08,001.000*0001_01 nārāyaṇaṃ namaskṛtya naraṃ caiva narottamam 08,001.000*0001_02 devīṃ sarasvatīṃ caiva tato jayam udīrayet 08,001.001 vaiśaṃpāyana uvāca 08,001.001a tato droṇe hate rājan duryodhanamukhā nṛpāḥ 08,001.001c bhṛśam udvignamanaso droṇaputram upāgaman 08,001.001d*0002_01 śuklāmbaradharaṃ viṣṇuṃ śaśivarṇaṃ caturbhujam 08,001.001d*0002_02 prasannavadanaṃ dhyāyet sarvavighnopaśāntaye 08,001.002a te droṇam upaśocantaḥ kaśmalābhihataujasaḥ 08,001.002c paryupāsanta śokārtās tataḥ śāradvatīsutam 08,001.003a muhūrtaṃ te samāśvāsya hetubhiḥ śāstrasaṃmitaiḥ 08,001.003c rātryāgame mahīpālāḥ svāni veśmāni bhejire 08,001.004a viśeṣataḥ sūtaputro rājā caiva suyodhanaḥ 08,001.004c duḥśāsano 'tha śakunir na nidrām upalebhire 08,001.005a te veśmasv api kauravya pṛthvīśā nāpnuvan sukham 08,001.005c cintayantaḥ kṣayaṃ tīvraṃ nidrāṃ naivopalebhire 08,001.006a sahitās te niśāyāṃ tu duryodhananiveśane 08,001.006c atipracaṇḍād vidveṣāt pāṇḍavānāṃ mahātmanām 08,001.007a yat tad dyūtaparikliṣṭāṃ kṛṣṇām āninyire sabhām 08,001.007c tat smaranto 'nvatapyanta bhṛśam udvignacetasaḥ 08,001.008a cintayantaś ca pārthānāṃ tān kleśān dyūtakāritān 08,001.008c kṛcchreṇa kṣaṇadāṃ rājan ninyur abdaśatopamām 08,001.009a tataḥ prabhāte vimale sthitā diṣṭasya śāsane 08,001.009c cakrur āvaśyakaṃ sarve vidhidṛṣṭena karmaṇā 08,001.010a te kṛtvāvaśyakāryāṇi samāśvasya ca bhārata 08,001.010c yogam ājñāpayām āsur yuddhāya ca viniryayuḥ 08,001.011a karṇaṃ senāpatiṃ kṛtvā kṛtakautukamaṅgalāḥ 08,001.011c vācayitvā dvijaśreṣṭhān dadhipātraghṛtākṣataiḥ 08,001.012a niṣkair gobhir hiraṇyena vāsobhiś ca mahādhanaiḥ 08,001.012c vardhyamānā jayāśīrbhiḥ sūtamāgadhabandibhiḥ 08,001.013a tathaiva pāṇḍavā rājan kṛtasarvāhṇikakriyāḥ 08,001.013c śibirān niryayū rājan yuddhāya kṛtaniścayāḥ 08,001.014a tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tumulaṃ romaharṣaṇam 08,001.014c kurūṇāṃ pāṇḍavānāṃ ca parasparavadhaiṣiṇām 08,001.015a tayor dve divase yuddhaṃ kurupāṇḍavasenayoḥ 08,001.015c karṇe senāpatau rājann abhūd adbhutadarśanam 08,001.016a tataḥ śatrukṣayaṃ kṛtvā sumahāntaṃ raṇe vṛṣaḥ 08,001.016c paśyatāṃ dhārtarāṣṭrāṇāṃ phalgunena nipātitaḥ 08,001.017a tatas tat saṃjayaḥ sarvaṃ gatvā nāgāhvayaṃ puram 08,001.017c ācakhyau dhṛtarāṣṭrāya yad vṛttaṃ kurujāṅgale 08,001.018 janamejaya uvāca 08,001.018a āpageyaṃ hataṃ śrutvā droṇaṃ ca samare paraiḥ 08,001.018c yo jagāma parām ārtiṃ vṛddho rājāmbikāsutaḥ 08,001.019a sa śrutvā nihataṃ karṇaṃ duryodhanahitaiṣiṇam 08,001.019c kathaṃ dvijavara prāṇān adhārayata duḥkhitaḥ 08,001.020a yasmiñ jayāśāṃ putrāṇām amanyata sa pārthivaḥ 08,001.020c tasmin hate sa kauravyaḥ kathaṃ prāṇān adhārayat 08,001.021a durmaraṃ bata manye 'haṃ nṛṇāṃ kṛcchre 'pi vartatām 08,001.021c yatra karṇaṃ hataṃ śrutvā nātyajaj jīvitaṃ nṛpaḥ 08,001.022a tathā śāṃtanavaṃ vṛddhaṃ brahman bāhlikam eva ca 08,001.022c droṇaṃ ca somadattaṃ ca bhūriśravasam eva ca 08,001.023a tathaiva cānyān suhṛdaḥ putrapautrāṃś ca pātitān 08,001.023c śrutvā yan nājahāt prāṇāṃs tan manye duṣkaraṃ dvija 08,001.024a etan me sarvam ācakṣva vistareṇa tapodhana 08,001.024c na hi tṛpyāmi pūrveṣāṃ śṛṇvānaś caritaṃ mahat 08,001.025 vaiśaṃpāyana uvāca 08,001.025a hate karṇe mahārāja niśi gāvalgaṇis tadā 08,001.025c dīno yayau nāgapuram aśvair vātasamair jave 08,001.026a sa hāstinapuraṃ gatvā bhṛśam udvignamānasaḥ 08,001.026c jagāma dhṛtarāṣṭrasya kṣayaṃ prakṣīṇabāndhavam 08,001.027a sa samudvīkṣya rājānaṃ kaśmalābhihataujasam 08,001.027c vavande prāñjalir bhūtvā mūrdhnā pādau nṛpasya ha 08,001.028a saṃpūjya ca yathānyāyaṃ dhṛtarāṣṭraṃ mahīpatim 08,001.028c hā kaṣṭam iti coktvā sa tato vacanam ādade 08,001.029a saṃjayo 'haṃ kṣitipate kaccid āste sukhaṃ bhavān 08,001.029c svadoṣeṇāpadaṃ prāpya kaccin nādya vimuhyasi 08,001.030a hitāny uktāni viduradroṇagāṅgeyakeśavaiḥ 08,001.030c agṛhītāny anusmṛtya kaccin na kuruṣe vyathām 08,001.031a rāmanāradakaṇvaiś ca hitam uktaṃ sabhātale 08,001.031c nagṛhītam anusmṛtya kaccin na kuruṣe vyathām 08,001.032a suhṛdas tvaddhite yuktān bhīṣmadroṇamukhān paraiḥ 08,001.032c nihatān yudhi saṃsmṛtya kaccin na kuruṣe vyathām 08,001.033a tam evaṃvādinaṃ rājā sūtaputraṃ kṛtāñjalim 08,001.033c sudīrgham abhiniḥśvasya duḥkhārta idam abravīt 08,001.034a gāṅgeye nihate śūre divyāstravati saṃjaya 08,001.034c droṇe ca parameṣvāse bhṛśaṃ me vyathitaṃ manaḥ 08,001.035a yo rathānāṃ sahasrāṇi daṃśitānāṃ daśaiva hi 08,001.035c ahany ahani tejasvī nijaghne vasusaṃbhavaḥ 08,001.036a sa hato yajñasenasya putreṇeha śikhaṇḍinā 08,001.036c pāṇḍaveyābhiguptena bhṛśaṃ me vyathitaṃ manaḥ 08,001.037a bhārgavaḥ pradadau yasmai paramāstraṃ mahātmane 08,001.037c sākṣād rāmeṇa yo bālye dhanurveda upākṛtaḥ 08,001.038a yasya prasādāt kaunteyā rājaputrā mahābalāḥ 08,001.038c mahārathatvaṃ saṃprāptās tathānye vasudhādhipāḥ 08,001.039a taṃ droṇaṃ nihataṃ śrutvā dhṛṣṭadyumnena saṃyuge 08,001.039c satyasaṃdhaṃ maheṣvāsaṃ bhṛśaṃ me vyathitaṃ manaḥ 08,001.039d*0003_01 yayor loke pumān astre na samo 'sti caturvidhe 08,001.039d*0003_02 tau droṇabhīṣmau śrutvā tu hatau me vyathitaṃ manaḥ 08,001.040a trailokye yasya śāstreṣu na pumān vidyate samaḥ 08,001.040c taṃ droṇaṃ nihataṃ śrutvā kim akurvata māmakāḥ 08,001.041a saṃśaptakānāṃ ca bale pāṇḍavena mahātmanā 08,001.041c dhanaṃjayena vikramya gamite yamasādanam 08,001.042a nārāyaṇāstre nihate droṇaputrasya dhīmataḥ 08,001.042c hataśeṣeṣv anīkeṣu kim akurvata māmakāḥ 08,001.043a vipradrutān ahaṃ manye nimagnaḥ śokasāgare 08,001.043c plavamānān hate droṇe sannanaukān ivārṇave 08,001.044a duryodhanasya karṇasya bhojasya kṛtavarmaṇaḥ 08,001.044c madrarājasya śalyasya drauṇeś caiva kṛpasya ca 08,001.045a matputraśeṣasya tathā tathānyeṣāṃ ca saṃjaya 08,001.045c viprakīrṇeṣv anīkeṣu mukhavarṇo 'bhavat katham 08,001.046a etat sarvaṃ yathā vṛttaṃ tattvaṃ gāvalgaṇe raṇe 08,001.046c ācakṣva pāṇḍaveyānāṃ māmakānāṃ ca sarvaśaḥ 08,001.047 saṃjaya uvāca 08,001.047a pāṇḍaveyair hi yad vṛttaṃ kauraveyeṣu māriṣa 08,001.047c tac chrutvā mā vyathāṃ kārṣīd iṣṭe na vyathate manaḥ 08,001.048a yasmād abhāvī bhāvī vā bhaved artho naraṃ prati 08,001.048c aprāptau tasya vā prāptau na kaś cid vyathate budhaḥ 08,001.049 dhṛtarāṣṭra uvāca 08,001.049a na vyathā śṛṇvataḥ kā cid vidyate mama saṃjaya 08,001.049c diṣṭam etat purā manye kathayasva yathecchakam 08,002.001 saṃjaya uvāca 08,002.001a hate droṇe maheṣvāse tava putrā mahārathāḥ 08,002.001c babhūvur āśvastamukhā viṣaṇṇā gatacetasaḥ 08,002.002a avāṅmukhāḥ śastrabhṛtaḥ sarva eva viśāṃ pate 08,002.002c aprekṣamāṇāḥ śokārtā nābhyabhāṣan parasparam 08,002.003a tān dṛṣṭvā vyathitākārān sainyāni tava bhārata 08,002.003c ūrdhvam evābhyavekṣanta duḥkhatrastāny anekaśaḥ 08,002.004a śastrāṇy eṣāṃ ca rājendra śoṇitāktāny aśeṣataḥ 08,002.004c prābhraśyanta karāgrebhyo dṛṣṭvā droṇaṃ nipātitam 08,002.005a tāni baddhāny aniṣṭāni lambamānāni bhārata 08,002.005c adṛśyanta mahārāja nakṣatrāṇi yathā divi 08,002.006a tathārtaṃ stimitaṃ dṛṣṭvā gatasattvam iva sthitam 08,002.006c svaṃ balaṃ tan mahārāja rājā duryodhano 'bravīt 08,002.007a bhavatāṃ bāhuvīryaṃ hi samāśritya mayā yudhi 08,002.007c pāṇḍaveyāḥ samāhūtā yuddhaṃ cedaṃ pravartitam 08,002.008a tad idaṃ nihate droṇe viṣaṇṇam iva lakṣyate 08,002.008c yudhyamānāś ca samare yodhā vadhyanti sarvataḥ 08,002.009a jayo vāpi vadho vāpi yudhyamānasya saṃyuge 08,002.009c bhavet kim atra citraṃ vai yudhyadhvaṃ sarvatomukhāḥ 08,002.010a paśyadhvaṃ ca mahātmānaṃ karṇaṃ vaikartanaṃ yudhi 08,002.010c pracarantaṃ maheṣvāsaṃ divyair astrair mahābalam 08,002.011a yasya vai yudhi saṃtrāsāt kuntīputro dhanaṃjayaḥ 08,002.011c nivartate sadāmarṣāt siṃhāt kṣudramṛgo yathā 08,002.012a yena nāgāyutaprāṇo bhīmaseno mahābalaḥ 08,002.012c mānuṣeṇaiva yuddhena tām avasthāṃ praveśitaḥ 08,002.013a yena divyāstravic chūro māyāvī sa ghaṭotkacaḥ 08,002.013c amoghayā raṇe śaktyā nihato bhairavaṃ nadan 08,002.014a tasya duṣpāravīryasya satyasaṃdhasya dhīmataḥ 08,002.014c bāhvor draviṇam akṣayyam adya drakṣyatha saṃyuge 08,002.015a droṇaputrasya vikrāntaṃ rādheyasyaiva cobhayoḥ 08,002.015c pāṇḍupāñcālasainyeṣu drakṣyathāpi mahātmanoḥ 08,002.015d*0004_01 paśyantu pāṇḍuputrās te viṣṇuvāsavayor iva 08,002.016a sarva eva bhavantaś ca śūrāḥ prājñāḥ kulodgatāḥ 08,002.016b*0005_01 pāṇḍuputrān raṇe hantuṃ sasainyān kim u saṃhatāḥ 08,002.016c śīlavantaḥ kṛtāstrāś ca drakṣyathādya parasparam 08,002.017a evam ukte mahārāja karṇo vaikartano nṛpaḥ 08,002.017a*0006_01 **** **** cakre senāpatiṃ tadā 08,002.017a*0006_02 tava putro mahāvīryo bhrātṛbhiḥ sahito 'nagha 08,002.017a*0006_03 senāpatyam athāsādya 08,002.017c siṃhanādaṃ vinadyoccaiḥ prāyudhyata mahābalaḥ 08,002.018a sa sṛñjayānāṃ sarveṣāṃ pāñcālānāṃ ca paśyatām 08,002.018c kekayānāṃ videhānām akarot kadanaṃ mahat 08,002.019a tasyeṣudhārāḥ śataśaḥ prādurāsañ śarāsanāt 08,002.019c agre puṅkhe ca saṃsaktā yathā bhramarapaṅktayaḥ 08,002.020a sa pīḍayitvā pāñcālān pāṇḍavāṃś ca tarasvinaḥ 08,002.020c hatvā sahasraśo yodhān arjunena nipātitaḥ 08,002.020d*0007_01 śibirād dhastinapuraṃ prāpya bhārata saṃjayaḥ 08,002.020d*0007_02 praviveśa mahāprājño