamiti jñātvā nirvāsitaḥ / tacca sindūraṃ yogīndrameva yayau / tato rājanvikramāditya! sthagikāprītinibandhanāttenākhyāte ca sindūre sthagikā naiva viprasya babhūva na ca sindūram / evaṃ tavāpi rājan! ratiḥ prītiśca na bhaviṣyati / evamuktvā bālapaṇḍitā gṛhaṃ jagāma / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau saptamī kathā //
START Suk 8:
athāparedyuḥ prabhāvatī śukaṃ pṛcchati / śuka uttaraṃ dadau-devi! bālapaṇḍitā dvitīye 'hni saṃyāte rājānaṃ prāha-deva! nāgrahaḥ kartuṃ yujyate / yataḥ-
rājñā naivāgrahaḥ kāryaḥ śubhe vāśubhakarmaṇi /
tadaṅgāni hi bhūtāni rājñāṃ hi mahatī tanuḥ // Suk_8.10 (=74) //
ākhyāte ca tava mayā viṇikputryā yathābhavat /
na bahirna gṛhaṃ rājaṃstathā te 'pi bhaviṣyati // Suk_8.11 (=75) //
rājā pṛcchati-kathametat? bālapaṇḍitā prāha-asti pṛthvītale tripuraṃ nāma sthānam / tasmintrivikramo nāma rāja / tatra sundarābhidhāno vaṇik / tadbhāryā subhagā nāmātīva kulaṭā / sā ca bhartrā gṛhānniryāntī prayatnena niyantritā / tāñca niyantraṇātpūrvameko vaṇigyakṣagṛhe sthitaḥ sakāmāmabhajat / yadā ca bahirnirgacchanto patinā nivāritā tadā sakhīṃ prāha-sakhi! adya tvayā sa mānavo yakṣāyatana ākāraṇīyaḥ yathāhaṃ tatra gatvā taṃ rame / tvayā ca mayi gatāyāṃ paścādasmadgṛhaṃ jvālanīyaṃ yathā gṛhakāryāsakto jano māṃ gātaṃ na jānāti / atrāntare 'haṃ taṃ svecchayā bhuktvā samupāgacchāmi / tataḥ sakhīvacanātsa pumāṃstatrāyātaḥ / sāpyāgatā / tadā ca gatāyāṃ tasyāṃ sā sakhī tadgṛhaṃ prajvālitavatī / sa pumānprajvalane kutūhalī yakṣāyatanaṃ muktvā tatrāvalokanāya gataḥ / sā ca tatra sthitāsamāptātmaprayojanā yāvatā gṛhamāgatā tāvatā gṛhaṃ dagdham /
na gṛhaṃ na bahirbhūpa vaṇigvadhvā yathābhavat /
tathā tava mahārāja bhaviṣyati suniścayam // Suk_8.12 (=76) //
atha cet jñātena ślokārthena prayojanaṃ tadā kalye svayameva jñāpayiṣyāmi /
ityuktvā sā gṛhaṃ yayau /
iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā //
iti śukasaptatau aṣṭamī kathā //
START Suk 9:
athāparedyuḥ savismayā prabhāvatī śukaṃ pṛcchati sma-śuka! kiṃ vijñātaṃ vikramārkeṇa matsyahasanakāraṇam? śukaḥ prāha-devi! na kimapi rājñā svayaṃ jñātam / tato rājā prātardvijasutāmāhuya bālapaṇḍitāṃ prāha-tvayā ityuktaṃ yattvaṃ svayameva jñāsyasi / mayā tu kimapi na jñātam / bālapaṇḍitā prāha-yadi rājannevamapi mayā kathyamānaṃ na vetsi, tataḥ śṛṇu / puṣpahāso nāma mantrī sarvamantriṇāmagraṇīrnirdeṣo guptaḥ / kimiti niyantrito 'sti / rājā prāha-anvartho 'yaṃ puṣpahāsaḥ / yataḥ yadāso madīyāyāṃ saṃsadi hasati tadāsyāsyātpuṣpaprakaro nipatati / iyañca kathāpararājyamaṇḍaleṣu khyātābhūt / tatastaiḥ preṣitāḥ svīyapumāṃsaḥ kutūhalānveṣaṇāya / teṣu samāyāteṣu tena na hasitaṃ puṣpaprakaro 'pi nābhūt / iti kāraṇātguptibandhaḥ / bālapaṇḍitā prāha-kenāpi kāraṇena mantriṇā na hasitam, rājan! tatkāraṇaṃ tvayā jñātaṃ na vā? rājā prāha-mayā kimapi na jñātam / bālapaṇḍitā prāha-tarhi kathamidaṃ daṇḍaṃ kurvanpāpabhāk na bhavasi? uktañca-
dharmeṇa rāṣṭraṃ vindena dharmeṇaivānupālayet /
dharmāccharaṇyatāṃ yāti rājā sarvabhayāpahaḥ // Suk_9.1 (=77) //
yathā āgrahānmāṃ matsyahāsyakāraṇaṃ pṛcchasi tathā tamapi pṛccha hāsyakāraṇam / sa evātmīyahāsyasya matsyahāsyasya ca kāraṇaṃ vaktā / rājāpi tadvacanātpuṣpahāsaṃ mantriṇaṃ vastradānapūrvaṃ mantripade pratiṣṭhāpya matsyahāsyakāraṇaṃ papraccha / mantryāha-yadyapi gṛhaduścaritamakathyam / yataḥ-
arthanāśaṃ manastāpaṃ gṛhe duścaritāni ca /
vañcanaṃ cāpamānaṃ ca matimānna prakāśayet // Suk_9.2 (=78) //
tathāpi tu rājājñā mahatī /
yataḥ-
prabhuḥ prītisnigdhāṃ dṛśamapi na pāpeṣu visṛjet kutaḥ ślāghyāmājñāṃ praṇayarasasāndreṇa manasā /
atītyādityāgniprabhṛti bhuvi dharmendriyamayaṃ nṛpākhyaṃ hi jyotiḥ prasabhamidamaindraṃ vijayate // Suk_9.3 (=79) //
tato rājan! me kalatraṃ narāntararataṃ jātaṃ tacca mayā jñātam, tena ca duḥkhena na hasitam / rājāpīdamākarṇya puṣpahastakai rājñīmāhṛtya sammukhamavalokayāmāsa / sā ca tena prahāreṇa kapaṭamūrcchāṃ nāṭayati sma / puṣpahāso 'pi tāmavalokya sahāso babhūva puṣpotkaraśca samajani / rājāpi tāmāśvāsya kṛtakopo dvijātmajāsyaṃ vilokya mantriṇamavādīt kathamasmadduḥkhe sahāso 'si? mantryapi sabhayamañjaliṃ baddhvābhāṣata-rājan! poṭakajanaistvadīyā rājñī rātrau nāḍikābhirāhatāpi na mūrcchitā, adhunā mūrcchiteti hāsyakāraṇam / rājāpi sakopo "mantrinnidaṃ tvayā dṛṣṭaṃ śrutaṃ ve'ti papraccha / mantryāha-svāmindṛṣṭamevedam / yadi svāmī na pratyeti tadā kañcukamuttāryāvalokayatu / evaṃ kṛte rājā sarvamajñāsīt / mantriṇo dvijasutāyāśca mukhamavalokya kimidamityavādīt / mantryāha-svāmin! yadidaṃ dvijaputryā gūḍhārthaṃ matsyahāsyakāraṇaṃ niveditaṃ tanmayā prakaṭīkṛtam / ityevamukto rājā āsthānaṃ vyasarjayat / atha dvijasutāpuṣpahāsāvapi bhītahṛṣṭau svaṃ svaṃ gṛhaṃ jagmatuḥ / tena ca rājñā tasyā mañjūṣāsthito naro dṛṣṭo vināśitaḥ / sā ca nijavāsādvisarjitā / śukaḥ prabhāvatīmāha-
tathā tvamapi kalyāṇi mā kuruṣva vṛthāgraham /
yadāgrahaparo loke vilakṣo vikramārkavat // Suk_9.4 (=80) //
iti kathā śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau navamī kathā //
START Suk 10:
anyadā saśṛṅgārā prabhāvatī śukamāha-
kiṃ kartavyaṃ mayā kīra tvaṃ vadādya priyamvada /
yadi te 'sti sakhī yāhi śṛṅgārīva sahāyinī // Suk_10.1 (=81) //
prabhāvatyāha-kathametat? śuka āha-asti rājapuraṃ nāma sthānam / tatra devasākhyaḥ kauṭumbikaḥ, tatkalatre śṛṅgāravatī subhagā ca /
parasparaparitrāṇakṛtabandhaparāyaṇe /
parapuruṣalampaṭe prasiddhe ratakarmaṇi // Suk_10.2 (=82) //
anyadā yāvatsubhagā upapatinā saha gṛhāntarvidyeta tāvadbahiḥ sthānāt patirjhiṇṭahasto gṛhadvāri samāyayau / tadā sā kathaṃ bhavatviti praśnaḥ? uttaramāha śukaḥ-tataḥ śṛṅgāradevyā sā nagnīkṛtya gṛhādbahirniṣkāsitā / patirapi "kimidami'ti bruvāṇo 'tyādarāt śṛṅgāradevyā uktaḥ-yattvayā etāni jhiṇṭāni devyā upavanādānītāni tata iyaṃ grahilā sañjātā / tato yathāsthānaṃ gatvā muñca yathā praguṇā syāt / tataḥ sa mūḍho yāvadevaṃ kartuṃ bahirjagāma tāvattayā gṛhādupapatirniṣkāsitaḥ / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau daśamī kathā //
START Suk 11:
pradoṣasamaye 'nyasminkāminī kāmamohitā /
vinayena śukaṃ prāha gacchāmi yadi manyase // Suk_11.1 (=83) //
śukaḥ prāha-
avaśyameva gantavyaṃ tvayetthaṃ mama niścayaḥ /
mano 'bhīṣṭe payo nimne gacchatkaḥ prativārayet // Suk_11.2 (=84) //
gatayāpi tvayā tatra kartavyaṃ kiñcidadbhutam /
yathā rambhikayā pūrvaṃ brāhmaṇārthe 'dbhutaṃ kṛtam // Suk_11.3 (=85) //
prabhāvatyāha-kathametat? śuka āha-asti dābhilākhyo grāmaḥ / tatra vilocano grāmaṇīḥ / tadbhāryā rambhikābhidhā paranapriyā / tāṃ ca tadbhartṛbhayānna ko 'pi kāmayate / tataḥ sā jalavyājāt ghaṭamādāya vāpīṃ yayau / dṛṣṭvā ca tatra surūpaṃ pathikaṃ bhaṭṭaputraṃ krīḍārthaṃ dṛṣṭisaṃjñayā babhāṇa / so 'pi kāminīdṛṣṭisañcāracaturo viveda tadākūtam / uktañca-
udīrito 'rthaḥ paśunāpi gṛhyate hayāśca nāgāśca vahanti noditāḥ /
anuktamapyūhati paṇḍito janaḥ pareṅgitajñānaphalā hi buddhayaḥ // Suk_11.4 (=86) //
kiñca ṇaabbhantaragholantīe haaramaṇarāadiṭṭhīe /
puṇaruttapecchirīe bālaa kiṃ kiṃ ṇa bhaṇio si // Suk_11.5 (=87) //
[nābhyantaraṃ ghūrṇayantyā hṛdayamanorāma dṛṣṭyā /
punurutprekṣamāṇayā bālaka kiṃ kiṃ na bhaṇito 'si] // Suk_11.5* (=87*) //
acchīhiṃ cia bhaṇiaṃ hiaattthaṃ jo jaṇo ṇa lakkhei /
teṇa paḍibohieṇa e kiṃ kīrai ṇa kkhu alleṇa // Suk_11.6 (=88) //
[akṣibhyāṃ cirabhaṇitaṃ hṛdayasthaṃ yo jano na lakṣayati /
tena pratibodhitena ca kiṃ kriyate nu khalu ajñena] // Suk_11.6* (=88*) //
tataḥ sa tadantikamāgatya jagāda-bhadre kiṃ vidheyam? sāha-tvayā mama pṛṣṭhalagnena asmadgṛhaṃ samāgantavyaṃ mama patyuśca namaskāro vidheyaḥ / sarvamanyadahaṃ kariṣye / tvayā tathaiveti vācyam / evamuktvā sā gṛhaṃ praviṣṭā / so 'pi gṛhaṃ praviṣṭastatpatyaragre tasthau / patirapi vismitaḥ / tataḥ sā kumbhaṃ muktvā patyuḥ sakāśamāgatyāvravīt- nātha! upalakṣasva enam / sa āha-ne vedmīti / tataḥ sā prāha-ayaṃ mātṛmvasuḥ suto yo mayā śiśutve muktaḥ / sa dhavalo nāma mama milanārthaṃ samāgamat / tato mayā āliṅgya sarvāpi svajanavārtā pṛṣṭā / sa ca brāhmaṇa "evamiti' jalpati / tataḥ patinā sānujñātā taṃ mahānasaṃ nītvā bhojanācchādanasaṃskāraistoṣayāmāsa / patirapi tuṣṭaḥ prāha-bhadra! tvayā nijabāndhavasya mahatī bhaktiḥ kāryetyuktvā suptaḥ / tadā ca rambhikā brāhmaṇakhaṭṭavāyāmupāvaśat / tatastenoktam-tvayā patyugre ityuktaṃ yanmadīyo bhrātā samāgataḥ / tattvaṃ me pratipannā bhaginī pratipannaṃ ca nirvāhyate / uktañaca-
chijjau sīsuṃ aha hou bandhaṇaṃ caau savvahā lacchī /
paḍivaṇṇapālaṇe supurisāṇa jaṃ hou taṃ hou // Suk_11.7 (=89) //
[chidyatāṃ śīrṣamatha bhavatu bandhanaṃ calatu sarvathā lakṣmīḥ /
pratipannapālane supuruṣāṇāṃ yad bhavatu tad bhavatu] // Suk_11.7* (=89*) //
lajjijjai jeṇa maṇo mailijjai ṇiakulakkamo jeṇa /
kaṇṭhaṭṭhie vi jīe mā sundari taṃ kuṇijjāsu // Suk_11.8 (=90) //
[lajjate yena mano malinayati nijakulakramo yena /
kaṇṭhasthite 'pi jīve mā sundari taṃ kariṣyasi] // Suk_11.8* (=90*) //
rambhikā prāha-mā evaṃ vada /
yato 'tidurlabhā rāmā pitṛmātṛparāyaṇā /
pitṛmātṛmayairbhūtvā bhoktavyā kāminī raiḥ // Suk_11.9 (=91) //
uktañca-
kāmārtāṃ svayamāyātāṃ yo na bhuṅkte nitambinīm /
so 'vaśyaṃ narakaṃ yāti tanniḥśvāsahato naraḥ // Suk_11.10 (=92) //
so kiṃ va māṇai para mahila jo ṇavi jaṃpi emva /
.... .... .... // Suk_11.11 (=93) //
[sa kimeva manyate paramahilāṃ yo viparītaṃ jalpatyevam /
.... .... ....] // Suk_11.11* (=93*) //
jo ṇavi māṇai... so kiṃ va māṇai thī avarāi /
... ... ... mā kari ṇeha amhahaṃ bhaṅgu // Suk_11.12 (=94) //
[yo viparītaṃ manyate...sa kimiva manyate striyamaparām /
... ... ...] // Suk_11.12* (=94*) //
śrūyate rukmiṇī pūrvaṃ kṛṣṇeva madanāturā /
gṛhītā bhrātṛjāyāpi kaḥ kāmamatilaṅghayet // Suk_11.13 (=95) //
virañcirapi kāmārtaṃ svasutāmabhilāṣukaḥ /
dṛśyate 'dyāpi viyati hāriṇīṃ tanumāśritaḥ // Suk_11.14 (=96) //
vivāhe pārvatī dṛṣṭvā harasya haravallabhām /
caskanda retastasyāpi bālakhilyāstadudbhavāḥ // Suk_11.15 (=97) //
tayaivaṃ bodhito mūrkhaḥ sa yāvadramate na tām /
phūtkṛtaṃ muṣitāsmīti trāyatāṃ trāyatāmaho // Suk_11.16 (=98) //
tayā ca phūtkṛte kimidamiti kurvāṇo bāndhavaiḥ saha dhāvito bhartā / sa ca kathaṃ mucyate? iti praśnaḥ / uttaram-evaṃ ca sa brāhmaṇaḥ sabhayaḥ sannataḥ pādayoḥ patito jagāda-svāmini! prāṇān rakṣa / tavehitaṃ kariṣyāmi / evaṃ sthite sā dugdhasahitaṃ bhaktamaḍhaṇḍholayat antike jvalinamajvālayat / āgataṃ ca patiṃ jagāda-asya viṣūcikā upapannā / tato mayā phūtkṛtam / evamuktvā dugdhabhaktaṃ pradaśitam / patirapi mūrkho dṛṣṭvā yayau / tataḥ sā patyau supte yadṛcchayā surataṃ cakāra / so 'pi ca māndyavyājānmāsamekaṃ sthitaḥ paścājjagāma / iti śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau ekādaśī kathā //
START Suk 12:
athānyadā sā calitā / śukaḥ prāha-
viparīte samāyāte yadi vetsi tvamutaram /
yathā śobhikayā proktaṃ vavvūle carite sati // Suk_12.1 (=99) //
astyatra nalauḍāgrāme kulālo mahādhanaḥ /
tasya bhāryā śobhikā nāma paraṃ kulaṭā naralampaṭā ca /
sā patyau bahirgate upapatisahitā gṛhāntaḥ krīḍati /
tasyāścaivaṃ sthitāyā bhartā gṛhaṃ samāgamat /
tadanantaraṃ sā kathaṃ bhavatviti praśnaḥ //
śukaḥ prāha-yadā ca tayā sa āgacchan jñānastadā upapatiruktaḥ-"ca] tvaṃ vavvūlavṛkṣam' / evaṃ ca sa tayo proktastathā cakāra / tasya ca vṛkṣe caṭataḥ paridhānavastraṃ vilagnaṃ nagno 'pi vṛkṣamārūḍhaḥ / tasmiṃśca vṛkṣamārūḍhe patiḥ prāha-kamidamiti / sā āha-ayaṃ śatrubhirabhibhūto 'dovastramapi tyaktvā vavvūlamadhirūḍhaḥ / tataḥ samāgatya tasyāḥ patinā vṛkṣānmandaṃ mandamuttārya sa svagṛhaṃ preṣitaḥ / tayā dhūrtayā ca sahahastatālaṃ hasitam / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau dvādaśokathā //
START Suk 13:
athānyedyuḥ prabhāvatī śukaṃ pṛcchati / śuka āha-
vraja devi sukhaṃ bhuṅkṣva ardhabhukte patau yathā /
kṛtaṃ rājikayā cittamuttaraṃ dhūlisaṃyutam // Suk_13.1 (=100) //
asti nāgapuraṃ nāma sthānam / yatraiko vaṇika / tatpatnī rājikānāmnī surūpā paraṃ duścāriṇo / vaṇiksutaśca tāṃ narāntarāsaktāṃ na jānāti / tataśca ekadā sa bhojanāya yadopaviṣṭastadā upapatiḥ kṛtasaṃketo mārge gacchan tayā dṛṣṭaḥ / taṃ ta dṛṣṭvā gṛhe 'dya dhṛtaṃ nāsti ityuktvā dravyaṃ tatsakāśādādāya ghṛtānayanadambhena veśmato nirgatya ca sā bahirjāreṇa saha ciraṃ sthitā / patistu gṛhe kṣudhārtaḥ kruddhaśca / tataḥ sā kathaṃ gṛhaṃ gantumarhati-iti praśnaḥ / uttaram-tataḥ sā hastau pādau mukhaṃ ca dhūlidhūsaraṃ vidhāya sadrammā dhūliṃ gṛhītvā gṛhamāgatā / patiḥ kruddho raktekṣaṇaḥ kimidamityāha / sā ca saniḥśvāsaṃ rudatī dhūlipuñjaṃ darśayitvā idamuvāca-yatkṛte tvaṃ kruddhaḥ sa te dravyo 'tra dhūlyāṃ patitaḥ / enāmutkṣipya gṛhāṇa tvam / evamuktaḥ sa vilakṣaḥ tadaṅgāni vastrāñcalena sammārjya sāntvayāmāsa vividhalālanaiḥ / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau trayodaśī kathā //
START Suk 14:
sā nitambini anyedyuścalitā /
śukenoktam- yuktameva viśālākṣi paraṃ rantuṃ yadṛcchayā /
yadyāyāte patau vetsi dhanaśrīriva bhāṣitum // Suk_14.1 (=101) //
prabhāvatyāha-kimetat / śukaḥ prāha-asti padmāvatī purī / tatra dhanavālo nāma vaṇik / tasya bhāryā prāṇebhyo 'pi priyā dhanaśrornāma / tacca mithunaṃ parasparaṃ snehanirbharaṃ krīḍati / anyadā tu vaṇigdravyasāramādāya tāmāpṛcchya deśāntaraṃ jagāma / sā ca tasmingate saṃsthiteva gṛhasthitā /
na snāti na ca sā bhuṅkte na jalpati sakhīsamam /
nirastāśeṣasaṃskārā svadehe 'pi parāṅmukhī // Suk_14.2 (=102) //
malayānilamārūḍhaḥ kokilālāpaḍiṇḍimaḥ /
mallikāmodadūtaśca madhupāravamaṅgalaḥ // Suk_14.3 (=103) //
anyadā tu samāyāto vasantaḥ kālarāṭ kṣitau /
mano 'pi vikriyāṃ yasminyāti saṃyamināṃ kila // Suk_14.4 (=104) //
tasminvasantotsave gṛhopari sthitā nagarīrāmaṇīyakamālokya yauvanaṃ rūpaṃ ca nininda / sakhī ca tadiṅgitajñā jagāda-bhāmini! rūpaṃ vayaśca mā vyarthaṃ vidhehi /
yataḥ- vādyate śṛṇu rambhoru kokilārāvaḍiṇḍimaḥ /
madanasya nṛpasyeva vasantena dharātale // Suk_14.5 (=105) //
muñcantu māninaḥ sarve mānaṃ sevantu vallabhāḥ /
gatvaraṃ yauvanaṃ loke jīvitaṃ ca tathā calam // Suk_14.6 (=106) //
