|| oṃ namaḥ sarvajñāya ||
adhigataparamārthaḥ śrīghanavyūha eva
prati tuṣitajanārthaṃ yo 'bhavac chvetaketuḥ
tata iha jagadarthaṃ cābhavac chākyaketuḥ
sa jayatu jitamṛtyur darśitānantamāyaḥ
//
ajarāmaratāṃ prāptam
ajarāmarakārakam
ajarāmaratāprāptyai
natvā saṃbuddham ādarāt
//
durbodhaṃ mandabuddhīnāṃ
duṣkaraṃ calacetasām
sāriṣṭaṃ vañcanaṃ mṛtyor
ucyate śāstrasaṃgatam
//
sarvathā vañcanaṃ mṛtyor
muktānām eva yujyate
amuktānāṃ ca sarveṣāṃ
kiyatkālavilambanam
//
āyurindriyacittānāṃ
nirodho mṛtyulakṣaṇam
upāyair jīvitaṃ dīrghaṃ
mṛtyuvañcanam ucyate
//
yāvaj jīvati saṃsāre
dharmācārī jitendriyaḥ
tāvat puṇyādisaṃbhāraṃ
prasūte bodhisādhakam
//
na vinā jīvitāt sāraṃ
saṃsāre kiṃ cid īkṣyate
nānopāyair atas tūrṇaṃ
mṛtyuvañcanam ārabhet
//
na duṣkaraṃ yataḥ kiṃ cid
upāyair yuktiyojitaiḥ
maṇimantrauṣadhīnāṃ ca
prabhāvaḥ sarvasaṃmataḥ
//
lakṣaṇād dūrato mṛtyuṃ
jñātvā yuktā pratikriyā
maste patati vajrāgnau
suprajño 'pi karoti kim
//
bāhyādhyātmikabhedena
dvidhā maraṇalakṣaṇam
kathyate jñāyate yena
maraṇaṃ bhāvi tatparaiḥ
//
mṛtyor lakṣaṇam ājñātuṃ
vāñchā cet kasya cid bhavet
tena svasthaśarīreṇa
jñātavyaṃ saṃśayo 'nyathā
//
dhātuvaiṣamyato rogāt
timirādiprabhāvataḥ
bhayaśokādisāmarthyāt
pratibhāti yato 'nyathā
//
daivabhūtobhayakṣobhān
mṛtyuṃ trividhalakṣaṇam
prāpyāriṣṭasamudbhūtir
ato bhedena lakṣayet
//
bāhyābhyantarabhedena
daivakṣobho dvidheṣyate
bhūtakṣobho 'pi dvividhas
tathaiveti nirūpayet
//
daivasaṃkṣobhato mṛtyur
ādhidaivika ucyate
daivakṣobho 'naśanādi
vajrapātādilakṣaṇaḥ
//
bhūtasaṃkṣobhato mṛtyur
ādhibhautika ucyate
bhūtakṣobhas tu pittādi
vahnitoyādyupadravaḥ
//
ubhayakṣobhato mṛtyur
ubhayājjo nigadyate
ubhayakṣobho vajrādi
pittaśleṣmādyupadravaḥ
//
ariṣṭānām anantatvān
notpattir yugapan matā
kramaśo 'pi na sarveṣām
api tv ekādisaṃkhyayā
//
adṛṣṭvā lakṣaṇaṃ yatra
mṛtyur dṛṣṭaḥ kva cid bhavet
niścetur dūṣaṇaṃ tatra
na tu lakṣaṇanāstitā
//
dṛṣṭvāpi lakṣaṇaṃ yatra
na mṛtyur dṛśyate kva cit
abhrāntau tatra dharmādi
bādhakāntarakalpanam
//
niścite dūrato mṛtyau
prasiddhir mahatī bhavet
yathāśakti parityāge
pratīkāre ca vartanam
//
sadā samāhito bhūtvā
tadgataikāgramānasaḥ
bāhyāni prathamaṃ tāval
lakṣaṇāny upalakṣayet
//
lakṣaṇānāṃ pariccheda
kālo dvividha iṣyate
niyato 'niyataś ceti
vijñeyaḥ sa tu yatnataḥ
//
saṃkrāntipūrṇamāsyādau
prabhātādikṣaṇātmakaḥ
kālo niyata ity ukto
'niyatas tu viparyayāt
//
sphuratsaṃdhi kapolaṃ syād
atyarthaṃ mṛtyudarśanāt
vātaśītādisaṅgāc ca
lakṣaṇīyam ataḥ pṛthak
//
karkaṭo rāśir āṣāḍhaḥ
puṣyas tu makaro mataḥ
karkaṭe makare cāpi
jāyate mṛtyulakṣaṇam
//
āṣāḍhasaṃkrāntidine
madhyāhne padamātrikā
uttarābhimukhasthasya
cchāyā svābhāvikī bhavet
//
puṣyasaṃkrāntidivase
saiva saptapadībhavet
vyabhre nabhasi madhyāhne
cchāyāyāś ca nirīkṣaṇam
//
pratimāsaṃ padavṛddhiḥ
pratimāsaṃ padakṣayaḥ
amuṣmād anyathābhāve
mṛtyuśaṅkā prajāyate
//
ekaikapadavṛddhiḥ syād
āṣāḍhān makarāvadheḥ
ekaikapādyahrāsaḥ syān
makarāt karkaṭāvadheḥ
//
āṣāḍhāt kramaśo vṛddhiḥ
puṣyād dhrāsaḥ kramāt tathā
chāyāvikāram ālocya
māsān maraṇam ādiśet
//
kṣayakāle bhaved vṛddhir
vṛddhikāle kṣayo yadi
tam eva kālam ārabhya
mṛtyur māsād viniścitaḥ
//
vṛddhikāle 'py ativṛddhau
nānārogād upadravaḥ
kṣayakāle 'py atikṣaye
mṛtyur eva na saṃśayaḥ
//
āṣāḍhapuṣyayor ante
pūrvaṃ karkaṭamatsyayoḥ
yāni ṣaṭ ṣaḍ dināny atra
kālākālanirūpaṇam
//
āṣāḍhāntadinair ebhiḥ
śrāvaṇādau śubhāśubham
puṣyaśeṣadinaiś cāpi
māghādiṣu śubhāśubham
//
pādayos tālukāṃ viddhvā
nābhau vedho yadā bhavet
ahorātratrayād ūrdhvaṃ
pañcatvaṃ jāyate tadā
//
pādayos tālukāṃ viddhvā
yadi cakṣuś ca vidhyati
tadā māsatrayād ūrdhvaṃ
gamanaṃ yamasadmani
//
pādayos tālukāṃ viddhvā
nāsikāṃ yadi vidhyati
tribhir dinais tadā nūnam
ekākī yāti pañcatām
//
kuṭiprasrāvayoḥ kāle
tulyaṃ syād yadi hañchikā
tasyām eva hi velāyāṃ
mṛtyur varṣeṇa tasya hi
//
nāsikāgaddrikāvedhe
maraṇaṃ pañcavatsaraiḥ
jihvāgrādarśane mṛtyur
vāsaraiḥ syāt tribhir nṛṇām
//
māsaiś caturbhir mṛtyuḥ syāt
karṇāgre tīkṣṇavedhanāt
sadyo mṛtyur bhaven nūnam
ūrṇāsthāne pravedhanāt
//
tulyakālaṃ yadā vedhaś
candrasūryagato bhavet
tadā māsād bhaven mṛtyuḥ
puṇyam evārjayet tataḥ
//
bhagaliṅgasamāyoge
madhye śeṣe ca hañchikā
syāc cet tulyaṃ tadā māsaiḥ
pañcatvaṃ yāti pañcabhiḥ
//
hastayoḥ pādayoś caiva
kaniṣṭhānāṃ ca saṃdhayaḥ
catvāro yasya vidhyanti
tulyaṃ māsāt sa mṛtyubhāk
//
hṛtkaṇṭhamadhyayor vedhas
tulyakālaṃ yadā bhavet
pakṣatrayeṇa mṛtyuḥ syād
yadi dharmaṃ na sevate
//
tulyakālaṃ yadā vidhyet
tālukānāṃ trayaṃ muhuḥ
tribhir dinais tadā mṛtyur
yadi śakrasamo bhavet
//
vāmākṣiputtalīcchāyāṃ
yo na paśyati darpaṇe
saptāhān mriyate nūnaṃ
yadi na syāt pratikriyā
//
maithune sati ghaṇṭāyā
nādaś cet karṇayor bhavet
tribhir māsais tadā mṛtyur