dhṛtarāṣṭraniveśanam 08,002.020d*0007_03 śokenopahataḥ sūto vihvalo bhṛśaduḥkhitaḥ 08,002.020d*0007_04 cintayan nidhanaṃ ghoraṃ sūtaputrasya pāṇḍavaiḥ 08,002.020d*0007_05 antaḥpuraṃ praviśyaiva saṃjayo rājasattama 08,002.020d*0007_06 aśrukaṇṭho bhṛśaṃ trasto rājānam upajagmivān 08,002.020d*0007_07 upasthāya ca rājānaṃ viniḥśvasya ca sūtajaḥ 08,002.020d*0007_08 saṃjayaḥ 08,002.020d*0007_08 nātihṛṣṭamanā rājann idaṃ vacanam abravīt 08,002.020d*0007_09 saṃjayo 'haṃ mahārāja namas te bharatarṣabha 08,002.020d*0007_10 hato vaikartanaḥ karṇaḥ kṛtvā karma suduṣkaram 08,002.020d*0007_11 cedikāśikarūśānāṃ matsyānāṃ somakaiḥ saha 08,002.020d*0007_12 kṛtvāsau kadanaṃ śete vātanunna iva drumaḥ 08,002.020d*0007_13 goṣṭhamadhye ṛṣabha iva govrajaiḥ parivāritaḥ 08,002.020d*0007_14 vyālena nihato yadvat tathāsau nihataḥ paraiḥ 08,002.020d*0007_15 nirāśān pāṇḍavān kṛtvā jaye rājan sasātyakān 08,002.020d*0007_16 pāñcālānāṃ rathāṃś caiva vinihatya sahasraśaḥ 08,002.020d*0007_17 hatvā śūrān maheṣvāsān vidrāvya ca diśo daśa 08,002.020d*0007_18 hato vaikartanaḥ karṇaḥ pāṇḍavena kirīṭinā 08,002.020d*0007_19 vairasya gatam ānṛṇyaṃ durgamasya durātmabhiḥ 08,002.020d*0007_20 hatvā karṇaṃ mahārāja viśalyaḥ pāṇḍavo 'bhavat 08,002.020d*0007_21 śoṣaṇaṃ sāgarāṇāṃ vā pātanaṃ śaśisūryayoḥ 08,002.020d*0007_22 pṛthivyā dāraṇaṃ yādṛk tādṛk karṇasya pātanam 08,002.020d*0007_23 yodhāś ca bahavo rājan hatās tatra jayaiṣiṇaḥ 08,002.020d*0007_24 rājāno rājaputrāś ca śūrāḥ parighabāhavaḥ 08,002.020d*0007_25 rathaughāś ca naraughāś ca hatā rājan sahasraśaḥ 08,002.020d*0007_26 vāraṇā nihatās tatra vājinaś ca mahāhave 08,002.020d*0007_27 kṣatriyāś ca mahārāja senayor ubhayor hatāḥ 08,002.020d*0007_28 parasparam avekṣyātra parasparakṛtāgasaḥ 08,002.020d*0007_29 kiṃciccheṣān parān kṛtvā tīrtvā pāṇḍavavāhinīm 08,002.020d*0007_30 pārthavelāṃ samāsādya hato vaikartano vṛṣā 08,002.020d*0007_31 jayāśā dhārtarāṣṭrāṇāṃ vairasya ca mukhaṃ nṛpa 08,002.020d*0007_32 tīrṇaṃ tat pāṇḍavai rājan yat purā nāvabudhyase 08,002.020d*0007_33 procyamānaṃ mahārāja bandhubhir hitabuddhibhiḥ 08,002.020d*0007_34 tad idaṃ samanuprāptaṃ vyasanaṃ tvāṃ mahābhayam 08,002.020d*0007_35 putrāṇāṃ rājyakāmena tvayā rājan hitaiṣiṇā 08,002.020d*0007_36 caritāny ahitāny eva teṣāṃ te phalam āgatam 08,002.020d*0007_37 hato duḥśāsano rājan yathoktaṃ pāṇḍavena tu 08,002.020d*0007_38 pratijñā bhīmasenena nistīrṇā sā camūmukhe 08,002.020d*0007_39 pītaṃ ca kṣatajaṃ tasya dhārtarāṣṭrasya sayuge 08,002.020d*0007_40 pāṇḍavena mahārāja kṛtvā karma suduṣkaram 08,003.001 vaiśaṃpāyana uvāca 08,003.001a etac chrutvā mahārāja dhṛtarāṣṭro 'mbikāsutaḥ 08,003.001c śokasyāntam apaśyan vai hataṃ matvā suyodhanam 08,003.001e vihvalaḥ patito bhūmau naṣṭacetā iva dvipaḥ 08,003.002a tasmin nipatite bhūmau vihvale rājasattame 08,003.002c ārtanādo mahān āsīt strīṇāṃ bharatasattama 08,003.003a sa śabdaḥ pṛthivīṃ sarvāṃ pūrayām āsa sarvaśaḥ 08,003.003c śokārṇave mahāghore nimagnā bharatastriyaḥ 08,003.003d*0008_01 rurudur duḥkhaśokārtā bhṛśam udvignacetasaḥ 08,003.003d*0009_01 netrāṇi vāriṇāpūrya saritaḥ sāgaraṃ yathā 08,003.004a rājānaṃ ca samāsādya gāndhārī bharatarṣabha 08,003.004c niḥsaṃjñā patitā bhūmau sarvāṇy antaḥpurāṇi ca 08,003.005a tatas tāḥ saṃjayo rājan samāśvāsayad āturāḥ 08,003.005c muhyamānāḥ subahuśo muñcantyo vāri netrajam 08,003.006a samāśvastāḥ striyas tās tu vepamānā muhur muhuḥ 08,003.006c kadalya iva vātena dhūyamānāḥ samantataḥ 08,003.007a rājānaṃ viduraś cāpi prajñācakṣuṣam īśvaram 08,003.007c āśvāsayām āsa tadā siñcaṃs toyena kauravam 08,003.008a sa labdhvā śanakaiḥ saṃjñāṃ tāś ca dṛṣṭvā striyo nṛpa 08,003.008c unmatta iva rājā sa sthitas tūṣṇīṃ viśāṃ pate 08,003.009a tato dhyātvā ciraṃ kālaṃ niḥśvasaṃś ca punaḥ punaḥ 08,003.009c svān putrān garhayām āsa bahu mene ca pāṇḍavān 08,003.010a garhayitvātmano buddhiṃ śakuneḥ saubalasya ca 08,003.010c dhyātvā ca suciraṃ kālaṃ vepamāno muhur muhuḥ 08,003.011a saṃstabhya ca mano bhūyo rājā dhairyasamanvitaḥ 08,003.011c punar gāvalgaṇiṃ sūtaṃ paryapṛcchata saṃjayam 08,003.012a yat tvayā kathitaṃ vākyaṃ śrutaṃ saṃjaya tan mayā 08,003.012c kaccid duryodhanaḥ sūta na gato vai yamakṣayam 08,003.012d*0010_01 jaye nirāśaḥ putro me satataṃ jayakāmukaḥ 08,003.012d*0011_01 brūyā nirāśaḥ satataṃ putrāṇāṃ śivakāmukaḥ 08,003.012e brūhi saṃjaya tattvena punar uktāṃ kathām imām 08,003.013a evam ukto 'bravīt sūto rājānaṃ janamejaya 08,003.013c hato vaikartano rājan saha putrair mahārathaiḥ 08,003.013e bhrātṛbhiś ca maheṣvāsaiḥ sūtaputrais tanutyajaiḥ 08,003.014a duḥśāsanaś ca nihataḥ pāṇḍavena yaśasvinā 08,003.014c pītaṃ ca rudhiraṃ kopād bhīmasenena saṃyuge 08,003.014d*0012_01 etac chrutvā mahārāja dhṛtarāṣṭro 'mbikāsutaḥ 08,003.014d*0012_02 dahyamāno 'bravīt sūtaṃ muhūrtaṃ tiṣṭha saṃjaya 08,003.014d*0012_03 vyākulaṃ me manas tāta mā tāvat kiṃ cid ucyatām 08,003.014d*0012_04 rājāpi nābravīt kiṃ cit saṃjayo viduras tathā 08,003.014d*0012_05 tūṣṇīṃ bhūtas tathā so 'tha babhūva jagatīpatiḥ 08,004.000*0013_00 janamejayaḥ 08,004.000*0013_01 śrutvā karṇaṃ hataṃ yuddhe putrāṃś caiva palāyinaḥ 08,004.000*0013_02 dhṛtarāṣṭro nṛpaśreṣṭho dvijaśreṣṭha kim abravīt 08,004.000*0013_03 prāptavān paramaṃ duḥkhaṃ putravyasanajaṃ mahat 08,004.000*0013_04 kāle yad uktavāṃs tasmiṃs tan mamācakṣva tattvataḥ 08,004.001 vaiśaṃpāyana uvāca 08,004.001a etac chrutvā mahārāja dhṛtarāṣṭro 'mbikāsutaḥ 08,004.001c abravīt saṃjayaṃ sūtaṃ śokavyākulacetanaḥ 08,004.002a duṣpraṇītena me tāta manasābhiplutātmanaḥ 08,004.002c hataṃ vaikartanaṃ śrutvā śoko marmāṇi kṛntati 08,004.003a kṛtāstraparamāḥ śalye duḥkhapāraṃ titīrṣavaḥ 08,004.003c kurūṇāṃ sṛñjayānāṃ ca ke nu jīvanti ke mṛtāḥ 08,004.003d*0014_01 etan me sarvam ācakṣva kuśalo hy asi saṃjaya 08,004.004 saṃjaya uvāca 08,004.004a hataḥ śāṃtanavo rājan durādharṣaḥ pratāpavān 08,004.004c hatvā pāṇḍavayodhānām arbudaṃ daśabhir dinaiḥ 08,004.005a tato droṇo maheṣvāsaḥ pāñcālānāṃ rathavrajān 08,004.005c nihatya yudhi durdharṣaḥ paścād rukmaratho hataḥ 08,004.006a hataśiṣṭasya bhīṣmeṇa droṇena ca mahātmanā 08,004.006c ardhaṃ nihatya sainyasya karṇo vaikartano hataḥ 08,004.007a viviṃśatir mahārāja rājaputro mahābalaḥ 08,004.007c ānartayodhāñ śataśo nihatya nihato raṇe 08,004.008a atha putro vikarṇas te kṣatravratam anusmaran 08,004.008c kṣīṇavāhāyudhaḥ śūraḥ sthito 'bhimukhataḥ parān 08,004.009a ghorarūpān parikleśān duryodhanakṛtān bahūn 08,004.009c pratijñāṃ smaratā caiva bhīmasenena pātitaḥ 08,004.010a vindānuvindāv āvantyau rājaputrau mahābalau 08,004.010c kṛtvā nasukaraṃ karma gatau vaivasvatakṣayam 08,004.011a sindhurāṣṭramukhānīha daśa rāṣṭrāṇi yasya vai 08,004.011c vaśe tiṣṭhanti vīrasya yaḥ sthitas tava śāsane 08,004.012a akṣauhiṇīr daśaikāṃ ca nirjitya niśitaiḥ śaraiḥ 08,004.012c arjunena hato rājan mahāvīryo jayadrathaḥ 08,004.013a tathā duryodhanasutas tarasvī yuddhadurmadaḥ 08,004.013c vartamānaḥ pituḥ śāstre saubhadreṇa nipātitaḥ 08,004.014a tathā dauḥśāsanir vīro bāhuśālī raṇotkaṭaḥ 08,004.014c draupadeyena vikramya gamito yamasādanam 08,004.015a kirātānām adhipatiḥ sāgarānūpavāsinām 08,004.015c devarājasya dharmātmā priyo bahumataḥ sakhā 08,004.016a bhagadatto mahīpālaḥ kṣatradharmarataḥ sadā 08,004.016c dhanaṃjayena vikramya gamito yamasādanam 08,004.017a tathā kauravadāyādaḥ saumadattir mahāyaśāḥ 08,004.017c hato bhūriśravā rājañ śūraḥ sātyakinā yudhi 08,004.018a śrutāyur api cāmbaṣṭhaḥ kṣatriyāṇāṃ dhanurdharaḥ 08,004.018c carann abhītavat saṃkhye nihataḥ savyasācinā 08,004.019a tava putraḥ sadā saṃkhye kṛtāstro yuddhadurmadaḥ 08,004.019c duḥśāsano mahārāja bhīmasenena pātitaḥ 08,004.020a yasya rājan gajānīkaṃ bahusāhasram adbhutam 08,004.020c sudakṣiṇaḥ sa saṃgrāme nihataḥ savyasācinā 08,004.021a kosalānām adhipatir hatvā bahuśatān parān 08,004.021c saubhadreṇa hi vikramya gamito yamasādanam 08,004.022a bahuśo yodhayitvā ca bhīmasenaṃ mahārathaḥ 08,004.022c citrasenas tava suto bhīmasenena pātitaḥ 08,004.023a madrarājātmajaḥ śūraḥ pareṣāṃ bhayavardhanaḥ 08,004.023c asicarmadharaḥ śrīmān saubhadreṇa nipātitaḥ 08,004.024a samaḥ karṇasya samare yaḥ sa karṇasya paśyataḥ 08,004.024c vṛṣaseno mahātejāḥ śīghrāstraḥ kṛtaniścayaḥ 08,004.025a abhimanyor vadhaṃ smṛtvā pratijñām api cātmanaḥ 08,004.025c dhanaṃjayena vikramya gamito yamasādanam 08,004.026a nityaprasaktavairo yaḥ pāṇḍavaiḥ pṛthivīpatiḥ 08,004.026c viśrāvya vairaṃ pārthena śrutāyuḥ sa nipātitaḥ 08,004.027a śalyaputras tu vikrāntaḥ sahadevena māriṣa 08,004.027c hato rukmaratho rājan bhrātā mātulajo yudhi 08,004.028a rājā bhagīratho vṛddho bṛhatkṣatraś ca kekayaḥ 08,004.028c parākramantau vikrāntau nihatau vīryavattarau 08,004.029a bhagadattasuto rājan kṛtaprajño mahābalaḥ 08,004.029c śyenavac caratā saṃkhye nakulena nipātitaḥ 08,004.030a pitāmahas tava tathā bāhlikaḥ saha bāhlikaiḥ 08,004.030c bhīmasenena vikramya gamito yamasādanam 08,004.031a jayatsenas tathā rājañ jārāsaṃdhir mahābalaḥ 08,004.031c māgadho nihataḥ saṃkhye saubhadreṇa mahātmanā 08,004.031d*0015_01 asicarmadharaḥ śūraḥ pareṣāṃ bhayavardhanaḥ 08,004.031d*0015_02 agnicakravad āghūrṇan