tatastvamapi kuru vayaḥsāphalyamityukte dhanaśrīrjagāda-nāhaṃ vilambituṃ sahāmi / yattvayā bhavati tat śīghraṃ vidhehi / tatastayā sā narāntareṇa yojitā / yadā ca sā tenātmāsaktā jñātā tadā tadīyaśiroveṇī chinnā / tatkāle ca patirdeśāntarādājagāma / tadā sā kathaṃ bhavatviti praśnaḥ / śukaḥ prāha-yadā ca patirgṛhadvāramāyayau tadā tayottaraṃ vicintyokm-nātha! tvayā tādavadgṛhadvāri sthīyatāṃ yāvatsarvaṃ sajjaṃ vidhīyate / tena caivaṃ pratipanne sā madhye gatvā bhaṭṭārikāṃ pūjayitvā purato veṇīṃ sthāpayāmāsa / evaṃ kṛtvā bahirnirgatya caraṇamaṇḍakaiḥ patiṃ gṛhantardevīpurato nītvā jagāda-nātha! pūjaya gṛhādhidevatām / tena pūjayatā veṇīṃ dṛṣṭvā uktam-kimidamiti / tayoktam-mayopayācitamāsīt / yadā me patiḥ sameṣyati tadā svāminyahaṃ tavāgre veṇīṃ chetsyāmi / tadadhunā mayā kṛtam / sa ca mugdho devīṃ namaskṛtya tāṃ bahu mānayāmāsa / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau caturdaśī kathā //
START Suk 15:
anyadā sā calitā /
hasannāha śuko yāhi yadi kartuṃ tvamuttaram /
vetsi yathā śriyādevyā nūpure 'pahṛte kṛtam // Suk_15.1 (=107) //
asti śālipuraṃ nāma nagaram / tatra śāligo vaṇik / tatpatnī jayikā / tayoḥ suto guṇākaro nāmābhūt / tadbhāryā śriyādevī /
sā cāpareṇa subuddhināmnā vaṇijā saha ramate /
tato lokāpavāde 'pi saṃjāte 'nuraktastadīyaḥ patirna kimapi karṇe karoti /
uktañca- rattā picchanti guṇā dosā picchanti je virattatti /
majjhatthā uṇa purisā dosā vi guṇā vi picchanti // Suk_15.2 (=108) //
[raktāḥ pṛcchanti guṇān doṣān pṛcchanti ye viraktāḥ /
madhyasthāḥ punaḥ puruṣā doṣānapi guṇānapi pṛcchanti] // Suk_15.2* (=108*) //
kiñca- mahilārattā purisā cheā vi ṇa saṃbharanti appāṇaṃ /
iare uṇa taruṇīṇaṃ purisā salilaṃ va hatthagaaṃ // Suk_15.3 (=109) //
[mahilāraktāḥ puruṣāśchekā api na sambharanti ātmanām /
itare punastaruṇīnāṃ puruṣāḥ salilameva hastagatam] // Suk_15.3* (=109*) //
anyadā sā śvaśureṇa narāntarasahitā suptā dṛṣṭā / tataścaraṇānnūpuraṃ śvaśureṇa cottāritaṃ tayā ca jñātam / tataḥ sā taṃ jāraṃ prasthāpya bhartāraṃ tatrānīya tena saha suptā / nidrāntare ca patirutthāpitaḥ kathitañca-tvadoyena pitrā nūpuramasmatpādādavartāya gṛhītam / evaṃvidhaṃ ca pātakaṃ kvāpi na dṛṣṭaṃ yadvadhūpādāt śvaśuro nūpuraṃ gṛhṇāti / tenoktam-prātaḥ pituḥ sakāśātsvayamarpayiṣyāmi / tena ca guṇākareṇa pitara nirbhartsya tatsakāśānnūpuraṃ yācitam / pitrā coktam-yadiyaṃ parapuruṣeṇa saha suptā dṛṣṭā ato mayā nūpuraṃ gṛhītam / tayoktam-tvatputreṇa saha suptāhamāsam / ityarthe divyaṃ karomi / atraiva grāme uttarasyāṃ diśi yakṣo 'sti / tasya jaṅghāntarānnirgamiṣyāmi / yaḥ kaścitsatyo bhavati sa jaṅghayorantarānniṣkrāmyatīti prasiddham / evaṃ śvaśureṇa cāṅgīkṛte sā kulaṭā sati dine jārasya gṛhe gatvā tamuvāca-bho kānta! prātarahaṃ divyārthaṃ yakṣasya jaṅghāntarānnirgamiṣyāmi / tvayā tatra samāgatya vātūlatvamāśritya mama kaṇṭhagraho vidheyaḥ / tena ca tathokte sā svagṛhamājagāma / atha prāpaḥ samastamahājanaṃ malayitvā puṣpākṣatādikamādaya yakṣāyatane gatvā samīpasarasi snānaṃ kṛtvā yakṣapūjārthaṃ samāgacchantyāstasyāḥ pūrvasaṅketito jāro grahilībhūtastatkaṇṭhe nijabāhudvayaṃ yojayāmāsa / tata āḥ kimetadityabhidhāya sā punaḥ snānārthaṃ yayau / so 'pi grahilo lokaiḥ kaṇṭhe gṛhītvā tasmātpradeśāddūrīkṛtaḥ / sāpi snānaṃ kṛtvā yakṣasamīpamāgatya puṣpagandhādyairabhyarcya sarvalokānāṃ śṛṇvatāmuvāca-bho bhagavanyakṣa! nijabhartāramenaṃ ca grahilaṃ vinā yadyanyapuruṣaḥ spṛśati kadācana māṃ tadā tava jaghābhyāṃ sakāśānmama niṣkramaṇaṃ mā bhavatvityabhidhāya sarvalokasamakṣameva jaṅghayormadhye praviśya niṣkrāntā / yakṣo 'pi tadbuddhi manasi ślāghamāna eva sthitaḥ / sāpi satīti samastalokaiḥ pūjitā svabhavanaṃ jagāma / evaṃ cet śriyādevīvatkartuṃ jānāsi tadā vraja / iti śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau pañcadaśī katā //
START Suk 16:
anyadā sā calitā śukaṃ prāha-śukāhaṃ narāntaraṃ gamiṣyāmi /
śukaḥ prāha- satyameva tvayābhāṇi kartavyaṃ yanmano 'nugam /
manastu mugdhikā yadvadaśakyānkhedayatyalam // Suk_16.1 (=110) //
tacdhrutvā prabhāvatyāha-kathametat / so 'bravīt-asti vidiśā nāma purī / tasyāṃ janavallabho nāma vaṇik / tasya bhāryā mugdhikā nāma capalā svairiṇī / yadā ca tayātiśayena vidūṣito 'yaṃ tadā bandhūnāṃ kathayāmāsa yadiyaṃ bahiḥśāyinī / yadā ca tairevamuktā tadā tayāpyuktam-ayameva bahiḥśāyī sadaiva / māṃ mudhāpavādayati / tatastairmilitvā nirbandhaḥ kṛtaḥ "yaḥ ko 'pi adyaprabhṛti bahiḥśāyī so 'parādho" / evaṃ nirbandhe kṛte 'pi sā suptaṃ patiṃ vihāya bahirgatā / tasyāṃ ca bahirgatāyāṃ sa patirdvāraṃ datvā suptaḥ / yadā cabahiḥ krīḍāṃ kṛtvā samāgatāyāḥ sa patirdvāraṃ nodghāṭayati tadā sā kūpe dṛṣadaṃ kṣiptvā dvāradeśa eva sthitā / patirapi kūpe patitā bhaviṣyatīti jñātvā dvāramudghāṭyabahirnirgataḥ / tadā sā dvāraṃ pidhāya madhye sthitā / so 'pi ca bahiḥ sthito "hā priye' evaṃ vadanmahatā śabdena goditumārabdhaḥ / sāpi vigopakabhayādbahirnirgatya patiṃ madhye nināya / tatastanmithuna parasparaṃ nirbandhaṃ cakāra / yadadyaprabhṛti mayā tvayā visaṃvādo na vidheyaḥ / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau ṣoḍaśī kathā //
START Suk 17:
anyadā sā hasantī narāntaragamanāya śukaṃ pṛcchati / śuka āha-yadeva manaso 'bhīṣṭaṃ tadeva kāryam /
uktañca- dṛṣṭipūtaṃ nyasetpādaṃ vastrapūtaṃ jalaṃ pibet /
satyapūtaṃ vadedvākyaṃ manaḥpūtaṃ samācaret // Suk_17.1 (=111) //
mano 'nukūlaṃ kurvantu tanvi te duḥkhamāgatam /
soḍhuṃ śaktāstathā vaktuṃ guṇāḍhyo brāhmaṇo yathā // Suk_17.2 (=112) //
prabhāvatī pṛcchati-kathametat / śukaḥ kathayati-asti viśālā purī / tatra yāyajūko brāhmaṇaḥ / tasya patnī pāhinī nāma surūpā ativallabhā / tatputraḥ pitrā sarvāmapi kramādvidyāṃ grāhitaḥ / anyadā sa pitarau muktvā deśāntaraṃ gataḥ / guṇāḍhya iti viśruto babhūva / jayantyāṃ ca nagaryāṃ buddhijīvanaṃ vyacintayat / tataḥ ṣaṇḍaṃ yavakāśādibhiḥ pupoṣa / so 'pi ṣaṇḍastamanu paribhramati / anyadā sabandhanaṃ ṣaṇḍaṃ vidhāya vaṇijārakaveṣadhārī madanāyā veśyāyāḥ kṭuṭinīṃ jagāda-asmadīyā balīvardāḥ savastukā prātareṣyanti / adyāhaṃ tṛṇānayanārthamāgataḥ / tadyatra asmadīyasya balīvardasya sthānaṃ bhavati tatrāhaṃ svapimi / ityukte sā kuṭṭinī balīvadadhanaiṣiṇī taṃ sthāpayāmāsa / so 'pi taṃ ṣaṇḍaṃ baddhvā vilāsinīpārśve yayau / tayā ca snāpito bhojitaśca guṇāḍhyo rajanyāṃ śṛṅgāritaḥ tatsakāśe sthitaḥ / so 'pi ca prabhātāyāṃ niśi prathamamevotthāya svarṇaśṛṅkhalā gṛhītvā jagāma / gate ca tasminnekā ceṭī utthitā ṣaṇḍamadṛṣṭvā kuṭṭinīṃ pratyāha "āue kimidam' / tatastaṃ vilāsinīpārśvādgataṃ jñātvā maunaṃ vidhāya sthitā /
uktañca- arthanāśaṃ manastāpaṃ gṛhe duścaritāni ca /
vañcanaṃ cāpamānaṃ ca matimānna prakāśayet // Suk_17.3 (=113) //
anyadā guṇāḍhyo dyūtanirjitaḥ khaṭikāhasto veśyayā dhṛtaḥ / tenopāyaścinnitaḥ-śambalo śambalīti jagāda / tatastayā rājabhayānmuktaḥ / tatastasyāṃ calitāyāṃ pṛṣṭhalagna eva śambalīti vadan gacchati / tatastayā vijane nītvā hastātprasādya svarṇābharaṇaṃ dattam /
soḍhuṃ tyaktuṃ ca yaḥ śakto manasā kṛtamanyathā /
mano 'nukūlatāṃ kurvanna sa nindyaḥ sadā satām // Suk_17.4 (=114) //
iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau saptadaśī kathā //
START Suk 18:
anyadā sā calitā śukenoktā /
gaccha devi na te deṣo gacchantyāḥ paraveśmani /
yadi kāciccharīre te buddhiḥ sarṣapacauravat // Suk_18.1 (=115) //
asti śubhasthānaṃ nāma nagaram / tatra daridro nāma vaṇik / tasya gṛhe cauraḥ praviṣṭaḥ / so 'pi ca tatrānyatkimapyalabhamānaḥ sarṣapān gṛhītvā nirgato rājapuruṣaiḥ prāptaḥ / sarṣapān gale baddhvā bhrāmito rājakulātsa kathaṃ mucyate / uttaram-yo yaḥ pṛcchati tasya tasyāgre vadati-aho sarṣapāṇāṃ madhye na kiñcit / tato rājñā sabhāyāmākārya pṛṣṭaḥ-tava vaco 'bhiprāyaṃ na jāne /
prāha- balervarṣadine lokaḥ sarṣapānpañcarakṣakān /
haste badhnāti tannūnamapramāṇamataḥ param // Suk_18.2 (=116) //
yato 'hametāvadbhirapi gale baddhairbaddhaḥ rājāpi tadākarṇya hasaṃstaṃ mumoca / iti śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau aṣṭādaśī kathā //
START Suk 19:
anyadā prabhāvatī calitā /
śukaḥ prāha- kuru yadrocate bhīru yadi kartuṃ tvamīśvarā /
yathā santikayā bhartā svacchandā ca vimocitā // Suk_19.1 (=117) //
asti karahaḍābhidhaṃ puram / tatra rājā guṇapriyo nāma yathārthaḥ / tatra ca soḍhoko nāma śreṣṭhiḥ / tadbhāryā santikā nāma pativratā / tatraiva cānyo vaṇik / tadbhāryā svacchandā nāma puṃścalī / sā ca soḍhākaṃ nityamicchati paraṃ so 'bhivāñchāṃ na vidhatte / anyadā ca manorathābhidhaṃ yakṣaṃ namaskartuṃ jagāma saḥ / tataḥ svacchandā pṛṣṭhalagnā tatra praviṣṭā / sa ca hāvabhāvādyairanukūlito bhuktaḥ / yuktamuktañca-
sanmārge tāvadāste prabhavati puruṣastāvadevendriyāṇāṃ lajjāṃ tāvadvidhatte vinayamapi samālambate tāvadeva /
bhrūcāpākṛṣṭamuktāḥ śravaṇapathajuṣo nīlapakṣmāṇa ete yāvallīlāvatīnāṃ na hṛdi dhṛtimuṣo dṛṣṭibāṇāḥ patanti // Suk_19.2 (=118) //
tacca mithunaṃ dṛṣṭvā rājapuruṣaḥ tadbandhanāya yakṣagṛhaṃ veṣṭitam / santikā ca śuddhiṃ jñātvā rātrau mahatā tūryaśabdena yakṣagṛhaṃ gatā / teṣāmārakṣakāṇāṃ purata uktam-ahamadyadinavratā yakṣaṃ dṛṣṭvā bhojanaṃ vijane vidhāsye / māṃ ca kiñciddhanaṃ gṛhītvā madhye praveśayatu / tairapi tathaiva kṛtam / tatastayā svacchandā svaveṣāṃ kārayitvā bahirniṣkāsitā / svayaṃ madhye sthitā / taṃ ca prātarnijakāntāsahitaṃ dṛṣṭvā ārakṣakā vilakṣībabhūvuḥ / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau ekonaviṃśatitamī kathā //
START Suk 20:
anyadā prabhāvatī śukaṃ papraccha /
śukaḥ prāha- gaccha devi mano yatra ramate te narāntare /
kelikāvadyadā vetsi pativañcanamadbhutam // Suk_20.1 (=119) //
asti sābhramatyā nadyāstaṭe śaṅkhapuraṃ nāma sthānam / tatra ca karṣukaḥ sūrākhyo dhanī / tasya kelikā bhāryā paraṃ kuṭilā kulaṭā ca / sānyasminnadītīre siddheśvarapurasthaṃ brāhmaṇaṃ kāmayate / tadāsaktā ca rātrau prātiveśikādūtikāsāhāyyānnadīṃ tīrtvā tadantikaṃ prāpnoti / anyadā bhartrā jñātam / sa ca tatra gatastaccaritragaveṣaṇāya / yāvatsā nadītīre tatra samāgatā tayā ca tāvaddṛṣṭaḥ / tatastaraṇaghaṭaṃ pānīyabhṛtaṃ vidhāya prātiveśmikāgṛhamadhye bhaṭṭārikāṃ maṇḍayitvā tena payasā snāpayitvā pratyuvāca prathamasaṃketitāṃ dūtikāmuddiśya-"svāmini! purā tvayā uktaṃ yadi tvaṃ siddheśvarīṃ na snāpayasi tataḥ pañcānāṃ dinānāṃ madhye tvadbhartṛbharaṇaṃ bhaviṣyati tato yadi tvadvacanapramāṇaṃ tadā mama patiściraṃ jīvatu / prātiveśmikayoktam evamastviti śrutvā patistuṣṭo bhūtvālakṣita eva jagāma / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau viṃśatitamī kathā //
START Suk 21:
anyasmindine prabhāvatyā puṣṭaḥ śukaḥ prāha-
vraja devi na doṣo 'sti vrajatāṃ sarvakarmasu /
buddhirasti yadā yeṣāṃ mandodaryāḥ sahāyinī // Suk_21.1 (=118) //
prabhāvatyāha-kathametat / śukraḥ-asti pratiṣṭhānaṃ nāma nagaram / tatra hemaprabho nāma rājā / śrutaśīlo mantrī / śreṣṭhī yaśodharaḥ / mohinī bhāryā / tayostanayā mandodarī / sa śrīvatsāya vaṇije kāntipurīsamāgatāya dattā / tanmithunamatīva snehalampaṭam / sā ca prātiveśmikayā pitṛbhāryayā kuṭṭinyā daṃṣṭrākarālayā yojitamanyaṃ rājaputramupabhuṅke / sā'pannasattvā bhūtā garbhasaṃbhavātsaṃjāte dohade rājavallabhaṃ mayūraṃ mārayitvā bhakṣitavatī / rājā tu tasminmayūre samāgate bhuṅkte iti sthitiḥ / tasmindivase tu bhojanavelāyāṃ na labdhaḥ / ḍiṇḍimaghoṣaṇe kṛte kuṭṭinyā paṭahaḥ spṛṣṭaḥ / tayā ca jñātaṃ yatkayācidāpannasattvayā mayūro dohadādbhakṣitaḥ / tataḥ sā garbhavatī pṛṣṭā tayā kuṭṭino gṛhamāgatā sammānitā / uktañca-
mādhuryaṃ pramadājane sulalitaṃ dākṣiṇyamārye jane, śauryaṃ śatruṣu mārdavaṃ gurujane dharmiṣṭhatā sādhuṣu /
marmajñeṣvanuvartanaṃ bahuvidhaṃ mānaṃ jane garvite, śāṭhyaṃ pāpajane narasya kathitāḥ paryantamaṣṭau guṇāḥ // Suk_21.2 (=119) //
tayā ca sarvo 'pi mayūravṛttānto niveditaḥ / sā cakuṭṭinī viśvāsaghātikā / uktañca-
na viśvasedaviśvaste viśvaste 'pi na viśvaset /
viśvāsād bhayamutpannaṃ mūlādapi nikṛntati // Suk_21.3 (=120) //
dāreṣu gopyaṃ puruṣasya kiñcidgopyaṃ vayasyeṣu suteṣu kiñcit /
yuktaṃ na yuktaṃ manasā vicintya vadedvipaścinmahato 'nurodhāt // Suk_21.4 (=121) //
kiñca-
sopacārāṇi vākyāni śatrūṇāmiha lakṣayet /
avicāritagītārthāṃ mṛgā yānti parābhavam // Suk_21.5 (=122) //
kirāte 'pyuktam-
vrajanti te mūḍhadhiyaḥ parābhavaṃ bhavanti māyāviṣu ye na māyinaḥ /
praviśya hi ghnanti śaṭhāstathāvidhānasaṃvṛtāṅgānniśitāiveṣavaḥ // Suk_21.6 (=123) //
kuṭṭinyā tatsarvaṃ jñātvā mantriṇe niveditam / mantriṇāpi rājñe / rājā prāha-
mā hohi suhaggāhi mā pattihi jaṃ ṇa diṭṭhapaccakkhaṃ /
paccakkhammi vi diṭṭhe juttājuttaṃ viutaṇāhi // Suk_21.7 (=124) //
[mā bhava sukhagrāhī mā pratyehi yanna dṛṣṭaṃ pratyakṣam /
pratyakṣe 'pi dṛṣṭe yuktāyuktaṃ vijānīhi] // Suk_21.7* (=124*) //
tadvaṇijo nagarapradhānasya vadhvā naitanniṣpadyate / yāvadātmanā na dṛṣṭaṃ tāvadasau na viḍambyaḥ / tacca kuṭṭinyā agre mantriṇā niveditam / kuṭṭinī ca mantriṇaṃ peṭāyāṃ nikṣipya tadgṛhe nyāsavyājena mumoca / svayaṃ ca tatra gatvā tāmabhāṣata- mugdhe! yanmayūrabhakṣaṇaṃ kṛtaṃ tattvaṃ me ślāghyā / uktañca-
eṇaḥ kuraṅgo harimastittirirlāva eva ca /
mayūracarmikūrmāśca śreṣṭhā māṃsagaṇeṣvapi // Suk_21.8 (=125) //
punarapi samagro vṛttāntaḥ puṣṭaḥ / kathyamānaśca peṭāhananakṛtasaṃjñena mantriṇā śrutaḥ / tatkathaṃ sā śreṣṭhivadhūstatpitā śvaśuraśca mucyantām / uktañca-
na nīcajanasaṃsargānnaro bhadrāṇi paśyati /
darśayatyeva vikṛrtiṃ supriye 'pi khalo yataḥ // Suk_21.9 (=126) //
nāśayitumeva nīcaḥ parakāryaṃ vetti na prasādhayitum /
pāṭayitumeva śaktirnakhoruddhartumannapiṭam // Suk_21.10 (=127) //
dujjaṇajaṇaṇaṃ sagge kāaccāo vi hoi vibuhāṇaṃ /
pecchaha tilehi pattaṃ khalasaṃge pīḍaṇaṃ jatto // Suk_21.11 (=128) //
[durjanajanānāṃ saṃge kāyatyāgo 'pi bhavati vibudhānām /
prekṣasva tilānāmapi khalasaṅge pīḍanaṃ yataḥ] // Suk_21.11* (=128*) //
yāvatsā kuṭṭinī peṭāṃ hastena hanti tāvatsā vaṇikputrī savitarkamavādīt-
vibhātā rajanī tāvadyāvadevaṃ kṛtaṃ mayā /
prabuddhaṃ ca tadā mātarnāgre kiñcidvidṛśyate // Suk_21.12 (=129) //
mārtamayā evaṃvidhaḥ svapno dṛṣṭa /
yaḥ kaścidarthapramāṇo me bhavati sa kathyatām /
evaṃ śrutvā mantrī dvāramāhatya bahirnirgataḥ /
tataḥ sammānitā vaṇigvadhūḥ sā tu kuṭṭinīti nirvāsitā /
iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā //
iti śukasaptatau ekaviṃśatītamī kathā //
START Suk 22:
punaḥ prabhāvatyā pṛṣṭaḥ śukaḥ prāha-
yāhi devi punaryāhi madīyaṃ matamīdṛśam /
yadi vetsyuttaraṃ kicidyathā māḍhukayā kṛtam // Suk_22.1 (=130) //