yadi brahmasamo bhavet
//
kṛṣṇaṃ yadi bhavec chukraṃ
śuklāyāṃ pratipattithau
ṣaḍbhir māsais tadā mṛtyur
lohitaṃ vyādhisūcakam
//
karṇamūle bhruvor madhye
mastakāgre pṛthakpṛthak
yadi vedho 'pratīkāro
mṛtyuḥ sadyas tadā bhavet
//
pādāṅguṣṭhaṃ samārabhya
nābhiparyantago bhavet
vedhaḥ sadāho yasyāsau
ṣaḍmāsān mriyate dhruvam
//
pādāṅguṣṭhād dhṛdayāntaṃ
yāvat kaṇṭhaṃ śiro 'thavā
māsatrayāt pakṣatrayān
mṛtyur ekadināt kramāt
//
nāsāgramāṃsaśaithilyān
mṛtyuḥ syāt saptarātrataḥ
kapolamāṃsavicchedān
mṛtyuḥ syāt pañcamāsataḥ
//
cakṣurnāsikayor madhye
spandanaṃ cen na dṛśyate
jñātvā pañcadinān mṛtyum
ādadyād dharmasaṃvalam
//
netrayos tārake mliṣṭe
sahasā bhavato yadi
ṣaḍmāsābhyantare mṛtyuḥ
pratikārakriyā na cet
//
akasmān nāsikā vakrā
karṇau bhraṣṭau svadeśataḥ
netre ca vartulībhūte
saptāhān mṛtyudarśanāt
//
akasmād dhṛdayaṃ nimnaṃ
syāc cet pakṣāt tadā mṛtiḥ
grīvāpārśvasthayor nāḍyor
vicchedād api pakṣataḥ
//
akasmāt kṛṣṇarekhā syāj
jihvāyā yadi madhyataḥ
dṛḍho vā dantasaṃdaṃśas
tadā mṛtyur dvirātrataḥ
//
karṇaśaṣkulikāpṛṣṭha
nāḍīvicchedadarśanāt
tasminn eva dine mṛtyur
athavā pañcavāsaraiḥ
//
nakheṣu raktavarṇeṣu
sahasā yady araktatā
ṣaḍbhir māsais tadā mṛtyur
yadi mantrādi nācaret
//
akasmāj jāyate sthūlaḥ
kṛśaḥ kruddho bhayākulaḥ
yas tasya mṛtyur varṣeṇa
yadi dharmaṃ na sevate
//
indriyāṇi na gṛhṇanti
yathāsvaṃ yasya gocarān
muhuḥ skhalati vāṇī ca
muhuś ca mativibhramaḥ
//
cakṣuṣī sravato nityaṃ
dṛṣṭarūpe 'pi vibhramaḥ
darpaṇe salile vāpi
svacchāyāṃ yo na paśyati
//
rātrāv indradhanuḥ paśyed
divā nakṣatramaṇḍalam
ameghe vidyutaṃ paśyet
sphurantīṃ dakṣiṇāśritām
//
divā chāyāpathaṃ paśyed
ulkāyāḥ patanaṃ tathā
haṃsakākamayūrāṇāṃ
paśyed ekatra melakam
//
candradvayaṃ dvisūryaṃ vā
svaśirojvalanaṃ tathā
gandharvanagaraṃ paśyed
vṛkṣāgre śikhare gireḥ
//
paśyet pretapiśācān a
dṛśyān anyāṃś ca bhīṣaṇān
prakampate bhṛśaṃ caiva
mūrchito vā bhaven muhuḥ
//
chardiṃ mūtraṃ purīṣaṃ ca
suvarṇarajataprabham
paśyed ekaikaśas tasya
mṛtyur māsāvadher bhavet
//
kaṇṭḥoṣṭhatālujihvānāṃ
chedaṃ chidraṃ tanau tathā
yaḥ paśyet tasya mṛtyuḥ syāt
ṣaḍmāsābhyantare dhruvam
//
kaṇṭhoṣṭhatālurasanā
dantā yasya pṛthakpṛthak
śuṣyanty abhīkṣṇaṃ ṣaḍmāsān
maraṇaṃ tasya nirdiśet
//
nakṣatracakrasaptarṣi
diśāṃ rātrāv adarśanam
saptāhamṛtyor jāyeta
jvālā vākasmikī tanau
//
arundhatīṃ rohiṇīṃ ca
dhruvaṃ chāyāpathaṃ tathā
rātrāv apaśyato 'kasmāt
ṣaḍmāsān mṛtyum ādiśet
//
kalaṅkarahitaṃ candraṃ
sūryaṃ raśmivivarjitam
saraśmikaṃ citrabhānuṃ
candraṃ cāpi saraśmikam
//
rātrau sūryaṃ divā candraṃ
svanetre jvalanaṃ tathā
tārāṃ merupramāṇāṃ ca
samudraṃ ca nadīm iva
//
nābhau hikkāṃ gude hañchāṃ
varṇaṃ padmopamaṃ mukhe
galake piṭakān raktān
gātre varṇavicitratām
//
hṛdaye krandanaṃ sāśru
prakampam atha tāluni
candrāṃśuṃ vahnisaṃsparśaṃ
sūryāṃśuṃ himaśītalam
//
candracchidraṃ ravicchidraṃ
chidraṃ bhūmau tathāmbare
ātmanaiva hi yaḥ paśyet
paśyen mṛtyuṃ sa pakṣataḥ
//
mūtraśukrapurīṣāṇi
tulyakālaṃ patanti cet
varṣān mṛtyur bhavet tatra
bhaiṣajyādi pratikriyā
//
ardhaṃ śītaṃ tathā coṣṇam
ardhaṃ yasya kalevaram
saptarātrād bhaven mṛtyuḥ
paralokaṃ vicintayet
//
hakāraḥ śītasaṃsparśaḥ
phukāro vahnisaṃnibhaḥ
yasyānubhūyate tasya
daśāhād yamadarśanam
//
anāmikānāṃ mūleṣu
dṛṣṭayā kṛṣṇarekhayā
aṣṭādaśadinād ūrdhvaṃ
mṛtyuḥ prākkarmadoṣataḥ
//
yasya mastakam āruhya
trivarṇo yāti vegataḥ
kṛkalāso mṛtis tasya
pañcamāsād viniścitā
//
śabdo na śrūyate dehād
dhastābhyām apamārjitāt
sarvāṅgaśītalatvena
daśāhān maraṇaṃ dhruvam
//
yugapan nirgamo bāhu
jaṅghayor yasya gacchataḥ
vināśo brahmasūtrasya
mṛtyus tasyaikavarṣataḥ
//
kardame pāṃśudeśe vā
purataḥ pṛṣṭhato 'pi vā
khaṇḍaṃ pādodaye nyūnaṃ
mṛtyur māsacatuṣṭayāt
//
akasmāt puruṣaṃ paśyet
kṛṣṇapiṅgalavarṇakam
varṣatrayātyayān mṛtyur
yadi bhrāntyā na kalpitaḥ
//
dvimāsamṛtyur hṛtpādau
snātamātrasya śuṣyataḥ
trirātramṛtyur durgandho
jāyate vikṛtākṛtiḥ
//
kharārkadivase toyair
āpūrya mukhakoṭaram
pratyahaṃ phūtkṛtaṃ kurvan
kramāt tanmadhyasaṃsthitam
//
paśyed indradhanuś citraṃ
dīrghāyuḥ puruṣaḥ sadā
ṣaḍmāsāyur na tat paśyed
iti karmavicitratā
//
kharārkadivase paśyet
puro gaganamadhyataḥ
muktāhārān ivālūnān
muktāphalavibhūṣaṇān
//
indranīlamaṇicchāyān
keśoṇḍukasamākṛtīn
dṛśyadeśaṃ parityajya
deśāntaravisarpiṇaḥ
//
nāgān anekaśaḥ paśyet
saṃyatān iva saṃtatam
teṣām adṛṣṭau ṣaḍmāsān
maraṇaṃ parikīrtitam
//
prabhāte vātha sāyāhne
jyotsnāyāṃ vā ciraṃ puraḥ
vitatya bāhū svacchāyāṃ
dṛṣṭvā paśyec chanair nabhaḥ
//
tatrāpi dṛśyate chāyā
dhavalā nararūpiṇī
śiraso 'darśanāt tasya
mṛtyuḥ syād varṣamadhyataḥ
//
putrabhāryāvināśaḥ syād
vāmapāṇer adarśanāt
dakṣiṇādarśanāt pitṛ
bhrātrādīnāṃ mahīyasām
//
jānūpari sthitau bāhū
kṛtvā mūrdhni tathāñjalim
rambhāphalanibhāṃ chāyāṃ
