Āryamaitreyapraṇītā Madhyāntavibhāgakārikā (Mvk)
Lakṣaṇaparicchedaḥ prathamaḥ
lakṣaṇaṃ hyāvṛtistattvaṃ pratipakṣasya bhāvanā /
tatrāvasthā phalaprāptiryānānuttaryameva ca // Mvk_1.1 //
abhūtaparikalpo 'sti dvayaṃ tatra na vidyate /
śūnyatā vidyate tvatra tasyāmapi sa vidyate // Mvk_1.2 //
na śūnyaṃ nāpi cāśūnyaṃ tasmāt sarvaṃ vidhīyate /
sattvādasattvāt sattvācca madhyamā pratipacca sā // Mvk_1.3 //
arthasattvātmavijñaptipratibhāsaṃ prajāyate /
vijñānaṃ nāsti cāsyārthastadabhāvāttadapyasat // Mvk_1.4 //
abhūtaparikalpatvaṃ siddhamasya bhavatyataḥ /
na tathā sarvathābhāvāt tatkṣayānmuktiriṣyate // Mvk_1.5 //
kalpitaḥ paratantraśca pariniṣpanna eva ca /
arthādabhūtakalpācca dvayābhāvācca deśitaḥ // Mvk_1.6 //
upalabdhiṃ samāśritya nopalabdhiḥ prajāyate /
nopalabdhiṃ samāśritya nopalabdhiḥ prajāyate // Mvk_1.7 //
upalabdhestataḥ siddhā nopalabdhisvabhāvatā /
tasmācca samatā jñeyā nopalambhopalambhayoḥ // Mvk_1.8 //
abhūtaparikalpaśca cittacaittāstridhātukāḥ /
tatrārthadṛṣṭirvijñānaṃ tadviśeṣe tu caitasāḥ // Mvk_1.9 //
evaṃ pratyayavijñānaṃ dvitīyaṃ caupabhogikam /
upabhogaparicchedaprerakāstatra caitasāḥ // Mvk_1.10 //
chādanādropaṇāccaiva nayanātsaṃparigrahāt /
pūraṇāt triparicchedādupabhogācca karṣaṇāt // Mvk_1.11 //
nibandhanādābhimakhyād duḥkhanāt kliśyate jagat /
tredhā dvedhā ca saṃkleśaḥ saptadhābhūtakalpanāt // Mvk_1.12 //
lakṣaṇaṃ cātha paryāyastadartho bheda eva ca /
sādhanañceti vijñeyaṃ śūnyatāyāḥ samāsataḥ // Mvk_1.13 //
dvayābhāvo hyabhāvasya bhāvaḥ śūnyasya lakṣaṇam /
na bhāvo nāpi cābhāvao na pṛthaktvaikalakṣaṇam // Mvk_1.14 //
tathatā bhūtakoṭiścānimittaṃ paramārthatā /
dharmadhātuśca paryāyāḥ śūnyatāyāḥ samāsataḥ // Mvk_1.15 //
ananyathāviparyāsatannirodhāryagocaraiḥ /
hetutvāccāryadharmaṇāṃ paryāyārtho yathākramam // Mvk_1.16 //
saṃkliṣṭā ca viśuddhā ca samalā nirmalā ca sā /
abdhātukanakākāśaśuddhivacchuddhiriṣyate // Mvk_1.17 //
bhoktṛbhojanataddhehapratiṣṭhāvastuśūnyatā /
tacca yena yathā dṛṣṭaṃ yadarthaṃ tasya śūnyatā // Mvk_1.18 //
śubhadvayasya prāptyartha sadā sattvahitāya ca /
saṃsārātyajanārthaṃ ca kuśalasyākṣayāya ca // Mvk_1.19 //
gotrasya ca viśuddhayarthaṃ lakṣaṇavyañjanāptaye /
śuddhaye bu[ddha]dharmāṇāṃ bodhisattvaḥ prapadyate // Mvk_1.20 //
pudgalasyātha dharmāṇāmabhāvaḥ śūnyatātra hi /
tadabhāvasya sadbhāvastasmin sā śūnyatāparā // Mvk_1.21 //
saṃkliṣṭā cedbhavennāsau muktāssyuḥ sarvadehinaḥ /
viśuddhā cedbhavennāsau vyāyāmo niṣphalo bhavet // Mvk_1.22 //