tacchrutvā prabhāvatyāha-kathametat / śukaḥ prāha-dāmbhilāgrāme soḍhāko nāma karṣukaḥ / tadbhāryā māḍhuka nāma / tāṃ ca bhaktahāriṇīṃ pathi gacchantīm eko bahiḥ sūrapālākhyo naro bhuṅkte / sā kadācinmārge bhaktaṃ muktvā tena saha sthitā / tato mūledavena dhūrtena tasminbhakte uṣṭrikā kṛtā / tayā ca evaṃ jātaṃ bhaktamanutpāṭayitvā nīnam / yāvacca bhartrā uṣṭikā dṛṣṭā tāvatkimiditi sā pṛṣṭā / tatastayā tatkālottaraṃ kṛtvoktam-nātha! adya rātrau svapne uṣṭrikayā bhakṣito dṛṣṭastvam / tato mayā vighnāpahārāya viparītamidaṃ kṛtam / viśrabdhaṃ bhakṣaya yathā vighno naśyati / iti śrutvā ratātmanā tenoṣṭrikāpi bhakṣitā / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau dvāviṃśatitamī kathā //
START Suk 23:
anyadā sakhyastāṃ puruṣāntarābhisaraṇāyaivamūcuḥ-
yatra svedalavairalaṃ vilulitairvyālupyate candanaṃ sacchedairmaṇitaiśca yatra raṇitaṃ na śrūyate nūpuram /
yatrāyāntyacireṇa sarvaviṣayāḥ kāmaṃ tadekāgrataḥ sakhyastatsurataṃ bhaṇāmi rataye śeṣā ca lokasthitiḥ // Suk_23.1 (=131) //
tathā ca- saṃsaatulaṇa jahiṃ caḍai tassuṇa jīviu dhaṇu /
āi parā jahi lahijjai taṃ ji bhaṇijjii pemmu // Suk_23.2 (=132) //
[saṃśayatulāyāṃ na yaḥ ārohati tasya na jīvitaṃ dhanyam /
āgate parā yā labhyate tadeva bhaṇyate prema] // Suk_23.2* (=132*) //
ārogyaṃ paramānandaḥ sukhamutsāha eva ca /
aiśvaryaṃ priyasambhogaṃ vinā sarvaṃ nirarthakam // Suk_23.3 (=133) //
uktañca-
ātmānamālokya ca śobhamānamādarśabimbe stimitāyatākṣī /
haropayāne tvaritā babhūva strīṇāṃ priyālokaphalo hi veṣaḥ // Suk_23.4 (=134) //
śukaḥ prāha-
sulabhāḥ puruṣā rājansatataṃ priyavādinaḥ /
apriyasya tu pathyasya vaktā śrotā ca durlabhaḥ // Suk_23.5 (=135) //
tataḥ kiṃ bahunoktena tvaṃ caitāḥ kṛtyakovidāḥ /
kuṭṭinīcaritaṃ śrutvā tadvicāryaṃ tvarānvitāḥ // Suk_23.6 (=136) //
prabhāvatyāha-kathametat / śuko 'bravīt-asti padmāvatī purī /
yatra maṇikuṭṭimamārgeṣu śobhate ravivistaraḥ /
śeṣaphaṇamaṇirāgo vasudhāmivopāgataḥ // Suk_23.7 (=137) //
tatra śudarśano nāma rājā /
śaśinā hariṇā caiva balinā kuśabhūbhujā /
kuśaśakticchalatyāgasampadyasya na khaṇḍyate // Suk_23.8 (=138) //
kiṃ tasya varṇyate rājñaḥ prajāpālanaśalinaḥ /
yasmiṃlloke na dṛṣṭā hi doṣā ravikarairiva // Suk_23.9 (=139) //
tasya śṛṅgārasundarī nāma bhāryā / tasya nṛpatestayā saha krīḍato groṣmakālo 'vātarat /
yatra sūraḥ kharo ghasro yatra dīrgho 'tiduḥsahaḥ /
kharaśca pavano bhīru grīṣme sarvamidaṃ kharam // Suk_23.10 (=140) //
candanaṃ śucivastraṃ ca pānīyaṃ śuci śītalam /
sevyamāno 'pi madhuraḥ śucirjayati nānyathā // Suk_23.11 (=141) //
madhyāhne candanaṃ yeṣāṃ sāyaṃ majjanasevanam /
rātrau vyajanavātaśca teṣāṃ grīṣmo 'pi kiṅkaraḥ // Suk_23.12 (=142) //
evaṃvidhe grīṣme ca candranāmā vaṇik prabhāvatībhāryāsameto gṛhoparibhūmikāyāmāruḍhaḥ / karairyukto 'pi nirālambaḥ ādityaḥ paścimābhyonidhitaṭaṃ gataḥ / uktañca-
pratikūlatāmupagate hi vidhau viphalatvameti bahu sādhanatā /
avalambanāya dinabharturabhūnna patiṣyataḥ karasahasramapi // Suk_23.13 (=143) //
tatrasthaḥ sa tathā bhānū rāgaśeṣo gatāṃśukaḥ /
bhātīva vidrumaghaṭaḥ srastaḥ saṃdhyāvadhūkarāt // Suk_23.14 (=144) //
atrāntare viśālākṣi candro hantuṃ tamoripum /
udayādriśiraḥ sthātumudyatoṃ'śubhaṭairvṛtaḥ // Suk_23.15 (=145) //
prācīmukhe vibhātīndurudayādriśiraḥsthitaḥ /
dīpastribhuvanasyeva pracchannasya tamisrayā // Suk_23.16 (=146) //
udayācalamāruḍho bhāti candro niśāmukhe /
yāminīvanitotsaṅga śulkaḥ kṛṣṇaśiraḥsthitaḥ // Suk_23.17 (=147) //
evaṃvidhe niśāmukhe sa vaṇik vikrīḍitayā tayā sārdhaṃ krīḍitaḥ / asya rāmanāmā sutaḥ saṃjātaḥ / tasmai pitrā vidyāścāśeṣā grāhitāḥ / tasya mātānyadā candraṃ prāha-mama eka eva putraḥ / tato 'hamatiśayena duḥkhārtā / candraḥ prāha-eko 'pi tvadīyaḥ sutaḥ ślāghyaḥ / uktañca-
caturo madhurastyāgī gambhīraśca kalālayaḥ /
guṇagrāhī tathā caivaṃ eko 'pīdṛgvaraḥ sutaḥ // Suk_23.18 (=148) //
tathā ca-
kiṃ jātairbahubhiḥ putraiḥ śokasantāpakārakaiḥ /
varamekaḥ kulālambī yatra viśrūyate kulam // Suk_23.19 (=149) //
ityuktvā dhūrtamāyāṃ kuṭṭinīmākāryedamabravīt--tava kanakasahasraṃ dāsye / mama putraṃ strīmāyāvañcanadakṣaṃ kuru / tatheti tayā pratijñāte putraṃ samākṣikaṃ tasyai dattvā yadyasmatputraḥ kvāpi veśyāyāḥ kapaṭena jito bhavati tadāhaṃ dviguṇaṃ kanakaṃ grahīṣye / tayoktam evamastviti / lekhayitvā putraṃ tadgṛhe preṣayāmāsa / sa ca tatrastho veśyājanodbhavānvikārān gṛhṇāti / tadyathā--
vaiśikīṃ kṛtrimāṃ vāṇīṃ vyalīkān śapathāṃstathā /
kauṭilyaṃ kṛtrimaṃ bhāvaṃ kṛtrimaṃ ruditaṃ tathā // Suk_23.20 (=150) //
hāsyaṃ ca kṛtrimaṃ duḥkhaṃ sukhaṃ caivamapārthakam /
yācanaṃ vinayopetaṃ snehabhāvo nirīhatā // Suk_23.21 (=151) //
samatvaṃ sukhaduḥkheṣu dharmādharmasamakriyā /
bhujaṅgapurataścaiva kauṭilyakramadarśanam // Suk_23.22 (=152) //
tathā ca-
aharaṃ karaṃ kavolaṃ thaṇajualaṃ ṇāhimaṇḍalaṃ ramaṇaṃ /
itthiajaṇasāmaṇṇaṃ hiaaṃ jaṃ jassa taṃ tassa // Suk_23.23 (=153) //
[adharaḥ karaḥ kapolaḥ stanayugalaṃ nābhimaṇḍalaṃ ramaṇam /
strījanasāmānyaṃ hṛdayaṃ yad yasyā tat tasyāḥ] // Suk_23.23* (=153*) //
ityevamādi samagraṃ veśyānugaṃ caritaṃ śikṣitam / tataḥ sa putraḥ pratijñāpūrvaṃ vaṇije samarpitaḥ / piturvākyena ca suvarṇadvīpe vāṇijyāya preṣitaḥ / tatra ca kalāvatī veśyā / tayā saha varṣamekaṃ sthitaḥ / tāṃ vaiśikāni kurvantīṃ sa prāha-viśeṣaṃ vada / eva mamānujāpi vadati / tato bahubhirapi vaiśikairna tatsarvasvaṃ gṛhītuṃ śaknoti / tatastayā sarvamapi māturniveditam / mātāpi prāha-niścitameṣa veśyāsutaḥ / nedṛśairgṛhyate / prapañcenaiva grāhyaḥ / tato yadāyaṃ svadeśaṃ gantukāmastvāmutkalāpayati tadā tvayā vācyam--"ahamapi tatra yāsyāmi / yadi na nayasi tadā mariṣyāmītyuktvā kūpe jhampā deyā / tato 'sau prītastvāṃ prati sarvaṃ dāsyati' / tayoktam--mātarmāṃ vinā taddravyeṇa kim /
ūktañca--
atikleśena ye hyarthā dharmasyātikrameṇa ca /
śatrūṇāṃ praṇipātena mā sma teṣu manaḥ kṛthāḥ // Suk_23.24 (=154) //
mātā āha-bhīru! mā maivaṃ vada / mṛtyudo 'rthaḥ prāṇadaśca / uktañca-
nāsāhasaṃ samālambya naro bhadrāṇi paśyati /
sāhasī sarvakāryeṣu lakṣmībhājanamuttamam // Suk_23.25 (=155) //
nābhittvā paramarmāṇi nākṛtvā karma duṣkaram /
nāhatvā matsyaghātīva prāpnoti mahatīṃ śriyam // Suk_23.26 (=156) //
kālaḥ samaviṣamakaraḥ paribhavasanmānakārakaḥ kālaḥ /
kālaḥ karoti puruṣaṃ dātāraṃ yācitārañca // Suk_23.27 (=157) //
ahaṃ ca tatrādho jālaṃ viracayiṣye / iti kuṭṭinīvacanamākaṇyaṃ tayā tathā kṛtat / tathā ca kṛte tena sarvasva dattam / koṭisaṃkhyaṃ ca dravyaṃ gṛhītvā mānarahito niṣkāsitaḥ / uktañca-
vesā vi ramanti jaṇaṃ piaṃ pi vañcanti atthaloheṇa /
tāṇa ṇamo vesāṇaṃ appā vi ṇa vallaho jāṇa // Suk_23.28 (=158) //
[veśyā api ramante janaṃ priyamapi vañcayanti arthalobhena /
tābhyo namo veśyābhyaḥ ātmāpi na vallabho yāsām] // Suk_23.28* (=158*) //
sa ca tathā dhanamānaparibhavaṃ prāpitaḥ parapotamāruhya svagṛhamāgamat / ekākinaṃ sutaṃ dhanaparijanavarjitaṃ dṛṣṭvā pitā sabāṣpaṃ dhanakṣayakāraṇaṃ pṛcchati / so 'pi svayaṃ lajjan gṛhamantrimukhena niveditavān / pitroktam-vatsa mā viṣādaṃ vidhehi / vipadaḥ sampado 'pi puṃsaḥ sampadyante / uktañca-
cintāmimāṃ vahasi kiṃ gajayūthanātha yūthādviyogavinimīlitanetrayugm /
piṇḍaṃ gṛhāṇa piṣa vāri yathopanītaṃ daivādbhavanti vipadaḥ kila sampado vā // Suk_23.29 (=159) //
kimanena dhanenāpi satvareṇa manasvinām /
gatena jāyate khedo darṣaścaivāgatena ca // Suk_23.30 (=160) //
evaṃ sutaṃ samāśvāsya dhūrtamāyāmākārya idamabravīt--śṛṇu yadatra kautukaṃ saṃvṛttam / tvayyadhyuṣito 'pi suto gatasarvasvaḥ samāyayau / sā'ha--strībhiḥ ko na khaṇḍitaḥ / uktañca-
ko 'rthānprāpya na garvito viṣayiṇaḥ kasyāpado 'staṃ gatāḥ strībhiḥ kasya na khaṇḍitaṃ bhuvi manaḥ ko nāma rājñāṃ priyaḥ /
kaḥ kālasya na gocarāntaragataḥ ko 'rthī gato gauravaṃ ko vā durjanavāgurāsu patitaḥ kṣemeṇa yātaḥ pumān // Suk_23.31 (=161) //
ramaṇasihiṇantarāle bahalaare romarāitarugahaṇe /
hariharaṇaragobindā biḍambiā maaṇacoreṇa // Suk_23.32 (=162) //
[ramaṇaśikhino 'ntarāle bahulatare rolarājitarugahane /
hariharanaragovindāḥ viḍambitā madanacoreṇa] // Suk_23.32* (=162*) //
tattvaṃ punaḥ potaṃ bhṛtaṃ kṛtvā māṃ putrānvitāṃ tatra preṣaya / uktañca-
kṛte pratikṛtaṃ kuryā hiṃsite pratihiṃsitam /
tvayā luñcāpitāḥ pakṣā mayā luñcāpitaṃ śiraḥ // Suk_23.33 (=163) //
mayāpyuktam-yadi tvadīyaputraḥ kvāpi striyā vañcyate tadā mama dūṣaṇam / uktañca-
diggajakūrmakulācalaphaṇipatividhṛtāpi calati vasudheyam /
pratipannamamalamanasāṃ na calati puṃsāṃ yugānte 'pi // Suk_23.34 (=164) //
tathā ca-
acalā calanti palae majjāaṃ sāarā vilaṅghanti /
karuā vi taha vikāle paḍivaṇṇa sādha siḍhilenti // Suk_23.35 (=165) //
[acalāścalanti pralaye maryādāṃ sāgarā vilaṅghante /
gurukā api tathā vikāle pratipannasādhanaṃ na śithilayanti] // Suk_23.35* (=165*) //
dhīrā jāṇa pamāṇaṃ jimiavve taha vi jaṃpiavve a /
ai jimiajaṃpiāiṃ pacchā vacche apacchāiṃ // Suk_23.36 (=166) //
[dhīrā jānanti pramāṇaṃ jemanasya tathāpi kathanasya ca /
api bhuktaṃ jalpitaṃ paścād vatse na tapyanti] // Suk_23.36* (=166*) //
tataḥ śreṣṭhī taṃ putraṃ preṣayāmāsāśu tayā samaṃ suvarṇadvīpe / tatastasminsarvo 'pi paurajanaḥ prīto babhūva / sā ca kalāvatī sānukūlā taṃ vinayenājuhāva / tathā ca sa tayāvarjito yathāsau ātmāyattaḥ kṛtaḥ / dravyaṃ ca sarvaṃ gṛhītam / tataḥ sā dhūrtamāyā kuṭṭinī kiṃ karotu-iti praśnaḥ / sā prāha-śuka! na jāne / tvaṃ vada / śukaḥ-yadyadya na yāsi tadā kathayāmi / sā āha-na yāsyāmi / śukaḥ-yadā tasya sarvaṃ gṛhītam tasminsamaye kaiściddinaiścāgre 'pi cāṇḍālarūpadhāriṇī dhūrtamāyā nityaṃ nityaṃ gaveṣamāṇaiva kiñcit / anyadā sa kalāvatyā sahitaḥ khaṭvāyāmupaviṣṭastayā dṛṣṭaḥ / tā dvāri dṛṣṭvā sahasotthāya nāśayitumudyataḥ pūrvameva saṃketitam / tamuttiṣṭhantamanu kalāvatyapyutthitā / uktañca-kimidamiti / rāmastāmuvāca-bhadre! iyaṃ mama jananī / ahaṃ ca hṛtārthako bahudinebhyo na tayā dṛṣṭaḥ / dhūrtamāyāpi taṃ saṃketasthaṃ dvārasthaiva saśaṅkā hastasaṃjñayā ājuhāva /
jāgadeti cirāllabdho veśyāgṛhagato bhavān /
mlecchībhūtā iyaṃ veśyā sarvasvaṃ me tvayā hṛtam // Suk_23.37 (=167) //
yāvadevaṃ gṛhāṅgaṇagatā śapati tāvatsa vaṇik cāṇḍālarūpī samāgatya tatpādayoḥ patitaḥ / etacca dṛṣṭvā kalāvatī kuṭṭinīsahitā tām gṛhamadhye nītvā pṛcchati sma--amba! ko 'yam? kiṃ jātīyaḥ? tvaṃ kā? tayoktam--padmāvatīpurīnāthasya rājñaḥ sudarśanasya mātaṅgī gāyinī aham / ayaṃ ca madīyaṃ dravyaṃ hṛtvā ihāgataḥ / tacca tvayā'ptam / tanmayā jñātam paramadhunā sa samāgacchatu / tataḥ kuṭṭinī kalāvatāsahitā tatpadāyorlagnā uvāca--gṛhāṇedaṃ dravyam / dhūrtamāyā prāha--nāhaṃ gṛhakoṇe grahīṣye / rājaviditaṃ grahīṣyāmi / tato veśyāmātāpi atiśayena bhītā mātaṅgīṃ pratijagāda-imāṃ matsutāṃ rakṣa rakṣa / pāramparyāgataṃ dravyaṃ gṛhāṇa sarvasvam, paraṃ māṃ maivaṃ viḍambaya / dhūrtamāyā prāha-grahīṣye / tataḥ sā veśyayā kuṭṭinyā saha hastapādau gṛhītvā sammānitā / dhūrtamāyāpi nijaṃ tadīyaṃ dravyaṃ sarvasvaṃ ca gṛhītvā rāmeṇa saha potamāruhya svagṛhamāgatya bhahotsavamakārayat / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau trayoviṃśatitamī kathā //
START Suk 24:
athānyasmindine prabhāvatī śukaṃ papraccha / śuko 'pyāha--
yāhi devi vijānāsi yadi jārasamanvitā /
sajjanīva purā vaktuṃ bharturagre kacagrahe // Suk_24.1 (=168) //
prabhāvatyāha-kimetat / kīro 'bravīt-asti candrapuraṃ nāma nagaram / tatrābhūdvardhakiḥ sūrapālākhyaḥ śrīmān / tasya sajjanī nāma bhāryā atyantaṃ parapuruṣalampaṭā / tāṃ ca tadgṛhasthāṃ devako nāma ramate / iti lokādetadākarṇya vardhakiḥ kapaṭena gṛhānnirgatya prātaḥsandhyāyāmācchannaḥ samāgatya talpasyādhobhāge sthitaḥ / sā ca jāreṇa saha tatrārūḍhā patyā keśeṣu gṛhītā kathaṃ mucyate / uttaram-sā patyā dhṛtā satī dvitīyapatimukhamālokya prāha-mayā tava kathitaṃ yadrathakāro mama patirgṛhena vidyate / sa cāgatastava tadaiva aucityaṃ vidhāsyati / yadyapi pūrvaṃ patyā tvadīyaṃ dravyamapahṛtaṃ tathāpi kṣantavyam / rathakṛti samāgate tava gṛhaṃ gamiṣyāmi yuvayoḥ saṃgatiṃ vā kariṣye / nātra saṃśayaḥ / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau caturviśatitamī kathā //
START Suk 25:
anyadā prabhāvatī śukaṃ gamanāya pṛcchati / śukaḥ prāha-
kuru yadrocate kartuṃ yadi vetsi pratīṅgitam /
śvetāmbareṇa ruddhena yathā pūrvaṃ kṛtaṃ tathā // Suk_25.1 (=169) //
asti candrapurī nāma nagarī / tatra siddhaseno nāma kṣapaṇako janapūjitaḥ / tasminneva nagare 'nyaḥ sitapaṭo guṇināṃ mukhyaḥ samāgataḥ / tena ca guṇinā sarvo 'pi jana āvarjitaḥ śrāvakā apyātmāyattāḥ kṛtāḥ / sa kṣapaṇako 'pi tasya pūjāṃ kriyamāṇāmasahamānaḥ svayaṃ tadīyopāśraye veśyāṃ preṣayitvā asau veśyālubdho na suśīla iti śvetāmbarasya lokapravādamakarot / taddarśanāya janamākārayāmāsa / brūte ca--kṣapaṇakā eva brahmacāriṇaḥ śvetāmbarāstu viplutāḥ / so 'pi śvetāmbaro dīpāgninā upādhiṃ prajvālya prabhātaprāptāyāṃ rajanyāṃ nagnobhūya veśyāyā dattahasto nirgataḥ / tato lokāpavādaḥ saṃvṛttaḥ / yadasau kṣapaṇako na sitavastraḥ / iti śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau pañcaviṃśatitamī kathā //
START Suk 26:
anyadā sā calitā / śukaḥ prāha--
yāhi devi na te doṣo yadi jānāsi bhāṣitum /
ratnādevīva patyā tu prāptā jāradvayānvitā // Suk_26.1 (=170) //
asti jalaudābhidhāno grāmaḥ / tatra rājaputraḥ kṣemarājaḥ śūraḥ / ratnādevī tasya bhāryā / tatraiva grāmaṇīrdevasākhyaḥ / tasya suto dhavalo nāma / tau dvāvapi ramete ratnādevīṃ parasparamajñātau / anyadā pitṛputrau tadgṛhasthau yadā tadā rājaputraḥ samāgataḥ / tadā kimuttaram? śuka āha-tatastayā kṛtasaṃjño gṛhādaṅgulyā tarjayannayāt / tasmiṃścaiva gacchati bhayātpatiḥ kimidamityāha / tataḥ sā hasantī prāha-asya putrastvadgṛhe śaraṇāgataḥ / mayā ca nārpitaḥ / yataḥ-
sa kṣatriyastrāṇasahaḥ satāṃ yastatkārmukaṃ karmasu yasya śaktiḥ /
vahandvayīmapyaphale 'rthajāte karotyasaṃskārahatāmivoktim // Suk_26.2 (=171) //
ato ruṣṭo vrajati / gaccha tvaṃ samarpaya sutam / tena ca tathā kṛtam / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau ṣaḍviṃśatitamī kathā //
START Suk 27:
anyadā prabhāvatī gamanāya śukaṃ pṛcchati sma / śukaḥ prāha-
rambhoru gaccha kāmināṃ ko vighnaṃ kartumarhati /
mohinīva samarthā cedvicārīkartumīśvari // Suk_27.1 (=172) //