lakṣayen madhyatas tayoḥ
//
yadā tv ekaṃ dalaṃ tatra
vikāsi parilakṣyate
tasyām eva tithau nūnaṃ
ṣaḍmāsān maraṇaṃ bhavet
//
sūryamārgagate vāyau
lakṣaṇīyam idaṃ trayam
śrotre śirasi netre ca
śabdo dhūmo dyutis tathā
//
karṇau pidhāya sudṛḍhaṃ
gambhīro gulgulo dhvaniḥ
na śrūyate pañcadinaṃ
daśa pañcadaśāthavā
//
viṃśatiṃ divasān yāvat
pañcaviṃśatim eva vā
bāṇābdhiguṇanetrendu
varṣair mṛtyur yathākramam
//
eṣām apy antarāleṣu
śodhyāḥ ṣoḍaśa vāsarāḥ
varṣasyaiva caturthāṃśaiḥ
kramaśaś cābhivardhitaiḥ
//
mastakopari niryāntīṃ
saptāhaṃ dhūmamālikām
yo na paśyati tasya syān
mṛtyur varṣatrayāvadheḥ
//
svanetrayoś caturdikṣu
dṛśyante 'ṅgulipīḍanāt
mārjāranetratulyāni
jyotīṃṣi jhaṭitikramāt
//
apīḍane 'pi taddṛṣṭau
mṛtyuḥ syāc chatavāsaraiḥ
etat sāmānyato jñeyaṃ
viśeṣas tv ayam ucyate
//
candrasyādhas tathordhvaṃ ca
karṇanāsopakaṇṭhayoḥ
naṣṭe jyotiṣi mṛtyuḥ syāt
ṣaṭtrinetrendumāsataḥ
//
sūrye 'pi yadi candrasya
kramaḥ syāt pūrvavat tadā
digbāṇaguṇanetreṣu
dineṣu maraṇaṃ bhavet
//
svarūpasya viparyāsāt
ṣaḍmāsān maraṇaṃ bhavet
pañcamāsād bhaven mṛtyur
nāsāgrasya vināśataḥ
//
bādhirye śrotrayor mṛtyuś
caturmāsātyayād bhavet
svasthendriyasya patane
mṛtyur māsatrayād bhavet
//
bhrūmadhye jyotiṣo 'dṛṣṭau
dvimāsād yamadarśanam
ekamāsātyayān mṛtyur
vṛṣaṇe golakakṣayāt
//
parākṣṇoḥ pratibimbasyā
dṛṣṭau pakṣād vināśanam
jihvāyā aparāvṛttau
daśāhān mṛtyusaṃgamaḥ
//
nābher viparyayān mṛtyuḥ
pañcāhād upaśliṣyati
pārśvadvayasyākṛṣṭau tu
mṛtyuḥ syād vāsaratrayāt
//
samastagātrastabdhatve
mṛtyur ekāhiko bhavet
lalāṭasthatrirekhāṇāṃ
nāśān mṛtyur ahastrayāt
//
svasthasya lālājihvā cen
niḥsparśā dravavarjitā
yāvat pañcadinaṃ mṛtyuḥ
pañcāśaddivasais tathā
//
amlāditvaṃ ca rasato
nīlāditvaṃ ca varṇataḥ
vikāraḥ śukramūtrāṇāṃ
ṣaḍmāsān mṛtyudarśanāt
//
yugapatpañcadhāraṃ vā
vāmāvartaṃ vigandhi ca
mūtraṃ yasya bhaven mṛtyus
tasya ṣaḍmāsamadhyataḥ
//
kṛṣṇe vā yadi vā śukle
pakṣe reto 'tikṛṣṇakam
mṛtyuḥ ṣaḍmāsato no cet
tenaiva syāt pratikriyā
//
kṛṣṇabhāgaṃ parityajya
gṛhītvā śuklabhāgakam
candre prabhañjane vāti
praveśāt syāt pratikriyā
//
sthiratve 'pi svadehasya
tacchāyā cañcalā yadi
caturmāsād bhaven mṛtyur
ity āgamavicakṣaṇāḥ
//
dakṣiṇāśāgatāṃ chāyām
ātmano yadi paśyati
adyaiva mṛtyur asmākam
iti paśyed anityatām
//
nirarthako visaṃvādī
mithyetyādi prakāśanāt
svapno 'py asatyaḥ sarveṣāṃ
nātaḥ śraddhā na yujyate
//
devatādarśitaḥ svapnaḥ
satyasvapno 'tha yo naraḥ
sa svapne pratyayaṃ kṛtvā
mṛtyuliṅgāni paśyatu
//
kiṃśukaṃ kovidāraṃ ca
puṣpitaṃ karavīrakam
yo 'bhirohati svapnānte
sa syāt ṣaḍmāsamṛtyukaḥ
//
vihārayaṣṭiṃ svapnānte
yo 'bhirohati mānavaḥ
vālukābhasmarāśiṃ vā
maraṇaṃ tasya pūrvavat
//
gardabhaṃ yaḥ samārūḍhaḥ
prayāyād dakṣiṇāṃ diśam
bhūyaś ca na nivarteta
tadvat tasyāpi jīvitam
//
yaś cāpi vānarārūḍhaḥ
prayāyād dakṣiṇāṃ diśam
tatrasthaś ca vibudhyeta
mṛtyuḥ syāt tasya pūrvavat
//
daṇḍaṃ vā caityayūpaṃ vā
naro yas tv abhirohati
vālmīkaṃ pāṃśurāśiṃ vā
ṣaḍmāsān na sa jīvati
//
kālī kumārī saṃkruddhā
yā tu badhnāti bandhanaiḥ
kālarātrī tu sā jñeyā
saptāhān mṛtyukārikā
//
kṛṣṇavastrā tu yā nārī
kālī kāmayate naraṃ
karavīramālā svapne
yāty asau yamamaṇḍalam
//
tamo vā praviśet svapne
śvabhraṃ vā cārakaṃ tathā
vṛkṣād vā prapatet svapne
sa mṛtyor antike sthitaḥ
//
vṛkṣaṃ tṛṇaṃ vā kāṣṭhaṃ vā
viphalaṃ yas tu paśyati
suptaḥ śīrṣe śarīre vā
ṣaḍmāsān na sa jīvati
//
yo vānararathārūḍho
gacchet pūrvāṃ diśaṃ naraḥ
pratibuddho vijānīyād
rātrir eṣā mamāntimā
//
śvakākagṛdhragomāyu
rakṣaḥpretapiśācakaiḥ
bhakṣyate prohyate cāpi
kharapotryuṣṭrasaurabhaiḥ
//
ekābdavigame nūnaṃ
maraṇaṃ tasya nirdiśet
svapnadṛṣṭanimittānāṃ
śāntir māyopamā matiḥ
//
lohadaṇḍadharaṃ kṛṣṇaṃ
naraṃ kṛṣṇaparicchadam
prasuptenāgrato dṛṣṭvā
trimāsān mṛtyur āpyate
//
raktagandhapraliptāṅgaṃ
raktamālyavibhūṣitam
tailābhyaktam atibhītaṃ
muṇḍitaṃ raktavāsasam
//
kharam āruhya vegena
vrajantaṃ dakṣiṇāṃ diśam
ātmānam īdṛśaṃ svapne
paśyet ṣaḍmāsamṛtyukaḥ
//
raktamālyāni gandhāṃś ca
raktāmbaram athāpi vā
yaḥ svapne labhate tasya
mṛtyuḥ syād aṣṭamāsataḥ
//
saṃkhyātītāni bāhyāni
mṛtyuliṅgāni tāni kaḥ
ekavaktreṇa śaknoti
vaktuṃ varṣaśatair api
//
etāni mṛtyoḥ pratipādakāni
liṅgāni bāhyāni yathoditāni
vijñāya tāni tvaritaṃ vidheyo
mantrādibhir vañcana eva yatnaḥ
//
|| iti śrīpaṇḍitavāgīśvarakīrtiviracite mṛtyuvañcanopadeśe prathamaḥ paricchedaḥ ||
idānīm āntaraṃ mṛtyor
lakṣaṇaṃ kathyate sphuṭam
tac ca vāyūdayāj jñeyaṃ
vāyur ghrāṇāsyagocaraḥ
//
bāhyalakṣaṇamātrān na
mṛtyoḥ samyag viniścayaḥ
yāvad ādhyātmikaṃ samyag
lakṣaṇaṃ naiva niścitam
//
ubhayor niścayān mṛtyur
niścitaḥ syāt parisphuṭam
bāhye buddhiviparyāso
rogāder api saṃskṛteḥ
//
puṣyādimāsasaṃkrāntau
pūrṇamāsyādiparvasu
sāmānyalakṣaṇaṃ mṛtyor
lakṣayet prātarāditaḥ
//