somadatto nipātitaḥ 08,004.032a putras te durmukho rājan duḥsahaś ca mahārathaḥ 08,004.032c gadayā bhīmasenena nihatau śūramāninau 08,004.033a durmarṣaṇo durviṣaho durjayaś ca mahārathaḥ 08,004.033c kṛtvā nasukaraṃ karma gatā vaivasvatakṣayam 08,004.033d*0016_01 ubhau kaliṅgavṛṣabhau bhrātarau yuddhadurmadau 08,004.033d*0016_02 kṛtvā nasukaraṃ karma gatau vaivasvatakṣayam 08,004.034a sacivo vṛṣavarmā te sūtaḥ paramavīryavān 08,004.034c bhīmasenena vikramya gamito yamasādanam 08,004.035a nāgāyutabalo rājā nāgāyutabalo mahān 08,004.035c sagaṇaḥ pāṇḍuputreṇa nihataḥ savyasācinā 08,004.036a vasātayo mahārāja dvisāhasrāḥ prahāriṇaḥ 08,004.036c śūrasenāś ca vikrāntāḥ sarve yudhi nipātitāḥ 08,004.037a abhīṣāhāḥ kavacinaḥ praharanto madotkaṭāḥ 08,004.037c śibayaś ca rathodārāḥ kaliṅgasahitā hatāḥ 08,004.038a gokule nityasaṃvṛddhā yuddhe paramakovidāḥ 08,004.038b*0017_01 te 'pāvṛttakavīrāś ca nihatāḥ savyasācinā 08,004.038c śreṇayo bahusāhasrāḥ saṃśaptakagaṇāś ca ye 08,004.038e te sarve pārtham āsādya gatā vaivasvatakṣayam 08,004.039a syālau tava mahārāja rājānau vṛṣakācalau 08,004.039c tvadarthe saṃparākrāntau nihatau savyasācinā 08,004.040a ugrakarmā maheṣvāso nāmataḥ karmatas tathā 08,004.040c śālvarājo mahārāja bhīmasenena pātitaḥ 08,004.041a oghavāṃś ca mahārāja bṛhantaḥ sahito raṇe 08,004.041c parākramantau mitrārthe gatau vaivasvatakṣayam 08,004.042a tathaiva rathināṃ śreṣṭhaḥ kṣemadhūrtir viśāṃ pate 08,004.042c nihato gadayā rājan bhīmasenena saṃyuge 08,004.043a tathā rājā maheṣvāso jalasaṃdho mahābalaḥ 08,004.043c sumahat kadanaṃ kṛtvā hataḥ sātyakinā raṇe 08,004.044a alāyudho rākṣasendraḥ kharabandhurayānagaḥ 08,004.044c ghaṭotkacena vikramya gamito yamasādanam 08,004.044d*0018_01 vikrāntā balavantaś ca bhrātaraḥ saha bhārata 08,004.045a rādheyāḥ sūtaputrāś ca bhrātaraś ca mahārathāḥ 08,004.045c kekayāḥ sarvaśaś cāpi nihatāḥ savyasācinā 08,004.045d*0019_01 ripūṇāṃ kadanaṃ kṛtvā gatā vaivasvatakṣayam 08,004.046a mālavā madrakāś caiva draviḍāś cogravikramāḥ 08,004.046c yaudheyāś ca lalitthāś ca kṣudrakāś cāpy uśīnarāḥ 08,004.047a māvellakās tuṇḍikerāḥ sāvitrīputrakāñcalāḥ 08,004.047c prācyodīcyāḥ pratīcyāś ca dākṣiṇātyāś ca māriṣa 08,004.048a pattīnāṃ nihatāḥ saṃghā hayānām ayutāni ca 08,004.048c rathavrajāś ca nihatā hatāś ca varavāraṇāḥ 08,004.049a sadhvajāḥ sāyudhāḥ śūrāḥ savarmāmbarabhūṣaṇāḥ 08,004.049c kālena mahatā yattāḥ kule ye ca vivardhitāḥ 08,004.050a te hatāḥ samare rājan pārthenākliṣṭakarmaṇā 08,004.050c anye tathāmitabalāḥ parasparavadhaiṣiṇaḥ 08,004.050d*0020_01 nihatāḥ samare śūrāḥ parasparasamāgame 08,004.051a ete cānye ca bahavo rājānaḥ sagaṇā raṇe 08,004.051c hatāḥ sahasraśo rājan yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi 08,004.051e evam eṣa kṣayo vṛttaḥ karṇārjunasamāgame 08,004.052a mahendreṇa yathā vṛtro yathā rāmeṇa rāvaṇaḥ 08,004.052c yathā kṛṣṇena nihato muro raṇanipātitaḥ 08,004.052e kārtavīryaś ca rāmeṇa bhārgaveṇa hato yathā 08,004.053a sajñātibāndhavaḥ śūraḥ samare yuddhadurmadaḥ 08,004.053c raṇe kṛtvā mahāyuddhaṃ ghoraṃ trailokyaviśrutam 08,004.053d*0021_01 yathā skandena mahiṣo yathā rudreṇa cāndhakaḥ 08,004.054a tathārjunena nihato dvairathe yuddhadurmadaḥ 08,004.054c sāmātyabāndhavo rājan karṇaḥ praharatāṃ varaḥ 08,004.055a jayāśā dhārtarāṣṭrāṇāṃ vairasya ca mukhaṃ yataḥ 08,004.055c tīrṇaṃ tat pāṇḍavai rājan yat purā nāvabudhyase 08,004.056a ucyamāno mahārāja bandhubhir hitakāṅkṣibhiḥ 08,004.056b*0022_01 na kṛtaṃ ca tvayā pūrvaṃ daivena vidhinā balāt 08,004.056c tad idaṃ samanuprāptaṃ vyasanaṃ tvāṃ mahātyayam 08,004.057a putrāṇāṃ rājyakāmānāṃ tvayā rājan hitaiṣiṇā 08,004.057c ahitānīva cīrṇāni teṣāṃ te phalam āgatam 08,004.058 dhṛtarāṣṭra uvāca 08,004.058a ākhyātā māmakās tāta nihatā yudhi pāṇḍavaiḥ 08,004.058c nihatān pāṇḍaveyānāṃ māmakair brūhi saṃjaya 08,004.059 saṃjaya uvāca 08,004.059a kuntayo yudhi vikrāntā mahāsattvā mahābalāḥ 08,004.059c sānubandhāḥ sahāmātyā bhīṣmeṇa yudhi pātitāḥ 08,004.059d*0023_01 naraś cāśvāḥ sanāgāś ca rathāś ca śataśo narāḥ 08,004.059d*0024_01 nārāyaṇā ballavāś ca rāmāś ca śataśo 'pare 08,004.059d*0024_02 anuraktāś ca vijaye bhīṣmeṇa nihatā raṇe 08,004.060a samaḥ kirīṭinā saṃkhye vīryeṇa ca balena ca 08,004.060c satyajit satyasaṃdhena droṇena nihato raṇe 08,004.060d*0025_01 pāñcālāś ca maheṣvāsāḥ prāyo rājann amarṣitāḥ 08,004.060d*0025_02 droṇena saha saṃgamya gatā vaivasvatakṣayam 08,004.061a tathā virāṭadrupadau vṛddhau sahasutau nṛpau 08,004.061c parākramantau mitrārthe droṇena nihatau raṇe 08,004.062a yo bāla eva samare saṃmitaḥ savyasācinā 08,004.062c keśavena ca durdharṣo baladevena cābhibhūḥ 08,004.063a sa eṣa kadanaṃ kṛtvā mahad raṇaviśāradaḥ 08,004.063c parivārya mahāmātraiḥ ṣaḍbhiḥ paramakai rathaiḥ 08,004.063e aśaknuvadbhir bībhatsum abhimanyur nipātitaḥ 08,004.064a taṃ kṛtaṃ virathaṃ vīraṃ kṣatradharme vyavasthitam 08,004.064c dauḥśāsanir mahārāja saubhadraṃ hatavān raṇe 08,004.064d*0026_01 paṭaccaranihantā ca mahatyā senayā vṛtaḥ 08,004.064d*0026_02 ambaṣṭhasahitaḥ śrīmān mitrahetoḥ parākramī 08,004.064d*0026_03 āsādya lakṣmaṇaṃ vīraṃ duryodhanasutaṃ raṇe 08,004.064d*0026_04 sumahat kadanaṃ kṛtvā gato vaivasvatakṣayam 08,004.065a bṛhantas tu maheṣvāsaḥ kṛtāstro yuddhadurmadaḥ 08,004.065c duḥśāsanena vikramya gamito yamasādanam 08,004.066a maṇimān daṇḍadhāraś ca rājānau yuddhadurmadau 08,004.066c parākramantau mitrārthe droṇena vinipātitau 08,004.067a aṃśumān bhojarājas tu sahasainyo mahārathaḥ 08,004.067c bhāradvājena vikramya gamito yamasādanam 08,004.067d*0027_01 sāmudraś citrasenaś ca saha putreṇa bhārata 08,004.067d*0027_02 samudrasenena balād gamito yamasādanam 08,004.067d*0027_03 anūpavāsī nīlaś ca vyāghradattaś ca vīryavān 08,004.067d*0027_04 aśvatthāmnā mahārāja gamito yamasādanam 08,004.068a citrāyudhaś citrayodhī kṛtvā tau kadanaṃ mahat 08,004.068c citramārgeṇa vikramya karṇena nihatau yudhi 08,004.069a vṛkodarasamo yuddhe dṛḍhaḥ kekayajo yudhi 08,004.069c kekayenaiva vikramya bhrātrā bhrātā nipātitaḥ 08,004.070a janamejayo gadāyodhī pārvatīyaḥ pratāpavān 08,004.070c durmukhena mahārāja tava putreṇa pātitaḥ 08,004.071a rocamānau naravyāghrau rocamānau grahāv iva 08,004.071c droṇena yugapad rājan divaṃ saṃpreṣitau śaraiḥ 08,004.072a nṛpāś ca pratiyudhyantaḥ parākrāntā viśāṃ pate 08,004.072c kṛtvā nasukaraṃ karma gatā vaivasvatakṣayam 08,004.073a purujit kuntibhojaś ca mātulaḥ savyasācinaḥ 08,004.073c saṃgrāmanirjitāṃl lokān gamito droṇasāyakaiḥ 08,004.074a abhibhūḥ kāśirājaś ca kāśikair bahubhir vṛtaḥ 08,004.074c vasudānasya putreṇa nyāsito deham āhave 08,004.075a amitaujā yudhāmanyur uttamaujāś ca vīryavān 08,004.075b*0028_01 amitaujā jayatseno jayānīkaś ca vīryavān 08,004.075b*0029_01 amitaujā bṛhatkṣetraḥ kṣatradevaś ca pārthivaḥ 08,004.075b*0030_01 lakṣmaṇena hatau rājaṃs tava pautreṇa māriṣa 08,004.075b*0030_02 bṛhatkṣatro maheṣvāsaḥ kṣatradevaś ca pārthivaḥ 08,004.075c nihatya śataśaḥ śūrān parair vinihatau raṇe 08,004.076a kṣatradharmā ca pāñcālyaḥ kṣatravarmā ca māriṣa 08,004.076c droṇena parameṣvāsau gamitau yamasādanam 08,004.077a śikhaṇḍitanayo yuddhe kṣatradevo yudhāṃ patiḥ 08,004.077c lakṣmaṇena hato rājaṃs tava pautreṇa bhārata 08,004.078a sucitraś citradharmā ca pitāputrau mahārathau 08,004.078c pracarantau mahāvīryau droṇena nihatau raṇe 08,004.079a vārdhakṣemir mahārāja kṛtvā kadanam āhave 08,004.079b*0031_01 āyudhakṣayam āsādya praśāntiṃ paramāṃ gataḥ 08,004.079b*0032_01 purujit paramo rājā kṛtvā kadanam āhave 08,004.079b*0033_01 senābindur nṛpaśreṣṭhaḥ śātravān pratapan yudhi 08,004.079c bāhlikena mahārāja kauraveṇa nipātitaḥ 08,004.080a dhṛṣṭaketur mahārāja cedīnāṃ pravaro rathaḥ 08,004.080c kṛtvā nasukaraṃ karma gato vaivasvatakṣayam 08,004.081a tathā satyadhṛtis tāta kṛtvā kadanam āhave 08,004.081c pāṇḍavārthe parākrānto gamito yamasādanam 08,004.081d*0034_01 senābinduḥ kuruśreṣṭhaḥ kṛtvā kadanam āhave 08,004.082a putras tu śiśupālasya suketuḥ pṛthivīpate 08,004.082c nihatya śātravān saṃkhye droṇena nihato yudhi 08,004.082d*0035_01 virāṭaputraḥ śaṅkhaś ca uttaraś ca mahārathaḥ 08,004.082d*0035_02 kurvantau sumahat karma gatau vaivasvatakṣayam 08,004.083a tathā satyadhṛtir vīro madirāśvaś ca vīryavān 08,004.083c sūryadattaś ca vikrānto nihato droṇasāyakaiḥ 08,004.083d*0036_01 matsyād avarajaḥ śrīmāñ śatānīko nipātitaḥ 08,004.084a śreṇimāṃś ca mahārāja yudhyamānaḥ parākramī 08,004.084c kṛtvā nasukaraṃ karma gato vaivasvatakṣayam 08,004.085a tathaiva yudhi vikrānto māgadhaḥ paravīrahā 08,004.085b*0037_01 māgadhaḥ paramāstrajño gamito yamasādanam 08,004.085c bhīṣmeṇa nihato rājan yudhyamānaḥ parākramī 08,004.086a vasudānaś ca kadanaṃ kurvāṇo 'tīva saṃyuge 08,004.086c bhāradvājena vikramya gamito yamasādanam 08,004.086d*0038_01 pāṇḍyarājaś ca vikrānto balavān bāhuśālinā 08,004.086d*0038_02 aśvatthāmnā hatas tatra gamito vai yamakṣayam 08,004.087a ete cānye ca bahavaḥ pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ 08,004.087c hatā droṇena vikramya yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi 08,004.088 dhṛtarāṣṭra uvāca 08,004.088a hatapravīre