asti śaṅkhapuraṃ nāma nagaram / tatrāryo vaṇigabhūt / tasya mohinī nāma bhāryā / tāñcabahirgatāṃ kumukho nāma dhūrto ramate / tatpatinā cābhijñāyi / tatpatiścātiśayena bhīruḥ / tato 'sau tāṃ bahiryāntīṃ nivārya pārśvasthita eva tiṣṭhati / tathāpi tayā dhūrtasya kathitam-māṃ rātrau bhartṛkhaṭvāsthitāmarvāksuptāṃ bhaja tvam / tena tathā kṛtam / tacca kurvanbhartrāsau puṃścihne dhṛtaḥ kathaṃ gacchatu? uttaram-dhṛtvā ca patiḥ prāha-pradopamānaya mayā coro dhṛto 'sti / tayoktam-bahiryāntī bibhemyaham / enaṃ grahīṣye tvaṃ dīpamānaya / tena ca tathā kṛtam / sā ca jāraṃ muktvā gṛhāntarbaddhasya paṭṭakasya jihvāṃ gṛhītvā tathaiva suptā yāvatpatirlakuṭahasto dīpaṃ gṛhītvā samāyātaḥ pṛcchati-kimiyaṃ paṭṭakasya jihvā kathamatra? tayoktam-kṣudhārto 'yam / anena muktā lālākṛśā sthitā / uktipratyuktivādena nirjitaḥ / uktaśca-hataka! anena pauruṣeṇa kṣayaṃ vrajasi / iti nirbhartsito lajjitaśca suptaḥ / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau saptaviṃśatitamī kathā //
START Suk 28:
anyadā prabhāvatī gamanāya śukaṃ papraccha / śukaḥ prāha--
kṛśodari vrajādya tvaṃ yadi jānāsi bhāṣitum /
jārasaṃyuktayā pūrvaṃ yathā devikayā kṛtam // Suk_28.1 (=173) //
asti kuhāḍākhyo mahāgrāmaḥ tatra jarasākhyo kauṭumbiko mahāmūrkhaḥ / tadbhāryā devikā puṃścalī / tāṃ ca prabhākaro brāhmaṇaḥ kṣetramadhye vibhītakavṛkṣasamīpe guptasthāne mudā ramater / idṛśaṃ vyatikaraṃ janācchratvā tatpatistatrāvalokanāya svayaṃ gataḥ / tena ca vṛkṣārūḍhena tattathaiva dṛṣṭam / dṛṣṭvā tatrasthenāpi jalpitam, dhūrtike! bahudinebhyo 'dya samprāptā-ityuktā kathamiyaṃ bhartāraṃ pratyāyayatu / tayoktam--nāhaṃ jāne tvameva kathaya / "yadi na yāsi tadā kathayāmi' / tayā tatheti pratipanne śukaḥ prāha--sā ca tadvacaḥ śrutvā taṃ jāraṃ preṣayāmāsa patyā cāvatīrya samāgatena upālabdhā / sā'ha--he prabhor! idṛśa eva vṛkṣaḥ, atrārūḍhairmithunaṃ dṛśyate / tena patinā uktam--tvamāruhya avalokaya / tayā tathā kṛtam / vṛkṣārūḍhayā ca tayā proktaṃ kapaṭena / "vahudivasebhyo 'nyāṃ nārīmabhigaman dṛṣṭo 'si" / tena mūrkheṇa jñātam--satyamidam / sa ca tāṃ śāntayitvā gṛhaṃ nināya / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau aṣṭāviṃśatitamo kathā //
START Suk 29:
anyedyuḥ prabhāvatī gamanāya śukaṃ pṛcchati sma / so 'pyāha--
vraja devi vicāraṃ cetkartuṃ jānāsi bhāmini /
samaṃ jāreṇa samprāptā sundarīva yathā gṛhe // Suk_29.1 (=174) //
"kathametat'? so 'bravīt--asti sīhūlo nāma grāmaḥ / tatra mahādhano vaṇik / tadbhāryā sundarī / tāṃ ca mohano nāma upapatirnityaṃ gṛhamāgatya bhuṅkte / anyadā yāvatsā tathā tiṣṭhati tāvattatpatiḥ samāgataḥ / sā kathaṃ bhavatu / uttaram--sā patimāgacchantaṃ dṛṣṭvā jāraṃ vivastraṃ śikye kṛtvā muktakeśā gṛhānnirgatya dūrasthā patimāha-asmadgṛhamadhye nagnabhūtaṃ śikyārūḍhaṃ vidyate / māntrikānākārayituṃ gacchetyukte sa mūrkhastadarthaṃ jagāma / tadā ca tadantare tayā ulmukaṃ haste kṛtvā upapatirniṣkāsitaḥ / patyau ca āgate sā jagāda-yadulmukenāpi bhūtaṃ naṣṭam / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau ekonatriṃśattamī kathā //
START Suk 30:
anyedyuḥ prabhāvatyā pṛṣṭaḥ śukaḥ prāha /
gaccha devi viruddhaṃ te gamanaṃ na mataṃ mama /
viṣame yadi vetsi tvamuttaraṃ mūladevavat // Suk_30.1 (=175) //
astīha pṛthivyāṃ bhūtavāsaṃ nāma śmaśānam / tatra dvau piśācau karālottālanāmānau / bhārye ca dhūmaprabhāmeghaprabhākhye, tayośca bhāryārāmaṇīya katve vivādaḥ saṃvṛttaḥ / anyadā ca tābhyāṃ bhāryāsahitābhyāṃ mūledavodṛṣṭo bāhubhyāṃ vidhṛtya pṛṣṭaḥ-kā anayormadhyādramaṇīyā, anṛtaṃ vadantaṃvyāpādayiṣyāvaḥ / tatkalatre virūpe bhīṣaṇe vṛddhe piśācinyau / sa ca yathārthavādī bhakṣitaḥ syāt kimuttaraṃ kuryāditi / uttaram--tenoktam-
yā yasya vallabhā loke ramyā sā tasya nāparā /
gadite dhūrtarājena tābhyāṃ muktaśca tatkṣaṇāt // Suk_30.2 (=176) //
iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau triṃśattamī kathā //
START Suk 31:
anyadā ca prabhāvatyā pṛṣṭaḥ śukaḥ provāca-
yatheṣṭaṃ vraja kalyāṇi keliṃ karttuṃ kṛśodari /
śaśakasyeva te buddhirasti cetsusahāyinī // Suk_31.1 (=177) //
madhurākhye vane piṅgalanāmā siṃhaḥ / sa sattvāni bahūni hanansarvaiḥ paśubhirvicārya pratidinamekaikasattvaparikalpanavyavasthayā nivāritaḥ / anyadā śaśakasyaikasya vārakaḥ sañjātaḥ / sa ca na yāti śvāpadairbhaṇito 'pi-"gaccha tvamanyathā pūrvavatsarvāṇi bhūtāni sa bhakṣayiṣyati / sa cādyaprabhṛti tadantike sattvāni na yāsyanti'-ityuktvā bahukālakṣepaṃ cakāra / madhyāhnasamaye eva ca mandaṃ mandaṃ siṃhasyāgre gantuṃ vyasitaḥ / tenāpi sahasākrāntaḥ kathaṃ mucyate? uttaram-śaśakaḥ siṃhiṃ prāha-svaminnahaṃ śaśakacatuṣṭayena saha āgacchanmārge tava śatruṇā dhṛto 'to velātikramo babhūva / tenoktam-sa śatruṃ kvāste? tataḥ sa śaśakena dhūrtena vāṭīṃ nītvā tasyaiva pratibimbaḥ kūpe darśitaḥ / siṃho 'pi mūrkhastaṃ jale dṛṣṭvā kupito jhampādānmṛtaśca /
buddhirbalavatī bhīru sattvānāṃ na parākramaḥ /
śaśakenālpasattvena hataḥ siṃhaḥ parākramī // Suk_31.2 (=178) //
uktañca-
ekaṃ hanyānna vā hanyādiṣurmukto dhanuṣmatā /
sarārṣṭa saprajaṃ hanti rājānaṃ mantriniścayaḥ // Suk_31.3 (=179) //
iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau ekatriṃśattamī kathā //
START Suk 32:
athānyedyuḥ prabhāvatī calitā śukaṃ papraccha gamanāya / śukaḥ-
yādi devi mano yatra gantuṃ te kamalānane /
rājinīva vijānāsi vaktuṃ dhūliviparyaye // Suk_32.1 (=180) //
asti śāntipuraṃ nāma nagaram / tatra mādhavaḥ śreṣṭhī / tasya mohinī bhāryā / tayostanayaḥ sohaḍābhidhaḥ / tasya bhāryā rājinīnāmnī rūpasampannā caturā puṃścalī / sānyadā drammarpayitvā śvaśrvajñaptā "godhūmān haṭṭe gṛhītvā gaccha' / sā ca haṭṭe gatā / krīṇatyā copapatirdṛṣṭaḥ saṃjñitaśca samīpamāyayau / godhūmānmoṭāyāṃ baddhvā haṭṭe muktvā tena sārdhaṃ sā yayau / vaṇijāpi godhūmānutsārya moṭāyāṃ dhūlirbaddhā / sāpi tena saha ciraṃ sthitvā āgatyākulā moṭāmanutpāṭayitvā gṛhaṃ yayau / tāṃ choṭayitvā yāvat śvaśrūḥ paśyati kodṛśā godhūmā iti tāvaddhūliṃ paśyati / atra kimuttaram /
śukaḥ-kimidamiti yadā śvaśrvā pṛṣṭā tadā tayoktam-"mātarmama hastād drammaḥ haṭṭāgre bhūmau patitaḥ /
tato mayā dhūlirāhṛtā /
tataḥ sā śvaśrūrdrammamanavalokamānā vikalībhūtā /
iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā iti śukasaptatau dvātriṃśattamī kathā //
START Suk 33:
athānyedyuḥ prabhāvatī gamanāyotsukā śukaṃ papraccha / śukaḥ prāha-
ko doṣo gamyatāṃ devi yadi kartuṃ tvamīśvarā /
viṣame mālinī yadvadrambhikā patisannidhau // Suk_33.1 (=181) //
prabhāvatī-"kathametat'? śuko 'bravīt-asti śaṅkhapuraṃ nāma nagaram / tatra śaṅkaro nāma mālikaḥ samṛddhimān / tasya rambhikā nāma bhāryā bahuratipriyā subhagā surūpā bahubhartṛkā ca / anyadā śaṅkaragṛhe pitṛkāryamāgatam tasmindine tayopapatayaścatvāro nimantritāḥ puṣpāṇāṃ vikrayāya gatayā catuṣpathe grāmaṇīrvaṇiksūnustalāraśca balādhipaśca pratyekaṃ te te pṛthakpṛthak ākāritāḥ parasparamajānantaḥ-madīyaṃ bhavanaṃ prati prāgeva samāgantavyamiti / dvitīye 'hni mālike vāṭikāṃ gate vaṇiksūnuḥ snātvā bhuktvā ca tayā saha rantuṃ samāyayau / vaṇiji ardhasnāte grāmakūṭo gṛhadvāraṃ samāpatandṛṣṭaḥ tataḥ snānaṃ kurvanvaṇiktathābhūto vaṃśamaye koṣṭhe khaliyukte kṣipto bhayayuktaśca / grāmakūṭe 'pyardhasnāte bahistalāraḥ samāyātaḥ / taṃ dṛṣṭvā so 'pi tasminneva koṣṭhe kṣipta uktaśca-yadadhaḥ sarpiṇī prasūtāsti / tato 'pyanatarāla evaṃ sthātavyamiti talāro 'pyardhasnāto balādhipaṃ dṛṣṭvā bhāṇḍasamūhe kṣiptaḥ / balādhipo 'pyardhasnāto mālikaṃ dṛṣṭvā tatraiva kṣiptaḥ / tato māliko lokaśca tasmin pitṛkārye yadṛcchayā bhijitāḥ / evaṃ kṛtvā te ṣāṃ caturṇāmapi parasparamalakṣitānāṃ pṛthakpṛthak bhojanaṃ paramānnāmṛtaṃ samarpitam / vaṇijā tu bhuñjānena bahu phūtkṛtam / tadoparisthitena ca sarpiṇīṃ śaṅkamānena mūtritam / vaṇijā tu ghṛtāmiti jñātvā bhājanamutkṣiptam / uparisthitasya mukhe lagnam / tataḥ sa śaṅkitaḥ / so 'pi ca lagnaṃ lagnamiti vadandattajhampo niryayau / anye 'pi lagnākṣarabhayākulā yāvannirgatāḥ śaṅkareṇa janaiśca dṛṣṭāḥ savismayaṃ khalikharaḍitāḥ / tataḥ sā kathaṃ bhavatu? uttam-yadā sā patyā pṛṣṭā kimidamiti tadā tayoktam-
śraddhāhīnaṃ kṛtaṃ śrāddhamidaṃ nūnaṃ tvayā priya /
ato 'bhuktvā kṣudhākrāntāḥ pitaraste vinirgatāḥ // Suk_33.2 (=182) //
tataḥ sa punaḥ śrāddhaṃ cakāra / rambhikāvacanāttena nirgatāḥ / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau trayastriṃśattamī kathā //
START Suk 34:
athānyasmindine gamanārthaṃ prabhāvatī śukaṃ papraccha / śukaḥ prāha-
yāhi devi gatā vetsi bhaṅguraṃ yadi bhāṣitum /
kumāryai pāraḍī dattvā yathoktaṃ śambhunā purā // Suk_34.1 (=183) //
prabhāvatyāha-kathametat / śukaḥ prāha--purā kasmiṃścinnagare śambhunāmā vipro 'bhūt dyūtakṛnnānādeśaparibhramaṇaśīlo mārge gacchan kṣetrarakṣikāṃ surūpāṃ bālikāṃ dṛṣṭvā tāmbūlaṃ datvā sāntvayannidamuvāca yanmatsambhogakaraṇe imāṃ madīyāṃ pāraḍīṃ gṛhāṇa mayā saha rataṃ kuru / sukhāśrayaṃ tayā tathā vihitam / sa ca siddhe kārye tāṃ yācate / kathaṃ labhate? uttaram-yāvattena yācitā tāvatsā calitā gṛhaṃ prati / so 'pi ca pañca kaṇiśāni gṛhītvā pṛṣṭhe lagnaḥ / tena ca grāmagatena phūtkṛtam-aho grāmamukhyāḥ! paśyata / grāme 'sminmahadadbhutam / pañcakaṇiśakāraṇenānayā madīyaṃ vastramapahṛtam / grāmyaistatsamarpitam / tayā ca na kiñciduktaṃ lajjayā / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau catustriṃśattamī kathā //
START Suk 35:
apare 'hni sā śṛṅgārānvitā śukaṃ papraccha / śukaḥ prāha-
gaccha devi na te doṣo yadi tatra gatā satī /
svārthaṃ kartuṃ vijānāsi tilakrayakaro yathā // Suk_35.1 (=184) //
"kathametat? śukaḥ prāha-purā kasmiṃścid grāme śambakanāmā vaṇiktilagrāhakaḥ / sa ca saragrāmaṃ yathau / tatrasthasya bhāṇḍaśālikasya gṛhe gataḥ / sa gṛhe nāsti / tasya bhāryāsti paraṃ kulaṭā / netrasaṃjñayā parasparaṃ prītirutpannā / tatraiva sā bhuktā aṅgulīyakaṃ dattvā / sambandhādanantaraṃ sa tadaṅgulīyakaṃ jighṛkṣati / anena vidhinā dattamaṅgulīyakaṃ sa kathaṃ gṛhṇātviti praśnaḥ / śukaḥ prāha-tilagrāhakastadalabhamāno vipaṇisthaṃ bhāṇḍaśālikamāha-"dehi me tilaprasthaśataṃ yatsatyaṅkāritaṃ mayā' / evamuktaḥ sa āha-"ke tilāḥ kaśca vaktā tvaṃ satyaṅkāraśca kīdṛśaḥ? tenoktam-prasthaṃ prati dvikapravṛddhyā tvadbhāryayā satyaṅkāre 'ṅgulīyakaṃ gṛhītam / tato ruṣṭena vaṇijā bhāryāpāraśve nijaṃ sutaṃ preṣayitvā iti kathayāmāsa-tvadīyenedṛśena vyavahāreṇāsmadgṛhaṃ vṛddhimāpsyati / putro 'pyaṅgulīyakamādāya tilagrāhakasyārpayāmāsa / so 'pi yathāgataṃ tathā yayau / tato yadi prabhāvi tavāpyevaṃ buddhirasti tadā gamyatāṃ nānyathā / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau pañcatriṃśattamī kathā //
START Suk 36:
niśāmukhe 'nyedyuḥ prabhāvatī śukaṃ punarāha-he kīra! gamiṣyāmi cirakāṅkṣitaṃ sukhaṃ bhoktum / śuka āha-
sukhamevānubhoktavyaṃ saṃsāre sundari! dhruvam /
nāyinīva vijānāsi yadi vaktuṃ tvamuttaram // Suk_36.1 (=185) //
prabhāvatyāha-kathametat /
kā kīra nāyinī kutra tayā kiṃ kṛtamuttaram /
kathāṃ kathaya kalyāṇīṃ kautukaṃ me kathākrame // Suk_36.2 (=186) //
śuka āha-asti saraḍākhye grāme grāmaṇīḥ śūrapālaḥ / tasya bhāryā nāyinī / sā ātmapatiṃ nityaṃ paṭṭasūtrakañcukaṃ yācate / sa āha-vayaṃ karṣukāḥ kārpāsacīvarāḥ / asmadgṛhe paṭṭasūtravārttāmapi ko 'pi na jānāti / anyadā sā taṃ grāmasaṃsadisthaṃ jagāda-gṛhamehi gṛhādhipa! rāvaḍī bhuṅkṣva / sa ca tadvacanaṃ śrutvā bhāryāmāha gṛhāgataḥ-bhadre! tvayā ninditaṃ vaco lajjākārakaṃ mamāpriyaṃ saṃsadi kimitthamuktam? tayoktam--tvayā mama priyaṃ kathaṃ na kṛtam? grāmaṇīrāha--dāsyāmi kañcukaṃ te 'dya / nijaṃ vākyaṃ vṛthā kuru / tayoktam--kañcuke datte uttārayiṣye / dattaḥ kañcukastena / tadvacaḥ kathaṃ vṛthā bhavatviti praśnaḥ / śukaḥ prāha-anyadā nāyinī jagāda-yadādya tvāṃ saṃsadisthaṃ pūrvavadākārayāmi tadā tvayā saṃsadā saha gṛhamāgantavyam / tena ca evameva kṛtam / tayā ca gṛhāgatāyāḥ saṃsado bhavyarotyā bhojanaṃ dattam / tato grāmajano vadati-śūrapālaḥ samṛddhaḥ / paraṃ tadbhāryā auddhatyaparihāreṇa evaṃ vadati / iti vacanamuttāritam / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau ṣaṭtriṃśattamī kathā //
START Suk 37:
athāpare 'hni prabhāvatī gamanāya śukaṃ pṛcchati sma / śuko 'pyāha-
yatheṣṭaṃ vraja kalyāṇi na te doṣo 'sti kaścana /
lāṅgalīva vijānāsi yadi kartuṃ tvamuttaram // Suk_37.1 (=189) //
prabhāvatyāha-kathametat / śuko 'pyāhṛ-saṅgamākhye grāme śūraḥ kauṭumbikaḥ / tasyāsti pūrṇapālastu hālikaḥ / sarvatra ca tasya śūrapaterveśmani kṣetre khale pramāṇam / tasya ca hālikasya kṣetrasthasya śūrapatisutā subhagā nāma nityaṃ bhuktiṃ nayati / sa tāṃ kāmayate kṣetragahvare śūrapālānniḥśaṅkitaḥ / taṃ ca vṛttāntamasamañjasamiti kṛtvā prativeśmahālikāstasya kathayāmāsuḥ / anyadāsau śūrastayorhālikasutayoḥ sambandhaṃ pratyakṣīkartuṃ kṣetraṃ gatvā gahvarasyādūrasamante 'lakṣitastasthau / tanmithunaṃ ratasthaṃ dṛṣṭaṃ kathaṃ bhavatu? uttarañca kimiti praśnaḥ / śukaḥ prāha-yāvatsa hālikastāṃ bhuktvotthitaḥ tāvat śūrapatiṃ dadarśa / tadā sa niḥśvasannāha-dhiṅme karmārjanāṃ ca yanmayā halakheṭanaṃ vidheyam, iyaṃ ca granthirogiṇī / ato dvayorapi jīvitaṃ rasātalaṃ yātu / mayā tu nityaṃ halekheṭanaṃ grantherākarṣaṇaṃ ca dvayamapi vidheyam / tadahaṃ kimarthamasya śūrapālasya hāliko bhavāmi /
itthamevāhaṃ kṣayaṃ yāsyāmi /
iti hālikavacanaṃ śrutvā nirdeṣo 'yamiti lokasya vacanaṃ vitathīkṛtya śūrapatirlajjito gṛhaṃ yayau /
sā ca prabhāvatī śukoktāṃ kathāṃ śrutvā suptā /
iti śukasaptatau saptatriṃśattamo kathā //
START Suk 38:
aparedyuryāminīsamaye prabhāvatī gamanāya śukaṃ papraccha / śukaḥ-
vāñchitaṃ kartukāmānāṃ nāntarāyaṃ kṛśodari /
yadi kartuṃ vijānāsi yathā vipraḥ priyaṃvadaḥ // Suk_38.1 (=188) //
prabhāvatī papraccha-kathametat? śukaḥ-purābhūd devi? priyaṃvado nāma vipraḥ pathikaḥ / ekadā mārge gacchansudarśanagrāme kasyacidvaṇijo gṛhaṃ yayau / tatpatnī ca puṃścalī / sa ca brāhmaṇastāṃ dṛṣṭvā ātmānaṃ susthānakṛtavāsakaṃ mene / sa ca rātrau sakāmastāṃ prārthayāmāsa / aṅgulīyakadānena ca haṭṭamārgaṃ vaṇiksute gate reme tayā samam / prātaḥ so 'ṅgulīyakaṃ yācate / sā nārpayati / anena vidhinā dattamaṅgulīyakaṃ sa kathaṃ gṛhṇātu-iti praśnaḥ / uttaram-yadā tu yācitā na dadāti tadā sa brāhmaṇaḥ khaṭvācaraṇaṃ gṛhītvā vaṇijaḥ sannidhiṃ yayau / khaṭvācaraṇaṃ darśayitvā phūtkṛtam / vaṇik prāha-bho dvijaḥ! kimetat? sa āha-bhagne 'smintvadīyabhāryayā madīyamagulīyakaṃ jagṛhe / sa ca vaṇik tadvacanaṃ śrutvā kupito bhāryāmāha-anena pramādena asmadgṛhe ko 'pi pathiko na sameṣyati / ityuktvā niṣṭhuraṃ vacastatkuṇḍāduttīrya aṅgulīyakaṃ pathikāya samarpitam / sa ca yathāgataṃ yayau / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau aṣṭatriṃśattamī kathā //
START Suk 39:
apare 'hni sandhyāsamaye puruṣāntaragamanāya prabhāvatī śukaṃ pṛcchati sma-he śuka! ahaṃ gamiṣyāmi / śukaḥ prāha-
vraja devi! varaṃ yānaṃ tvaṃ bhoktuṃ subhagaṃ naram /
vaktuṃ cedviṣame vetsi tulāgrāhīva bhāmini // Suk_39.1 (=189) //
prabhāvatī prāha-"kathametat?