nirūpakanaro yatra
dine kālaṃ nirūpayet
tad ārabhya dinaṃ mṛtyur
mitakālātyayād bhavet
//
samaprakṛtiyuktānāṃ
sarvaprāṇabhṛtāṃ sadā
nāsikādakṣiṇetare
puṭe pratyekam āśritaḥ
//
vāyur vahati yāmārdhaṃ
sūryaśītāṃśusaṃjñake
ato viparyayāt kalpyaṃ
maraṇādi manīṣibhiḥ
//
pratipadaṃ samārabhya
śuklāṃ vahati candragaḥ
dināni trīṇi pavanaḥ
tataḥ sūrye dinatrayam
//
dinatrayaṃ punaś candre
tataḥ sūrye dinatrayam
krameṇānena niyamād
yāvat pañcadaśī sitā
//
evaṃ kṛṣṇaṃ samārabhya
sūrye vahati mārutaḥ
dināni trīṇi pūrvavad
yāvat pañcadaśītarā
//
kramasyāsya viparyāsāt
tribhiḥ pakṣaiḥ suniścitāt
ṣaḍbhir māsair bhaven mṛtyur
dharmam eva smaret tataḥ
//
pakṣadvayaviparyāsāt
suhṛdbandhuvipad bhavet
ekapakṣaviparyāsād
dāruṇavyādhisaṃbhavaḥ
//
ekadvitricatuḥpañca
ṣaḍdināni viparyayāt
vahed vāyur yadi tadā
kalyudvegādi jāyate
//
trimārgago bhaved vāyuḥ
prakṛteḥ parivarjanāt
madhyāhnāt parato mṛtyuḥ
pratīkāravivarjitaḥ
//
saṃkrāntirahito vāyur
ubhayor api mārgayoḥ
vahed yasya daśāhāni
saṃkrāntau mriyate hi saḥ
//
viṣuvatkṣaṇasaṃprāptau
spandete yasya locane
tasya nāśaṃ vijānīyād
ahorātrān na saṃśayaḥ
//
itaś cetaś ca bahudhā
yasyārdhapraharaṃ vahet
vāyus tasya vijānīyāt
pūjanaṃ lābham eva ca
//
saṃkrāntipañcakaṃ yasya
samatītya mukhe vahet
vāyus tasyārthanāśaḥ syād
udvego vā bhayādi vā
//
vāmanāsāpuṭe vāyuḥ
saṃkrāntīś ca trayodaśa
samatītya vahed yasya
tasya rogādi jāyate
//
puṭadvayaṃ parityajya
yadā vaktreṇa gacchati
tad ahar jīvitaṃ tasya
yadi vajrasamo 'py asau
//
mārgaśīrṣasya saṃkrānti
kālam ārabhya mārutaḥ
pañcāhaṃ ced vahet sūrye
mṛtyur aṣṭādaśābdataḥ
//
aśvayuṅmāsasaṃkrānti
kālam ārabhya mārutaḥ
pañcāhaṃ ced vahen mṛtyur
bhavet pañcadaśābdataḥ
//
śrāvaṇasyāpi ced evaṃ
mṛtyur dvādaśavarṣataḥ
jyeṣṭhe 'pi ced bhaved evaṃ
mṛtyuḥ syān navavarṣataḥ
//
caitramāsasya saṃkrānti
kālam ārabhya ced vahet
pañcāhaṃ māruto mṛtyuḥ
ṣaḍbhir varṣais tadā bhavet
//
māghamāsasya saṃkrānteḥ
pañcāhaṃ ced vahen marut
varṣatrayātyayān mṛtyur
iti kālavicakṣaṇāḥ
//
sarvatra dvitricaturo
vāyuś ced divasān vahet
abdabhāgais tu te śodhyā
yathāvad anupūrvaśaḥ
//
evam eva vahec candre
vāyuś cen mṛtyuvarjitāḥ
vyādhidurbhikṣakāntāra
śokarājādyupadravāḥ
//
sāmānyakālasaṃbodhaḥ
sphuṭo 'yam upadarśitaḥ
viśeṣakālabodhāya
gatir anyā pradarśyate
//
samasaptagate sūrye
janmarkṣe candramā yadi
kālo 'sau pauṣṇanāmeti
mṛtyunirṇayakārakaḥ
//
yatra rāśau naro jātas
tasmād yaḥ saptamo 'paraḥ
samasapta iti khyātas
tatrārkaḥ samasaptagaḥ
//
rāśau tatraiva candraś cej
janmanakṣatrago bhavet
pauṣṇaḥ kālaḥ sa vijñeyas
tatra mṛtyor nirūpaṇam
//
sarvatra sūryamārgāntar
gate satatagāmini
kālaṃ nirūpayed vidvān
itaratra vikālakam
//
yatra velākṣaṇe vāyor
gatir anyā pravartate
tatra velākṣaṇe pūrṇe
mṛtyur nāsty atra saṃśayaḥ
//
pauṣṇe kāle vahed vāyur
dinārdhaṃ yadi sūryagaḥ
vatsarair manusaṃkhyātair
lakṣayen maraṇaṃ tadā
//
dinam ekam ahorātraṃ
dinadvitricatuṣṭayam
vahec ced arkadikśaila
ṣaḍvedābdaiḥ kramān mṛtiḥ
//
pañcāhaṃ ca daśāhaṃ ca
tathā pañcadaśāhakam
vahec cet tridvyekavarṣair
bhaven mṛtyur yathākramam
//
tathaiva ced vahed vāyur
viṃśatiṃ pañcaviṃśatim
ṣaḍbhir māsais tribhiś caiva
yathāsaṃkhyaṃ bhaven mṛtiḥ
//
ṣaṭsaptāṣṭāviṃśatiṃ ced
ūnatriṃśaddinaṃ vahet
syād dvyekamāsaiḥ pakṣeṇa
digdinaiś ca kramān mṛtiḥ
//
triṃśat tu caikatriṃśac ca
dvātriṃśad divasān yadi
pañcatridvidinair mṛtyur
yathāsaṃkhyaṃ bhavet tadā
//
trayastriṃśaddinaṃ yāvat
sūrye ced vāti mārutaḥ
tasminn eva dine mṛtyur
viṣṇor api na saṃśayaḥ
//
pañcāhapañcaviṃśatyor
antarāleṣu vāsarāḥ
noktāḥ ṣoḍaśasaṃkhyā ye
teṣāṃ śodhanam ucyate
//
ṣaḍdinaṃ cet tribhir varṣaiś
caturviṃśativarjitaiḥ
saptāhaṃ cet tribhir varṣaiḥ
pūrvoktadviguṇonitaiḥ
//
aṣṭāhaṃ cet tribhir varṣair
dvāsaptatidinonitaiḥ
navāhaṃ cet tribhir varṣaiḥ
ṣaṇṇavatidinonitaiḥ
//
vahed ekādaśāhaṃ cen
mārutaḥ sūryagocaraḥ
caturviṃśatirātronān
mṛtyur varṣadvayād bhavet
//
dvādaśāhaṃ varṣadvayāt
pūrvoktadviguṇonitāt
trayodaśāhaṃ dvivarṣād
dvāsaptatidinonitāt
//
caturdaśāhaṃ dvivarṣāt
ṣaṇṇavatidinonitāt
ṣoḍaśadinavāhena
dvādaśonaikavarṣataḥ
//
vahet saptadaśāhaṃ ced
vāyuḥ sūryaikagocaraḥ
caturviṃśatyahanyūnād
varṣān mṛtyur udīritaḥ
//
aṣṭādaśāhaṃ ṣaṭtriṃśad
dinanyūnaikavarṣataḥ
ūnaviṃśati ced aṣṭa
catvāriṃśaddinonitāt
//
ekaviṃśati ṣaḍmāsāt
ṣaḍvāsaraviyojitāt
dvāviṃśatiṃ cet ṣaḍmāsair
dvādaśāhavivarjitaiḥ
//
trayoviṃśatyaharvāhe
'ṣṭādaśāhavivarjitāt
caturviṃśatyaharvāhe
catuḥṣaṭkadinonitāt
//
trayastriṃśaddineṣv evaṃ
mṛtyulakṣaṇasaṃbhavaḥ
vāyūdayavaśāj jñeyo
nāta ūrdhvam asaṃbhavāt
//
āha cātra |
ādau kṛtvā dinārdhaṃ sakaladinam athā-harniśaṃ yāvad eva
tasmād ahnor dvayaṃ ca tridinam atha catur-vāsarān vyāpya yāvat
prāṇo nāḍyāśrito yo vahati dinapater udgame savyahīne