sainye 'smin māmake vadatāṃ vara 08,004.088c ahatāñ śaṃsa me sūta ye 'tra jīvanti ke cana 08,004.089a eteṣu nihateṣv adya ye tvayā parikīrtitāḥ 08,004.089c ahatān manyase yāṃs tvaṃ te 'pi svargajito matāḥ 08,004.090 saṃjaya uvāca 08,004.090a yasmin mahāstrāṇi samarpitāni; citrāṇi śubhrāṇi caturvidhāni 08,004.090c divyāni rājan nihitāni caiva; droṇena vīradvijasattamena 08,004.091a mahārathaḥ kṛtimān kṣiprahasto; dṛḍhāyudho dṛḍhamuṣṭir dṛḍheṣuḥ 08,004.091c sa vīryavān droṇaputras tarasvī; vyavasthito yoddhukāmas tvadarthe 08,004.092a ānartavāsī hṛdikātmajo 'sau; mahārathaḥ sātvatānāṃ variṣṭhaḥ 08,004.092c svayaṃ bhojaḥ kṛtavarmā kṛtāstro; vyavasthito yoddhukāmas tvadarthe 08,004.093a śāradvato gautamaś cāpi rājan; mahābalo bahucitrāstrayodhī 08,004.093c dhanuś citraṃ sumahad bhārasāhaṃ; vyavasthito yotsyamānaḥ pragṛhya 08,004.093d*0039_01 mahābalaḥ kekayarājaputraḥ 08,004.093d*0039_02 sadaśvayuktaṃ ca patākinaṃ ca 08,004.093d*0039_03 rathāgryam āruhya kurupravīra 08,004.093d*0039_04 vyavasthito yoddhukāmas tvadarthe 08,004.094a ārtāyaniḥ samare duṣprakampyaḥ; senāgraṇīḥ prathamas tāvakānām 08,004.094c svasreyāṃs tān pāṇḍaveyān visṛjya; satyāṃ vācaṃ tāṃ cikīrṣus tarasvī 08,004.095a tejovadhaṃ sūtaputrasya saṃkhye; pratiśrutvājātaśatroḥ purastāt 08,004.095c durādharṣaḥ śakrasamānavīryaḥ; śalyaḥ sthito yoddhukāmas tvadarthe 08,004.096a ājāneyaiḥ saindhavaiḥ pārvatīyair; nadījakāmbojavanāyubāhlikaiḥ 08,004.096c gāndhārarājaḥ svabalena yukto; vyavasthito yoddhukāmas tvadarthe 08,004.096d*0040_01 gāndhārarājaḥ sasutaś ca rājan 08,004.096d*0040_02 durdyūtadevī kalahapriyaś ca 08,004.096d*0040_03 gāndhāramukhyair yavanaiś ca rājan 08,004.096d*0040_04 vyavasthito yoddhukāmas tvadarthe 08,004.097a tathā sutas te jvalanārkavarṇaṃ; rathaṃ samāsthāya kurupravīra 08,004.097c vyavasthitaḥ kurumitro narendra; vyabhre sūryo bhrājamāno yathā vai 08,004.098a duryodhano nāgakulasya madhye; mahāvīryaḥ saha sainyapravīraiḥ 08,004.098c rathena jāmbūnadabhūṣaṇena; vyavasthitaḥ samare yoddhukāmaḥ 08,004.099a sa rājamadhye puruṣapravīro; rarāja jāmbūnadacitravarmā 08,004.099c padmaprabho vahnir ivālpadhūmo; meghāntare sūrya iva prakāśaḥ 08,004.100a tathā suṣeṇo 'py asicarmapāṇis; tavātmajaḥ satyasenaś ca vīraḥ 08,004.100c vyavasthitau citrasenena sārdhaṃ; hṛṣṭātmānau samare yoddhukāmau 08,004.101a hrīniṣedhā bharatā rājaputrāś; citrāyudhaḥ śrutakarmā jayaś ca 08,004.101a*0041_01 **** **** ugrāyudhaḥ kṣaṇabhojī sudarśaḥ 08,004.101a*0041_02 jārāsaṃdhiḥ prathamaś cādṛḍhaś ca 08,004.101c śalaś ca satyavrataduḥśalau ca; vyavasthitā balino yoddhukāmāḥ 08,004.102a kaitavyānām adhipaḥ śūramānī; raṇe raṇe śatruhā rājaputraḥ 08,004.102c patrī hayī nāgarathaprayāyī; vyavasthito yoddhukāmas tvadarthe 08,004.103a vīraḥ śrutāyuś ca śrutāyudhaś ca; citrāṅgadaś citravarmā sa vīraḥ 08,004.103c vyavasthitā ye tu sainye narāgryāḥ; prahāriṇo māninaḥ satyasaṃdhāḥ 08,004.104a karṇātmajaḥ satyaseno mahātmā; vyavasthitaḥ samare yoddhukāmaḥ 08,004.104c athāparau karṇasutau varārhau; vyavasthitau laghuhastau narendra 08,004.104e balaṃ mahad durbhidam alpadhairyaiḥ; samāśritau yotsyamānau tvadarthe 08,004.105a etaiś ca mukhyair aparaiś ca rājan; yodhapravīrair amitaprabhāvaiḥ 08,004.105c vyavasthito nāgakulasya madhye; yathā mahendraḥ kururājo jayāya 08,004.106 dhṛtarāṣṭra uvāca 08,004.106a ākhyātā jīvamānā ye parebhyo 'nye yathātatham 08,004.106c itīdam abhigacchāmi vyaktam arthābhipattitaḥ 08,004.107 vaiśaṃpāyana uvāca 08,004.107a evaṃ bruvann eva tadā dhṛtarāṣṭro 'mbikāsutaḥ 08,004.107c hatapravīraṃ vidhvastaṃ kiṃciccheṣaṃ svakaṃ balam 08,004.107e śrutvā vyāmoham agamac chokavyākulitendriyaḥ 08,004.108a muhyamāno 'bravīc cāpi muhūrtaṃ tiṣṭha saṃjaya 08,004.108c vyākulaṃ me manas tāta śrutvā sumahad apriyam 08,004.108d*0042_01 mano muhyati cāṅgāni na ca śaknomi dhāritum 08,004.108d*0042_02 ity evam uktvā vacanaṃ dhṛtarāṣṭro 'mbikāsutaḥ 08,004.108e naṣṭacittas tataḥ so 'tha babhūva jagatīpatiḥ 08,005.001 janamejaya uvāca 08,005.001a śrutvā karṇaṃ hataṃ yuddhe putrāṃś caivāpalāyinaḥ 08,005.001c narendraḥ kiṃ cid āśvasto dvijaśreṣṭha kim abravīt 08,005.002a prāptavān paramaṃ duḥkhaṃ putravyasanajaṃ mahat 08,005.002c tasmin yad uktavān kāle tan mamācakṣva pṛcchataḥ 08,005.003 vaiśaṃpāyana uvāca 08,005.003a śrutvā karṇasya nidhanam aśraddheyam ivādbhutam 08,005.003c bhūtasaṃmohanaṃ bhīmaṃ meroḥ paryasanaṃ yathā 08,005.004a cittamoham ivāyuktaṃ bhārgavasya mahāmateḥ 08,005.004c parājayam ivendrasya dviṣadbhyo bhīmakarmaṇaḥ 08,005.005a divaḥ prapatanaṃ bhānor urvyām iva mahādyuteḥ 08,005.005c saṃśoṣaṇam ivācintyaṃ samudrasyākṣayāmbhasaḥ 08,005.006a mahīviyaddigīśānāṃ sarvanāśam ivādbhutam 08,005.006c karmaṇor iva vaiphalyam ubhayoḥ puṇyapāpayoḥ 08,005.007a saṃcintya nipuṇaṃ buddhyā dhṛtarāṣṭro janeśvaraḥ 08,005.007c nedam astīti saṃcintya karṇasya nidhanaṃ prati 08,005.008a prāṇinām etad ātmatvāt syād apīti vināśanam 08,005.008c śokāgninā dahyamāno dhamyamāna ivāśayaḥ 08,005.009a vidhvastātmā śvasan dīno hā hety uktvā suduḥkhitaḥ 08,005.009c vilalāpa mahārāja dhṛtarāṣṭro 'mbikāsutaḥ 08,005.009d*0043_01 uvāca ca punar vākyaṃ saṃśayaṃ bhṛśavihvalaḥ 08,005.010 dhṛtarāṣṭra uvāca 08,005.010a saṃjayādhiratho vīraḥ siṃhadviradavikramaḥ 08,005.010c vṛṣam apratimaskandho vṛṣabhākṣagatisvanaḥ 08,005.011a vṛṣabho vṛṣabhasyeva yo yuddhe na nivartate 08,005.011c śatror api mahendrasya vajrasaṃhanano yuvā 08,005.012a yasya jyātalaśabdena śaravṛṣṭiraveṇa ca 08,005.012c rathāśvanaramātaṅgā nāvatiṣṭhanti saṃyuge 08,005.013a yam āśritya mahābāhuṃ dviṣatsaṃghaghnam acyutam 08,005.013c duryodhano 'karod vairaṃ pāṇḍuputrair mahābalaiḥ 08,005.014a sa kathaṃ rathināṃ śreṣṭhaḥ karṇaḥ pārthena saṃyuge 08,005.014c nihataḥ puruṣavyāghraḥ prasahyāsahyavikramaḥ 08,005.015a yo nāmanyata vai nityam acyutaṃ na dhanaṃjayam 08,005.015c na vṛṣṇīn api tān anyān svabāhubalam āśritaḥ 08,005.016a śārṅgagāṇḍīvadhanvānau sahitāv aparājitau 08,005.016c ahaṃ divyād rathād ekaḥ pātayiṣyāmi saṃyuge 08,005.017a iti yaḥ satataṃ mandam avocal lobhamohitam 08,005.017c duryodhanam apādīnaṃ rājyakāmukam āturam 08,005.018a yaś cājaiṣīd atibalān amitrān api durjayān 08,005.018c gāndhārān madrakān matsyāṃs trigartāṃs taṅgaṇāñ śakān 08,005.019a pāñcālāṃś ca videhāṃś ca kuṇindān kāśikosalān 08,005.019c suhmān aṅgāṃś ca puṇḍrāṃś ca niṣādān vaṅgakīcakān 08,005.020a vatsān kaliṅgāṃs taralān aśmakān ṛṣikāṃs tathā 08,005.020c yo jitvā samare vīraś cakre balibhṛtaḥ purā 08,005.020d*0044_01 śabarān parahūṇāṃś ca prāṅmukhān saralān api 08,005.020d*0044_02 mleccharāṣṭrāṃdhipāṃś caiva durgānāṭavikāṃs tathā 08,005.020d*0044_03 jitvaitān samare vīraḥ sutīkṣṇaiḥ kaṅkapatribhiḥ 08,005.020d*0044_04 karam āhārayām āsa jitvā sarvān arīṃs tathā 08,005.020d*0045_01 śaravrātaiḥ suniśitaiḥ sutīkṣṇaiḥ kaṅkapatribhiḥ 08,005.020d*0045_02 duryodhanasya vṛddhyarthaṃ vartate yo jayāya ca 08,005.020d*0045_03 senāgopaś ca sa kathaṃ śatrubhiḥ paramāstravit 08,005.020d*0045_04 ghātitaḥ pāṇḍavaiḥ śūraiḥ samarthair vīryaśālibhiḥ 08,005.020d*0045_05 vṛṣo mahendro deveṣu vṛṣaḥ karṇo nareṣv api 08,005.020d*0045_06 tṛtīyam anyaṃ lokeṣu vṛṣaṃ naivānuśuśrumaḥ 08,005.020d*0046_01 divyāstravin mahātejāḥ karṇo vaikartano vṛṣaḥ 08,005.021a uccaiḥśravā varo 'śvānāṃ rājñāṃ vaiśravaṇo varaḥ 08,005.021c varo mahendro devānāṃ karṇaḥ praharatāṃ varaḥ 08,005.021d*0047_01 yojitaḥ pārthivaiḥ śūraiḥ samarthair vīryaśālibhiḥ 08,005.021d*0047_02 duryodhanasya vṛddhyarthaṃ kṛtsnām urvīm athājayat 08,005.022a yaṃ labdhvā māgadho rājā sāntvamānārthagauravaiḥ 08,005.022c arautsīt pārthivaṃ kṣatram ṛte kauravayādavān 08,005.023a taṃ śrutvā nihataṃ karṇaṃ dvairathe savyasācinā 08,005.023b*0048_01 śokārṇave nimagno 'smi samudre bhinnanaur iva 08,005.023b*0048_02 nṛvṛṣaṃ nihataṃ śrutvā dvairathe rathināṃ varam 08,005.023c śokārṇave nimagno 'ham aplavaḥ sāgare yathā 08,005.024a īdṛśair yady ahaṃ duḥkhair na vinaśyāmi saṃjaya 08,005.024c vajrād dṛḍhataraṃ manye hṛdayaṃ mama durbhidam 08,005.025a jñātisaṃbandhimitrāṇām imaṃ śrutvā parājayam 08,005.025c ko mad anyaḥ pumāṃl loke na jahyāt sūta jīvitam 08,005.026a viṣam agniṃ prapātaṃ vā parvatāgrād ahaṃ vṛṇe 08,005.026b*0049_01 mahāprasthānagamanaṃ jalaṃ prāyopaveśanam 08,005.026c na hi śakṣyāmi duḥkhāni soḍhuṃ kaṣṭāni saṃjaya 08,005.026d*0050_01 cintayann eva sīdāmi mano me 'tīva muhyati 08,005.027 saṃjaya uvāca 08,005.027a śriyā kulena yaśasā tapasā ca śrutena ca 08,005.027c tvām adya santo manyante yayātim iva nāhuṣam 08,005.028a śrute maharṣipratimaḥ kṛtakṛtyo 'si pārthiva 08,005.028c paryavasthāpayātmānaṃ mā viṣāde manaḥ kṛthāḥ 08,005.029 dhṛtarāṣṭra uvāca 08,005.029a daivam eva paraṃ manye dhik pauruṣam anarthakam 08,005.029c yatra rāmapratīkāśaḥ karṇo 'hanyata saṃyuge 08,005.030a hatvā yudhiṣṭhirānīkaṃ pāñcālānāṃ rathavrajān 08,005.030c pratāpya śaravarṣeṇa diśaḥ sarvā mahārathaḥ 08,005.031a mohayitvā raṇe pārthān vajrahasta ivāsurān 08,005.031c sa kathaṃ nihataḥ śete vātarugṇa iva drumaḥ 08,005.032a śokasyāntaṃ na paśyāmi samudrasyeva viplukāḥ 08,005.032c cintā me vardhate tīvrā mumūrṣā cāpi jāyate 