kastulāgrāhakaḥ kīra! gṛhītā ca tulā kutaḥ /
viṣamaṃ ca kimāyātaṃ kathāṃ kathaya śobhanām // Suk_39.2 (=190) //
astyatra kuṇḍinaṃ nāma nagaram / tatra bhūdharo nāma vaṇikpuṇyakṣayātkṣīṇadhano janaistyaktaḥ / uktañca-
vidvāndhanī dhanī dātā dhanī sādhurguṇāgraṇīḥ /
sarvabandhurdhanī pujyo dhanahīno gataprabhaḥ // Suk_39.3 (=191) //
yadā tu sa tulāmātradhano 'bhavattadānyavaṇiggṛhe tulāṃ muktvā deśāntaraṃ gataḥ / tatra dhanamarjayitvā nijanagaramāgatya taṃ vaṇijaṃ tulāṃ yayāce / vaṇikpārśvāttulā na labdhā / tulāyāṃ tu lubdho vaṇikmūrkha uttaraṃ cakre yattvadīyā tulā mūṣikairbhakṣiteti śrutvā bhūdharastūṣṇīṃ sthitaḥ / sa ca ekadā tasya veśmani bhojanāya gataḥ krīḍantaṃ bālakaṃ dṛṣṭvā pracchannaṃ gṛhītvā nijagṛhaṃ yayau / bālakapitā ca duḥkhapūritāṅgo ruroda sakuṭumbaḥ / tañca rudantaṃ dṛṣṭvā prativeśmiko jagāda-re tvadīyaḥ suto bhūdhareṇa gṛhītaḥ / tato 'sau tadgṛhaṃ gatvā bhūdharātsutaṃ yācitavān / bhūdhareṇoktam-mitra! tvatputro matsaṃge snānārthe nadītīre gatastatra śyenenāpahṛtaḥ / iti śrutvā tena vaṇijā rājakule gatvā putraharaṇavṛttānto niveditaḥ / bhūdharo 'pi rājakulaṃ yayau / tatkathaya sa bālahartā kathaṃ mucyatāmiti-praśnaḥ / śukaḥ yadā bhūdharo rājasamakṣaṃ mantriṇā pṛṣṭastadā evaṃ jagāda-
tulāṃ lohamayīṃ yatra khādante deva! mūṣakāḥ /
gajaṃ tatra haret śyeno dārake ko 'tra vismayaḥ // Suk_39.4 (=192) //
śrutvaitadvacanaṃ mantriṇoktam-yadāyaṃ dhūrtastava tulāṃ samarpayati tadā dārako 'pi dātavyo nānyathā / tena dārakaḥ samarpitaḥ / tulāgrāhī daṇḍitaḥ san tulāṃ samarpayāmāsa / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau ekonacatvāriṃśattamī kathā //
START Suk 40:
anyedyuḥ sā prabhāvatī gamanāya śukaṃ pṛcchati sma / śukaḥ-
gaccha tvaṃ gantukāmānāṃ gamanaṃ ca śubhaṃ bhuvi /
subiddhiriva cedvaktuṃ vijānāsi kṛtākṛtām // Suk_40.1 (=193) //
prabhāvatyāha-kathametat? śukaḥ-nagarābhighe pattane subuddhi- kubuddhiśceti mitradvayaṃ jane prasiddham / anyadā subuddhirdeśāntaraṃ yayau / kubuddhistu mitrastriyaṃ yayau / subuddhiśca dhanamarjayitvā deśāntarātsamāgataḥ / tataḥ kubuddhiḥ subuddheḥ kapaṭasnehaṃ darśayati / subuddhināpi sammānitaḥ / kubuddhistaṃ pratyāha-bhavatā kvāpi kiñcitkautukaṃ dṛṣṭam? tenoktam-sarasvatīnadītīre kūpamadhye taramāṇamakālajamāmraphalaṃ dṛṣṭaṃ manoramanāmini grāme / kubuddhirāha-mithyedam / subuddhirāha-satyametat / tenoktam-yadi satyaṃ bhavati tadā yadasmadgṛhe dvābhyāṃ hastābhyāṃ grahītuṃ śakyate tattvayā grāhyam / alīke tvadīyagṛhādahaṃ gṛhṇāmi / iti paṇbandhaṃ kṛtvā kubuddhī rātrau kūpāttatphalaṃ jagrāha / phalābhāve tu subuddhinā haritam / atha sa tadbhāryāṃ grahītukāmaḥ paṇabandhaṃ yācate / tadatra subuddhirnijabhāryārakṣaṇe kamupāyaṃ karotviti praśnaḥ / uttaraṃ śuka āha-subuddhistaṃ duṣṭāśayaṃ jñātvā nijagṛhavastujātaṃ nijakalatraṃ ca prāsādopari kṣiptvā / ārohaṇikāṃ pātayāmāsa / kubuddhiḥ samāyātaḥ / subuddhirāha-evaṃ yadrocate tadasmadgṛhād gṛhyatām / sa ca kalatrāharaṇāya niḥśreṇikāṃ dvābhyāṃ hastābhyāṃ jagrāha / tadā subuddhinoktam-mayaivaṃ pūrvaṃ gaditañca yad dvābhyāṃ hastābhyāṃ grahīṣyase tava tadave nānyat / tataḥ kubuddhirvilakṣo bhūtvā bahiryayau / janaiśca ninditaḥ / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau catvāriṃśattamī kathā //
START Suk 41:
anyadā vaṇigvadhūḥ prāha-kīra! yadi tvaṃ manyase tadā gacchāmi / śukaḥ prāha--
yuktaṃ te gamanaṃ devi yadi tatra gatā satī /
saṅkaṭe khalu vetsi tvaṃ kiñcidvaktuṃ dvijo yathā // Suk_41.1 (=194) //
prabhāvatī prāha-"kathametat'? śukaḥ-asti pañcapuraṃ nāma nagaram / tatra śatrumardano nāma rājā / tatsutāyā madanarekhāyā gale granthirbabhūva / vaidyairasādhyetyuktvā parityaktā tato rājñā ḍiṇḍimāghoṣaṇaṃ kāritaṃ yathā yaḥ ko 'pi matsutāṃ gatarogāṃ karoti tamahaṃ dāridryarahita karomīti śrutvā paragrāmādāgatayā kayāciddvijabhāryayā ḍiṇḍimaḥ spṛṣṭaḥ / tasminpṛṣṭe tayoktam-yanmama patirmāntrikaḥ / sa rājasutā praguṇāṃ vidhāsyati / tato rājapuruṣaiḥ samānītaḥ / tasya ca nīyamānasya bhāryā jagāda-"nātha! gaccha nagaram / rājasutāyāṃ praguṇīkṛtāyāṃ tava bahu phalaṃ bhāvi / sa ca maṇḍalopaviṣṭo mantrādikamajānam kathaṃ bhavatviti praśnaḥ / śuka uttaraṃ prāha-sa māntrika ācāryavistāraṃ kṛtvā mantramityuccārayāmāsa /
hauṃ jīvaṇu jāṇauṃ kāiṃ caḍuḍai vāvai sāiṃ /
ghalliu bambhaṇi vīsāsu paiṃ bhuñjasu sukaasu hāiṃ // Suk_41.2 (=195) //
[ahaṃ jīvanaṃ jānāmi kim tat piṣyate vihīyate /
gṛhe brāhmaṇi viśrāmya patiṃ sevasva sukhamevaṃ bhavati] // Suk_41.2* (=195*) //
vaṇaṃ iha ākhuriadantappahasantaaṃ /
kahiṃ pi aurantaambehi siṃgariaṃ // Suk_41.3 (=196) //
[vanamidamaṅkuritadantaprahasantaṃ /
kutrāpi aṅkuritāmraiḥ śṛṅgāritam] // Suk_41.3* (=196*) //
sarasakhīramāliaphalabhāraṇājhipraṃ /
kahiṃ pi ṭisburiṇijambuiṇiaasohiaṃ // Suk_41.4 (=197) //
[sarasakṣīramālikāphalabhāranāmitam /
kutrāpi ṭimburiṇījambūnicayaśobhitam] // Suk_41.4* (=197*) //
kahiṃ pi karavandāijālasaṃrāiaṃ /
kahiṃ pi kappūrakaṅkolagandhavahaṃ // Suk_41.5 (=198) //
[kutrāpi karavindajālasaṃrājitam /
kutrāpi karpūrakaṅkolagandhavaham] // Suk_41.5* (=198*) //
devadāruppiaṅgucūamallīlāṃ /
kahiṃ pi sirikhaṇḍaaigarutarumaṇḍiaṃ // Suk_41.6 (=199) //
[devadārupriyaṅgucūtamallolatam /
kutrāpi śrīkhaṇḍāgarutarumaṇḍitam] // Suk_41.6* (=199*) //
ṇāapuṃṇāadāḍimavaraṇāḍambaraṃ /
maaraborīrhi kavivīhipīlughaṇaṃ // Suk_41.7 (=200) //
[nāgapunnāgadāḍimāvaraṇāḍambaram /
makarabadarokapitthavīthīpīlughanam] // Suk_41.7* (=200*) //
dīhaghaṇavāsa jalīrhi aikhohiaṃ /
kahiṃ pi ratta-----ḍambaraṃ // Suk_41.8 (=201) //
[dīrghaghanavāsajālaiḥ atikṣobhitam /
kutrāpi rakta------ḍambaram] // Suk_41.8* (=201*) //
poṣphalīviḍavaghaṇakarammaruddhambaraṃ // Suk_41.9 (=202) //
[poppalīviṭapaghanakamraruddhāmbaram] // Suk_41.9* (=202*) //
kiñca-
rattakaṇavīre kaṇavīriaṃ phaliaṃ /
aṇṇavacchammi sevattiā phulliā // Suk_41.10 (=203) //
[raktakarṇavīre karṇavīrakaṃ phalitam /
anyavṛkṣake sevantikā phullitā] // Suk_41.10* (=203*) //
aṇṇavacchammi kāranda āvacchaaṃ /
aṇṇavacchammi sindūraaṃ phulliaṃ // Suk_41.11 (=204) //
[anyavṛkṣake kāraṇḍamācchāditam /
anyavṛkṣake sindūrakaṃ phullitam] // Suk_41.11* (=204*) //
aṇṇavaccammi phullastamandāraaṃ /
sirisauttuṅgagandhohavaramāruaṃ // Suk_41.12 (=205) //
[anyavṛkṣake phullamandārakam /
śirīṣottuṅgagandhaharamārutam] // Suk_41.12* (=205*) //
aṇṇavacchammi siriātoraṇaṃ /
phulliaṃ maṇoharaṃ jaṇiaparisohiaṃ // Suk_41.13 (=206) //
[anyavṛkṣake sindūrikātoraṇam /
phullitaṃ manoharaṃ janitapariśobhitam] // Suk_41.13* (=206*) //
aṇṇavacchammi juttaddaaṃ kundaaṃ /
malliṇomāliākusumā ghaṇapupphiā // Suk_41.14 (=207) //
[anyavṛkṣake yuktadalaṃ kundakam /
mallīnavamālikākusumāni ghanapuṣpitāni] // Suk_41.14* (=207*) //
ityevaṃ bāhmaṇasya vadato rājaputryā hasitam / hāsyatirekeṇa galagrandhirdvidhā babhūva / dvidhā jāte ca tasmin rājasutāyāḥ sukhamutpannam / nṛpeṇa ca kṛtārthīkṛto vipraḥ svasadana gataḥ / iti kathāṃ śrutvo prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau ekacatvāriṃśattamo kathā //
START Suk 42:
arepadyuḥ prabhāvatī "gacchāmī"ti śukaṃ pratyāha /
śukaḥ-
sukhopabhogaḥ saṃsāre sāraṃ sarvāṅgasundari /
vraja cedvyāghramārīva vetsi vaktuṃ tvamuttaram // Suk_42.1 (=208) //
tacchrutvā prabhāvatyāha-"sukhopabhogaḥ saṃsāre kora! kathāṃ kathaya" / śukaḥ kathāṃ prāha- asti deulākhyo grāmaḥ / tatra rājasiṃho nāma rājaputraḥ tadbhāryā kalahapriyeti viśrutā / sānyadā bhartrā sārdhaṃ kalahaṃ vidhāya putradvayopetā piturgṛhaṃ prati calitā / sā ca kopavaśātpattanāni bahūni vanāni ca bahūnyatikramya gatā malayapāśvasthaṃ mahākānanam / tacca kathaṃ bhūtam /
candaṇasattacchaāsaṇṇaaṃ saralavaratuṅgatarusāhasaṃchaṇṇaaṃ /
kahiṃ pi sahaārakhajjūriaṃ phaṇasaa mattālivihaṅgabhāriaṃ // Suk_42.2 (=209) //
[candanasaptacchadasannaddhaṃ saralavaratuṅgataruśākhāsaṃcchannam /
kvāpi sahakārakharjūrikaṃ panase mattālivihaṅgabharitam] // Suk_42.2* (=209*) //
kahiṃ pi selupīluphapūriantaaṃ sarasavorabahutintaḍīchaṇṇaaṃ dāḍimīphalabillaphalasugandhivāaaṃ // Suk_42.3 (=210) //
[kvāpi selupīlūprapūritāntaraṃ sarasabadarabahutintiḍīcchannam dāḍimīphalabilvaphalasugandhivātakam] // Suk_42.3* (=210*) //
evaṃvidhe gahane gatā sā kalahapriyā vyāghraṃ dadarśa / sa ca vyāghrastava saputrāṃ dṛṣṭvā pucchena bhūmimāhatya dhāvitaḥ / tataḥ sā kathaṃ bhavatu? iti praśnaḥ / uttaraṃ śukaḥ prāha-sā vyāghramāgacchamānaṃ dṛṣṭvā ghārṣṭyāt putrau capeṭayā hatvā iti jagāda- kathamekaikaśo vyāghrabhakṣaṇāya kalahaṃ kuruthaḥ / ayamekastāvadvibhajya bhujyatām / paścādanyo dvitīyaḥ kaścillakṣyate / iti śrutvā vyāghramārī kācidiyamiti matvā vyāghro bhayākulacitto naṣṭaḥ /
nijabuddhyā vimuktā sā bhayādvyāghrasya bhāmini /
anyo 'pi buddhimāṃlloke mucyate mahato bhayāt // Suk_42.4 (=211) //
iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau dvicatvāriṃśattamo kathā //
START Suk 43:
anyedyuḥ śukamāpṛcchati sma kāminī / śukaḥ prāha-
vraja devi na te 'yuktaṃ vrajanaṃ gajagāmini /
vyāghramārīva buddhiste dvitīyāpi yadi sthirā // Suk_43.1 (=212) //
prabhāvatī pṛcchati, kathametat?
vyāghramāryāḥ kṛtāṃ buddhiṃ dvitīyāṃ vivadādhunā /
mahatkautukamatrārthe vidyate me priyaṃvada! // Suk_43.2 (=213) //
śukaḥ-
taṃ dṛṣṭvā kānane vyāghraṃ naṣṭaṃ jātaṃ bhayākulam /
mṛgadhūrto hasannāha vyāghro naṣṭaḥ kuto bhayāt // Suk_43.3 (=214) //
vyāghraḥ-gaccha gaccha jambuka tvamapi kiṃñcidgūgpradeśam / yato vyāghramārīti yā śāstre śrūyate tayāhaṃ hantumārabdhaḥ paraṃ gṛhītakarajīvito naṣṭaḥ śīghraṃ tadagrataḥ / mṛgadhūrtaḥ-vyāghra! tvayā mahatkautukamāveditaṃ yanmāṃsapiṇḍād mānuṣādapi bibheṣi / vyāghraḥ-pratyakṣameva mayā sātmaputrāvekaikaśo māmattuṃ kalahāyamānau capeṭayā ghnannī dṛṣṭā / jambukaḥ-svāmin! yatrāste sā dhūrtā tatra gamyatām / yadi vyāghra! tava tatra gatasya sā sammukhamapīkṣate tadā mama tvadīyā velā smaraṇīyā / vyāghraḥ-śṛgāla! yadi tvaṃ māṃ muktvā yāsi tadā velāpyavelā syāt / jambukaḥ-yadyevaṃ tahi māṃ nijagale baddhvā cala śīghram / sa vyāghrastathā kṛtvā kānana yayau / vyāghramāryapi prāptā putrasahitā tena jambukakṛtotsāhād vyāghrātsā kathaṃ mucyatām / iti praśnaḥ / śukaḥ-tayā vyāghramāryā tadā cintitaṃ yadayaṃ mṛgadhūrtenānītastasmādamumeva jambukamākṣipantyaṅgulyā tarjayantyuvāca-
re re dhūrta tvayā dattaṃ mahyaṃ vyāghratrayaṃ purā /
viśvasyādyaikamānīya kathaṃ yāsi vadādhunā // Suk_43.4 (=215) //
ityuktvā dhāvitā tūrṇaṃ vyāghramārī bhayaṅkarā /
vyāghro 'pi sahasā naṣṭo galabaddhaśṛgālakaḥ // Suk_43.5 (=216) //
nijabuddhyā punarmuktā vyāghrajād devi sā bhayāt /
buddhirvalavatī tanvi sarvakāryeṣu sarvadā // Suk_43.6 (=217) //
iti kathāṃ śratvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau tricatvāriṃśattamī kathā //
START Suk 44:
athānyedyardināvasāne prabhāvatī śukaṃ pṛcchati / śukaḥ-
ātmānaṃ saṅkaṭād devi yāhi cedvetsi rakṣitum /
yathātmā saṅkaṭāttena jambukenāpi rakṣitaḥ // Suk_44.1 (=218) //
sa ca jambuko galabaddho nighṛṣṭapṛṣṭhacaraṇo galadrudhirapravāho mūmūrṣuriva deśāntaraṃ gantumicchatā vyāghramārībhayādvyāghreṇa noyate / tato mahato 'pāyāt śṛgālaḥ kathaṃ mucyate-iti praśnaḥ / uttaraṃ prāha śukaḥ-tatastaṃ vyāghraṃ bahunadīkānanaviṣamasamapredeśaparvatānullaṅghayantaṃ satvaraṃ dṛṣṭvā ātmānaṃ mocayitukāmaḥ śṛgālo bhṛśaṃ jahāsa pīḍito 'pi san / vyāgreṇoktam-kathaṃ hasitam / sa āha-deva! sā mayā vyāghramārīti dhūrtikā jñātā / tvatprasādācca dūradeśamāgato 'haṃ jīvitaḥ / paraṃ yadi sāsmadraktasrāvasaṃlagnā pāpinī pṛṣṭhataḥ sameti tadā kathaṃ jīvitavyam / ato 'ha hasitaḥ / vyāghrasvāmin! sthirībhūya vicāraya / atha tuṣṭo vyāghrastena vākyena "tathe'tyuktvā jambukaṃ muktvā sahasā naṣṭaḥ / śṛgālo 'pi sukhaṃ tasthau /
buddhirvaraṃ varāroha dhanamānasukhaiṣiṇām /
buddhihīnāḥ paraṃ kleśaṃ prāpnuvanti kṛśodari // Suk_44.2 (=219) //
balaṃ prajñāvihīnasya parakāryāya kevalam /
girikūṭopamāṅgasya kuñjarasyeva dṛśyate // Suk_44.3 (=220) //
iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī śukavākyavismitā suptā /
iti śukasaptatau catuścatvāriṃśattamī kathā //
START Suk 45:
anyedyuḥ sā kāminī sandhyāyāṃ śukaṃ papraccha-"gamiṣyāmī'ti / śukaḥ prāha--
samayojyaṃ priyaṃ bhoktuṃ tava bhāmini samprati /
vañcitā vetsi cetkartuṃ kiñcidviṣṇuḥ purā yathā // Suk_45.1 (=221) //
prabhāvatyāha--"kathametat' / śukaḥ prāha-asti vilāsapuraṃ nāma nagaram / tatra arindamo nāma rājā / tatra ca viṣṇunāmā brāhmaṇo ratilolupaḥ kuṭumbavarjito ratikarmaṇi sarvanārīduḥsaha iti nagare prasiddho babhūva / veśyābhirapi na śakyate jetuṃ kimpunaḥ kulāṅganābhiḥ / tatra ratipriyā nāma gaṇikā / atha sā ṣoḍaśa drammān gṛhītvā tamājuhāva / tamāyāntaṃ dṛṣṭvā sā cāṭūktibhiḥ paricaryāṃ cakāra / so 'pi cānyakāryanivṛttastasminneva ratikarmaṇi dattamanāstāṃ rantu jetumārebhe / tayā ca sa ratilolupaḥ dravyārthaṃ vā parājayārthaṃ vā praharadvayaṃ yāvatsoḍhaḥ / niśīthe cādhobhūmikāmāgatya kuṭṭinyagrato niveditaṃ "yadduḥsaho 'yaṃ dvijaḥ / paṇabandhaṃ samarpayitvā tamutkālaya / mayi jīvantyāṃ prāgeva bāhulyaṃ bhaviṣyati' / kuṭṭinyāha-"asmadgṛhe na ko 'pi kāmuko gaṇikāṃ jitvā paṇabandhaṃ jagrāha / tato 'hamenaṃ yāvatprapañcena niḥsārayāmi tāvatsoḍhavya iti / yadā cāhaṃ pippalamāruhya sūrpadvayena pakṣaśabdaṃ kukkuṭadhvaniṃ vidadhāni tadā vibhātamiti kṛtvā niḥsāraṇayaḥ'-ityuktvā preṣitoparibhūmau gaṇikā / yathoktaṃ ca kuṭṭinyā tāvatkṛtam / tasminkṛte vibhātamiti kṛtvā niḥsārito dvijaḥ / yāvad gṛhadvarastho vyomamālokayate tadopari niśīthovartate / tadā sa vipraḥ kuṭṭinīparājito janamadhye parājayaṃ kathaṃ vahatu-iti praśnaḥ / śukaḥ-yadā vipraḥ kukkuṭadhvanisthānamavalokayati tāvatsūrpadvayayutāṃ kuṭṭinīṃ dadarśa / tena ca sā loṣṭenāhatya bhūmau pātitā pramādajanaiśca dhikkṛtā / sa ca brāhmaṇo grahaṇakaṃ dviguṇaṃ gṛhītvā puramadhye gaṇikāṃ vinindya / svagṛhaṃ yayau /
iti śukasaptatau pañcacatvāriṃśattamī kathā //
START Suk 46:
athānyedyuḥ prabhāvatī śukaṃ pṛcchati / śukaḥ-
yāhi devi gṛhaṃ muktvā yadi vetsi tvamuttaram /
yathā karagarānāthaḥ kṛtavānbhūtanigrahe // Suk_46.1 (=222) //
asti devi vatsomaṃ nāma nagaram / tatra vidvāndaridro brāhmaṇaḥ / tasya priyā ca karagarābhidhānā yathārthanāmno sarvajantūdvegakāriṇī, yattaddvāradeśavṛkṣasthito bhūtastasyāḥ karagarāyā bhayātpalāyyāṭavyāṃ gataḥ / brāhmaṇo 'pi tasyā udvegāddeśāntarābhimukho 'bhūt / so 'pi ca tena bhūtena dṛṣṭo jalpitaśca mārgaśrāntastvam / tena tvayādya mamātithinā bhāvyam / vipreṇa bhīruṇoktam-yadātithyaṃ karoṣi tadvidhehi śīghram / bhūtenoktam-na tvayā bhetavyam / tvaṃ mama svāmī yato 'haṃ tvadgṛhadvāravṛkṣastho bhūtaḥ karagarābhayenehāgataḥ / tatastava nijasvāminī guṇavadupakartavyameva / tasmāttvaṃ dvija mṛgāvatīṃ rājadhānīṃ madanabhūpatisanāthāṃ gaccha / tatra cāhaṃ tatputrīṃ mṛgalocanāṃ grahīṣye / sā cānyairmantrikairnorujā na bhaviṣyati / tattvayi samāgate tava darśanādevāhaṃ tyakṣyāmi / tataḥ paraṃ tu mantravādo na vidheyaḥ / iti bhaṇitvā so 'pi bhūto gatvā tāṃ rājaputrīṃ jagrāha / vipro 'pi tatra yayau / tena ca ḍiṇḍimaḥ spṛṣṭaḥ / tato rājakulaṃ gato vipra ācāryavistaraṃ vidadhe / bhūta ācāryavistaraṃ yāvannamuñcati tāvatkiṃ karotviti praśnaḥ / śuka-bhūtagrahe 'nivartite vipreṇoktam-
karagaraṇāhau āiau bhūa eu vīsasiu ṭhiu dhutta /
āpiṇi boliu saṃbhari re kūḍauṃ kiṃ maiṃ deva jutta // Suk_46.2 (=223) //
[karagarānātho 'hamāgatya bhūta iha viśvasya sthito dhūrta /
ātmano vacanaṃ saṃbhṛhi re kūṭakaṃ kiṃ mayi deva yuktam] // Suk_46.2* (=223*) //
uktañca-
manuṣyāḥ sukulotpannā api ca brahmacārimaḥ /
na bhavanti mṛṣāvācaḥ kiṃ punardevayonayaḥ // Suk_46.3 (=224) //
tato bhūtaḥ tyaktvā jagāma / iyaṃ muktetyuktvā brāhmaṇāya rājñā sutāḥ rājyārdhañca pradattam / vipro 'pi pūrṇamanoratho jagāma / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau ṣaṭcatvāriṃśattamī kathā //
START Suk 47:
dinamativāhya prabhāvatī śukaṃ pṛcchati / śukaḥ-
gaccha devi gatā vetsi yadi kartuṃ tvamuttaram /
yathā karagarānāthaḥ kṛtavānbhūtasaṅkaṭe // Suk_47.1 (=225) //