tasmin vijñeyam etad bhuvanaravidiśo maṅgalaṃ ṣaṭ catuṣkam
//
pañcabhyaḥ pañcaviṃśaddivasagatir ihā-rohate pañcavṛddhyā
tasmād ekottareṇa triguṇitadaśakaṃ tryuttaraṃ yāvad eva
kāle pauṣṇe samās tās trinayanaśaśinaḥ ṣaṭtriyugmendavo ye
māsās te 'hāni śeṣās tithidigiṣuguṇa-dvīndavo jīvitasya
//
tripuṭaṃ cakram ālikhya
saptatriṃśadgṛhānvitam
āyuṣaḥ prāṇavāyoś ca
dināny aṅkakramāl likhet
//
ity āntarāṇy api mayā kathitāni mṛtyor
liṅgāny ariṣṭam iti cāparanāmakāni
vijñāya tāni sapadi tvaritair vidheyo
dhyānādibhir maraṇa-vañcana eva yatnaḥ
//
|| iti śrīpaṇḍitavāgīśvarakīrtiviracite mṛtyuvañcano"padeśe dvitīyaḥ paricchedaḥ ||
bāhyam ādhyātmikaṃ caiva
jñātvāriṣṭakadambakam
bāhyaś cādhyātmikaś cāpi
jñeyo vañcanasaṃcayaḥ
//
kāyavākkarmabhir bāhyam
āntaraṃ dhyānakarmabhiḥ
maṇimantrauṣadhair bāhyam
āntaraṃ yogaśaktibhiḥ
//
śraddhayā śakyate kartuṃ
mṛtyuvañcanam udyataiḥ
śraddhām ato dṛḍhīkuryād
anyathā syāc chramaḥ paraḥ
//
kāyakleśair bahuvidhair
na cāpy arthasya rāśibhiḥ
dharmaḥ saṃprāpyate sūkṣmaḥ
śraddhāhīnaiḥ surair api
//
śraddhā dharmaḥ paraṃ sūkṣmaḥ
śraddhā jñānaṃ tapo hutam
śraddhā svargaś ca mokṣaś ca
śraddhā sarvam idaṃ jagat
//
sarvasvaṃ jīvitaṃ cāpi
dadyād aśraddhayā yadi
naivāpnuyāt phalaṃ kiṃ cic
chraddadhānas tato bhavet
//
ādau dharmaparo bhūyān
mṛtyuvañcanavāñchayā
dharmo hi trāyate mṛtyor
mṛtyur dharmeṇa vañcyate
//
na dharmarahitas tiṣṭhet
pramādāt kṣaṇamātrakam
brahmāpi hi vinā dharmaṃ
na prabhur mṛtyuvañcane
//
viduṣāṃ saṃmato dharmaḥ
satyaṃ dānaṃ tapaḥ kṣamā
viśeṣeṇa kṛpā yeṣāṃ
kiṃ teṣāṃ dharmavistaraiḥ
//
kāruṇyasyandi hṛdayaṃ
yeṣāṃ sattveṣu saṃtatam
teṣāṃ jñānaṃ ca mokṣaś ca
kim anyair dharmavistaraiḥ
//
ahiṃsā paramo dharmaḥ
sarvasiddhāntasaṃmataḥ
tām evābhyasyato nityaṃ
mṛtyur dūrāyate kramāt
//
alpāyur api dīrghāyuḥ
sadyaḥ syāj jīvayann imān
pakṣimatsyamṛgavyāḍa
caurādīn vadhyadeśagān
//
dīrghāyur api mandāyuḥ
sadyaḥ syān mārayann imān
cauramatsyamṛgavyāḍa
pakṣiṇo jīvakāṅkṣiṇaḥ
//
daśākuśalasaṃtyāgāt
triratnaśaraṇāt tathā
pañcāṣṭaśikṣākaraṇān
mṛtyur dūragato bhavet
//
bandhanasthān uruvyādhi
pīḍitān bhayakātarān
trāyamāṇo bhaven nūnaṃ
dīrghāyur mṛtyuvañcakaḥ
//
dīnānāthasalajjebhyaḥ
śīlavadbhyo 'pi cādarāt
īpsitārthapradānena
dhruvam āyur vivardhate
//
mātāpitṛgurujyeṣṭha
jñānavṛddhādigauravāt
mānasatkāradānāc ca
mṛtyur naivopasarpati
//
sveṣṭadaivatatadbhakta
liṅgināṃ prātar ādarāt
darśanād vandanān nityam
āyuṣo vṛddhir āpyate
//
bhagnasphuṭitacaityādāv
iṣṭakādipradānataḥ
syād alpāyuḥ sudīrghāyuḥ
paiṇḍapātikabhikṣuvat
//
vihārastūpabimbādeḥ
kriyayārāmaropaṇāt
mahāṣṭasthānapūjābhir
āyur nityaṃ vivardhate
//
chandakabhikṣayopāttair
dravyaiḥ saṃghasya bhojanāt
saptāhāyuś cirāyuḥ syād
dharmāśokanarendravat
//
vālukācaityakaraṇāt
tathā sañcakatāḍanāt
caityādivandanāc caiva
dhruvam āyur vivardhate
//
mahāsamājakaṃ sūtram
āṭānāṭīyakaṃ tathā
sakṣudrakaṃ mahāmeghaṃ
gāthāḥ susvastisaṃjñitāḥ
//
satkṛtya vācayed bhikṣūn
svayaṃ vā saṃpravartayet
dīrgham āyus tathā prāpya
mṛtyor bhavati vañcakaḥ
//
gaṇḍavyūhādisūtrāntān
mahāyānaprakāśakān
ekāgro vācayen nityaṃ
mṛtyuvañcanam aśnute
//
buddhabhāṣitaniḥśeṣa
yogatantrādivācanāt
pañcarakṣāvidhānād vā
mṛtyuvañcanam āpyate
//
uṣṇīṣagarbhacaityādi
pradakṣiṇavidhānataḥ
dhāraṇījapataś cāpi
vañcyate mṛtyur udyataiḥ
//
grahādimātṛkāpāṭhāt
tadvidhānapuraḥsarāt
sahasrāvartadhāraṇyā
ratnolkāyāś ca jāpataḥ
//
dhāraṇīsaṃcayādyukta
dhāraṇījāpatatparāḥ
āsannam api dūrasthaṃ
mṛtyuṃ kurvanti paṇḍitāḥ
//
maṇḍalālekhanād dhomān
mudrāṇāṃ bandhanād api
balīnāṃ gaṇacakrāṇāṃ
pradānān mṛtyuvañcanam
//
cāturdiśāryasaṃghāya
bhojyaśayyādidānataḥ
kāṣāyamātrakaṇṭhebhyo
'pi vā syān mṛtyuvañcanam
//
evamādikriyārambhād
dharmaḥ syāt puṇyalakṣaṇaḥ
puṇyāt syād āyuṣo vṛddhis
tadvṛddher mṛtyuvañcanam
//
ityādi leśato dharmaḥ
sūcitas tasya vistaraḥ
svayam unnīya kartavyas
taj jñātvā mṛtyuvañcakaiḥ
//
evaṃ dharmaparo bhūtvā
siddhamantrauṣadhādibhiḥ
mṛtyor viṣkambhaṇaṃ kuryāt
sadyaḥpratyayakāribhiḥ
//
maṇimantrauṣadhīsiddha
rasāyanabalāt svayam
mṛtyoḥ parājayo dṛṣṭaḥ
siddhavidyādharair yathā
//
ratnalakṣaṇaśāstrokta
parīkṣottīrṇavajradhṛk
āyurmaṇidharo vāpi
viśvarūpadharas tathā
//
anarghasyendranīlāder
anyasyāpi mahāmaṇeḥ
dhārakaḥ sarvamṛtyūnāṃ
vañcakaḥ syān na saṃśayaḥ
//
na cātra maṇisāmarthye
saṃśayo yuktibhāg yataḥ
acintyaśaktiyuktatvaṃ
maṇīnāṃ sarvasaṃmatam
//
paṭāder agrataḥ pūjāṃ
kṛtvā vijanadeśagaḥ
jāpamātreṇa mantrāṇāṃ
jāyate mṛtyuvañcanam
//
ākāram uccaret pūrvaṃ
tato ro lig iti sphuṭam
trailokyavijayākhyo 'yaṃ
vidyādharapiṭoditaḥ
//
mantraṃ lokeśvarasyāsya
japed akṣaralakṣakam
śrāddhas tadagrato 'vaśyaṃ
mṛtyuvañcanam aśnute
//
uktvā vairocanaṃ pūrvaṃ
paścāt tāre dvir uccaret
tuttāre dvis ture dviś ca
svāhāntaṃ mṛtyuvañcanam
//