08,005.033a karṇasya nidhanaṃ śrutvā vijayaṃ phalgunasya ca 08,005.033c aśraddheyam ahaṃ manye vadhaṃ karṇasya saṃjaya 08,005.034a vajrasāramayaṃ nūnaṃ hṛdayaṃ sudṛḍhaṃ mama 08,005.034c yac chrutvā puruṣavyāghraṃ hataṃ karṇaṃ na dīryate 08,005.035a āyur nūnaṃ sudīrghaṃ me vihitaṃ daivataiḥ purā 08,005.035c yatra karṇaṃ hataṃ śrutvā jīvāmīha suduḥkhitaḥ 08,005.036a dhig jīvitam idaṃ me 'dya suhṛd dhīnasya saṃjaya 08,005.036c adya cāhaṃ daśām etāṃ gataḥ saṃjaya garhitām 08,005.036e kṛpaṇaṃ vartayiṣyāmi śocyaḥ sarvasya mandadhīḥ 08,005.037a aham eva purā bhūtvā sarvalokasya satkṛtaḥ 08,005.037c paribhūtaḥ kathaṃ sūta punaḥ śakṣyāmi jīvitum 08,005.037e duḥkhāt suduḥkhaṃ vyasanaṃ prāptavān asmi saṃjaya 08,005.038a tasmād bhīṣmavadhe caiva droṇasya ca mahātmanaḥ 08,005.038c nātra śeṣaṃ prapaśyāmi sūtaputre hate yudhi 08,005.039a sa hi pāraṃ mahān āsīt putrāṇāṃ mama saṃjaya 08,005.039c yuddhe vinihataḥ śūro visṛjan sāyakān bahūn 08,005.040a ko hi me jīvitenārthas tam ṛte puruṣarṣabham 08,005.040c rathād atiratho nūnam apatat sāyakārditaḥ 08,005.041a parvatasyeva śikharaṃ vajrapātavidāritam 08,005.041c śayīta pṛthivīṃ nūnaṃ śobhayan rudhirokṣitaḥ 08,005.041e mātaṅga iva mattena mātaṅgena nipātitaḥ 08,005.042a yad balaṃ dhārtarāṣṭrāṇāṃ pāṇḍavānāṃ yato bhayam 08,005.042c so 'rjunena hataḥ karṇaḥ pratimānaṃ dhanuṣmatām 08,005.043a sa hi vīro maheṣvāsaḥ putrāṇām abhayaṃkaraḥ 08,005.043c śete vinihato vīraḥ śakreṇeva yathā balaḥ 08,005.044a paṅgor ivādhvagamanaṃ daridrasyeva kāmitam 08,005.044c duryodhanasya cākūtaṃ tṛṣitasyeva piplukāḥ 08,005.045a anyathā cintitaṃ kāryam anyathā tat tu jāyate 08,005.045c aho nu balavad daivaṃ kālaś ca duratikramaḥ 08,005.046a palāyamānaḥ kṛpaṇaṃ dīnātmā dīnapauruṣaḥ 08,005.046c kaccin na nihataḥ sūta putro duḥśāsano mama 08,005.047a kaccin na nīcācaritaṃ kṛtavāṃs tāta saṃyuge 08,005.047b*0051_01 putro duryodhanaḥ saṃkhye nihato mama saṃjaya 08,005.047c kaccin na nihataḥ śūro yathā na kṣatriyā hatāḥ 08,005.047d*0052_00 vaiśaṃpāyana uvāca 08,005.047d*0052_01 ity evaṃ dhṛtarāṣṭro 'tha vilapya bahu duḥkhitaḥ 08,005.047d*0052_02 provāca saṃjayaṃ bhūyaḥ śokavyākulalocanaḥ 08,005.047d*0053_01 yo 'jayat savarkāmbojān ambaṣṭhān kekayaiḥ saha 08,005.047d*0053_02 gāndhārāṃś ca videhāṃś ca jitvā kāryārtham āhave 08,005.048a yudhiṣṭhirasya vacanaṃ mā yuddham iti sarvadā 08,005.048c duryodhano nābhyagṛhṇān mūḍhaḥ pathyam ivauṣadham 08,005.049a śaratalpe śayānena bhīṣmeṇa sumahātmanā 08,005.049c pānīyaṃ yācitaḥ pārthaḥ so 'vidhyan medinītalam 08,005.050a jalasya dhārāṃ vihitāṃ dṛṣṭvā tāṃ pāṇḍavena ha 08,005.050c abravīt sa mahābāhus tāta saṃśāmya pāṇḍavaiḥ 08,005.051a praśamād dhi bhavec chāntir madantaṃ yuddham astu ca 08,005.051c bhrātṛbhāvena pṛthivīṃ bhuṅkṣva pāṇḍusutaiḥ saha 08,005.052a akurvan vacanaṃ tasya nūnaṃ śocati me sutaḥ 08,005.052c tad idaṃ samanuprāptaṃ vacanaṃ dīrghadarśinaḥ 08,005.053a ahaṃ tu nihatāmātyo hataputraś ca saṃjaya 08,005.053c dyūtataḥ kṛcchram āpanno lūnapakṣa iva dvijaḥ 08,005.054a yathā hi śakuniṃ gṛhya chittvā pakṣau ca saṃjaya 08,005.054c visarjayanti saṃhṛṣṭāḥ krīḍamānāḥ kumārakāḥ 08,005.055a chinnapakṣatayā tasya gamanaṃ nopapadyate 08,005.055c tathāham api saṃprāpto lūnapakṣa iva dvijaḥ 08,005.056a kṣīṇaḥ sarvārthahīnaś ca nirbandhur jñātivarjitaḥ 08,005.056c kāṃ diśaṃ pratipatsyāmi dīnaḥ śatruvaśaṃ gataḥ 08,005.057a duryodhanasya vṛddhyarthaṃ pṛthivīṃ yo 'jayat prabhuḥ 08,005.057c sa jitaḥ pāṇḍavaiḥ śūraiḥ samarthair vīryaśālibhiḥ 08,005.058a tasmin hate maheṣvāse karṇe yudhi kirīṭinā 08,005.058c ke vīrāḥ paryavartanta tan mamācakṣva saṃjaya 08,005.059a kaccin naikaḥ parityaktaḥ pāṇḍavair nihato raṇe 08,005.059c uktaṃ tvayā purā vīra yathā vīrā nipātitāḥ 08,005.060a bhīṣmam apratiyudhyantaṃ śikhaṇḍī sāyakottamaiḥ 08,005.060c pātayām āsa samare sarvaśastrabhṛtāṃ varam 08,005.061a tathā draupadinā droṇo nyastasarvāyudho yudhi 08,005.061b*0054_01 dharmarājavacaḥ śrutvā aśvatthāmā hatas tv iti 08,005.061c yuktayogo maheṣvāsaḥ śarair bahubhir ācitaḥ 08,005.061e nihataḥ khaḍgam udyamya dhṛṣṭadyumnena saṃjaya 08,005.062a antareṇa hatāv etau chalena ca viśeṣataḥ 08,005.062c aśrauṣam aham etad vai bhīṣmadroṇau nipātitau 08,005.063a bhīṣmadroṇau hi samare na hanyād vajrabhṛt svayam 08,005.063c nyāyena yudhyamānau hi tad vai satyaṃ bravīmi te 08,005.064a karṇaṃ tv asyantam astrāṇi divyāni ca bahūni ca 08,005.064c katham indropamaṃ vīraṃ mṛtyur yuddhe samaspṛśat 08,005.065a yasya vidyutprabhāṃ śaktiṃ divyāṃ kanakabhūṣaṇām 08,005.065c prāyacchad dviṣatāṃ hantrīṃ kuṇḍalābhyāṃ puraṃdaraḥ 08,005.066a yasya sarpamukho divyaḥ śaraḥ kanakabhūṣaṇaḥ 08,005.066c aśeta nihataḥ patrī candaneṣv arisūdanaḥ 08,005.067a bhīṣmadroṇamukhān vīrān yo 'vamanya mahārathān 08,005.067c jāmadagnyān mahāghoraṃ brāhmam astram aśikṣata 08,005.068a yaś ca droṇamukhān dṛṣṭvā vimukhān arditāñ śaraiḥ 08,005.068c saubhadrasya mahābāhur vyadhamat kārmukaṃ śaraiḥ 08,005.069a yaś ca nāgāyutaprāṇaṃ vātaraṃhasam acyutam 08,005.069c virathaṃ bhrātaraṃ kṛtvā bhīmasenam upāhasat 08,005.070a sahadevaṃ ca nirjitya śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ 08,005.070c kṛpayā virathaṃ kṛtvā nāhanad dharmavittayā 08,005.071a yaś ca māyāsahasrāṇi dhvaṃsayitvā raṇotkaṭam 08,005.071c ghaṭotkacaṃ rākṣasendraṃ śakraśaktyābhijaghnivān 08,005.072a etāni divasāny asya yuddhe bhīto dhanaṃjayaḥ 08,005.072c nāgamad dvairathaṃ vīraḥ sa kathaṃ nihato raṇe 08,005.072d*0055_01 saṃśaptakānāṃ yodhā ye āhvayanta sadānyataḥ 08,005.072d*0056_01 etān hatvā haniṣyāmi paścād vaikartanaṃ raṇe 08,005.072d*0056_02 iti vyapadiśan pārtho varjayan sūtajaṃ raṇe 08,005.072d*0056_03 sa kathaṃ nihato vīraḥ pārthena paramāhave 08,005.073a rathasaṅgo na cet tasya dhanur vā na vyaśīryata 08,005.073c na ced astrāṇi nirṇeśuḥ sa kathaṃ nihataḥ paraiḥ 08,005.074a ko hi śakto raṇe karṇaṃ vidhunvānaṃ mahad dhanuḥ 08,005.074c vimuñcantaṃ śarān ghorān divyāny astrāṇi cāhave 08,005.074e jetuṃ puruṣaśārdūlaṃ śārdūlam iva vegitam 08,005.075a dhruvaṃ tasya dhanuś chinnaṃ ratho vāpi gato mahīm 08,005.075c astrāṇi vā pranaṣṭāni yathā śaṃsasi me hatam 08,005.075e na hy anyad anupaśyāmi kāraṇaṃ tasya nāśane 08,005.076a na hanyām arjunaṃ yāvat tāvat pādau na dhāvaye 08,005.076c iti yasya mahāghoraṃ vratam āsīn mahātmanaḥ 08,005.077a yasya bhīto vane nityaṃ dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ 08,005.077c trayodaśa samā nidrāṃ na lebhe puruṣarṣabhaḥ 08,005.078a yasya vīryavato vīryaṃ samāśritya mahātmanaḥ 08,005.078c mama putraḥ sabhāṃ bhāryāṃ pāṇḍūnāṃ nītavān balāt 08,005.079a tatra cāpi sabhāmadhye pāṇḍavānāṃ ca paśyatām 08,005.079c dāsabhāryeti pāñcālīm abravīt kurusaṃsadi 08,005.079d*0057_01 na santi patayaḥ kṛṣṇe sarve ṣaṇḍhatilaiḥ samāḥ 08,005.079d*0057_02 upatiṣṭhasva bhartāram anyaṃ vā varavarṇini 08,005.079d*0057_03 ity evaṃ yaḥ purā vāco rūkṣāḥ saṃśrāvayan ruṣā 08,005.079d*0057_04 sabhāyāṃ sūtajaḥ kṛṣṇāṃ sa kathaṃ nihataḥ paraiḥ 08,005.079d*0057_05 yadi bhīṣmo raṇaślāghī droṇo vā yudhi durmadaḥ 08,005.079d*0057_06 na haniṣyati kaunteyān pakṣapātāt suyodhana 08,005.079d*0057_07 sarvān eva haniṣyāmi vyetu te mānaso jvaraḥ 08,005.079d*0057_08 kiṃ kariṣyati gāṇḍīvam akṣayyau ca maheṣudhī 08,005.079d*0057_09 snigdhacandanadigdhasya maccharasyābhidhāvataḥ 08,005.079d*0057_10 sa nūnam ṛṣabhaskandho hy arjunena kathaṃ hataḥ 08,005.080a yaś ca gāṇḍīvamuktānāṃ sparśam ugram acintayan 08,005.080c apatir hy asi kṛṣṇeti bruvan pārthān avaikṣata 08,005.081a yasya nāsīd bhayaṃ pārthaiḥ saputraiḥ sajanārdanaiḥ 08,005.081c svabāhubalam āśritya muhūrtam api saṃjaya 08,005.082a tasya nāhaṃ vadhaṃ manye devair api savāsavaiḥ 08,005.082c pratīpam upadhāvadbhiḥ kiṃ punas tāta pāṇḍavaiḥ 08,005.083a na hi jyāṃ spṛśamānasya talatre cāpi gṛhṇataḥ 08,005.083c pumān ādhiratheḥ kaś cit pramukhe sthātum arhati 08,005.084a api syān medinī hīnā somasūryaprabhāṃśubhiḥ 08,005.084c na vadhaḥ puruṣendrasya samareṣv apalāyinaḥ 08,005.085a yadi mandaḥ sahāyena bhrātrā duḥśāsanena ca 08,005.085c vāsudevasya durbuddhiḥ pratyākhyānam arocayat 08,005.086a sa nūnam ṛṣabhaskandhaṃ dṛṣṭvā karṇaṃ nipātitam 08,005.086c duḥśāsanaṃ ca nihataṃ manye śocati putrakaḥ 08,005.087a hataṃ vaikartanaṃ śrutvā dvairathe savyasācinā 08,005.087c jayataḥ pāṇḍavān dṛṣṭvā kiṃ svid duryodhano 'bravīt 08,005.088a durmarṣaṇaṃ hataṃ śrutvā vṛṣasenaṃ ca saṃyuge 08,005.088c prabhagnaṃ ca balaṃ dṛṣṭvā vadhyamānaṃ mahārathaiḥ 08,005.089a parāṅmukhāṃs tathā rājñaḥ palāyanaparāyaṇān 08,005.089c vidrutān rathino dṛṣṭvā manye śocati putrakaḥ 08,005.089c*0058_01 **** **** kiṃ cid duryodhano 'bravīt 08,005.089c*0058_02 viṣame śokaduḥkhābhyāṃ 08,005.090a aneyaś cābhimānena bālabuddhir amarṣaṇaḥ 08,005.090c hatotsāhaṃ balaṃ dṛṣṭvā kiṃ svid duryodhano 'bravīt 08,005.090d*0059_01 svayaṃ vairaṃ mahat kṛtvā vāryamāṇaḥ suhṛdgaṇaiḥ 08,005.090d*0059_02 pradhānahatabhūyiṣṭhe kiṃ svid duryodhano 'bravīt 08,005.091a bhrātaraṃ nihataṃ dṛṣṭvā bhīmasenena saṃyuge 08,005.091c rudhiraṃ pīyamānena kiṃ svid duryodhano 'bravīt 08,005.092a saha gāndhārarājena sabhāyāṃ yad abhāṣata 08,005.092c