sa karagarāpatiḥ rājakanyayā saha rājalakṣmīṃ bhuṅkte / atrāntare sa bhūtaḥ karṇāvatīṃ gatvā rājño bhāryāṃ sulocanāṃ jagrāha / sā madanasya pitṛṣvasā / sā cātyarthaṃ pīḍitā jīvitaśeṣābhūt / sāpi śatrughnanarapaterbhāryā mātṛrājye keśavamāntrikamākārayāmāsa / sa ca nijadūtāpreṣayitvā keśavo 'pi rājñā priyavākyaiḥ prahito 'pyagantukāmukaḥ / tadā sa karagarāpatirbhāryānurodhato jagāma / tatra gataḥ sanmānito mahībhujā śatrughnena gataḥ sulocanāveśmani / sa ca bhūtastamāyāntaṃ dṛṣṭvā paruṣairvākyaistarjayannityāha-"mayā pratipannamekadeśe kṛtam / adhunā tu vipra tvayā ātmā rakṣaṇīyaḥ' / sa ca dvijo na mantraṃ na tantraṃ vijānāti / kathaṃ bhavatviti praśnaḥ / śukaḥ- tadā taṃ bhūtaṃ jñātvā kālavedī kṛtāñjalirbhūtvā tatkarṇamāśrityeti jagāda dvijaḥ /
prāptā karagarā bhūta pṛṣṭhalagnātra me 'dhunā /
yadbhartā cātra samprāptastadvyākhyātumihāgataḥ // Suk_47.2 (=226) //
śrutvaitadvacanaṃ bhīto bhūto vismitamānasaḥ /
yāmīti brāhmaṇaṃ proktvā pātraṃ tyaktvā jagāma tat // Suk_47.3 (=227) //
tadā pātre svasthībhūte śatrughnarājñā satkṛto brāhmaṇo mṛgāvatīnagaraṃ yayau / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau saptacatvāriṃśattamī kathā //
START Suk 48:
athānyedyuḥ prabhāvatī śukaṃ pṛcchati-gacchāmi narāntaramiti / śukaḥ-
sambhogasukhamevātra paramaṃ vraja sundari /
viṣame nirṇayaṃ kartuṃ vetsi cecchakaṭālavat // Suk_48.1 (=228) //
pāṭalīpurapaṭṭane sārvabhaumo nando nāma rājabhūt / śakaṭālastasya nṛpateḥ sacivāgraṇīrabhat / tadbuddhivibhavākrāntāśca bhūpālāḥ sarve 'pi karadā abhavan / uktañca-
aprājñena ca kātareṇa ca guṇaḥ syātsānurāgeṇa kaḥ prajñāvikramaśālino 'pi hi bhavet kiṃ bhaktihīnātphalam /
prajñāvikramabhaktayaḥ samuditā yeṣāṃ guṇā bhūtaye te bhṛtyā nṛpateḥ kalatramitare sampatsu cāpatsu ca // Suk_48.2 (=229) //
kiñca-
prajñāguptaśarīrasya kiṃ kariṣyanti saṃhatāḥ /
hastopadhṛtachatrasya vāridhārā ivārayaḥ // Suk_48.3 (=230) //
sa ca rājā dharmanāśakaṃ kurvannirdravyāṃ ca medinīṃ vidadhāno niṣiddho mantriṇā / tatastenāpi mūrkheṇa rājñā sacivo 'vaṭe nikṣiptaḥ / sa ca saputrastatra ciraṃ tasthau / tataḥ śakaṭāle mahāmātye tatrasthe sarvatra mṛto mṛta iti vārttābhūt / tato baṅgālanāthena tatparīkṣārthamātmoyapuruṣā ghoṭikādvayaṃ samarpya nandapārśve preṣitāḥ / yadetayormadhyātkā mātā kā ca putrī iti jñātvā samāgantavyam / sarvalakṣaṇasampūrṇe sadṛśe ghoṭiketāni ca lakṣaṇāni śālihotrajñātavyāni / yadā ca ko 'pi nandarājye ghoṭikānirṇayaṃ kartuṃ na kṣamastadā nando rājā vyacintayāt-"śakaṭālaṃ vināhaṃ paribhavāspadaṃ jātaḥ" / uktañca-
bhūmeśca deśasya guṇānvitasya bhṛtyasya vā buddhimataḥ praṇāśe /
bhṛtyapraṇāśe maraṇaṃ nṛpāṇāṃ naṣṭāpi bhūmiḥ sulabhā na bhṛtyāḥ // Suk_48.4 (=231) //
vicintyaiva daṇḍapāśikamabravīt "yacchakaṭālakule kaścitkūpagato vidyate na vā" / tenoktam-"kaścidasti paraṃ vyaktito na jñāyate / yataḥ pūrvoddiṣṭaṃ bhaktaṃ kaścitkūpagato gṛhṇāti / taṃ ca kūpādākṛṣya sammānya ca eva muktavān-
mānyastvaṃ mama mitraṃ ca guruḥ svāmī niyogakaḥ /
āśrayasya sadā dātā ki ka na tvaṃ sadānagha // Suk_48.5 (=232) //
uktañca-
svāmī durṇayavāraṇavyatikare śāstropadeśe gururviśrambhe hṛdayaṃ niyogasamaye dāso bhaye cāśrayaḥ /
dātā saptasamudrasīmaraśanādāmāntikāyāḥ kṣiteḥ sarvākāramabhūtsvayaṃ varasuhṛtko na karṇo mama // Suk_48.6 (=233) //
mantriṇoktam-"svāmin kiṃ vidheyaṃ tadādiśa' / rājñoktam-"asya vaḍavāyugalasya madhye kā mātā kā ca putrī iti sandehamamīṣāṃ chalātmanāṃ dūtānāṃ śīghraṃ chindhi / sa kathaṃ chinattu tatsandehamiti praśnaḥ / śukaḥ-tato mantriṇā tadvaḍavāyugaṃ saparyāṇaṃ kārayitvā bāhyālyāmativāhya paryāṇarahitaṃ vidhāya śrāntaṃ sammocitam / tadanu tadyugalaṃ ca mātṛsutāviceṣṭitaṃ cakāra / mātā jihvayā sutāṃ lileha sutā ca tāṃ prati ativatsalābhūt / tataḥ sumantriṇā mātṛsutāviśeṣā rājño 'gre niveditaḥ / tataśca śakaṭālaḥ parāṃ lakṣmīṃ prasiddhiṃ ca lebhe / iti kathāṃ śratvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau aṣṭacatvāriṃśattamī kathā //
START Suk 49:
athāparedyuḥ dinakṛtyaṃ sā vidhāya śukamāpṛcchate / śukaḥ-
sambhogasukhamevādya bhoktuṃ te devi yujyate /
viṣame 'pi pravīṇāsi punaścecchakaṭālavat // Suk_49.1 (=234) //
yathāpūrvaṃ tathaiva baṅgālanātho yaṣṭikāṃ suvṛttāṃ dhvajācchidriṇīmayīṃ jīvacachakaṭālaparīkṣāyai taireva puṃbhiḥ preṣayāmāsa / yathā yuṣmābhirnandarājye gatvā asyā yaṣṭikāyā ratnasuvarmavajrairkhacitāyā ādimantaṃ jñātvā samāgantavyamityādeśātte pumāṃso nandapārśvamāgatya yaṣṭikāṃ tatpurato muktvā ādimantaṃ ca papracchuḥ / tacchratvā pradhānaiḥ kalābhijñairvaṇigvaraistolitā ānyaiśca kovidairavalokitā / paraṃ kenāpi ādyantavibhāgo na jñātaḥ / tato rājā śakaṭālamādiśat yattvāṃ vinā ādyantavibhāgaṃ na ko 'pi jānāti / tatastvayā nirṇayo vidheya eva / tato mantrī vadati-"svāmin! yuṣmatkṛtā sambhāvanāpi na niṣphalā /
uktañca suvaṃśasyāvadātasya śaśāṅkasyeva lāñchanam /
kṛcchreṣu vyarthayā yatra bhūpaterbharturājñayā // Suk_49.2 (=235) //
tataśca sa mantrī sambhāvito 'pi kathaṃ jñāsyatīti praśnaḥ / uttaram-śukaḥ prāha-"tato 'sau buddhimānmantrī yaṣṭikāṃ jale cikṣepa / jñātañca yato yanmūlaṃ tadīṣajjale magnam / tacca nṛpaterniveditam / tena ca teṣāṃ dūtānāmapi kathitam / tataste śrutvāsvarājñe nyavedayan / tataśca te rājāno nandādhirājasya pūrvajalpitaṃ karaṃ daduḥ / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau ekonapañcāśattamī kathā //
START Suk 50:
anyadā pradoṣe prabhāvatī calitā śukaṃ papraccha / śukaḥ-
gaccha devi na te doṣo gamane ko 'pi dṛśyate /
viṣame yadi vetsi tvaṃ dharmabuddhirivehitam // Suk_50.1 (=236) //
"kathametat?" śukaḥ-astiḥ devi dharāpṛṣṭhe jāṅgalābhidho grāmaḥ / tatra mitradvayaṃ vartate dharmabuddhirduṣṭabuddhiśceti / anyadā tau dvāvapi dhanāśayā deśāntaraṃ gatau / kiyadbhirdinaiḥ pracuraṃ dhanamarjayitvā svagrāmāgatau parasparaṃ mantraṃ cakrāte yatpippalādho dhanaṃ kiñchitkṣiptvānyadgṛhe nīyate / paścātkrameṇa vibhajyate lagnam / iti kṛtvā tau nijagṛhaṃ jagmaturhṛṣṭatuṣṭau sukhāsvādatatparau sthitau / atrāntare yatkṛta duṣṭabuddhinā tanniśamyatām / naca yujyate vaktum / yataḥ-
na vaktavyaṃ dhruvaṃ devi pāpaṃ dṛṣṭaṃ śrutaṃ mayā /
kathāpi khalu pāpānāmalamaśreyase yataḥ // Suk_50.2 (=237) //
tena ca duṣṭabuddhinā taddravyamutpāṭya gṛhītvā nijagṛhamānītam / kālakrameṇa ca sammilitau pippalādhaḥsthitaṃ dravyaṃ grahītuṃ gatau yāvadālokayataḥ tāvaddravyaṃ nāsti / dharmabuddhistato gatvā mantriṇo 'gre ācakhyau dhanavṛttāntaṃ hṛtaṃ cāpi kubuddhinā / kubuddhināhṛtena uttaraṃ kṛtam / sahasrasya paṇo muktaḥ / etadarthe śapathaṃ dāpayiṣyāmi / mantriṇoktamevamevāstu / dvitīyenāpi pratipannaṃ yadā tadā mantriṇā pratibhuvau gṛhītvā muktau gatau gehaṃ pṛthakpṛthak / tato duṣṭabuddhirnijaṃ pitaraṃ viditārthaṃ kṛtvā vṛkṣakoṭare cikṣepa / prabhāte sacivastau ca vādino kotukī lokaśca taṃ pippalaṃ yayuḥ / duṣṭabuddhiḥ snātaḥ kṛtāñjaliḥ satyaṃ kṛtvā jagāda / "idaṃsatyaṃ brūhi nagottama yadi mayā dravyamapahṛtaṃ tadānena hṛtamiti vācyam / yadi na hṛtaṃ tadānena na hṛtamiti vācyam" / iti śrutvā tatpitrā nahīti jalpitaṃ sarvalokapratyakṣam / tato dharmabuddhiḥ kathaṃ bhavatu-iti praśnaḥ / tatsandiṣṭaḥ śuka-prāha--"dharmabuddhistaṃ śabdaṃ tatpiturjñātvā koṭare vahniṃ jajvāla / taṃ pitaraṃ koṭarāt phūtkūrvantamardhajvalitaṃ ca patitaṃ dṛṣṭvā duṣṭabuddhernigrahaṃ vidhāya mantrī dharmabuddhimānandayāmāsa / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau pañcāśattamī kathā //
START Suk 51:
anyadā sā bālā śukaṃ papraccha / śukaḥ-
yādi devi ratāsvādalubdhe kāmini taṃ naram /
gāṅgilavadvijānāsi viṣame yadi bhāṣitum // Suk_51.1 (=238) //
prabhāvatī brūte-"nāhe vedmi / tatkathaya" / śukaḥ-"asti camatkārapuraṃ nāma nagaram / tacca caturvedacaturvarṇacaturāśramasamākulam / tataḥ kadācittatrasthā brāhmaṇā vallabhīnāthayātrāyāṃ calitā gantrībhiraśvavāhanaiḥ sakautukā vṛddhimantaḥ pūrṇapārthayādisāmagrīkā sāranepathyāḥ saputrakalatrāḥ / mārge caurairgṛhītumārabdhāḥ / te 'pi sarve bhayākulā naṣṭāḥ / gāṅgilanāmā viprastairvipraiḥ saha gantumaśaktaḥ khañjaḥ san samantato gantryārūḍho dhṛtaḥ / tataḥ sa kathaṃ bhavatviti praśnaḥ / śukaḥ-tataḥ sarveṣu dvijepu naṣṭeṣu sa śakaṭasthaḥ udbhrāntaṃ bhrātaraṃ sāhasika iva jagāda / bhrātaḥ kiyanto gajāḥ kiyantaśca vājinaḥ santi / iti kathaya satūrmaṃ ca tvaṃ dhanurarpaya yathaitāndivyāstreṇa yugapanmārayāmi / iti vacaḥ śrutvā te taskarāḥ sarve 'pi naṣṭāḥ /
tasmādyo bhāṣituṃ vetti dharme cārthe smare tathā /
kastaṃ dharṣayituṃ śakto nareṣu kamalānane // Suk_51.2 (=239) //
iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau ekapañcāśattamo kathā //
START Suk 52:
atikramya divā prabhāvatī triyāmāsamaye dvijaṃ prāha-vrajāmīti / śukaḥ-
vrajābhoṣṭaṃ naraṃ devi yadi kāryaṃ nijaṃ gatā /
jayaśrīriva jānāsi kāryaṃ kartuṃ nijaṃ hitam // Suk_52.1 (=240) //
kathametat? śukaḥ-śṛṇu devi! asti dharāpṛṣṭhe pratiṣṭhānaṃ nāma pattanam / tatra sattvaśīlo rājā / tatputro durdamano nāma / tena iti cintitaṃ yanmayā svabhujopārjitameva bhoktavyaṃ na tu paitṛkamiti sañcintya nijanagaraṃ tyaktvā samaśīlairmitraiḥ brāhmaṇakāṣṭhataḍvaṇikputraiḥ samaṃ niryayau deśāntaropari / tataśca tairmilitaiścintitaṃ yadaramākaṃ ratnabhūmirmahodadhiḥ sevituṃ yujyate / uktaṃ yataḥ-
vidyāvatāṃ kulīnānāṃ śauryasampattiśālinām /
sthānaṃ nareśabhavanamathavā yattato 'dhikam // Suk_52.2 (=241) //
uktañca-
santa eva satāṃ nityamāpattaraṇahetavaḥ /
gajānāṃ paṅkamagnānāṃ gajā eva dhurandharāḥ // Suk_52.3 (=242) //
vicāryaivaṃ sevitaḥ payasāṃ patiḥ trisaptakṛtva upoṣitaistaiḥ / tatastuṣṭo 'mbhonidhiḥ tebhyaścaturbhyaścatvāri cintāmaṇiguṇāni ratnāni dadau /
nivṛttāḥ kṛtakṛtyāste labdhvā ratnacatuṣṭayam /
viśvastā vaṇijaḥ pārśve sarvaṃ eva samārpayan // Suk_52.4 (=243) //
tato duṣṭena tena lobhābhibhūtena tadratnacatuṣṭayaṃ jaṅghāntare kṣiptvā sīvitam / ekadā anyadā ca mārge phūtkṛtaṃ paścāddūrasthitena vaṇijā muṣito 'smīti vadanaiḥ / tairuktam-kena hetunā / sā āha-mama mūtrotsargārthaṃ paścātsthitasya caureṇa mātrāpahṛtā viśvāpi / eve ca nivedite tairjñātaṃ-paśya dhūrto 'yam / nūnamanena vaṇijākimapi kṛṭaṃ kṛtaṃ bhaviṣyatīti manyamānā vivadantaḥ airāvatīṃ purīṃ yayuḥ / tatra ca nītisāra ityākhyāto bhūpatiḥ / tasya ca mantrī buddhisāro nāma jagadvikhyātaḥ yasyaivaṃ prasiddhirdeśe deśāntare ca yadvivādināṃ vacanamuktamātraṃ jānāti / tataste rājaputrādyāstasmai mantriṇe ācakhyuḥ nijaṃ ratnagamanavṛttānta yathā jātam / tathaiva virīkṣyāsmākaṃ madhye ratnajātaṃ vadhabandhaṃ vinā pṛthak pṛthak ekaikaṃ samarpaya / yadi ca nārpayasi tāni jñātvā tadā prasiddhirbhivite vyarthatāṃ yāti / buddhisāra iti śrutvā cintāvaṣṭabdhaḥ sthitaḥ / sa ca rājā nītisāraḥ kathaṃ syāditi praśnaḥ / śukaḥ prāha-yadā sa mantrī ratnacatuṣṭayaṃ tanmadhye sthitaṃ na janāti tadā viṣaṇṇo gṛhamāyayau / atrāntare mantriputrī prāptanavayauvanā pārvatīṃ natvā piturnamaskāraṇāya gatā jayaśrīnāmadeyā / pitaraṃ tādṛśaṃ sacintaṃ dṛṣṭvā viṣādakāraṇaṃ pṛcchati sma / tato mantrī yathāsthitamācaṣṭe / sutā prāha-tāta! mā viṣīda / teṣāṃ nirṇayamahaṃ kariṣyate / te vivādinaḥ pumāṃso yadā kāraṇāyāgacchanti tadā gṛhe preṣaṇīyāḥ yathāhaṃ tanmadhyādratnajātahartāraṃ samarpayāmi / sā āha- putri! yanmayā na jñātaṃ tattvaṃ kathaṃ jñāsyasi? sā āha-
na caitattāta vaktavyaṃ bhinnā buddhirhi dehiṣu /
ko 'pi kiñcidvijānāti jagatyatra kalāparaḥ // Suk_52.5 (=244) //
kiñca-
muṇḍe muṇḍe matirbhinnā kuṇḍe kuṇḍe navaṃ payaḥ /
tuṇḍe tuṇḍe navā vāṇī gehe gehe pativratā // Suk_52.6 (=245) //
prajñāvisphāritākṣāṇāṃ vidravanti vipattayaḥ /
hastodyatapradīpānāmandhakāra ivāgrataḥ // Suk_52.7 (=246) //
tasmāttāta! nātra kāpi cintā kāryā / prasthāpyāste 'nyadeśinaḥ yathā tānprabodhayāmi / prasthāpitāste mantriṇā tayāpi snāpitā bhojitāśca pṛthakpṛthaka śāyitāḥ / tataḥ sā śṛṅgāraṃ vidhāya pradhānaṃ rājaputraṃ prāha-ahaṃ ratyarthinī tava pārśvaṃ samāgatā / tvaṃ ca mahyaṃ kāñcanaśataṃ dattvā māṃ bhuṅkṣva / tenoktam-ahaṃ tava dravyaṃ rājyaṃ copārjya dāsyāmi / paramadhunā na kiñcana vidyate / iti taṃ nirdravyaṃ jñātvā brāhmaṇaṃ gatā / brāhmaṇamapi pūrvoktamevoktavatī / brāhmaṇo jagāda-yadasmatpituḥ pārśve dravyaṃ śāsanabaddhā bhūmirapi tatsarvaṃ tubhyaṃ dāsye / tamapi nirdhanaṃ jñātvā parityajya sūtradhāraṃ yayau / āha ca saḥ-sāmprataṃ mama pārśve kiñcinna vidyate paraṃ paścāllakṣaṃ dāsyāmi / tamapi nirdravyaṃ parityajya vaṇiksutaṃ yayau / tathaiva gaditavatī / sa āha-svāmini! ratnacatuṣṭayaṃ gṛhītvā māṃ bhuṅkṣva / tato jaṅghāyāḥ samākṛṣya ratnajātaṃ samarpayāmāsa / tataḥ sā savyājamutthāya śīlarakṣāṃ kurvāṇā jayaśrīrgṛhamāyayau / ratnacatuṣṭayaṃ piturarpayāmāsa / mantryapi tānākārya nijaṃ nijaṃ ratnaṃ samarpayāmāsa / te 'pi svaratnalābhātkṛtakṛtyā nijaṃ nijaṃ gṛhaṃ yayuḥ / iti kathāṃ śrutbā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatī dvipañcāśattamo kathā //
START Suk 53:
athāparedyuḥ prabhāvatī gamanāya śukaṃ pṛcchati / śukaḥ provāca-
vraja rambhoru yuktaṃ te gamanaṃ viṣame sati /
cetkartumuttaraṃ vetsi carmakārakalatravat // Suk_53.1 (=247) //
prabhāvatī pṛcchati-kathametat? śukaḥ-carmaṇvatīnadītīre carmakūṭa iti grāmaḥ / tatra ca dohaḍo nāma carmakāraḥ / tasya devikā nāma bhāryā paraṃ parapuruṣalampaṭā / tataḥ sa carmakāraścarmaṇāṃ krayaṇāya yadā bahirnirgataḥ tadā tayā upapatiḥ samānītaḥ / tayoścānte suratasevinoḥ patiścarmasamāyukto bahirāgataḥ / tataḥ sa upapatiḥ sā ca kathaṃ bhavetām iti praśnaḥ / tatpṛṣṭaḥ śukaḥ prāha- yadā ca tayā patirjñātaḥ samāgacchantadā-
rūhaṃ cucuhuñcūkaraūṃhūṃ āaucalihaṃ nāvahaṃ madraṃ /
uvāipāu caliyau phiriyā khaṃligāvaha // Suk_53.2 (=247,1) //
iti vākyaṃ vadati tvaritaṃ niḥsṛtā / tatastadvākyaṃ śrutvā bhīto māntrikamākaraṇāya sa mūrkho bhramituṃ gato grāme yāvattāvattayā ca niḥsārito jāraḥ svaveśma gataḥ / tatastvamapyuttaraṃ viṣame yadi vetsi tadā gaccha / anyathā śayana kuru / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau tripañcāśattamo kathā //
START Suk 54:
athātivāhya dinaṃ prabhāvatī gamanotsukā punaḥ śukaṃ pṛcchati / sa prāha-
ko doṣo gamyatāṃ devi yādi tvaṃ vetsi bhāṣitum /
dūtena bhāṣitaṃ yadvadviṣame nṛpateḥ puraḥ // Suk_54.1 (=248) //
prabhāvatyāha-kathametat / śukaḥ-asti śakrāvatī nāma purī / tasyāṃ dharmadatto nāma rājā dharmādiguṇopetaḥ / tasyāmātyaḥ suśīlo nāma / tasya ca suto viṣṇunāmā saṃdhivigrahikaḥ pūrvamāsīt / tasmātpadādyadā bhraṣṭo dravyahīnaḥ kulāmātyo 'hamityahaṅkṛtaḥ karkaśaśca / tato rājā na kiñcidvadati / mantrī ca kadācinnṛpamāha-svāminnayaṃ viṣṇurbhakto raktaḥ pravīṇo dūtakarmaṇi / taddevapādaiḥ kvāpi preṣayitvā parīkṣaṇīyaḥ / tato rājā tadvākyaṃ śrutvā tatpratikūlaḥ sanbhasmaprābhṛtaṃ mudrayā mudritaṃ samarpya śatrudamananṛpapārśve vidiśāyāṃ nagaryāṃ taṃ preṣayāmāsa / so 'pi ca tatra gatastatprābhṛtaṃ bhasmamayamajānanmudritaṃ rājñaḥ puro muktavān / tasmiṃścāmaṅgalakāriṇi prābhṛte rājño 'gre mukte rājā kopāṭopasahito babhūva / tataḥ sa dūtastasminprābhṛte samānīte kathaṃ kṣemamavāpnotu iti praśnaḥ / śuka uttaraṃ prāha-sa viṣṇustaṃ kruddhaṃ dṛṣṭvā buddhimānidamuvāca-svāmin! madīyena nāthenāśvamedho yajñaḥ kṛtaḥ / tasya kuṇḍasya tretāgrisambhavaṃ pavitraṃ śreyaskaramaghāpahaṃ bhasma vandanāya samarpitavān / yataḥ-
gajāḥ santi hayāḥ santi vicitrāḥ santi sampadaḥ /
tvadīye ca madīye ca durlabhaṃ bhasma yājñikam // Suk_54.2 (=249) //
ityuktvā sahasotthāya kare bhasma kṛtvā rājñe samarpayāmāsa / sa ca tena vacasā tuṣṭiparo vavande / tenāpi tuṣṭena pratiprābhṛtaṃ mahatpreṣitam / sa ca viṣṇuḥ sammānya visarjitaḥ / tatastvamapi bhāmini! viṣame uttaraṃ jānāsi yadi tadā gamyatāmanyathā tiṣṭha / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau catuḥpañcāśattamī kathā //
START Suk 55:
anyadā yāminīsamaye prabhāvatī gamanāya śukamāpṛcchati / kīra uvāca-
gaccha rambhoru gamanaṃ yujyate gajagāmini /
yadi vetsyuttaraṃ kartuṃ śrīdharo brāhmaṇo yathā // Suk_55.1 (=250) //
prabhāvatyāha-kathametat? śuko brūte-carmakūṭe grāme dvijaḥ śrīdharo nāma / tatraiva candanākhyaścaryakāraḥ / tatpārśvāt śrīdhareṇopānahayugalaṃ kāritam / carmakāro 'pi nityameva dravyaṃ yācate / vipro 'pi vadati-tvāṃ hṛṣṭacittaṃ kariṣye / evaṃ sumahatkālaṃ yayau / sa vipro 'nyadā carmakāreṇa vidhṛtaḥ / dhanaṃ vinā sa vipraḥ kathaṃ mucyate / tatkathayeti praśnaḥ / uttaram / śukaḥ prāha-etasminnantare grāmapālasya gṛhe suto jātaḥ / tato dvijaḥ prāha chalānveṣo san-carmakṛnmayā pūrvamuktam tvāṃ hṛṣṭacittaṃ kariṣyāmi / tadasminsute jāte tvaṃ hṛṣṭacitto na veti / yadi sa brūte nāhaṃ hṛṣṭacitta iti tadā rājñā grāhyaḥ syāt / anyathā ca dravyaṃ yāti / tatastenoktam-hṛṣṭacitto 'haṃ jātaḥ / tato dvijaśchalenātmānaṃ vimucya gataḥ / tato bhāmini! yadyevamuttaraṃ jānāsi tadā gaccha / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau pañcapañcāśattamī kathā //