tārābhyudayatantroktaṃ
mantram akṣaralakṣakam
japtvāryatārāpurato
dadhimadhvaktipūrvakam
//
pūrvottaraśikhādūrvā
pravālāyutahomataḥ
pūrvakarmaprabhāvottham
api mṛtyuṃ nivārayet
//
oṃ ādau ruru tato 'taḥ
sphurupadam ataḥ param
jvala tiṣṭha tathā siddha
locaneti padatrayam
//
sarvārthasādhani svāhā
mantro 'śokadale 'male
pradattadakṣiṇācāryair
likhitaś candanadravaiḥ
//
lakṣaśaḥ koṭiśo vāpi
śuddhaḥ śraddhāvidhānataḥ
dhautaś ca nirjalaiḥ kṣīrair
huto dūrvādināthavā
//
bhavaty avaśyaṃ niḥśeṣa
mṛtyuvañcanakārakaḥ
niḥśeṣarogasaṃdoha
śāntikṛc cāpi jāyate
//
mahāmaṇḍalakalpoktā
ryaśatākṣarasaṃjñinaḥ
acintyaśakter mantrasya
dṛṣṭaśakter anekaśaḥ
//
bhadracaryāsamādāna
vidhinā lakṣajāpataḥ
mokṣo 'pi jāyate nūnaṃ
kiṃ punar mṛtyuvañcanam
//
namas traiyadhvikānāṃ prāk
tathāgatānāṃ syāt tataḥ
sarvatrāpratihatāvāpti
dharmateti padaṃ tataḥ
//
balinām iti padād oṃ
tato 'samasamapadam
samantato 'nantatāvāpti
śāsanīti padaṃ tataḥ
//
hara hara smara smara
ṇa vigatarāgapadāt
buddhadharmate tataḥ syāt
sara sara samabalā
//
hasadvayaṃ trayadvayaṃ
syād gaganamahāvara
lakṣaṇe jvala jvalana
sāgare syāt padaṃ tataḥ
//
dattvā svāhāpadaṃ cānte
bhaven mantraḥ śatākṣaraḥ
tathāgatānāṃ sarveṣāṃ
hṛdayaṃ parikīrtitaḥ
//
āryamahāpratisarā
mantraikalakṣajāpataḥ
dūrvādaśāṃśahomena
dhruvaṃ syān mṛtyuvañcanam
//
oṃ uktvā padaṃ vimale
jaya vare 'nu cāmṛte
hūṃ hūṃ phaṭ phaṭ tataḥ svāhā
padaṃ brūyād anantaram
//
vairocanād bharadvayaṃ
saṃbharadvayam uccaret
uktvendriyabalaśabdaṃ
viśodhanipadaṃ vadet
//
hūṃ hūṃ ruru cale svāhā
mantro 'yaṃ mṛtyuvañcakaḥ
āryamahāpratisarā
hṛdayaṃ sarvasiddhidam
//
japtvā daśākṣaraṃ mantraṃ
taṃ mṛtyuñjayasaṃjñinam
daśalakṣaṃ tato homaṃ
kurvīta kusumaiḥ sitaiḥ
//
ghṛtāktair lakṣasaṃkhyātair
lokeśvaraguroḥ puraḥ
mantraśaktes tato 'vaśyaṃ
jāyate mṛtyuvañcanam
//
oṃ ādau tata āṅkāraḥ
syād īṅkāras tataḥ param
ūṃ oṃ mṛtyuñjaya oṃ syād
ayaṃ mantro daśākṣaraḥ
//
kalpādijīvanārthaṃ ye
proktā mantrās tathāgataiḥ
tair āyuḥ sādhitaṃ dīrghaṃ
tad dīrghaṃ mṛtyuvañcanam
//
mantrair yaiḥ śāntikarma
taiḥ syād vṛddhir āyuṣaḥ
yaiḥ syād āyuṣo vṛddhis
taiḥ syān mṛtyuvañcanam
//
mantrāṇām api sāmarthye
saṃśayo naiva yuktibhāk
acintyaṃ mantrasāmarthyaṃ
yataḥ sarveṣu saṃmatam
//
āha ca |
na tad vastvantaraṃ loke
yan na mantraiḥ prasidhyati
cintāmaṇisamā mantrāḥ
samyakśraddhābhiyogataḥ
//
kalpoktavidhibhir yad vā
yathākāmaprayogataḥ
bubhukṣābahule deśe
'mṛtām atyantam ācaret
//
ekākinīm athānyair vā
bheṣajaiḥ sahitāṃ sadā
tataḥ sthiravapur bhūtvā
mṛtyudvāraṃ na paśyati
//
anyeṣām api divyānāṃ
bheṣajānāṃ niṣevaṇāt
āyurvṛddhir jarāroga
kṣayān mṛtyuṃ na paśyati
//
vyomahemādibhir baddhān
mṛtakād vidhibhakṣitāt
syān mṛtyuvañcanaṃ siddha
rasāyanasvabhāvakāt
//
pratipaccandrayogādi
prāptenāntaradhātunā
nasyapradānād vidhinā
jāyate mṛtyuvañcanam
//
saṃpuṭādikatantrokta
pañcāmṛtaprayuktibhiḥ
yathopadeśayuktābhir
jāyate mṛtyuvañcanam
//
ūrdhvādhobhyāṃ saṃpuṭayogaṃ
yaḥ satataṃ kurute hitayogam
tasya suruṣṭo 'py avihatatejāḥ
kiñcitkārī no yamarājā
//
mṛtasaṃjīvanam api
kva cid dṛṣṭam upāyataḥ
ṛtumatkanyānarayoḥ
śṛṅkhalāyāḥ samutthitaiḥ
//
śoṇitonmiśraśukrākhya
dhātubhir nātiśītalaiḥ
sadyo yad vā mṛtasyaiva
patitair dhātubindubhiḥ
//
ghṛtāktanalikārandhra
nirgamena praveśitaiḥ
vahed ātmīyanāsāgra
puṭonnītapuṭe kramāt
//
punarujjīvanaṃ dṛṣṭaṃ
nirodhaś cātra śasyate
pratyakṣadṛṣṭasāmarthyo
yogo 'yaṃ bahusaṃmataḥ
//
samastam athavā vyastaṃ
triphalāmārkavānvitam
ācaret satataṃ yogī
pañcāmṛtarasāyanam
//
valīpalitanirmukto
vajrakāyaḥ svarūpavān
dhruvaṃ nivārayen mṛtyum
api kalpādisaṃkhyayā
//
āgamoktam idaṃ siddhaṃ
bahūnāṃ vārigandhayoḥ
bhakṣaṇālepanāt sadyo
bhaven mṛtyunivāraṇam
//
anayoś ca sadābhyāsān
madhusarpiḥsamanvitāt
kālākālasamudbhūtam
api mṛtyuṃ nivārayet
//
bheṣajasyāpi sāmarthye
saṃśayo naiva yujyate
acintyauṣadhisāmarthyaṃ
yataḥ sarvatra dṛśyate
//
iti vidhāya bahiṣkriyam ādarān
maraṇavañcanam atra yathābalam
prabalamṛtyumahābhayaśaṅkayā
kuruta saṃprati tat punar āntaram
//
|| iti śrīpaṇḍitācāryavāgīśvarakīrtiviracite mṛtyuvañcanopadeśe tṛtīyaḥ paricchedaḥ ||
ādhyātmikam idānīṃ tu
mṛtyuvañcanakauśalam
kathyate yena niyataṃ
vañcyate mṛtyur udyataiḥ
//
rājacauramahāmāra
vyāghrādibhayavarjite
saṃsargarahite ramye
parvatādau kva cit sthitaḥ
//
mātrābhojī mitālāpī
nāticaṅkramaṇe priyaḥ
alpanidro bahudhyāno
mantrajāpaparāyaṇaḥ
//
sveṣṭadaivatapūjādi
saddharmapaṭhanakriyaḥ
trisaṃdhyabalidānādi
maitryacittāditatparaḥ
//
puṇyād eveṣṭasaṃsiddhir
iti puṇyakriyāparaḥ
śraddhayā sarvasaṃsiddhir
iti śraddhāvivardhakaḥ
//
vīryāt prārabdhaniṣpattir
iti vīryapuraḥsaraḥ
dhyānād iṣṭaphalasthairyam
iti dhyānaikacetanaḥ
//
saṅgatyāgād anuṣṭhānam
iti saṅgavivarjitaḥ
samyagjñānavataḥ sarvam
iti jñānasamanvitaḥ