karṇo 'rjunaṃ raṇe hantā hate tasmin kim abravīt 08,005.093a dyūtaṃ kṛtvā purā hṛṣṭo vañcayitvā ca pāṇḍavān 08,005.093c śakuniḥ saubalas tāta hate karṇe kim abravīt 08,005.094a kṛtavarmā maheṣvāsaḥ sātvatānāṃ mahārathaḥ 08,005.094c karṇaṃ vinihataṃ dṛṣṭvā hārdikyaḥ kim abhāṣata 08,005.095a brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyā yasya śikṣām upāsate 08,005.095c dhanurvedaṃ cikīrṣanto droṇaputrasya dhīmataḥ 08,005.096a yuvā rūpeṇa saṃpanno darśanīyo mahāyaśāḥ 08,005.096c aśvatthāmā hate karṇe kim abhāṣata saṃjaya 08,005.097a ācāryatvaṃ dhanurvede gataḥ paramatattvavit 08,005.097c kṛpaḥ śāradvatas tāta hate karṇe kim abravīt 08,005.098a madrarājo maheṣvāsaḥ śalyaḥ samitiśobhanaḥ 08,005.098c diṣṭaṃ tena hi tat sarvaṃ yathā karṇo nipātitaḥ 08,005.098d*0060_01 kim abhāṣata sauvīro madrāṇām adhipo balī 08,005.098d*0061_01 dṛṣṭvā vinihataṃ sarve yodhā vāraṇadurjayāḥ 08,005.099a ye ca ke cana rājānaḥ pṛthivyāṃ yoddhum āgatāḥ 08,005.099c vaikartanaṃ hataṃ dṛṣṭvā kim abhāṣanta saṃjaya 08,005.100a karṇe tu nihate vīre rathavyāghre nararṣabhe 08,005.100c kiṃ vo mukham anīkānām āsīt saṃjaya bhāgaśaḥ 08,005.101a madrarājaḥ kathaṃ śalyo niyukto rathināṃ varaḥ 08,005.101c vaikartanasya sārathye tan mamācakṣva saṃjaya 08,005.102a ke 'rakṣan dakṣiṇaṃ cakraṃ sūtaputrasya saṃyuge 08,005.102c vāmaṃ cakraṃ rarakṣur vā ke vā vīrasya pṛṣṭhataḥ 08,005.103a ke karṇaṃ vājahuḥ śūrāḥ ke kṣudrāḥ prādravan bhayāt 08,005.103c kathaṃ ca vaḥ sametānāṃ hataḥ karṇo mahārathaḥ 08,005.104a pāṇḍavāś ca kathaṃ śūrāḥ pratyudīyur mahāratham 08,005.104c sṛjantaṃ śaravarṣāṇi vāridhārā ivāmbudam 08,005.105a sa ca sarpamukho divyo maheṣupravaras tadā 08,005.105c vyarthaḥ kathaṃ samabhavat tan mamācakṣva saṃjaya 08,005.106a māmakasyāsya sainyasya hṛtotsedhasya saṃjaya 08,005.106c avaśeṣaṃ na paśyāmi kakude mṛdite sati 08,005.107a tau hi vīrau maheṣvāsau madarthe kurusattamau 08,005.107c bhīṣmadroṇau hatau śrutvā ko nv artho jīvitena me 08,005.108a na mṛṣyāmi ca rādheyaṃ hatam āhavaśobhinam 08,005.108c yasya bāhvor balaṃ tulyaṃ kuñjarāṇāṃ śataṃ śatam 08,005.109a droṇe hate ca yad vṛttaṃ kauravāṇāṃ paraiḥ saha 08,005.109c saṃgrāme naravīrāṇāṃ tan mamācakṣva saṃjaya 08,005.110a yathā ca karṇaḥ kaunteyaiḥ saha yuddham ayojayat 08,005.110c yathā ca dviṣatāṃ hantā raṇe śāntas tad ucyatām 08,006.001 saṃjaya uvāca 08,006.001a hate droṇe maheṣvāse tasminn ahani bhārata 08,006.001c kṛte ca moghasaṃkalpe droṇaputre mahārathe 08,006.002a dravamāṇe mahārāja kauravāṇāṃ bale tathā 08,006.002c vyūhya pārthaḥ svakaṃ sainyam atiṣṭhad bhrātṛbhiḥ saha 08,006.003a tam avasthitam ājñāya putras te bharatarṣabha 08,006.003c dravac ca svabalaṃ dṛṣṭvā pauruṣeṇa nyavārayat 08,006.004a svam anīkam avasthāpya bāhuvīrye vyavasthitaḥ 08,006.004c yuddhvā ca suciraṃ kālaṃ pāṇḍavaiḥ saha bhārata 08,006.005a labdhalakṣaiḥ parair hṛṣṭair vyāyacchadbhiś ciraṃ tadā 08,006.005c saṃdhyākālaṃ samāsādya pratyāhāram akārayat 08,006.005d*0062_01 niveśya ca balaṃ ghoraṃ kṣutpipāsābhayair yutam 08,006.005d*0062_02 śrameṇa mahatā yuktaṃ tathā droṇavadhena ca 08,006.005d*0062_03 dīnarūpā raṇe kṛtvā karma ghorāṃ ca śarvarīm 08,006.005d*0062_04 niveśaṃ prāpya sā senā viśramya muditābhavat 08,006.006a kṛtvāvahāraṃ sainyānāṃ praviśya śibiraṃ svakam 08,006.006c kuravo ''tmahitaṃ mantraṃ mantrayāṃ cakrire tadā 08,006.007a paryaṅkeṣu parārdhyeṣu spardhyāstaraṇavatsu ca 08,006.007c varāsaneṣūpaviṣṭāḥ sukhaśayyāsv ivāmarāḥ 08,006.007d*0063_01 upaviṣṭeṣu teṣv evaṃ rājaputreṣu bhārata 08,006.008a tato duryodhano rājā sāmnā paramavalgunā 08,006.008c tān ābhāṣya maheṣvāsān prāptakālam abhāṣata 08,006.009a matiṃ matimatāṃ śreṣṭhāḥ sarve prabrūta māciram 08,006.009c evaṃ gate tu yat kāryaṃ bhavet kāryakaraṃ nṛpāḥ 08,006.010a evam ukte narendreṇa narasiṃhā yuyutsavaḥ 08,006.010c cakrur nānāvidhāś ceṣṭāḥ siṃhāsanagatās tadā 08,006.011a teṣāṃ niśamyeṅgitāni yuddhe prāṇāñ juhūṣatām 08,006.011c samudvīkṣya mukhaṃ rājño bālārkasamavarcasaḥ 08,006.011e ācāryaputro medhāvī vākyajño vākyam ādade 08,006.012a rāgo yogas tathā dākṣyaṃ nayaś cety arthasādhakāḥ 08,006.012c upāyāḥ paṇḍitaiḥ proktāḥ sarve daivasamāśritāḥ 08,006.013a lokapravīrā ye 'smākaṃ devakalpā mahārathāḥ 08,006.013c nītimantas tathā yuktā dakṣā raktāś ca te hatāḥ 08,006.014a na tv eva kāryaṃ nairāśyam asmābhir vijayaṃ prati 08,006.014c sunītair iha sarvārthair daivam apy anulomyate 08,006.015a te vayaṃ pravaraṃ nṝṇāṃ sarvair guṇagaṇair yutam 08,006.015b*0064_01 karṇam evābhiṣekṣyāmaḥ saināpatyena bhārata 08,006.015c karṇaṃ senāpatiṃ kṛtvā pramathiṣyāmahe ripūn 08,006.015d*0065_01 eṣa hy atibalaḥ śūraḥ kṛtāstro yuddhadurmadaḥ 08,006.015d*0065_02 vaivasvata ivāsahyaḥ śakto jetuṃ raṇe ripūn 08,006.015d*0066_01 etad ācāryatanayāc chrutvā rājaṃs tavātmajaḥ 08,006.015d*0067_01 duryodhano mahārāja priyaṃ prītamanās tadā 08,006.015d*0068_01 āśāṃ bahumatīṃ cakre karṇaṃ prati sa vai tadā 08,006.015d*0068_02 hate bhīṣme ca droṇe ca karṇo jeṣyati pāṇḍavān 08,006.015d*0068_03 tām āśāṃ hṛdaye kṛtvā samāśvasya ca bhārata 08,006.016a tato duryodhanaḥ prītaḥ priyaṃ śrutvā vacas tadā 08,006.016c prītisaṃskārasaṃyuktaṃ tathyam ātmahitaṃ śubham 08,006.017a svaṃ manaḥ samavasthāpya bāhuvīryam upāśritaḥ 08,006.017c duryodhano mahārāja rādheyam idam abravīt 08,006.018a karṇa jānāmi te vīryaṃ sauhṛdaṃ ca paraṃ mayi 08,006.018c tathāpi tvāṃ mahābāho pravakṣyāmi hitaṃ vacaḥ 08,006.019a śrutvā yatheṣṭaṃ ca kuru vīra yat tava rocate 08,006.019c bhavān prājñatamo nityaṃ mama caiva parā gatiḥ 08,006.020a bhīṣmadroṇāv atirathau hatau senāpatī mama 08,006.020c senāpatir bhavān astu tābhyāṃ draviṇavattaraḥ 08,006.021a vṛddhau ca tau maheṣvāsau sāpekṣau ca dhanaṃjaye 08,006.021c mānitau ca mayā vīrau rādheya vacanāt tava 08,006.022a pitāmahatvaṃ saṃprekṣya pāṇḍuputrā mahāraṇe 08,006.022c rakṣitās tāta bhīṣmeṇa divasāni daśaiva ha 08,006.023a nyastaśastre ca bhavati hato bhīṣmaḥ pitāmahaḥ 08,006.023c śikhaṇḍinaṃ puraskṛtya phalgunena mahāhave 08,006.024a hate tasmin mahābhāge śaratalpagate tadā 08,006.024c tvayokte puruṣavyāghra droṇo hy āsīt puraḥsaraḥ 08,006.025a tenāpi rakṣitāḥ pārthāḥ śiṣyatvād iha saṃyuge 08,006.025c sa cāpi nihato vṛddho dhṛṣṭadyumnena satvaram 08,006.026a nihatābhyāṃ pradhānābhyāṃ tābhyām amitavikrama 08,006.026c tvatsamaṃ samare yodhaṃ nānyaṃ paśyāmi cintayan 08,006.027a bhavān eva tu naḥ śakto vijayāya na saṃśayaḥ 08,006.027c pūrvaṃ madhye ca paścāc ca tavaiva viditaṃ hi tat 08,006.028a sa bhavān dhuryavat saṃkhye dhuram udvoḍhum arhasi 08,006.028c abhiṣecaya senānye svayam ātmānam ātmanā 08,006.029a devatānāṃ yathā skandaḥ senānīḥ prabhur avyayaḥ 08,006.029c tathā bhavān imāṃ senāṃ dhārtarāṣṭrīṃ bibhartu me 08,006.029e jahi śatrugaṇān sarvān mahendra iva dānavān 08,006.030a avasthitaṃ raṇe jñātvā pāṇḍavās tvāṃ mahāratham 08,006.030c draviṣyanti sapāñcālā viṣṇuṃ dṛṣṭveva dānavāḥ 08,006.030e tasmāt tvaṃ puruṣavyāghra prakarṣethā mahācamūm 08,006.031a bhavaty avasthite yat te pāṇḍavā gatacetasaḥ 08,006.031c bhaviṣyanti sahāmātyāḥ pāñcālaiḥ sṛñjayaiḥ saha 08,006.032a yathā hy abhyuditaḥ sūryaḥ pratapan svena tejasā 08,006.032c vyapohati tamas tīvraṃ tathā śatrūn vyapoha naḥ 08,006.032d*0069_00 saṃjaya uvāca 08,006.032d*0069_01 āśā balavatī rājan putrasya tava yābhavat 08,006.032d*0069_02 hate bhīṣme ca droṇe ca karṇo jeṣyati pāṇḍavān 08,006.032d*0069_03 tām āśāṃ hṛdaye kṛtvā karṇam evaṃ tadābravīt 08,006.032d*0069_04 sūtaputra na te pārthaḥ sthitvāgre saṃyuyutsati 08,006.032d*0070_00 saṃjaya uvāca 08,006.032d*0070_01 evam uktas tu rādheyo rājñā duryodhanena ha 08,006.032d*0070_02 rājñāṃ madhye mahābāhuḥ prītātmā sa mahābalaḥ 08,006.032d*0070_03 harṣayann abravīt karṇo duryodhanam idaṃ vacaḥ 08,006.033 karṇa uvāca 08,006.033a uktam etan mayā pūrvaṃ gāndhāre tava saṃnidhau 08,006.033c jeṣyāmi pāṇḍavān rājan saputrān sajanārdanān 08,006.034a senāpatir bhaviṣyāmi tavāhaṃ nātra saṃśayaḥ 08,006.034c sthiro bhava mahārāja jitān viddhi ca pāṇḍavān 08,006.034d*0071_01 samaṃ jvaradro[jaraddro]ṇam ahaṃ mahāhave 08,006.034d*0071_02 bravīmi sarve kuravo nibodhata 08,006.034d*0071_03 na vā mad anyaḥ prahased raṇe 'rjunaṃ 08,006.034d*0071_04 kramāgataṃ mṛtyum ivottamāmṛtāt 08,006.035 saṃjaya uvāca 08,006.035a evam ukto mahātejās tato duryodhano nṛpaḥ 08,006.035c uttasthau rājabhiḥ sārdhaṃ devair iva śatakratuḥ 08,006.035e senāpatyena satkartuṃ karṇaṃ skandam ivāmarāḥ 08,006.036a tato 'bhiṣiṣicus tūrṇaṃ vidhidṛṣṭena karmaṇā 08,006.036c duryodhanamukhā rājan rājāno vijayaiṣiṇaḥ 08,006.036e śātakaumbhamayaiḥ kumbhair māheyaiś cābhimantritaiḥ 08,006.037a toyapūrṇair viṣāṇaiś ca dvīpikhaḍgamaharṣabhaiḥ 08,006.037c maṇimuktāmayaiś cānyaiḥ puṇyagandhais tathauṣadhaiḥ 08,006.038a audumbare samāsīnam āsane kṣaumasaṃvṛtam 08,006.038c śāstradṛṣṭena vidhinā saṃbhāraiś ca susaṃbhṛtaiḥ 08,006.038d*0072_01 brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyās tathā śūdrāś ca saṃmatāḥ 08,006.038d*0072_02 tuṣṭuvus taṃ mahātmānam abhiṣiktaṃ varāsane 08,006.038d*0072_03 tato 'bhiṣikto rājendra niṣkair gobhir dhanena ca 08,006.038d*0072_04 vācayām āsa