START Suk 56:
athāparedyuḥ prabhāvatī gamanāya śukaṃ pṛcchati / śukaḥ--
yādi devi gatā vetsi yadi kartuṃ tvamuttaram /
viṣame sāntako yadvadvaṇikputraḥ purākarot // Suk_56.1 (=251) //
astyatra tripatho nāma grāmaḥ / tatra sāntako nāma vaṇik mahādhanī kṛpaṇo duṣṭaśīlo grāmāntarapriyaśca / tataśca grāmāntarādudgrahaṇikāṃ kṛtvā āgacchanpathi caurairdhṛtaḥ sa bhāmini kathaṃ corabhayānmucyate iti praśnaḥ / uttaram / śukaḥ-sa vaṇikputraḥ ātmānaṃ corairdhṛtaṃ jñātvā galagrahanāmno yakṣasya samīpavartino 'ntikaṃ yayau / tasyāgrataśca dravyaṃ muktvā haste ca khaṭikāmādāya yakṣādhāśāmidamabravīt-
dhanodgrāhaṇikā deva kṛteyaṃ tava sarvataḥ /
idaṃ dravyaṃ mayā labdhaṃ tiṣṭhatyanyacca vṛddhimat // Suk_56.2 (=252) //
taṃ lekhakaṃ ca dṛṣṭvā yakṣadhanamiti jñātvā taṃ praṇamya te gatāścorāḥ / sa ca dravyaṃ gṛhītvā kṣemeṇa gṛhaṃ yayau /
iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
itiśukasaptatau ṣaṭpañcāśattamī kathā //
START Suk 57:
pradoṣe 'nyatra sā bālā punaḥ prāha vihaṅgamam /
sukhaṃ bhoktuṃ vrajāmyadya narāntararatodbhavam // Suk_57.1 (=253) //
śakuḥ-
yādi devi yadā jñātā bhartrā tvaṃ vetsi bhāṣitum /
yatā jñātaḥ purā rājñā vadadvidvāñ śubhaṅkaraḥ // Suk_57.2 (=254) //
avantopuryāṃ vikramārko nṛpaḥ / tasya candralekhānāmnī rājñī / sā rājapaṇḍitaṃ śubhaṅkaranāmānaṃ kāmārtā iyeṣa ramate ca dūtīdāsīviparyayāt / nityaṃ tadgṛhaṃ gatvā yadṛcchayā krīḍate / evaṃ ca vilasatostayoḥ paṇḍitarājñyoḥ prāvṛṭkālaḥ samāyayau / yatra ca-
taḍinnirghoṣapaṭaho ghanagarjitagītakaḥ /
śikhisvarajayadhvajaḥ prāvṛṭkālanṛpo yayau // Suk_57.3 (=255) //
durdinaṃ vegavṛṣṭiśca paṅkaśca taḍitaḥ prabhā /
sadābhisārikāṇāṃ ca snehavyatikarāṇi ha // Suk_57.4 (=256) //
uktañca-
jai sasaṇehī to muai aha jīvai ṇiṇṇeha /
duhia payārehiṃ gaia dhaṇa kiṃ gajjahi khalameha // Suk_57.5 (=257) //
[yadi sasnehā tat mṛtā atha jīvati niḥsnehā /
dvābhyāmapi prakārābhyāṃ gatā dhanyā, kiṃ garjasi khalamegha] // Suk_57.5* (=257*) //
kiñca-
x x x x x /
x x x x x // Suk_57.6 (=258) //
etasminsamaye rātrau rājñīṃ śubhaṅkaragṛhaṃ calitāṃ jñātvā pṛṣṭhata ajñātacaryayā haste khaḍgamādāya nīlavāsāḥ san kautuko vikramārko rājā tāmanucalitaḥ / śubhaṅkaro 'pi tāṃ rājñīṃ gṛhadvārasamāgatāṃ dṛṣṭvā jagāda-
unnādāmbudavarddhitāndhatamasi prabhṛṣṭadiṅmaṇḍale kāle yāmikajāgarūkasubhaṭavyākīrṇakolāhale /
bhūpasyāsuhṛdarṇavāmbuvaḍavāvahnestvamantaḥpurādāyātāsi yadambujākṣi kṛtakaṃ manye bhayaṃ yoṣitām // Suk_57.7 (=259) //
idaṃ vacanaṃ śrutvā nṛpatiḥ svaprāsādamājagām / śubhaṅkaro 'pi bhogasaṃskāraiścāṭūktibhiśca mahiṣīṃ toṣayāmāsa / uktañca-
ṇa kuṇanti je pahuttaṃ kuviaṃ dāsa vya je pasāanti /
te ccia mahilāṇa piā sesā sāmīciavarāā // Suk_57.8 (=260) //
[na kurvanti ye prabhutvaṃ kupitāṃ dāsa iva ye prasādayanti /
te eva mahilānāṃ priyāḥ śeṣāḥ svāmina eva varākāḥ] // Suk_57.8* (=260*) //
nāyakeṣūttamaḥ so 'tha mahiṣī nāyikāsu ca /
śayanaṃ cottamaṃ ninye tridhā bhedavikalpanāt // Suk_57.9 (=261) //
uttamādhamamadhyaiśca bhedaiḥ snayānnāyakastridhā /
nāyikāśca tathā jñeyāstayośca śayanaṃ tridhā // Suk_57.10 (=262) //
tatra nāyakaguṇāḥ-
hato manyuhasrairyaḥ santapto madanāgninā /
raktaśca yo viraktāyāṃ so 'dhamaḥ parikīrtitaḥ // Suk_57.11 (=263) //
kāminībhiḥ smarārtābhiḥ satataṃ kāmyate hi yaḥ /
na tāḥ kāmayate namro madhyamo nāyakaḥ smṛtaḥ // Suk_57.12 (=264) //
raktāṃ yo bhāminīṃ devi saktāṃ kāmayate sadā /
tayāpi kāmyate 'tyarthamuttamaḥ so 'bhidhīyate // Suk_57.13 (=265) //
nāyikāstridhā-
kārye gṛhṇāti roṣaṃ yā gataroṣā priyānugā /
rasajñā kṛtyakuśalā sottamā nāyikā smṛtā // Suk_57.14 (=266) //
asthāne kopamānā yā yā duḥkhānunayā tathā /
māninī mānahīnā ca kṣaṇātsā madhyamā smṛtā // Suk_57.15 (=267) //
lubdhā yātīva capalā vacane nīrasākṣarā /
duḥkhaprasādhanābhijñākṛtajñā sādhamā matā // Suk_57.16 (=268) //
tayośca śayanaṃ tridhā-
pārśvayorunnati nītaṃ nimnamadhye priyasya tat /
vimardaṃ sahate 'tyarthaṃ suratāsaktayostayoḥ // Suk_57.17 (=269) //
madhyamasya punaḥ kāryaṃ śayanaṃ samabhūmikam /
praviralāṅgasaṃsparśā nityaṃ yāti niśā yathā // Suk_57.18 (=270) //
dveṣyasya tulyamuttuṅgaṃ madhye nīcaṃ ca pārśvayoḥ /
na śakyeta kalākalpo yatra rantuṃ nirantaram // Suk_57.19 (=271) //
ityanunnatatalpasthā bhuktā muktā vipaścitā /
mahiṣī ratisantuṣṭā pratyūṣe svagṛhaṃ yayau // Suk_57.20 (=272) //
rājā ca prātaḥ sarvāvasarānantaram paṇḍitaṃ rājñīṃ cājuhāva / siṃhāsane ca paṇḍitamupaveśayāmāsa / śubhaṅkaraṃ prati hasanvārtāprabandheneti jagāda-"kṛtakaṃ manye bhayaṃ yoṣitā"miti vacanaṃ śrutvā svadoṣavismitamānasaḥ sañjātaḥ / sa rājñā jñātaḥ kathaṃ bhavitviti praśnaḥ / yataḥ-
dīnasyāpi gṛhe doṣe kṛte bhavati nigrahaḥ /
kiṃ punaḥ pṛthivīpālagṛhe doṣo vimucyate // Suk_57.21 (=273) //
uttaram / śukaḥ prāha-tataśca sa budho rājñā jñāto 'hamiti sañcintyeti vāṇībhudairayat-
ugragrāhamudanvato jalamatikrāmatyanālambane vyomni sthāpi ca durgamakṣitibhṛtāṃ mūrdhānamārohati /
vyāptaṃ yāti viṣākulairahikulaiḥ pātālamekākinī kīrtiste madanāvatāra kṛtakaṃ manye bhayaṃ yoṣitām // Suk_57.22 (=274) //
iti paṇḍite paṭhitaṃ śrutvā rājā taṃ budhaṃ tāṃ ca rājñīṃ dṛṣṭvā iti cintayāmāsa-"durlabho 'yaṃ budhaḥ / sulabhāḥ khalu nārya' iti vicintya mahiṣīṃ haste dhṛtvā tasmai viduṣe dadau / uvāca ca-"gṛhāṇemāṃ mahiṣīm' / paritoṣitaḥ paṇḍito 'pi "mahāprasāda' ityavocat / uktañca-
guṇadoṣau na śāstrajñaḥ kathaṃ vibhajate janaḥ /
kimandhasyādhikāro 'sti rūpadoṣopalavdhiṣu // Suk_57.23 (=275) //
paṇḍito 'pi rājñaḥ prasādātsukhaṃ bhuṅkte tayā samam / yadyevaṃ prabhāvati! tvamapi samaye vaktuṃ jānāsi tadā gamyatām / anyathā sthīyatām / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau saptapañcāśattamī kathā //
START Suk 58:
anyadā pradoṣe calitā prabhāvatī śukaṃ pṛcchati / śukaḥ-
ratyarthino vrajātha tvaṃ rantuṃ cetsamayocitam /
duḥśīlāpativadvetsi kartuṃ gaṇapateḥ puraḥ // Suk_58.1 (=276) //
prabhāvatyāha-kathametata? śukaḥ-asti lohapurī nāma nagaram / tasmiṃśca rājaḍo nāma pāmaraḥ / tasyāpi patnī parapuruṣalampaṭā duḥśīletyāhvayā / sā ca sūtravikrayārthaṃ sakhībhiḥ sametya padmāvatīṃ purīṃ prayāti / tataśca grāmasamīpasthasya gaṇapatestābhiḥ pṛthakpṛthak upayācitamuktam / tayā ca cumbanamupayācitamuktaṃ madanākrāntadehayā / sa ca tāsāṃ prabhūtaṃ lābhaṃ cakre / tataḥ sarvābhiranyābhirātmīyamupayācitaṃ tasmai gaṇeśāya pradattam / tayā ca nagnībhūya cumbanaṃ kṛtam / tataḥ kelipriyeṇa tena sā adhare dhṛtā / tasmiṃśca dhṛte sā kukkuṭīva tatra sthitā / tañca vṛttāntaṃ tanmokṣaṇāya tadbhartuḥ sakhyopahasamānā nivedayāmāsuḥ / so 'pi tadvacanaṃ śrutvā tatrāgamat tāṃ tathāvidhāṃ dṛṣṭvā sa vyacintayat-kathamiyaṃ mucyata iti praśnaḥ / śukaḥ-tāṃ tathāsthitāṃ dṛṣṭvā sakāmaḥ san rāsabhaṃ rantumārebhe / tataśca sa gaṇapatistatāvidhaṃ kautukaṃ dṛṣṭvā jahāsa / hasatastasya oṣṭhau śithilau jātau / tataḥ sā muktā satī praṇamya nijaṃ nāthaṃ tarjayantī gṛhaṃ yayau /
kṛtaṃ tena rataṃ devi samayocitamīdṛśam /
svakārye mocitā sāpi duḥśīlā vighnanāyakāt // Suk_58.2 (=277) //
samayocitamārambhaṃ kurute yastu kṛtyavit /
sarvadā tu phalaṃ tasya samayajño di śiṣyate // Suk_58.3 (=278) //
iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau aṣṭapañcāśattamī kathā //
START Suk 59:
atha dinānte sā śukaṃ gamanāya pṛcchati sma / śukaḥ-
gaccha devi svakāryañca kuru cintitamadbhutam /
rukmiṇīvadvijānāsi patiṃ vañcitumuddhatam // Suk_59.1 (=279) //
prabhāvatyāha-kathametat? śukaḥ-asti saṅgamo nāma grāmaḥ / tatra rāhaḍo nāma rājaputraḥ sakopaḥ / tasya bhāryā rukmiṇī nāma / sa ca tayā sārdhaṃ devayātrāyāṃ calitaḥ / sā ca narāntaraṃ kaṭākṣayanto tena dṛṣṭā pumāṃśca / tataḥ sa tanmithunaṃ tathāvidhaṃ jñātvā tāṃ tadanuraktāṃ mene /
uktañca
baddhamaṇiāi kanto tahea addhacchipicchilā dhāri /
asasiaṃ pi muṇijjai chaillajanasaṃkule gāme // Suk_59.2 (=280) //
[baddhahṛdayāyāḥ kāntaḥ tathaiva arddhākṣapicchilā vāmā /
niḥśvasitamapi jñākṣayate vidagdhajanasaṃkule grāme] // Suk_59.2* (=280*) //
tāṃ tathāvidhāṃ vikṛtāṃ jñātvā ca rāhaḍo gṛhamagamat / dhikkṛtya paruṣākṣarairgṛhāntare yantritāṃ dhārayāmāsa / sā ca cintayati-mama janma jīvitaṃ yauvanaṃ ca tadā saphalaṃ yadā etasya pratyakṣaṃ narāntaramupabhokṣye / pratijñātaṃ ca manasā dṛḍham / tata ātmoyapratijñāṃ kathaṃ nirvāhayatviti praśnaḥ / śukaḥ-tataḥ sā kadācittaṃ hṛdayasthaṃ naraṃ gṛhapārśve gacchantaṃ dṛṣṭvā taṃ pratyāha-adya rātrau tvayāsmadgṛhāṅgaṇasthaciñciṇīmūle nijakāyākāragartāyāmūrdhvaliṅginā śayanaṃ vidheyamiti / sa tatheti pratijñāya rātrau tathā bhūtvā sthitaḥ / sā ca kāmārtā sarvakaraṇacaturā tatra yayau / āgārabhūmimuddiśya bhartāramāhvayati sma / sā ciñciṇīcchāyāyāṃ gatvā tasya liṅgasyopari upaviśya satūmadhanuṣaṃ tamabravīt /
dhānuṣko 'si pradhāno 'si loke khyātiṃ gato 'si ca /
chindhi me candrikāmadya pauruṣaṃ gaṇayāmi te // Suk_59.3 (=281) //
sa ca mūrkhastadvacanamidaṃ śrutvā saśaraṃ dhanurādāya candrikāṃ lakṣīkṛtya bāṇaṃ mumoca / tena mukto 'pi bāṇo nākāśagatāṃ candrikāṃ bhinatti / adhaḥ sa vedhyād bhraṣṭaḥ / tasmiṃśca patyāvaparāddheṣau sati sā viṃparītaratakṣamā sahastatālaṃ tamidamāha-
X X X
[rāhaḍa bhūlaḍaṃ cāndraṇīyāhaṃ hiṃ rūpavadīsai nīyaḍaḍaṃ /
tāhaṃ valikījinhaṃ tādahīvāhaṃ maiṃ rāṣajjevadraḍhīchāhaṃ] // Suk_59.3* (=282*) //
rāhaḍo 'pi tāmevaṃ jalpantīṃ śrutvā taṃ śaraṃ gaveṣayan ciraṃ babhrāma / tatastayā yadṛcchayā viparītaṃ vihitam / evamuktaśca patiḥ-
yadṛcchayā rataṃ mūrkha te puro 'dya mayā kṛtam /
śūro hi kuhito 'si tvaṃ yāsyāmīti jagāda tam // Suk_59.4 (=283) //
ityuktvopapattyā samānītaṃ hayamāruhyajagāma / gacchantīṃ ca tāṃ tato dṛṣṭvā rāhaḍo 'pi lajjito viguptaśca / tataḥ strīṇāṃ vaśagaḥ ko na viḍambitaḥ / yataḥ-
ānanarta purā śambhurgovindo rāsakṛttathā /
brahmā paśutvamāpannaḥ strībhiḥ ko na viḍambitaḥ // Suk_59.5 (=284) //
saṃsāravṛkṣamūlaṃ yāḥ pāpakandalabhūmikā /
santāpaphalapuṣpāṇi yoṣitaḥ kiṃ sukhāvahāḥ // Suk_59.6 (=285) //
māyāmūlamidaṃ sarvaṃ tasyā mūlaṃ hi yoṣitaḥ /
saṃyogo yoṣitāṃ mūlaṃ taṃ tyaktvā ca sukhāni naḥ // Suk_59.7 (=286) //
tasyedaṃ vacaḥ śrutvā prabhāvatī prāha-
utpattikāraṇaṃ tanvī tanvī vṛddheśca kāraṇam /
sukhasya kāraṇaṃ tanvī sā kathaṃ kīra duṣyate // Suk_59.8 (=287) //
vinā tābhirna sambhogo vinā tābhiḥ sukhaṃ na ca /
vinā tābhirna cātmānaṃ kṛtārthaṃ manyete janaḥ // Suk_59.9 (=288) //
uktañca-
amṛtasyeva kuṇḍāni sukhānāmiva khānayaḥ /
rateriva nidhānāni yoṣitaḥ kena nirmitāḥ // Suk_59.10 (=289) //
priyādarśanemevāstu kimanyairdarśanāntaraiḥ /
prāpyate yatra nirvāṇaṃ sarogeṇāpi cetasā // Suk_59.11 (=290) //
iti tasyā vacaḥ śrutvā śukaḥ prāha-
vājivāraṇalohānāṃ kāṣṭhapāṣāṇavāsasām /
nārīpuruṣatoyānāmantaraṃ bahu vidyate // Suk_59.12 (=291) //
etattvayoktaṃ pativratāviṣayaṃ nānyāsu /
iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau ekonapaṣṭitamī kathā //
START Suk 60:
anyadā sā prabhāvatī gamanāya śukaṃ prapaccha / śukaḥ prāha-
gaccha devi yadā vetsi saṃśaye kṛtyamāgate /
vīrasya napateryadvatsabhāyāṃ nṛpadūtakaḥ // Suk_60.1 (=292) //
prabhāvatyāha-kathametat? śukaḥ-
kacchādhipatinā devi tasya rājñaḥ sabhā śrutā /
vicitrā devanirmitā sarvaratnavibhūṣitā // Suk_60.2 (=293) //
tāṃ draṣṭuṃ prahito dūto haridatta iti śrutaḥ /
sahasraprābhṛto bhīru suratnahayahastakaḥ // Suk_60.3 (=294) //
sa dūtastatpurīṃ gatvā nṛpaṃ dṛṣṭvā taṃ jagāda, "matsvāmināhaṃ sacitrāṃ tava sabhāmavalokayitumutkalitaḥ / rājā prāha-prātardarśayiṣye / tato rājñā dvitīyadine dūta ākāritaḥ / sa ca sahasāgatastāṃ sabhāṃ vicitraratnakhacitāṃ dṛṣṭvā jalamayīṃ sthalamayīṃ veti niścetumaśaktaḥ kathaṃ bhavatviti praśnaḥ / śukaḥ tataḥ sa pūgīphalaṃ puraḥ kṣiptvā sthalaṃ jñātvā gṛhaṃ yayau / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau ṣaṣṭitamī kathā //
START Suk 61:
anyadā sā śukaṃ pacchati sma / śuka prāha-
gaccha devi gatā vetsi rantuṃ cettvaṃ nijaṃ naram /
yathā tejukayā pūrvaṃ kṛtaṃ ciramākāṅkṣitam // Suk_61.1 (=295) //
prabhāvatyāha-kathametat? śukaḥ kathayati-asti khorasamabhidhāno grāmaḥ / tatra vaṇikputraḥ pārśvanāganāmā / tasya bhāryā rūpasampannā ratalolupā kulaṭā tejukā nāma / sānyadā sakhībhirvṛtā devayātrālokanāya gatā surūpasyaikasya puṃsaḥ rūpa prekṣya saṅgamāya manaścakre / yataḥ-
vivāha devayātrāyāṃ rājaveśmani saṅkaṭe /
paragehe vivāde ca devi nārī vinaśyati // Suk_61.2 (=296) //
uktañca-
gṛhe 'raṇye tathā deve havye tīrthe jalāśaye /
vivāhe cotsave nityaṃ mālinīnilaye tathā // Suk_61.3 (=297) //
yātrāyāṃ strīsamūhe ca nirjane janasaṅkule /
pattane ca tathā grāme svacchandā dvāravartinī // Suk_61.4 (=298) //
khale kṣetre pravāse ca mārge veśmani catvare /
praveśe nirgame rājñāṃ sadā yā kautukapriyā // Suk_61.5 (=299) //
prativeśmagṛhe śūnye rajakīsūcikīgṛhe /
divā rātrau ca sandhyāyāṃ durdine rājacatvare /
śoke ca vyasane bhartuḥ svacchandā strī vinaśyati // Suk_61.6 (=300) //
tejukā ca taṃ dṛṣṭvā bhrūsaṃjñayā āhūyedamabravīt-ahaṃ tavāsaktā paraṃ madīyo bhartā duḥsaho niṣṭhuraśca gṛhādbahirnirgantuṃ notsahe / ato yasmiṃstasmindivase 'smadgṛhadvāri ghaṭe kṣiptvā vṛściko moktavyaḥ / tadāhaṃ paścikadaṣṭā bhaviṣyāmi / tvayāsmadgṛhadvāri vaidyena bhāvyam / iti saṅketaṃ vidhāya svagṛhaṃ jagmatuḥ / tenāpi tathā kṛtam / sāpi ghaṭaṃ khaṭvocchīrṣake kṣiptvā iti jagāda-ahamanena vṛścikena ghaṭasthena daṣṭā'-iti rāraṭīti / so 'pi ca puruṣastadā vaidyo bhūtvā tadgṛhadvāri tasthau / "tāḍaṃ bandhau poṭṭaṃ malau sūlaṃ pheḍau visaṃ harau" [tālaṃ badhnāmi, udaraṃ marddayāmi, śūlaṃ spheṭayāmi, viṣaṃ harāmi] iti jalpati / tadā ca sā bhartāraṃ jagāda /
dehi kāṣṭhāni me nātha mariṣyāmi na saṃśayaḥ /
āhūya mantrikānvaidyān gatārttiṃ vā kuruṣva mām // Suk_61.7 (=301) //
tatastadbhartā gṛhādbahiḥ sthitaṃ tamākārayāmāsa / vaidyo 'pi tāṃ dṛṣṭvā tatpatiṃ jagāda / yadyeṣā kāladaṣṭā jīvati tatastvaṃ bhāgyavānahamapi yaśaḥpātraṃ bhavāmi / vaṇigāha-vaidya! prasādaṃ vidhāya enāṃ viṣarahitāṃ kuru / tataḥ sa vaidyaḥ kenāpi kaṭukabhaiṣajyena vanitauṣṭhamālipya tatpatimāha- aho vaṇiksarveṣāmapi viṣāṇāṃ samadhikaṃ mānuṣaviṣameva / tato viṣasya viṣamauṣadhamiti kṛtvā tvamasyā oṣṭhaṃ dhāva / tato vaṇik tathā kartumārebhe / kṣaṇamātreṇatasya vaṇijaḥ kaṭukauṣadhamiśrauṣṭhāsvādena mukhaṃ kaṭukaṃ sañjātam / tato vaṇigāha-tvamevoṣṭha dhāvetyuktvā vaṇik sthitaḥ / vaṇijo 'pi viṣaśaṅkārūḍhā / tato bahirgate vaṇiji vaidyena sā kāmārtā yathecchaṃ bhojitā / tadanantaraṃ sā māyinī svasthābhūt / vaṇigapi kṣaṇena svastho babhūva / upakṛtaśca vaidyastena caraṇaiḥ spṛṣṭvā tvadīyo 'smīti / tataḥ sa vaidyacchadmanā gṛhamāyāti satataṃ vaṇiji bahirgate bhuṅkte ca tāṃ nityam / tato bhāmini evaṃ kartuṃ vaktuṃ ca yadi jānāsi tato yāhi /
evaṃ kartuṃ ca vaktuṃ ca yo jānāti chalapriyaḥ /
sa karotu sa yātvevaṃ kartuṃ bhoktuṃ nijaṃ hitam // Suk_61.8 (=302) //
iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau ekaṣaṣṭitamī kathā //
START Suk 62:
anyadā sā prabhāvatī śukamāpṛcchati / śakuḥ prāha-
priyamevānubhoktavyaṃ yāhi devi tadarthinī /
kuhanasya yathā kānte saṅkaṭe 'si kṣamottare // Suk_62.1 (=303) //
asti gambhīrākhyo grāmaḥ / tatra kuhano nāma rājaputrar irṣyāluḥ śūro jaḍaḥ strīpriyo durdharaśca / tasyābhūtāṃ dve kalatre śobhikātejikākhye ratalolupe parapuruṣalampaṭe surūpe / tadbhartā tadrakṣaṇāya grāmādbahirnadītīre gṛhaṃ keca dvārasthaste rakṣayati / anyadā sa tābhyāmuktaḥ-yadā kaścinnāpitaḥ samabhyeti tadā bhavyaṃ bhavati / tatastenāpi bhrāmako nāpitaḥ preṣitaḥ pratisīrāntaraistayornakhakalpanāya / tataśca tayoścaraṇān tiraskariṇībahiḥsthānnāpitaḥ prakṣalayati / patiścādūre pathi niviṣṭaḥ / tābhyāṃ ca sa nāpitaḥ suvarṇakaṭakamarpayitvā pracchannamevamuktaḥ-etad dravyaṃ gṛhītvā āvayoḥ kenāpi sārdhaṃ saṃyogaṃ vidhehi / divākīrtirapi tatheti pratijñāya rājaputramāpṛcchya jagāma / anyadātmamitraṃ navayauvanaṃ kalāpātramanudgataśmaśruṃ strīveṣaṃ kārayitvā tayoḥ patyuḥ pārśve tena saha samāgatya nāpita idamāha-mameyaṃ vallabhā / ahaṃ ca grāmāntaraṃ jigamiṣuryuṣmadgṛhaṃ vinānyatra moktuṃ na śaknomi / yato bhavatāṃ gṛhe strīyantraṇā bhavyā / ityukte tena pratipannaṃ muñceti / tataścaṇḍālo 'pi taṃ muktvā tayoḥ pārśve gato jagāda-yadiyaṃ yuṣmābhirātmīyā karaṇīyā / tataste taṃ caṇḍālānītaṃ jñātvā bahu menāte / sa ca divā strīrūpī rātrau ca kāmukaḥ rājaputrakalatre prativāraṃ bhuṅkta / sa ca rājaputraḥ strīlolupastatsaṅgamāya spṛhayati / yayāce ca tāṃ nityam / sā tu kapaṭīstrī neti jagāda / rājaputrasya strītve bhrāntirutpannā tadbhāntimapanetuṃ nijakalatre jagāda-tato devyādeśānmayā prātarmahotsavo vidheyaḥ / tatra bhavatībhirvivastrābhistisṛbhirapi nartitavyam / tataḥ sa strīcchannā kathaṃ nṛtyatu iti praśnaḥ / uttaram śukaḥ-tantryā liṅgāgraṃ niyamya gudamadhyagamānamya sphuṭāṃ bhagākṛtiṃ kṛtvā patyau samāgate sahastatālaṃ sarvā evaṃ vadantyo nanṛtuḥ /