na kliṣṭā nāpi va 'ākliṣṭā śuddhāśuddhā na caiva sā /
prabhāsvaratvāccittasya kleśasyāgantukatvataḥ // Mvk_1.23 //
// iti lakṣaṇaparicchedaḥ prathamaḥ //
Āvaraṇaparicchedo dvitīyaḥ
vyāpi prādeśikodriktasamādānavivarjanam /
dvayāvaraṇamākhyātaṃ navadhā kleśalakṣaṇam // Mvk_2.1 //
saṃyojanānyāvaraṇamudvegasamupekṣayoḥ /
tattvadṛṣṭeśca satkāyadṛṣṭestadvastuno 'pi ca // Mvk_2.2 //
nirodhamārgaratneṣu lābhasatkāra eva ca /
saṅkleśasya parijñāne śubhādau daśadhāparam // Mvk_2.3 //
aprayogo 'nāyatane 'yogavihitaśca yaḥ /
notpattiramanaskāraḥ sambhārasyāprapūrṇatā // Mvk_2.4 //
gotramitrasya vaidhuryaṃ cittasya parikheditā /
pratipatteśca vaidhuryaṃ kuduṣṭajanavāsatā // Mvk_2.5 //
dauṣṭhulyamavaśiṣṭatvaṃ trayāt prajñāvipakvatā /
prakṛtyā caiva dauṣṭhulyaṃ kausīdyaṃ ca pramāditā // Mvk_2.6 //
saktirbhave ca bhoge ca līnacittatvameva ca /
aśraddhānadhimuktiśca yathārutavicāraṇā // Mvk_2.7 //
saddharme 'gauravaṃ lābhe gurutākṛpatā tathā /
śrutavyasanamalpatvaṃ samādhyaparikarmitā // Mvk_2.8 //
śubhaṃ bodhiḥ samādānaṃ dhīmattvābhrāntyanāvṛtī /
nṛtyatrāso 'matsaritvaṃ vaśitvañca śubhādayaḥ // Mvk_2.9 //
trīṇi trīṇi ca eteṣāṃ jñeyānyāvaraṇāni hi /
pakṣyapāramitābhūmiṣvanyadāvaraṇaṃ punaḥ // Mvk_2.10 //
vastvakauśalakausīdyaṃ samādherdvayahīnatā /
aropaṇātha daurbalyaṃ dṛṣṭidauṣṭhulyaduṣṭatā // Mvk_2.11 //
aiśvaryasyātha sugateḥ sattvātyāgasya cāvṛtiḥ /
hānivṛddhyośca doṣāṇāṃ guṇānāmavatāraṇe // Mvk_2.12 //
vimocane 'kṣayatve ca nairantarye śubhasya ca /
niyatīkaraṇe dharmasambhogaparipācane // Mvk_2.13 //
sarvatragārthe agrārthe niṣyandāgrārtha eva ca /
niṣparigrahatārtha ca santānābheda eva ca // Mvk_2.14 //
nissaṅkleśaviśuddhyarthe 'nānātvārtha eva ca /
ahīnānadhikārthe ca caturdhāvaśitāśraye // Mvk_2.15 //
dharmadhātāvavidyeyamakliṣṭā daśadhāvṛtiḥ /
daśabhūmivipakṣeṇa pratipakṣāstu bhūmayaḥ // Mvk_2.16 //
kleśāvaraṇamākhyātaṃ jñeyāvaraṇameva ca /
sarvāṇyāvaraṇānīha yatkṣayānmuktiriṣyate // Mvk_2.17 //
// ityāvaraṇaparicchedo dvitīyaḥ //
Tattvaparicchedastṛtīyaḥ
mūlalakṣaṇatattvamaviparyāsalakṣaṇam /
phalahetumayaṃ tattvaṃ sūkṣmaudārikameva ca // Mvk_3.1 //
prasiddhaṃ śuddhiviṣayaṃ saṅgrāhyaṃ bhedalakṣaṇam /
kauśalyatattvaṃ daśadhā ātmadṛṣṭivipakṣataḥ // Mvk_3.2 //
svabhāvastrividho 'sacca nityaṃ saccāpyatattvataḥ /
sadasattattvataśceti svabhāvatrayamiṣyate // Mvk_3.3 //
samāropāpavādasya dharmapudgalayoriha /
grāhyagrāhakayoścāpi bhāvābhāve ca darśanam // Mvk_3.4 //
yajjñānānna pravarteta taddhi tattvasya lakṣaṇam /