viprāgryān rādheyaḥ paravīrahā 08,006.038d*0073_01 pūjayām āsa vastraiś ca viprān vedavidas tataḥ 08,006.038d*0074_01 sa vyarocata rādheyaḥ sūtamāgadhabandibhiḥ 08,006.038d*0074_02 stūyamāno yathā bhānur udaye brahmavādibhiḥ 08,006.038d*0074_03 tataḥ puṇyāhaghoṣeṇa vāditraninadena ca 08,006.038d*0074_04 jayaśabdena śūrāṇāṃ tumulaḥ sarvato 'bhavat 08,006.038d*0074_05 jayety ūcur nṛpāḥ sarve rādheyaṃ tatra saṃgatāḥ 08,006.039a jaya pārthān sagovindān sānugāṃs tvaṃ mahāhave 08,006.039c iti taṃ bandinaḥ prāhur dvijāś ca bharatarṣabha 08,006.040a jahi pārthān sapāñcālān rādheya vijayāya naḥ 08,006.040c udyann iva sadā bhānus tamāṃsy ugrair gabhastibhiḥ 08,006.041a na hy alaṃ tvad visṛṣṭānāṃ śarāṇāṃ te sakeśavāḥ 08,006.041c kṛtaghnāḥ sūryaraśmīnāṃ jvalatām iva darśane 08,006.042a na hi pārthāḥ sapāñcālāḥ sthātuṃ śaktās tavāgrataḥ 08,006.042c āttaśastrasya samare mahendrasyeva dānavāḥ 08,006.042d*0075_00 saṃjaya uvāca 08,006.042d*0075_01 sa satkṛtaḥ stūyamānaḥ suhṛdgaṇavṛto vṛṣā 08,006.042d*0075_02 karṇo duryodhanaṃ vākyam abravīt prahasan priyam 08,006.042d*0075_03 duryodhanādya sagaṇaṃ pāṇḍūnāṃ pravaraiḥ saha 08,006.042d*0075_04 phalgunaṃ sūdayiṣyāmi tvatpriyārthaṃ sabāndhavam 08,006.042d*0075_05 saparvatārṇavadvīpāṃ śādhi gāṃ gatapāṇḍavām 08,006.042d*0075_06 putrapautraprapautreṣu pratiṣṭhāṃ gamayiṣyasi 08,006.042d*0075_07 nāsahyaṃ vidyate mahyaṃ tvatpriyārtham ariṃdama 08,006.042d*0075_08 satyadharmānuraktasya siddhir ātmavato yathā 08,006.043a abhiṣiktas tu rādheyaḥ prabhayā so 'mitaprabhaḥ 08,006.043c vyatyaricyata rūpeṇa divākara ivāparaḥ 08,006.044a senāpatyena rādheyam abhiṣicya sutas tava 08,006.044c amanyata tadātmānaṃ kṛtārthaṃ kālacoditaḥ 08,006.045a karṇo 'pi rājan saṃprāpya senāpatyam ariṃdamaḥ 08,006.045c yogam ājñāpayām āsa sūryasyodayanaṃ prati 08,006.046a tava putrair vṛtaḥ karṇaḥ śuśubhe tatra bhārata 08,006.046c devair iva yathā skandaḥ saṃgrāme tārakāmaye 08,007.001 dhṛtarāṣṭra uvāca 08,007.001a senāpatyaṃ tu saṃprāpya karṇo vaikartanas tadā 08,007.001c tathoktaś ca svayaṃ rājñā snigdhaṃ bhrātṛsamaṃ vacaḥ 08,007.002a yogam ājñāpya senāyā āditye 'bhyudite tadā 08,007.002b*0076_01 hitaś ca priyakāmaś ca mama putrasya nityaśaḥ 08,007.002c akarot kiṃ mahāprājñas tan mamācakṣva saṃjaya 08,007.003 saṃjaya uvāca 08,007.003a karṇasya matam ājñāya putras te bharatarṣabha 08,007.003c yogam ājñāpayām āsa nāndītūryapuraḥsaram 08,007.004a mahaty apararātre tu tava putrasya māriṣa 08,007.004c yogo yogeti sahasā prādurāsīn mahāsvanaḥ 08,007.005a nāgānāṃ kalpamānānāṃ rathānāṃ ca varūthinām 08,007.005c saṃnahyatāṃ padātīnāṃ vājināṃ ca viśāṃ pate 08,007.006a krośatāṃ cāpi yodhānāṃ tvaritānāṃ parasparam 08,007.006c babhūva tumulaḥ śabdo divaspṛk sumahāṃs tadā 08,007.007a tataḥ śvetapatākena bālārkākāravājinā 08,007.007c hemapṛṣṭhena dhanuṣā hastikakṣyeṇa ketunā 08,007.008a tūṇena śarapūrṇena sāṅgadena varūthinā 08,007.008c śataghnīkiṅkiṇīśaktiśūlatomaradhāriṇā 08,007.009a kārmukeṇopapannena vimalādityavarcasā 08,007.009c rathenātipatākena sūtaputro vyadṛśyata 08,007.010a dhamantaṃ vārijaṃ tāta hemajālavibhūṣitam 08,007.010c vidhunvānaṃ mahac cāpaṃ kārtasvaravibhūṣitam 08,007.011a dṛṣṭvā karṇaṃ maheṣvāsaṃ rathasthaṃ rathināṃ varam 08,007.011c bhānumantam ivodyantaṃ tamo ghnantaṃ sahasraśaḥ 08,007.012a na bhīṣmavyasanaṃ ke cin nāpi droṇasya māriṣa 08,007.012c nānyeṣāṃ puruṣavyāghra menire tatra kauravāḥ 08,007.013a tatas tu tvarayan yodhāñ śaṅkhaśabdena māriṣa 08,007.013c karṇo niṣkāsayām āsa kauravāṇāṃ varūthinīm 08,007.014a vyūhaṃ vyūhya maheṣvāso mākaraṃ śatrutāpanaḥ 08,007.014b*0077_01 makaravyūham āsthāya daṃśito ravinandanaḥ 08,007.014c pratyudyayau tadā karṇaḥ pāṇḍavān vijigīṣayā 08,007.015a makarasya tu tuṇḍe vai karṇo rājan vyavasthitaḥ 08,007.015c netrābhyāṃ śakuniḥ śūra ulūkaś ca mahārathaḥ 08,007.016a droṇaputras tu śirasi grīvāyāṃ sarvasodarāḥ 08,007.016c madhye duryodhano rājā balena mahatā vṛtaḥ 08,007.017a vāme pāde tu rājendra kṛtavarmā vyavasthitaḥ 08,007.017c nārāyaṇabalair yukto gopālair yuddhadurmadaḥ 08,007.018a pāde tu dakṣiṇe rājan gautamaḥ satyavikramaḥ 08,007.018c trigartaiś ca maheṣvāsair dākṣiṇātyaiś ca saṃvṛtaḥ 08,007.019a anupādas tu yo vāmas tatra śalyo vyavasthitaḥ 08,007.019c mahatyā senayā sārdhaṃ madradeśasamutthayā 08,007.020a dakṣiṇe tu mahārāja suṣeṇaḥ satyasaṃgaraḥ 08,007.020c vṛto rathasahasraiś ca dantināṃ ca śatais tathā 08,007.021a pucche āstāṃ mahāvīrau bhrātarau pārthivau tadā 08,007.021c citrasenaś ca citraś ca mahatyā senayā vṛtau 08,007.022a tataḥ prayāte rājendra karṇe naravarottame 08,007.022c dhanaṃjayam abhiprekṣya dharmarājo 'bravīd idam 08,007.023a paśya pārtha mahāsenāṃ dhārtarāṣṭrasya saṃyuge 08,007.023c karṇena nirmitāṃ vīra guptāṃ vīrair mahārathaiḥ 08,007.024a hatavīratamā hy eṣā dhārtarāṣṭrī mahācamūḥ 08,007.024c phalguśeṣā mahābāho tṛṇais tulyā matā mama 08,007.025a eko hy atra maheṣvāsaḥ sūtaputro vyavasthitaḥ 08,007.025c sadevāsuragandharvaiḥ sakiṃnaramahoragaiḥ 08,007.025e carācarais tribhir lokair yo 'jayyo rathināṃ varaḥ 08,007.026a taṃ hatvādya mahābāho vijayas tava phalguna 08,007.026c uddhṛtaś ca bhavec chalyo mama dvādaśavārṣikaḥ 08,007.026e evaṃ jñātvā mahābāho vyūhaṃ vyūha yathecchasi 08,007.027a bhrātus tad vacanaṃ śrutvā pāṇḍavaḥ śvetavāhanaḥ 08,007.027c ardhacandreṇa vyūhena pratyavyūhata tāṃ camūm 08,007.028a vāmapārśve 'bhavad rājan bhīmaseno vyavasthitaḥ 08,007.028c dakṣiṇe ca maheṣvāso dhṛṣṭadyumno mahābalaḥ 08,007.029a madhye vyūhasya sākṣāt tu pāṇḍavaḥ kṛṣṇasārathiḥ 08,007.029c nakulaḥ sahadevaś ca dharmarājaś ca pṛṣṭhataḥ 08,007.030a cakrarakṣau tu pāñcālyau yudhāmanyūttamaujasau 08,007.030c nārjunaṃ jahatur yuddhe pālyamānau kirīṭinā 08,007.031a śeṣā nṛpatayo vīrāḥ sthitā vyūhasya daṃśitāḥ 08,007.031c yathābhāvaṃ yathotsāhaṃ yathāsattvaṃ ca bhārata 08,007.032a evam etan mahāvyūhaṃ vyūhya bhārata pāṇḍavāḥ 08,007.032c tāvakāś ca maheṣvāsā yuddhāyaiva mano dadhuḥ 08,007.033a dṛṣṭvā vyūḍhāṃ tava camūṃ sūtaputreṇa saṃyuge 08,007.033c nihatān pāṇḍavān mene tava putraḥ sahānvayaḥ 08,007.034a tathaiva pāṇḍavīṃ senāṃ vyūḍhāṃ dṛṣṭvā yudhiṣṭhiraḥ 08,007.034c dhārtarāṣṭrān hatān mene sakarṇān vai janādhipa 08,007.035a tataḥ śaṅkhāś ca bheryaś ca paṇavānakagomukhāḥ 08,007.035c sahasaivābhyahanyanta saśabdāś ca samantataḥ 08,007.036a senayor ubhayo rājan prāvādyanta mahāsvanāḥ 08,007.036c siṃhanādaś ca saṃjajñe śūrāṇāṃ jayagṛddhinām 08,007.037a hayaheṣitaśabdāś ca vāraṇānāṃ ca bṛṃhitam 08,007.037c rathanemisvanāś cogrāḥ saṃbabhūvur janādhipa 08,007.038a na droṇavyasanaṃ kaś cij jānīte bharatarṣabha 08,007.038c dṛṣṭvā karṇaṃ maheṣvāsaṃ mukhe vyūhasya daṃśitam 08,007.039a ubhe sene mahāsattve prahṛṣṭanarakuñjare 08,007.039c yoddhukāme sthite rājan hantum anyonyam añjasā 08,007.040a tatra yattau susaṃrabdhau dṛṣṭvānyonyaṃ vyavasthitau 08,007.040c anīkamadhye rājendra rejatuḥ karṇapāṇḍavau 08,007.041a nṛtyamāne tu te sene sameyātāṃ parasparam 08,007.041c tayoḥ pakṣaiḥ prapakṣaiś ca nirjagmur vai yuyutsavaḥ 08,007.042a tataḥ pravavṛte yuddhaṃ naravāraṇavājinām 08,007.042c rathināṃ ca mahārāja anyonyaṃ nighnatāṃ dṛḍham 08,008.001 saṃjaya uvāca 08,008.001a te sene 'nyonyam āsādya prahṛṣṭāśvanaradvipe 08,008.001c bṛhatyau saṃprajahrāte devāsuracamūpame 08,008.002a tato gajā rathāś cāśvāḥ pattayaś ca mahāhave 08,008.002c saṃprahāraṃ paraṃ cakrur dehapāpmapraṇāśanam 08,008.003a pūrṇacandrārkapadmānāṃ kāntitviḍgandhataḥ samaiḥ 08,008.003c uttamāṅgair nṛsiṃhānāṃ nṛsiṃhās tastarur mahīm 08,008.004a ardhacandrais tathā bhallaiḥ kṣuraprair asipaṭṭiśaiḥ 08,008.004c paraśvadhaiś cāpy akṛntann uttamāṅgāni yudhyatām 08,008.005a vyāyatāyatabāhūnāṃ vyāyatāyatabāhubhiḥ 08,008.005c vyāyatā bāhavaḥ petuś chinnamuṣṭyāyudhāṅgadāḥ 08,008.006a taiḥ sphuradbhir mahī bhāti raktāṅgulitalais tadā 08,008.006c garuḍaprahatair ugraiḥ pañcāsyair iva pannagaiḥ 08,008.007a hayasyandananāgebhyaḥ petur vīrā dviṣaddhatāḥ 08,008.007c vimānebhyo yathā kṣīṇe puṇye svargasadas tathā 08,008.008a gadābhir anyair gurvībhiḥ parighair musalair api 08,008.008c pothitāḥ śataśaḥ petur vīrā vīratarai raṇe 08,008.009a rathā rathair vinihatā mattā mattair dvipair dvipāḥ 08,008.009c sādinaḥ sādibhiś caiva tasmin paramasaṃkule 08,008.010a rathā vararathair nāgair aśvārohāś ca pattibhiḥ 08,008.010c aśvārohaiḥ padātāś ca nihatā yudhi śerate 08,008.011a rathāśvapattayo nāgai rathair nāgāś ca pattayaḥ 08,008.011c rathapattidvipāś cāśvair nṛbhiś cāśvarathadvipāḥ 08,008.012a rathāśvebhanarāṇāṃ ca narāśvebharathaiḥ kṛtam 08,008.012b*0078_01 tathāśvanaranāgānām anyonyaṃ saṃkulaṃ babhau 08,008.012c pāṇipādaiś ca śastraiś ca rathaiś ca kadanaṃ mahat 08,008.013a tathā tasmin bale śūrair vadhyamāne hate 'pi ca 08,008.013c asmān abhyāgaman pārthā vṛkodarapurogamāḥ 08,008.014a dhṛṣṭadyumnaḥ śikhaṇḍī ca draupadeyāḥ prabhadrakāḥ 08,008.014c sātyakiś cekitānaś ca draviḍaiḥ sainikaiḥ saha 08,008.015a bhṛtā vittena mahatā pāṇḍyāś cauḍrāḥ sakeralāḥ 08,008.015c vyūḍhoraskā dīrghabhujāḥ prāṃśavaḥ priyadarśanāḥ 08,008.016a āpīḍino raktadantā mattamātaṅgavikramāḥ 08,008.016c nānāvirāgavasanā