nisuhara ṇāccai saṃkalidaṃ jaṃ manasi kidaṃ makkaṭījālaṃ /
ṇāhi ṇāhi pṛchaha attha dharei ṇāda bhilukalattu karei // Suk_62.2 (=304) //
[niśāmaya nṛtyati saṅkalitaṃ yanmanasi kṛtaṃ markaṭījālam /
nahi nahi pṛccha athodhriyate jñātaṃ bhinnakalatraṃ karoti] // Suk_62.2* (=304*) //
rājaputro 'rthaṃ papraccha / tābhyāmuktam-markaṭā kaṭisandhirucyate / tatastasyāṃ truṭitāyāṃ rājaputronyatkalatraṃ kuryādityarthaḥ / tato rājaputraḥ strīcaritraparāṅmukho mūḍhadhīḥ pratītaḥ, itarastu tathaiva strīveṣeṇa kalatre bhuṅkte /
tasmādyaḥ saṅkaṭe vetti kartuṃ vaktuṃ ca bhāmini /
sa yātvatra yathākāmaṃ yathākālaṃ yathāsukham // Suk_62.3 (=305) //
iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau dviṣaṣṭitamī kathā //
START Suk 63:
anyasminpradoṣe prabhāvatī yāmīti śukaṃ pratyāha / śukaḥ prāha-
yāhi devi na doṣo 'tra manoduḥkhe samāgate /
tadrduḥkhaśamanaṃ kartuṃ vetsi cecchakaṭālavat // Suk_63.1 (=306) //
yathā śakaṭālena nijakuṭumbabharaṇāya samudbhavadduḥkhaṃ cāṇakyapārśvannandakulamucchedya duḥkhaśamanaṃ kṛtaṃ tathā tvameva.................... tasmāttava paragṛhaṃ gantuṃ na yujyate / uktañca-
uḍugaṇaparivāro nāyako 'pyoṣadhīnāmamṛtamayaśarīraḥ kāntiyukto 'pi candraḥ /
bhavati vikalamūrtirmaṇḍalaṃ prāpya bhānoḥ parasadananiviṣṭaḥ ko na dhatte laghutvam // Suk_63.2 (=307) //
iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau triṣaṣṭitamī kathā //
START Suk 64:
anyadā prabhāvatī śukamāpṛcchati sma / so 'pyāha-
gaccha cedviṣame vetsi kartuṃ kiñcitkṛśodari /
kṛtaṃ devikayā yadvatsakhījāravimuktaye // Suk_64.1 (=308) //
prabhāvatī prāha-kathametat? śukaḥ asti kūṭapurābhidho grāmaḥ / rājaputraḥ somarājaḥ / tasya maṇḍukā nāma patnī priyadarśanā narāntaralolupā / tāñcaiko naraḥ kṛtasaṃketaḥ saghaṇṭako rātrau gṛhāṅgaṇe bhuṅkte / tatpatirghaṇṭāśabdaṃ śṛṇvannekadā laguḍamādāya pradhāvitaḥ ṣaṇḍaśaṅkayā / tataḥ ṣaṇḍaveśadhārī upapatiḥ / kathaṃ bhavitviti praśnaḥ / śukaḥ-devikā nāma sakho maṇḍukāyāḥ patiṃ ghaṇṭāśabdānusāriṇamāgacchantaṃ dṛṣṭvā jārasya naśyato ghaṇṭātālāṃ haste dhṛtvā taṃ prati jagāda bhāvuka! kāndiśīko vṛṣo naṣṭaḥ / tataḥ sa vyāvṛtya nijapauruṣaṃ patnyai kathayāmāsa / iti katāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau catuḥṣaṣṭitamī kathā //
START Suk 65:
anyadā prabhāvatī śukaṃ pṛcchati / śukaḥ-
yujyate gamanaṃ devi tava tatra prabhāvati /
vetsi cedviṣame vaktuṃ sitavastra ivākulaḥ // Suk_65.1 (=309) //
asti devi janasthānaṃ nāma pattanam / tatra nandano nāma rājā yathārthaḥ / tatpattane śrīvatso nāma śrāvakaḥ paraṃ maheśvararataḥ / tena anyadā vāraṇasīṃ nagarīṃ prati prasthitena saśiṣyena pathi gacchatā / ekaḥ śiṣyaḥ māṃsaharaṇāya sthāpitaḥ / anyaśrāvakairdṛṣṭaḥ sa kathaṃ bhavatviti praśnaḥ / śukaḥ prāha-yadā sarvaśrāvakā āgatyopaviṣṭāḥ tadāṭṭahāsaṃ jahāsa / pṛṣṭaḥ sarvairjagādar-idṛśo 'yaṃ śiṣya- / mayoktaṃ māṃ saṃvartata abuddhyā anena māṃsasya........ / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau pañcaṣaṣṭitamī kathā //
START Suk 66:
anyadā sā prabhāvatī calitā śukaṃ pṛcchati / śukaḥ-
gaccha devi na kartavyo vilambaḥ puṇyakarmaṇi /
yadi vetsi bhaye kartuṃ subuddhirhaṃsarāḍiva // Suk_66.1 (=310) //
asti devi dharāpṛṣṭhe ramyaṃ kṣīṇanarākulam /
daśayojanavistīrṇaṃ vanaṃ vihagavallabham // Suk_66.2 (=311) //
tatra gavyūtivistīrṇe śītacchāye jalāśayatīrasthite vaṭe śaṅkhadhavalo nāma haṃsarāṭ sakuṭumbo medinīṃ bhrāntvā dinātyaye śete / anyadā teṣu haṃseṣu bhramaṇāya gateṣu pāparddhinā jālaṃ baddham / pradoṣāgatāḥ patitāḥ sarve 'pi kathaṃ mucyante-iti praśnaḥ / śukaḥ-tatastu svaṃ kuṭumbaṃ tathā baddhaṃ jñātvā rātrau śaṅkhadhavalaḥ prāha-re re putrāḥ! yādasau lubdhakaḥ prātarbhūruhaṃ samāruhya yuṣmānavalokayati tadā bhavadbhirmṛtakalpairucchvāsaniḥśvāsarahitaiḥ sthātavyam / so 'pi yuṣmānmṛtāniti jñātvā yadā bhūmau sarvān kṣipati tadā sarvairapyuḍḍīya gantavyam / iti kṛte lubdhakaḥ prātaḥ samāyayau / tena te mṛtā iti jñātvā bhūmau kṣiptāstadā te uḍḍīya kāṅkṣitaṃ deśaṃ yayuḥ / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau ṣaṭṣaṣṭitamī kathā //
START Suk 67:
anyadā calitā prabhāvatī śukaṃ pṛcchati sma / śukaḥ-
atha cedyāsi kāmārtā yāhi bhīru gatā satī /
plavaṅgama ivātmīyaṃ vaktuṃ vetsi yathāhitam // Suk_67.1 (=312) //
asti puṣpākaraṃ nāma vanam / tatra vanapriyo nāma vāmanavānaraḥ / sa kadācitsamudrāntamaryādājale luṭhantaṃ makaraṃ dṛṣṭvā prāha-"mitra! kiṃ jīvitanirviṇṇastvaṃ yadadya dharābhūmau samāgataḥ' / iti vacaḥ śrutvā makaro 'pyāha-
yasya yadvihitaṃ sthānaṃ yasya yadvetanaṃ kṛtam /
tatraiva ramate cittaṃ tasya nānyatra vānara // Suk_67.2 (=313) //
uktañca-
sarvasvarṇamayī laṅkā na me lakṣmaṇa rocate /
pitṛkramāgatāyodhyā nirdhanāpi sukhāyate // Suk_67.3 (=314) //
jaṇaṇīṃ jammaṇabhūmiṃ piasaṃgaṃ jīviaṃ dhaṇāsaṃghaṃ /
pacchimaṇiddā virikāmiṇiṃ ca dukkhehi muñcanti // Suk_67.4 (=315) //
[jananīṃ janmabhūmiṃ priyasaṅgaṃ jīvitaṃ dhanāsaṅgam /
paścimanidrāṃ varakāminīñca duḥkhena muñcanti] // Suk_67.4* (=315*) //
tadahaṃ saphalajanmā saṃvṛttastvadīyadarśanena / uktañca-
sādhūnāṃ darśanaṃ puṇyaṃ tīrthabhūtā hi sādhavaḥ /
tīrthaṃ phalati kālena sadyaḥ sādhusamāmamaḥ // Suk_67.5 (=316) //
tasmātsthalotpannaḥ prāṇivargastu dhanyo yatra bhavādṛsaśāḥ priyavādino vartante / iti śrutvā vānara āha-"aho makara! tvamadyaprabhṛti me prāṇādhikaṃ mitram / tvameva sauhṛdyavacasāṃ vaktā / uktañca- yataḥ satāṃ sannatagātri saṅgataṃ manīṣibhiḥ sāptapadīnasucyate / ityuktvā punaḥ prāha-mitra! tvamadyātithirasmākaṃ bhava' / iti bhaṇitvā amṛtasadṛśāni pakvaphalāni dadau / tataḥ prabhṛti pratidinaṃ kadalīphalāni yacchati / makaro 'pi nijadayitāyā arpayati / sā ca patiṃ tatphalavṛttāntaṃ pṛcchati / sa ca sarvaṃ yathāsthitaṃ nivedayati / tataḥ sā garbhānubhāvataścintayāmāsa-"yo vānaro nityamīdṛśāni phalāni bhuṅkte tasyaurasyaṃ māṃsamamṛtopamaṃ syāt' / iti vicintya patiṃ prāha-"mama garbhānubhāvato vānarahṛdayapiśitabhakṣaṇe dohado vidyate / tadyadi pūrayasi tadā jīvāmi anyathāsaṃśayaṃ mama mṛtyurbhaviṣyati' / iti śrutvā dayitāgrahācca samudrataṭamāgatya vānaraṃ prāha-"mitra! tvadīyabhrātuḥ priyā tvāmākārayati / asmadīyo gṛhopacāro vilokanīyaḥ' / ityuktvā viśvāsya pṛṣṭhe cāropya pracalitaḥ / vānarastaṃ gacchantaṃ śaṅkitaḥ prāha-tatra gatena mayā kiṃ videyam? ityākarṇya makareṇa cintitam-"vānaro 'sau tasmātsthānānmayā nītaḥ kathamambhonidhitaṭaṃ yāsyati, tasmātkathayāmi'-ityavadhārya yathāsthitaṃ jagāda / tato vānaraḥ kathaṃ bhavatviti praśnaḥ / śukaḥ-vānaraḥ prāha-bho makara! tarhi tvaṃ māṃ tatra vṛthā nayasi yato 'haṃ hṛdayahīno bhavāmi / mama hṛdayaṃ mama pārśve nāsti / makaraḥ-kva muktaṃ tvayā / vānaraḥ-mitra! kiṃ na śrutaṃ tvayā?
sarvadodumbaro vṛkṣe hṛdayaṃ vṛṭabhūruhe /
cittamasti gṛhītvā tadāgacchāmi punarjalam // Suk_67.6 (=317) //
ityukte tadā makaro mūrkhaḥ samudrāntamāyayau / vānaro 'pi tatpṛṣṭhataḥ samuttīrya śākhinamārohati sma / tato makaraṃ jagāda gaccha / nāhaṃ bhāvadṛśairatrastho gṛhītuṃ śakyaḥ /
jalajantucarairnityaṃ jalamārgānusāribhiḥ /
sthalajaiḥ saṃgatirna syāt dhruveti munibhāṣitam // Suk_67.7 (=318) //
iti nirbhartsito vānareṇa makaraḥ svagṛhaṃ yayau / uktañca-
utpannā yuktikāryeṣu buddhiryasya na hīyate /
sa eva tarate durgaṃ jalānte vānaro yathā // Suk_67.8 (=319) //
iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau saptaṣaṣṭitamī kathā //
START Suk 68:
athānyedyuḥ śukaṃ prāha prabhāvatī / śukaḥ-
yāhi devi sukhaṃ bhuṅkṣva yadi te 'sti sahāyinī /
vitarkasadṛśī kāle viṣame varavarṇini // Suk_68.1 (=320) //
asti vidyāsthānaṃ nāma grāmaḥ brāhmaṇānām / tatra keśavo brāhmaṇaḥ / tena ca snānāya gatena taṭāke ramyā vaṇikputrī dṛṣṭā / sa ca tāṃ rantumicchati / anyadā tayā prokto dvijaḥ snānādutthitaḥ-"yattvaṃ mama śirasi dvitīyaṃ ghaṭamāropaya' / atastena ghaṭamāropayatā tasyā oṣṭhaścumbitaḥ sa ca tathā kurvan patinā dṛṣṭaḥ / nīto rājakulaṃ kathaṃ mucyatām iti praśnaḥ / uttaraṃ śukaḥ prāha-atha tanmitraṃ vitarko nāma / sa ca tatsamīpamāgagatyedamabravīt-"mitra! tvayā rājakulagatena vacacevatyeva vākyaṃ jalpanīyaṃ nānyat / tathā kṛte ca mantriṇoktam-"nāyaṃ doṣabhāk / prakṛtirevaṃvidhaivāsya / tenaiva cottareṇa loke sādhutāṃ gato vitarkasāhāyikabuddhyā / yadi tvamapi tathā jānāsi tadā gaccha / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī supta /
iti śukasaptatau aṣṭaṣṭitamī kathā //
START Suk 69:
anyadā prabhāvatī śukaṃ pṛcchati / śukaḥ prāha-
kuru jāraṃ viśālākṣi vijāraṃ kuruṣe yadi /
yathā vejikayā pūrvamardhasnāte patau kṛtam // Suk_69.1 (=321) //
asti sthānaṃ kalāsthānaṃ nāma / tatraiko vaṇiksutaḥ tasya bhāryā ca vejikā nāmātivallabhā / anyadā ca taṃ bhartāraṃ snāpayantī upapatiṃ pūrvakṛtasaṅkenaṃ pathi gacchataṃ dṛṣṭvā nātra pānīyaṃ pracuramiti miṣāntaraṃ kṛtvā pānīyānayanavyājādgṛhānnirgatā jāreṇa sākaṃ bahukālaṃ ca sthitā / tato 'rdhasnātaṃ patiṃ muktvā tathā sthitā kumuttaraṃ karotviti praśnaḥ / uttaram- śukaḥ tataḥ jāreṇa bhuktā svapativañcanaṃ vicintyātmānaṃ kūpe cikṣepaḥ / tataḥ kolāhalaḥsaṃvṛttaḥ / kūpe kāpi varākī patitāstīti pravādaḥ sañjātaḥ / tena tatpatistadvacanaṃ śrutvā vyacintayat-nūnaṃ sā matpatnī kūpe patitā bhaviṣyati-iti drutaṃ gatvāvalokayāmāsa / tatastāṃ kūpādākṛṣyānīyāmānayat / iti kathāṃ śrutvā prabhāvatī suptā /
iti śukasaptatau ekonasaptatitamī kathā //
START Suk 70:
etāvatīnāṃ kathānāṃ paryante tadbhatī madano deśāntarādāgataḥ / tasmiṃścāgate sā tathaiva tasminsnehalābhūt / śuka evaṃ mandaṃ mandaṃ paṭhati-
anurāgo vṛthā stroṣu strīṣu garvo vṛthā tathā /
priyo 'haṃ sarvadā haysyā mamaiṣā sarvadā priyā // Suk_70.1 (=322) //
paraṃ madano na śṛṇoti / upahāsya tadā caivaṃ vadati-"yaḥ kaściddhitaṃ vākyaṃ śṛṇoti karoti ca sa paratreha ca śarmabhāgbhavati' / iti muhurmuhuḥ paṭhitaṃ madanaḥ śrutvā pṛcchati / tataḥ sā svayameva śaṅkitā kathayati / uktañca-
sarvatra śucayo dhīrāḥ sukarmabalagarvitāḥ /
kukarmamayasaṃtrastāḥ pāpāḥ sarvatra śaṅkitāḥ // Suk_70.2 (=323) //
āryaputra! tvameva vandyo yasya veśmani trivikramānītayugamadhyādekaḥ śukaḥ sarveṣā lokānāṃ hitabhāṣako 'tra bandhupitṛsthānīyo viśeṣato mama / yathā yathā sā śukaṃ stauti tathā tathā śuko lajjate / uktañca-
bau jai mārai macchalī to uṇṇau karei /
sīhu ju mārai mattagaaṇahacampiā dharei // Suk_70.3 (=324) //
[bakaḥ yadi mārayati matsyān sa punarna karoti /
siṃho yo mārayati mattagajanātha sevito dhriyate] // Suk_70.3* (=324*) //
tato madanastadvacanaṃ śrutvāha-kiṃ tava śukenopakṛtan / kathamīdṛgguṇo 'sau jātaḥ / sā prāha--svāmin! satyasya vāco vaktā śrotā ca na labhyate / uktañca--
sulabhā puruṣā rājan satataṃ priyavādinaḥ /
apriyasya tu patyasya vaktā śrotā ca durlabhaḥ // Suk_70.4 (=325) //
mahilā capalā svāminniḥsnehā guṇavarjitā /
kuvikalpā tanuprajñā yathoktaṃ satyameva tat // Suk_70.5 (=326) //
manyate sukṛtaṃ naiva patiputraparāṅmukhī /
pūrvasnehamayī mṛdvī kṛtakāryātiniṣṭhurā // Suk_70.6 (=327) //
uktañca-
kurvanti tāvatprathamaṃ priyāṇi yāvanna jānanti naraṃ prasaktam /
jñātvā ca taṃ manmathapāśabaddhaṃ grastāmiṣaṃ mīnamivoddharanni // Suk_70.7 (=328) //
samudravīcīva calasvabhāvāḥ sandhyābhrarekheva muhurtarāgāḥ /
striyaḥ kṛtārthāḥ puruṣaṃ nirarthaṃ niṣpīḍitālaktakavattyajanti // Suk_70.8 (=329) //
sammohayanti madayanti viḍambayanti nirbhartsayanti ramayanti viṣādayanti /
etāḥ praviśya hṛdayaṃ sadayaṃ narāṇāṃ kiṃ nāma vāmanayanā na samācaranti // Suk_70.9 (=330) //
svāmin! tvayi proṣite mayā kañcitkālaṃ tvadviyogaḥ soḍhaḥ / paścācca kusakhīsaṅgatā / puruṣāntaraṃ rantukāmayā mayā gamanavighātinī sārikā hatā / anena śukena tu vacanaprapañcena saptatidināni sthāpitāham / ato mayā karmaṇā pāpaṃ na vihitaṃ manasā tu kṛtam / adyaprabhṛti tvaṃ mama jīvanamaramasvāmī / iti śrutvā madanaḥ śukaṃ pṛcchati / sa āha-
prayojanamavijñāya jñātvā cātha manīṣiṇā /
sahasaiva na vaktavyamacintyo vidhinirṇayaḥ // Suk_70.10 (=331) //
vihivihiaṃ laddha piasaṃgo jīviaṃ dhaṇaṃ dhaṇṇaṃ /
juttaṃ savvaṃ jaṇavaaṇaṃ viaṇaviḍambaṇā ṇihilā // Suk_70.11 (=332) //
[vidhivihitaṃ ciralabdhaṃ priyasaṅgo jīvitaṃ dhana dhānyam /
yuktaṃ sarvaṃ janavacanaṃ vacanaviḍambanā nikhilā] // Suk_70.11* (=332*) //
svāmin! yadyapi kathayituṃ na yujyate tarhi śṛṇu /
mūrkhāṇāṃ madyapānāṃ ca nārīṇāṃ rogiṇāmapi /
svāminkāmāturāṇāṃ ca khinnānāṃ kopināṃ tathā // Suk_70.12 (=333) //
mattapramattabhīrūṇāṃ kṣudhārtānāṃ viśeṣataḥ /
sukṛtaṃ skhalitaṃ cāryā na gṛhṇānti kṣamānvitāḥ // Suk_70.13 (=334) //
uktañca bhārate-
daśa dharmaṃ na jānanti dhṛtarāṣṭra nibodha tān /
mattaḥ pramatta unmattaḥ śrāntaḥ kruddho bubhukṣitaḥ /
tvaramāṇaśca lubdhaśca bhītaḥ kāmī ca te daśa // Suk_70.14 (=335) //
asyāśca kukṛtaṃ kṣamyatām / atrārthe nāsyā doṣaḥ / kusakhīsaṅgādiyam / uktam-
asatāṃ saṅgadoṣeṇa sādhavo yānti vikriyām /
duryodhanaprasaṅgena bhīṣmo goharaṇe gataḥ // Suk_70.15 (=336) //
vidyādhareṇa tanayā bhuktā rājñaḥ purā chalāt /
patināpi subhuktāpi nirdeṣiti vicāritā // Suk_70.16 (=337) //
śukaḥ kathāṃ madanāgre kathayāmāsa-asti jagatītale malayo nāma parvataḥ / tasya śṛṅge manoharaṃ nāma gandharvapuram / tatra madanonāma gandharvaḥ / tasya bhāryā ratnāvalī / tayoḥ sutā madanamañjarī / tasyā rūpasampadaṃ dṛṣṭvā devo vā dānavo vādhomukho muhyati / na ko 'pi tadanurūpo varo labhyate yasya sā dīyate / athānyadā nāradaḥ samāyātaḥ / so 'pyasyā rūpamavalokya mūrcchitaḥ sakāmo 'bhūt / paścāllabdhasaṃjñena ṛṣiṇā sā śaptā / uktañca-
taruṇī ramaṇī ratiramyatayā pramadā sukhadā ca sadā samadā /
yadi sā subhagā hṛdayenihitā kva jayaḥ kva jayaḥ kva jayaḥ kva jayaḥ // Suk_70.17 (=338) //
yadetasyā rūpe dṛṣṭe me smarajvaro jātaḥ tadiyaṃ śīlaviḍambanāṃ prāpsyate / tato rājā praṇamya prāha--svāmin! prasanno bhūtvā prasādaṃ kuru / nārada āha- "nāsyāḥ śīlakhaṇḍena doṣo bhaviṣyati na ca pativirahaḥ / meruparvate vipulāpurīnivāsī kanakaprabho nāma gandharvaḥ / sa tava putryā varo bhaviṣyati' / ityuktvā nārado yayau / tato munivacanena tena gandharveṇa sodvāhitā / so 'nyadā tāṃ muktvā kailāsaṃ yayau / sāpi tadvayogārtā śilāpaṭṭe luṭhantī vastrādirahitā kenacidvidyādhareṇa rūpātiśamavalokya saṃyogārthaṃ prārthitā / sā taṃ na vācchati / tatastena tadbharturgandharvarūpa kṛtvā sā bhuktā / tataḥ kālakrameṇa tasyā bhartā gṛhamāgataḥ / tāṃ suratasukhasantuṣṭāmapaśyat / "paropabhuktadeheyam' iti tāṃ dṛṣṭāṃ matvā sāvaśyaṃ vadhyeti niścitya caṇḍikālayaṃ yayau / yāvattadagrato mārayati tāvadanyayā phūtkṛtam-"svāmini! mama tvayā varo datto yattava gandharvacakravartī putro bhaviṣyati / tatkathaṃ putramukhama dṛṣṭvā vipatsye' / evaṃ vilapantyāstasyāḥ puratastāṃ prati devī prāha-he gandharvavīra! nāsyāḥ ko 'pi doṣaḥ / kintu vidyādhareṇeyaṃ tvadīyarūpamayena māyayā bhuktā / tato 'jānantyā asyā na doṣaḥ / anyacca muniśāpo vidyate / tata idaṃ sañjātam-"śāpavṛttāntaśca niveditaḥ, tato munivacanādiyaṃ nirdeṣā tvayā grāhyā'-iti gaurīvacanaṃ śrutvā sa niḥśaṅkaṃ tayā saha svasthānaṃ gatastathaiva sukhato 'bhūt" / tato vaṇikputra / yadi madvacaḥ pramāṇaṃ tadaināmaduṣṭāṃ prati prasādaṃ kartumarhasi' / iti kīravacanānmadanenānugṛhītā / tato haridatto 'pi putrāgamanatuṣṭo mahotsavaṃ cakāra / tasminmahotsave divyamālā patitā / taddarśane śukasārikātrivikramāṇāṃ śāpamokṣātsvargagamanaṃ babhūva / madano 'pi priyayā prabhāvatyā saha sukhāni bhuṅkte /
iti śukasaptatau saptatitamī kathā /
iti śukasaptatiḥ samāptā //