asadartho hyanityārtha utpādadavyayalakṣaṇaḥ // Mvk_3.5 //
samalāmalabhāvena mūlatattve yathākramam /
duḥkhamādānalakṣmākhyaṃ sambandhenāparaṃ matam // Mvk_3.6 //
abhāvaścāpyatadbhāvaḥ prakṛtiḥ śūnyatā matā /
alakṣaṇañca nairātmyaṃ tadvilakṣaṇameva ca // Mvk_3.7 //
svalakṣaṇañca nirdiṣṭaṃ duḥkhasatyamato matam /
vāsanātha samutthānamavisaṃyoga eva ca // Mvk_3.8 //
svabhāvadvayanotpattirmalaśāntidvayaṃ matam /
parijñāyāṃ prahāṇe ca prāptisākṣātkṛtāvayam // Mvk_3.9 //
mārgasatyaṃ samākhyātaṃ prajñaptipratipattitaḥ /
tathodbhāvanayaudāraṃ paramārthantu ekataḥ // Mvk_3.10 //
arthaprāptiprapattyā hi paramārthastridhā mataḥ /
nirvikārāviparyāsapariniṣpattito dvayam // Mvk_3.11 //
lokaprasiddhamekasmāt trayād yuktiprasiddhakam /
viśuddhagocaraṃ dvedhā ekasmādeva kīrtitam // Mvk_3.12 //
nimittasya vikalpasya nāmnaśca dvayasaṅgrahaḥ /
samyagjñānasatattvasya ekenaiva ca saṅgrahaḥ // Mvk_3.13 //
pravṛttitattvaṃ dvividhaṃ sanniveśakupannatā /
ekaṃ lakṣaṇavijñaptiśuddhisamyakprapannatā // Mvk_3.14 //
ekahetutvabhoktṛtvakartṛtvavaśavartane /
ādhipatyārthanityatve kleśaśuddhyāśraye 'pi ca // Mvk_3.15 //
yogitvāmuktamuktatve ātmadarśanameṣu hi /
parikalpavikalpārthadharmatārthena teṣu te // Mvk_3.16 //
anekatvābhisaṅkṣepaparicchedārtha āditaḥ /
grāhakagrāhyatadgrāhabījārthaścāparo mataḥ // Mvk_3.17 //
veditārthaparicchedabhogāyadvārato 'param /
punarhetuphalāyāsānāropānapavādataḥ // Mvk_3.18 //
aniṣṭeṣṭaviśuddhīnāṃ samotpattyādhipatyayoḥ /
samprāptisamudācārapāratantryārthato 'param // Mvk_3.19 //
grahaṇasthānasandhānabhogaśuddhidvayārthataḥ /
phalahetūpayogārthanopayogāttathāparam // Mvk_3.20 //
vedanāsanimittārthatannimittaprapattitaḥ /
tacchamapratipakṣārthayogādaparamiṣyate // Mvk_3.21 //
guṇadoṣāvikalpena jñānena parataḥ svayam /
niryāṇādaparaṃ jñeyaṃ saprajñaptisahetukāt // Mvk_3.22 //
nimittāt praśamāt sārthāt paścimaṃ samudāhṛtam //
// iti tattvaparicchedastṛtīyaḥ //
Pratipakṣabhāvanāvasthāphalaparicchedaścaturthaḥ
dauṣṭhulyāt tarṣahetutvād vastutvādavimohataḥ /
catussatyāvatārāya smṛtyupasthānabhāvanā // Mvk_4.1 //
parijñāte vipakṣe ca pratipakṣe ca sarvathā /
tadapāyāya vīryaṃ hi caturdhā sampravartate // Mvk_4.2 //
karmaṇyatā sthitestatra sarvārthānāṃ samṛddhaye /
pañcadoṣaprahāṇāṣṭasaṃskārāsevanānvayā // Mvk_4.3 //
kausīdyamavavādasya sammoṣo laya uddhavaḥ /
asaṃskāro 'tha saṃskāraḥ pañca doṣā ime matāḥ // Mvk_4.4 //
āśrayo 'thāśritastasya nimittaṃ phalameva ca /