//
maraṇe duḥkhasaṃdarśī
dharmadarśī ca jīvite
vigatāśeṣasaṃdeho
mṛtyuvañcanam ārabhet
//
tatrādau dhyānasahitaṃ
vighnārer mantralakṣakam
saṃjapyāyutahomena
sarvavighnān nivārayet
//
namaḥ samantakāyeti
prāg vākcittapadaṃ tataḥ
vajrāṇāṃ ca namo vajra
krodhāyeti padaṃ vadet
//
mahādaṃṣṭrotkaṭapadād
bhairavāyapadaṃ vadet
asimusalaparaśu
pāśagṛhītahastāya
//
oṃ tato 'mṛtakuṇḍali
khakhakhāhikhāhipadāt
tiṣṭhatiṣṭhapadaṃ tasmād
bandhadvayaṃ hanadvayam
//
tataḥ |
dahadvayaṃ garjadvayaṃ
visphoṭayadvayaṃ tataḥ
sarvavajrapadād vighna
vināyakānpadaṃ vadet
//
mahāgaṇapatipadāj
jīvitāntakarāya ca
hūṃ hūṃ phaṭ phaṭ svāhā
mantro vighnanivāraṇaḥ
//
hṛdayenāthavāsyaiva
sarvavighnān nivārayet
pūrvavaj japahomābhyāṃ
śaktir asyāpi tādṛśī
//
oṃ prāg uktvā huluhulu
tiṣṭhatiṣṭhapadaṃ tataḥ
hanadvayaṃ dahadvayaṃ
garjagarja tathā punaḥ
//
visphoṭayadvayād brūyāt
sarvavighnavināyakān
oṃ amṛta hūṃ hūṃ phaṭ phaṭ
mama rakṣāṃ kuru svāhā
//
evaṃ vināśitāśeṣa
māravighno nirākulaḥ
yathābhivāñchitaṃ yogaṃ
dhyāyād ekam aharniśam
//
buddhakṛtyakaraṃ śāntaṃ
ghanavyūhanivāsinam
ābaddhavajraparyaṅkaṃ
padmacandrāsanopari
//
bodhyagrīmudrayā yuktaṃ
sphuracchvetāṃśumaṇḍalam
dhyātvā vairocanaṃ śuklam
āsaṃsāraṃ na mṛtyubhāk
//
svavarṇamudrāveṣāḍhyān
akṣobhyāditathāgatān
dṛḍhāhaṅkārato dhyātvā
vajrakāyo bhaved dhruvam
//
hṛccandrasaṃpuṭāntasthaṃ
lokeśvaram anaśvaram
śāntaṃ śaśāṅkasaṃkāśaṃ
sarvālaṅkārabhūṣitam
//
raktavarṇāmitābhākhya
saṃbuddhāṅkajaṭādharam
vajraparyaṅkasaṃśliṣṭaṃ
pādāmbūjadvayopari
//
samādhimudrāsaṃsakta
karadvayam anākulam
sarvasattvārthasaṃpādi
kāruṇyasyandivigraham
//
dhyātvā tasyāpi hṛdaye
lokeśam aparaṃ tathā
punas tasyāpi hṛdaye
tathaivaikāgramānasaḥ
//
koṭisaṃkhyā bhaved yāvat
tāvad dhyānam idaṃ smaret
tataḥ sūkṣmātisūkṣmāntya
lokeśagatacetasaṃ
//
dṛṣṭvā yogeśvaraṃ mṛtyur
mriyate svayam eva hi
anye 'pi skandhajā doṣāḥ
svayam āyanti nāśitām
//
sitāravindamadhyastha
candrabimbāsanopari
ābaddhavajraparyaṅkāṃ
varadotpaladhāriṇīm
//
śaraccandrakarākārāṃ
pṛṣṭhacandrasamāśritām
sarvālaṅkārasaṃpūrṇāṃ
ṣoḍaśābdavapuṣmatīm
//
sarvasaṃbuddhatatputra
mātaraṃ kāmarūpadhām
dhyātvāryatārāṃ hṛdaye
tasyāś cakraṃ sitadyuti
//
aṣṭakoṣṭhakam aṣṭābhir
akṣaraiḥ paripūritam
oṃhāvyañjanamadhyastha
sādhyanāmādyanābhikam
//
dhyāyād ekāgracittaḥ san
ṣaḍ māsān dṛḍhaniścayaḥ
japec cākhinnacittaḥ san
mantram enaṃ daśākṣaram
//
oṅkāram ādito dattvā
paścāt tāre prayojayet
tuttāre syāt ture paścāt
svāhāntaḥ sārvakarmikaḥ
//
brahmendraviṣṇucandrārka
rudradikpālamanmathaiḥ
apy akhaṇḍitaromāgraṃ
mṛtyuṃ jayati mṛtyuvat
//
valīpalitadaurbhāgya
vyādhidāridryasaṃkṣayaḥ
siṃhādyaṣṭamahābhīti
duḥkhasaṃdohanāśanam
//
ayācitānnapānādi
harmyavastrādisaṃgamaḥ
khaḍgāñjanapādalepa
bhadrakumbhādisiddhayaḥ
//
kavitā vaktṛtā medhā
prajñā caikāntanirmalā
anyā ca vāñchitā siddhiś
cakrād asmāt prajāyate
//
locanāṃ māmakīṃ cundāṃ
mahāśvetādidevatām
svavarṇaveṣamudrābhir
dhyātvā mṛtyuṃ na paśyati
//
sveṣṭadaivatayogād vai
dṛḍhāhaṅkārasaṃgatāt
cintāmaṇer ivāśeṣa
vāñchitārthaprasādhakāt
//
śaṅkhakundendusaṃkāśāt
saṃhārakramasaṃsthitāt
anāratakriyābhyāsān
mṛtyur āyāti vañcanām
//
cakrasaṃvaratantrokta
herukākārabhāvanām
kṛtvā tatpariṇāmena
kapālākārabhāvakam
//
kaṅkālarūpanidhyānaṃ
yad vā khaṭvāṅgabhāvakam
mārayitum ayogyatvān
mṛtyur naivopasarpati
//
mūrdhni candramaso bimbāt
kṣaratpīyūṣaśīkarān
hlādayataḥ samastāṅgaṃ
romakūpaiḥ samantataḥ
//
ṣaḍ māsān bhāvayed yogī
sarvasaṅgavivarjitaḥ
sarvarogān vinirjitya
mṛtyuṃ jayati mṛtyuvat
//
śirasy adhomukhaṃ śuklaṃ
sahasradalapaṅkajam
dhyātvā candrakramān mṛtyuṃ
kalpādīṃś ca vināśayet
//
asyaiva kṛṣṇarūpasya
kṛṣṇarūpair gabhastibhiḥ
saṃplāvayato nidhyānāt
palitādivināśanam
//
jihvāṃ tālugatāṃ kṛtvā
dantair dantān asaṃspṛśan
acintyahetusāmarthyāc
chraddheyam idam ārabhet
//
kaṇṭharandhrordhvasaṃlagnāṃ
lālājihvām adhomukhīm
jihvāgreṇālihed yāvat
pīyūṣarasavedanam
//
tato mṛtyuṃ jayet sadyaḥ
palitādīṃś ca nāśayet
sarvāpadbhayarakṣā ca
tatkāryakaraṇād bhavet
//
ānāpānasmṛter vātha
prakārāntaram ārabhet
saṃkhyāvṛddhyā tato 'vaśyam
ajarāmaratāṃ vrajet
//
adhikāni śataiḥ ṣaḍbhiḥ
sahasrāṇy ekaviṃśatiḥ
ahorātreṇa sattvānāṃ
prāṇasaṃkhyā prakīrtitā
//
praveśaḥ śasyate vāyor
yataḥ so 'mṛtasaṃcayaḥ
amṛtaṃ jīvanopāyas
tena mṛtyur na bādhate
//
praveśaṃ gaṇayed vāyoḥ
śanair lakṣādisaṃkhyayā
ekāgracitto vidhivad
aśabdo japa ucyate
//
aśabdajapalakṣeṇa
vidhinā pūritena tu
bhraṣṭāyuḥ san naro 'vaśyaṃ
pañca varṣāṇi jīvati
//
dvilakṣādijapād evam
unneyā vṛddhir āyuṣaḥ
upāyakuśalo bhūtvā
vāyujāpaparo bhavet
//
sahasram ekaṃ satataṃ
gaṇayet prātar utthitaḥ
sarvarogavinirmukto
jīvec candrārkajīvitam
//
nābhyāsarahitas tiṣṭhen
muhūrtam api na svapet
jitvā nidrāṃ prayatnena
bhakṣapānāsanādikam