ālambane 'sammoṣo layauddhatyānubuddhyanā // Mvk_4.5 //
tadapāyābhisaṃskāraḥ śāntau praśaṭhavāhitā /
ropite mokṣabhāgīye cchandayogādhipatyataḥ // Mvk_4.6 //
ālambane 'sammoṣāvisāravicayasya ca /
vipakṣasya hi saṃlekhāt pūrvasya phalamuttaram // Mvk_4.7 //
dvau dvau nirvedhabhāgīyāvindriyāṇi balāni ca /
āśrayāṅgaṃ svabhāvāṅgaṃ niryāṇāṅgaṃ tṛtīyakam // Mvk_4.8 //
caturthamanuśaṃsāṅgaṃ niḥkleśāṅgaṃ tridhā matam /
nidānenāśrayeṇeha svabhāvena ca deśitam // Mvk_4.9 //
paricchedo 'tha samprāptiḥ parasambhāvanā tridhā /
vipakṣapratipakṣaśca mārgasyāṅgaṃ tadaṣṭadhā // Mvk_4.10 //
dṛṣṭau śīle 'tha saṃlekhe paravijñaptiriṣyate /
kleśopakleśavaibhutvavipakṣapratipakṣatā // Mvk_4.11 //
anukūlā viparyastā sānubandhā viparyayā /
aviparyastaviparyāsānanubandha ca bhāvanā // Mvk_4.12 //
ālambanamanaskāraprāptitastad viśiṣṭatā /
hetvavasthāvatārākhyā prayogaphalasaṃjñitā // Mvk_4.13 //
kāryākāryaviśiṣṭā ca uttarānuttarā ca sā /
adhimuktau praveśe ca niryāṇe vyākṛtāvapi // Mvk_4.14 //
kathikatve 'bhiṣeke ca samprāptāvanuśaṃsane /
kṛtyānuṣṭhāna uddiṣṭā dharmādhātau tridhā punaḥ // Mvk_4.15 //
aśuddhāśuddhaśuddhā ca viśuddhā ca yathārthataḥ /
pudgalānāṃ vyavasthānaṃ yathāyogamato matam // Mvk_4.16 //
bhājanatvaṃ vipākākhyaṃ balantasyādhipatyataḥ /
rucirvṛddhirviśuddhiśca phalametad yathākramam // Mvk_4.17 //
uttarottaramādyañca tadabhyāsat samāptitaḥ /
ānukūlyād vipakṣācca visaṃyogād viśeṣataḥ // Mvk_4.18 //
uttarānuttaratvācca phalamanyat samāsataḥ /
// iti pratipakṣabhāvanādiparicchedaścaturthaḥ //
5 Yānānuttaryaparicchedaḥ pañcamaḥ
ānuttaryaṃprapattau hi punarālambane matam /
samudāgama uddiṣṭaṃ pratipattistu ṣaḍ vidhā // Mvk_5.1 //
paramātha manaskāre anudharme 'ntavarjane /
viśiṣṭā cāviśiṣṭā ca paramā dvādaśātmikā // Mvk_5.2 //
audāryamāyatatvañca adhikaro 'kṣayātmatā /
nairantaryamakṛcchratvaṃ vittatvañca parigrahaḥ // Mvk_5.3 //
ārambhaprāptiniṣyandaniṣpattiḥ paramā matā /
tataśca paramārthena daśa pāramitā matāḥ // Mvk_5.4 //
dānaṃ śīlaṃ kṣamā vīryaṃ dhyānaṃ prajñā upāyatā /
praṇidhānaṃ balaṃ jñānametāḥ pāramitā daśa // Mvk_5.5 //
anugraho 'vighātaśca karma tasya ca marṣaṇam /
guṇavṛddhiśca sāmarthyamavatāravimocane // Mvk_5.6 //
akṣayatvaṃ sadā vṛttirniyataṃ bhogapācane /
yathāprajñaptito dharmamahāyānamanaskriyā // Mvk_5.7 //
bodhisattvasya satataṃ prajñayā triprakārayā /
dhātupuṣṭayaipraveśāya cārthasiddhyai bhavatyasau // Mvk_5.8 //
saṃyuktā dharmacaritaiḥ sā jñeyā daśabhiḥ punaḥ /