//
vāhayed anulomena
vāyusaṃcāratatparaḥ
anulomaparo yogī
mṛtyuṃ jayati niścitam
//
mriyante tu vilomena
mūḍhā bhogaikatatparāḥ
svabhāvas tv anulomaḥ syād
vilomas tadviparyayāt
//
siṃhavikrīḍitāmudrā
bandhanād vāyurodhataḥ
jitakumbhakayogād vā
nirodho mṛtyuvañcakaḥ
//
āpādatalaparyantaṃ
śanair āpūrya vāyunā
nirodhanāt kumbhakaḥ syāt
taj japakrama ucyate
//
trividhodghātayogena
jito bhavati kumbhakaḥ
hīnamadhyādibhedena
udghātas trividho mataḥ
//
udghāta iti saṃjñaiṣā
vakṣyamāṇārthadarśikā
ṣaṭtriṃśanmātriko hīno
madhyaḥ syād dviguṇas tathā
//
jyeṣṭhas tu triguṇo jñeyaḥ
kumbhakas tena jīyate
prathamaṃ kumbhakaṃ kṛtvā
paścāt svaṃ jānumaṇḍalam
//
pāṇinā triḥ parāmṛśya
ṣaḍ dadyāc choṭikās tataḥ
eṣā mātrocyate kāla
paricchedāya paṇḍitaiḥ
//
ṣaṭtriṃśan mātrā yāvat syus
tāvad yā kumbhakakriyā
udghāto 'sau mato hīno
madhyamo dviguṇas tataḥ
//
triguṇo jyeṣṭha udghāto
'ṣṭottaraśatamātrikaḥ
sa eva jeyo yatnena
mṛtyuvañcanavāñchayā
//
jyeṣṭhodghātāvadhiṃ yāvat
kumbhakaś cet pravartate
nirantaranirodho 'pi
tadā bhavati susthiraḥ
//
martavyadivasaṃ jñātvā
yo nirodhena tiṣṭhati
tasya kalpasahasrāṇi
mṛtyur nāyāti saṃnidhim
//
ākāśadhenor ādohāt
pīyūṣadravasaṃcayam
ghaṭāṅkavāruṇākhyena
maṇḍalena sphurattviṣā
//
nāsāgranirgato vāyur
ādāyāsecayen muhuḥ
śuṣyaddhṛtpadmasaṃlīnaṃ
cittabhramaraśāvakam
//
ākāśadohanadhyānam
idaṃ nityaṃ samācaret
ākāśam iva taṃ mṛtyuḥ
paśyann api na paśyati
//
saṃtyajya vāyum athavā
tattvam eva sadācaret
tattvena jīyate mṛtyus
tathānye māraśatravaḥ
//
niḥśeṣadoṣapraśamo
niḥśeṣaguṇasaṃbhavaḥ
tattvena jīyate puṃsāṃ
siddhayaś cābhivāñchitāḥ
//
tattvaṃ ca śūnyatā proktā
sarvākāravarātmikā
tām evābhyasyato nityaṃ
mṛtyur āyāti vañcanām
//
dharmasaṃbhogakāyādi
dānaśīlādyabhedinī
sarvālambanasaṃyogāt
sarvālambanavarjitā
sarvākāravaropetā
śūnyatā kathitā jinaiḥ
//
na cintāṃ cintayec cintyām
acintyāṃ naiva cintayet
cintyācintyāṃ na cintayet
tataḥ prāpsyati śūnyatām
//
na bhāvaṃ bhāvayed vidvān
nāpy abhāvaṃ vibhāvayet
bhāvābhāvavinirmuktaṃ
bhāvayet tadvivarjitaḥ
//
sarvākāravaropetāṃ
śūnyatāgrahavarjitām
śūnyatāṃ bhāvayen nityaṃ
mṛtyunā naiva dṛśyate
//
vikalpamātrasaṃbhūtaṃ
mṛtyuṃ so 'pi na paśyati
anyāṃś ca bahulān mārān
saṃsāraṃ ca na paśyati
//
tad āha |
mṛtyur nāma vikalpo 'yam
abhāve sarvavastunaḥ
hanyate svavikalpena
pṛthagjanavijṛmbhitair iti
//
vikalpaḥ sarvaduḥkhāni
vikalpo mṛtyur ucyate
vikalpaṃ hānayet tasmān
nirvikalpamanā bhavet
//
yad yad vibhāvyate 'bhīkṣṇam
ādarādiviśeṣitam
tat tat tu sphuṭatāṃ yāti
kāmaśokādibuddhivat
//
sulabhāni hi śāstrāṇi
prayogās te sudurlabhāḥ
prayogajñeṣu lokeṣu
prayogā naiva durlabhāḥ
//
prayogakuśalaḥ śrāddhaḥ
kṣamāvīryapratiṣṭhitaḥ
anuṣṭhānaparaḥ prājño
mṛtyuvañcanabhājanam
//
śramāt pācanapānāder
jaṭharānaladīpanam
pradīptavahner āhāraḥ
pariṇāmo 'pi śaktitaḥ
//
pariṇāmāt tanoḥ puṣṭiḥ
puṣṭer balavivardhanam
balāt syād āyuṣo vṛddhis
tadvṛddheś cirajīvitam
//
pratyakṣasiddhaṃ sarveṣāṃ
yathā nāsty atra saṃśayaḥ
tathopadeśāt kalpādi
jīvane 'pi na saṃśayaḥ
//
nāśonmukho 'pi dīpādis
tailavartikṣayādibhiḥ
punas tailādisaṃprāpteḥ
kalpāntam api tiṣṭhati
//
yathā tathāyaṃ deho 'pi
mriyamāṇo jarādibhiḥ
siddhopadeśasaṃprāpteḥ
kalpāntaṃ kiṃ na tiṣṭhati
//
yathā jīrṇasya gehasya
saṃskāreṇa cirasthitiḥ
tathā jīrṇasya dehasya
saṃskāreṇa na kiṃ bhavet
//
na duṣkaraṃ kiṃ cana vikrameṇa
tasmād anikṣiptadhurā yatadhvam
nityapravṛttā vibhinatti kāle
śilātalaṃ mṛdv api vāridhārā
//
kāṣṭhād agnir jāyate mathyamānād
bhūmis toyaṃ khanyamānā dadāti
sotsāhānāṃ nāsty asādhyaṃ narāṇāṃ
nyāyārabdhāḥ sarvayatnāḥ phalanti
//
subahūny api vijñāya
vañcanāni mṛter iha
ananuṣṭhānād viṣṭhābhir
liptvā śayyāṃ mṛtā vayam
//
prayogakuśalā ye ca
paṇḍitāḥ śāstrapāragāḥ
ananuṣṭhānadoṣeṇa
dantān niṣkāśya te mṛtāḥ
//
jñātvāpi yogaśāstrāṇi
prayogāṃś cāpy anekaśaḥ
adya śvo vā kariṣyāma
iti cintāparā mṛtāḥ
//
idaṃ kartāsmi śvaḥ punar idam idaṃ cāsya parato
vṛthā prāptāśvāso vimṛśati na lolāṃ bhavagatim
agatvā kāryāntaṃ viṣaya-salilāvartapatitā
prajā mṛtyor vaktraṃ makara-mukhavan nauḥ praviśati
//
iti nigaditam etad vañcanaṃ mṛtyuśatroḥ
svaparasamayasiddhadhyānakarmaprasādhyam
aghṛṇamaraṇabhīter yatnataḥ saṃvidheyaṃ
yata iha kamanīyaṃ jīvitān nānyad asti
//
vajraḍākaṃ catuṣpīṭhaṃ
buddhapañjarakādi ca
kālottaraṃ kālāvalīṃ
kālapañcāśikām api
//
jīvapañcāśikādīni
śāstrāṇy ālokya yatnataḥ
sattvānukampayā proktam
idaṃ maraṇavañcanam
//
śāradacandranabhaḥ pariśuddhaṃ
śuddhaviyacchaśināpy asamāptam
āptam ataḥ kuśalaṃ yad amṛtyus
tena jano 'stu sa mṛtyuvimuktaḥ
//
gaṇanāśramahānāya
lekhakānāṃ tapasvinām
granthapramāṇam ākhyātaṃ
sāśītikaśatatrayam
//
|| iti śrīpaṇḍitācāryavāgīśvarakīrtiviracite mṛtyuvañcanopadeśe caturthaḥ paricchedaḥ samāptaḥ ||