lekhanā pūjanā dānaṃ śravaṇaṃ vācanod grahaḥ // Mvk_5.9 //
prakāśanātha svādhyāyaścintanā bhāvanā ca tat /
ameyapuṇyaskandhaṃ hi caritaṃ tad daśātmakam // Mvk_5.10 //
viśeṣādakṣayatvācca parānugrahato 'śamāt /
avikṣiptāviparyāsapraṇatā cānudhārmikī // Mvk_5.11 //
vyutthānaṃ viṣaye sārastathāsvādalayoddhavaḥ /
sambhāvanābhisandhiśca manaskāre 'pyahaṃkṛtiḥ // Mvk_5.12 //
hīnacittañca vikṣepaḥ parijñeyo hi dhīmatā /
vyañjanārthamanaskāre 'visāre lakṣaṇadvaye // Mvk_5.13 //
aśuddhaśuddhāvāgantukatve 'trāsitānunnatau /
saṃyogāt saṃstavāccaiva viyogādapyasaṃstavāt // Mvk_5.14 //
arthasattvamasattvañca vyañjane so 'viparyayaḥ /
dvayena pratibhāsatvaṃ tathā cāvidyamānatā // Mvk_5.15 //
arthe sa cāviparyāsaḥ sadasattvena varjitaḥ /
tajjalpabhāvito jalpamanaskārastadāśrayaḥ // Mvk_5.16 //
manaskāre 'viparyāso dvayaprakhyānakāraṇe /
māyādivadasattvañca sattvañcārthasya tanmatam // Mvk_5.17 //
so 'visāre 'viparyāso bhāvābhāvāvisārataḥ /
sarvasya nāmamātratvaṃ sarvakalpāpravṛttaye // Mvk_5.18 //
svalakṣaṇe 'viparyāsaḥ paramārthe svalakṣaṇe /
dharmadhātuvinirmukto yasmād dharmo na vidyate // Mvk_5.19 //
sāmānyalakṣaṇantasmāt sa ca tatrāviparyayaḥ /
viparyastamanaskārāvihāniparihāṇitaḥ // Mvk_5.20 //
tadaśuddhirviśuddhiśca sa ca tatrāviparyayaḥ /
dharmadhātorviśuddhatvāt prakṛtyā vyomavatpunaḥ // Mvk_5.21 //
dvayasyāgantukatvaṃ hi sa ca tatrāviparyayaḥ /
saṃkleśaśca viśuddhiśca dharmapudgalayorna hi // Mvk_5.22 //
asattvāt trāsatāmānau nātaḥ so 'trāviparyayaḥ /
pṛthaktvaikatvamantaśca tīrthyaśrāvakayorapi // Mvk_5.23 //
samāropāpavādānto dvidhā pudgaladharmayoḥ /
vipakṣapratipakṣāntaḥ śāśvatocchedasaṃjñitaḥ // Mvk_5.24 //
grāhyagrāhakasaṃkleśavyavadāne dvidhā tridhā /
vikalpadvayatāntaśca sa ca saptavidho mataḥ // Mvk_5.25 //
bhāvābhāve praśāmye 'tha śamane trāsyatadbhaye /
grāhyagrāhe 'tha samyaktvamithyātve vyāpṛtau na ca // Mvk_5.26 //
ajanmasamakālatve sa vikalpadvayāntatā /
viśiṣṭā cāviśiṣṭā ca jñeyā daśasu bhūmiṣu // Mvk_5.27 //
vyavasthānantato dhātuḥ sādhyasādhanadhāraṇā /
avadhārapradhārā ca prativedhaḥ pratānatā // Mvk_5.28 //
pragamaḥ praśaṭhatvañca prakarṣālambanammatam /
avaikalyāpratikṣepo 'vikṣepaśca prapūraṇā // Mvk_5.29 //
samutpādo nirūḍhiśca karmaṇyatvāpratiṣṭhitā /
nirāvaraṇatā tasyāpraśrabdhisamudāgamaḥ // Mvk_5.30 //
śāstraṃ madhyavibhāgaṃ hi gūḍhasārārthameva ca /
mahārthañcaiva sarvārthaṃ sarvānarthapraṇodanam // Mvk_5.31 //
// iti yānānuttarya paricchedaḥ pañcamaḥ //
samāptā madhyāntavibhāgakārikāḥ