gandhacūrṇāvacūrṇitāḥ 08,008.017a baddhāsayaḥ pāśahastā vāraṇaprativāraṇāḥ 08,008.017c samānamṛtyavo rājann anīkasthāḥ parasparam 08,008.018a kalāpinaś cāpahastā dīrghakeśāḥ priyāhavāḥ 08,008.018c pattayaḥ sātyaker andhrā ghorarūpaparākramāḥ 08,008.019a athāpare punaḥ śūrāś cedipāñcālakekayāḥ 08,008.019c karūṣāḥ kosalāḥ kāśyā māgadhāś cāpi dudruvuḥ 08,008.020a teṣāṃ rathāś ca nāgāś ca pravarāś cāpi pattayaḥ 08,008.020c nānāvidharavair hṛṣṭā nṛtyanti ca hasanti ca 08,008.021a tasya sainyasya mahato mahāmātravarair vṛtaḥ 08,008.021c madhyaṃ vṛkodaro 'bhyāgāt tvadīyaṃ nāgadhūrgataḥ 08,008.022a sa nāgapravaro 'tyugro vidhivat kalpito babhau 08,008.022c udayādryagryabhavanaṃ yathābhyuditabhāskaram 08,008.023a tasyāyasaṃ varmavaraṃ vararatnavibhūṣitam 08,008.023c tārodbhāsasya nabhasaḥ śāradasya samatviṣam 08,008.024a sa tomaraprāsakaraś cārumauliḥ svalaṃkṛtaḥ 08,008.024c caran madhyaṃdinārkābhas tejasā vyadahad ripūn 08,008.025a taṃ dṛṣṭvā dviradaṃ dūrāt kṣemadhūrtir dvipasthitaḥ 08,008.025c āhvayāno 'bhidudrāva pramanāḥ pramanastaram 08,008.026a tayoḥ samabhavad yuddhaṃ dvipayor ugrarūpayoḥ 08,008.026c yadṛcchayā drumavator mahāparvatayor iva 08,008.027a saṃsaktanāgau tau vīrau tomarair itaretaram 08,008.027c balavat sūryaraśmyābhair bhittvā bhittvā vinedatuḥ 08,008.028a vyapasṛtya tu nāgābhyāṃ maṇḍalāni viceratuḥ 08,008.028c pragṛhya caiva dhanuṣī jaghnatur vai parasparam 08,008.029a kṣveḍitāsphoṭitaravair bāṇaśabdaiś ca sarvaśaḥ 08,008.029c tau janān harṣayitvā ca siṃhanādān pracakratuḥ 08,008.030a samudyatakarābhyāṃ tau dvipābhyāṃ kṛtināv ubhau 08,008.030c vātoddhūtapatākābhyāṃ yuyudhāte mahābalau 08,008.031a tāv anyonyasya dhanuṣī chittvānyonyaṃ vinedatuḥ 08,008.031c śaktitomaravarṣeṇa prāvṛṇmeghāv ivāmbubhiḥ 08,008.032a kṣemadhūrtis tadā bhīmaṃ tomareṇa stanāntare 08,008.032c nirbibheda tu vegena ṣaḍbhiś cāpy aparair nadan 08,008.033a sa bhīmasenaḥ śuśubhe tomarair aṅgamāśritaiḥ 08,008.033c krodhadīptavapur meghaiḥ saptasaptir ivāṃśumān 08,008.034a tato bhāskaravarṇābham añjogatimayasmayam 08,008.034c sasarja tomaraṃ bhīmaḥ pratyamitrāya yatnavān 08,008.035a tataḥ kulūtādhipatiś cāpam āyamya sāyakaiḥ 08,008.035c daśabhis tomaraṃ chittvā śaktyā vivyādha pāṇḍavam 08,008.036a atha kārmukam ādāya mahājaladanisvanam 08,008.036c ripor abhyardayan nāgam unmadaḥ pāṇḍavaḥ śaraiḥ 08,008.037a sa śaraughārdito nāgo bhīmasenena saṃyuge 08,008.037c nigṛhyamāṇo nātiṣṭhad vātadhvasta ivāmbudaḥ 08,008.038a tām abhyadhāvad dviradaṃ bhīmasenasya nāgarāṭ 08,008.038c mahāvāteritaṃ meghaṃ vātoddhūta ivāmbudaḥ 08,008.039a saṃnivartyātmano nāgaṃ kṣemadhūrtiḥ prayatnataḥ 08,008.039c vivyādhābhidrutaṃ bāṇair bhīmasenaṃ sakuñjaram 08,008.040a tataḥ sādhuvisṛṣṭena kṣureṇa puruṣarṣabhaḥ 08,008.040c chittvā śarāsanaṃ śatror nāgam āmitram ārdayat 08,008.041a tataḥ khajākayā bhīmaṃ kṣemadhūrtiḥ parābhinat 08,008.041c jaghāna cāsya dviradaṃ nārācaiḥ sarvamarmasu 08,008.041d*0079_01 sa papāta mahānago bhīmasenasya bhārata 08,008.042a purā nāgasya patanād avaplutya sthito mahīm 08,008.042c bhīmaseno ripor nāgaṃ gadayā samapothayat 08,008.043a tasmāt pramathitān nāgāt kṣemadhūrtim avadrutam 08,008.043b*0080_01 uddhṛtya khaḍgaṃ niśitam abhyadhāvat sa pāṇḍavam 08,008.043c udyatāsim upāyāntaṃ gadayāhan vṛkodaraḥ 08,008.044a sa papāta hataḥ sāsir vyasuḥ svam abhito dvipam 08,008.044c vajraprarugṇam acalaṃ siṃho vajrahato yathā 08,008.045a nihataṃ nṛpatiṃ dṛṣṭvā kulūtānāṃ yaśaskaram 08,008.045c prādravad vyathitā senā tvadīyā bharatarṣabha 08,009.001 saṃjaya uvāca 08,009.001a tataḥ karṇo maheṣvāsaḥ pāṇḍavānām anīkinīm 08,009.001c jaghāna samare śūraḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ 08,009.002a tathaiva pāṇḍavā rājaṃs tava putrasya vāhinīm 08,009.002c karṇasya pramukhe kruddhā vinijaghnur mahārathāḥ 08,009.003a karṇo rājan mahābāhur nyavadhīt pāṇḍavīṃ camūm 08,009.003c nārācair arkaraśmyābhaiḥ karmāraparimārjitaiḥ 08,009.004a tatra bhārata karṇena nārācais tāḍitā gajāḥ 08,009.004c neduḥ seduś ca mamluś ca babhramuś ca diśo daśa 08,009.005a vadhyamāne bale tasmin sūtaputreṇa māriṣa 08,009.005c nakulo 'bhyadravat tūrṇaṃ sūtaputraṃ mahāraṇe 08,009.006a bhīmasenas tathā drauṇiṃ kurvāṇaṃ karma duṣkaram 08,009.006c vindānuvindau kaikeyau sātyakiḥ samavārayat 08,009.007a śrutakarmāṇam āyāntaṃ citraseno mahīpatiḥ 08,009.007c prativindhyaṃ tathā citraś citraketanakārmukaḥ 08,009.008a duryodhanas tu rājānaṃ dharmaputraṃ yudhiṣṭhiram 08,009.008c saṃśaptakagaṇān kruddho abhyadhāvad dhanaṃjayaḥ 08,009.009a dhṛṣṭadyumnaḥ kṛpaṃ cātha tasmin vīravarakṣaye 08,009.009c śikhaṇḍī kṛtavarmāṇaṃ samāsādayad acyutam 08,009.010a śrutakīrtis tathā śalyaṃ mādrīputraḥ sutaṃ tava 08,009.010c duḥśāsanaṃ mahārāja sahadevaḥ pratāpavān 08,009.011a kekayau sātyakiṃ yuddhe śaravarṣeṇa bhāsvatā 08,009.011c sātyakiḥ kekayau caiva chādayām āsa bhārata 08,009.012a tāv enaṃ bhrātarau vīraṃ jaghnatur hṛdaye bhṛśam 08,009.012c viṣāṇābhyāṃ yathā nāgau pratināgaṃ mahāhave 08,009.013a śarasaṃbhinnavarmāṇau tāv ubhau bhrātarau raṇe 08,009.013c sātyakiṃ satyakarmāṇaṃ rājan vivyadhatuḥ śaraiḥ 08,009.014a tau sātyakir mahārāja prahasan sarvatodiśam 08,009.014c chādayañ śaravarṣeṇa vārayām āsa bhārata 08,009.015a vāryamāṇau tatas tau tu śaineyaśaravṛṣṭibhiḥ 08,009.015c śaineyasya rathaṃ tūrṇaṃ chādayām āsatuḥ śaraiḥ 08,009.016a tayos tu dhanuṣī citre chittvā śaurir mahāhave 08,009.016c atha tau sāyakais tīkṣṇaiś chādayām āsa duḥsahaiḥ 08,009.017a athānye dhanuṣī mṛṣṭe pragṛhya ca mahāśarān 08,009.017c sātyakiṃ pūrayantau tau ceratur laghu suṣṭhu ca 08,009.018a tābhyāṃ muktā mahābāṇāḥ kaṅkabarhiṇavāsasaḥ 08,009.018c dyotayanto diśaḥ sarvāḥ saṃpetuḥ svarṇabhūṣaṇāḥ 08,009.019a bāṇāndhakāram abhavat tayo rājan mahāhave 08,009.019c anyonyasya dhanuś caiva cicchidus te mahārathāḥ 08,009.019d*0081_01 sātvatasya dhanus tatra ubhau cicchidatū raṇe 08,009.020a tataḥ kruddho mahārāja sātvato yuddhadurmadaḥ 08,009.020c dhanur anyat samādāya sajyaṃ kṛtvā ca saṃyuge 08,009.020d*0082_01 anumṛjya ca rājendra tad dhanur bhārasādhanam 08,009.020e kṣurapreṇa sutīkṣṇena anuvindaśiro 'harat 08,009.021a tacchiro nyapatad bhūmau kuṇḍalotpīḍitaṃ mahat 08,009.021c śambarasya śiro yadvan nihatasya mahāraṇe 08,009.021e śoṣayan kekayān sarvāñ jagāmāśu vasuṃdharām 08,009.022a taṃ dṛṣṭvā nihataṃ śūraṃ bhrātā tasya mahārathaḥ 08,009.022c sajyam anyad dhanuḥ kṛtvā śaineyaṃ pratyavārayat 08,009.023a sa śaktyā sātyakiṃ viddhvā svarṇapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ 08,009.023c nanāda balavan nādaṃ tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt 08,009.024a sa sātyakiṃ punaḥ kruddhaḥ kekayānāṃ mahārathaḥ 08,009.024c śarair agniśikhākārair bāhvor urasi cārdayat 08,009.025a sa śaraiḥ kṣatasarvāṅgaḥ sātvataḥ sattvakovidaḥ 08,009.025c rarāja samare rājan sapatra iva kiṃśukaḥ 08,009.026a sātyakiḥ samare viddhaḥ kekayena mahātmanā 08,009.026c kekayaṃ pañcaviṃśatyā vivyādha prahasann iva 08,009.026d*0083_01 tāv anyonyasya samare dhanuś chittvā mahārathau 08,009.026d*0083_02 hatvā ca sārathī tūrṇaṃ hayāṃś ca rathināṃ varau 08,009.026d*0083_03 virathāv asiyuddhāya samājagmatur āhave 08,009.027a śatacandracite gṛhya carmaṇī subhujau tu tau 08,009.027c vyarocetāṃ mahāraṅge nistriṃśavaradhāriṇau 08,009.027e yathā devāsure yuddhe jambhaśakrau mahābalau 08,009.028a maṇḍalāni tatas tau ca vicarantau mahāraṇe 08,009.028c anyonyam asibhis tūrṇaṃ samājaghnatur āhave 08,009.028d*0084_01 anyonyasya vadhe caiva cakratur yatnam uttamam 08,009.029a kekayasya tataś carma dvidhā ciccheda sātvataḥ 08,009.029c sātyakeś ca tathaivāsau carma ciccheda pārthivaḥ 08,009.030a carma cchittvā tu kaikeyas tārāgaṇaśatair vṛtam 08,009.030c cacāra maṇḍalāny eva gatapratyāgatāni ca 08,009.031a taṃ carantaṃ mahāraṅge nistriṃśavaradhāriṇam 08,009.031c apahastena ciccheda śaineyas tvarayānvitaḥ 08,009.032a savarmā kekayo rājan dvidhā chinno mahāhave 08,009.032c nipapāta maheṣvāso vajranunna ivācalaḥ 08,009.033a taṃ nihatya raṇe śūraḥ śaineyo rathasattamaḥ 08,009.033c yudhāmanyo rathaṃ tūrṇam āruroha paraṃtapaḥ 08,009.034a tato 'nyaṃ ratham āsthāya vidhivat kalpitaṃ punaḥ 08,009.034c kekayānāṃ mahat sainyaṃ vyadhamat sātyakiḥ śaraiḥ 08,009.035a sā vadhyamānā samare kekayasya mahācamūḥ 08,009.035c tam utsṛjya rathaṃ śatruṃ pradudrāva diśo daśa 08,010.001 saṃjaya uvāca 08,010.001a śrutakarmā mahārāja citrasenaṃ mahīpatim 08,010.001c ājaghne samare kruddhaḥ pañcāśadbhiḥ śilīmukhaiḥ 08,010.002a abhisāras tu taṃ rājā navabhir niśitaiḥ śaraiḥ 08,010.002c śrutakarmāṇam āhatya sūtaṃ vivyādha pañcabhiḥ 08,010.003a śrutakarmā tataḥ kruddhaś citrasenaṃ camūmukhe 08,010.003c nārācena sutīkṣṇena marmadeśe samardayat 08,010.003d*0085_01 so 'tividdho mahārāja nārācena mahātmanā 08,010.003d*0085_02 mūrchām abhiyayau vīraḥ kaśmalaṃ cāviveśa ha 08,010.004a etasminn antare cainaṃ śrutakīrtir mahāyaśāḥ 08,010.004c navatyā jagatīpālaṃ chādayām āsa patribhiḥ 08,010.005a pratilabya tataḥ saṃjñāṃ citraseno mahārathaḥ 08,010.005c dhanuś ciccheda bhallena taṃ ca vivyādha saptabhiḥ 08,010.006a so 'nyat kārmukam ādāya vegaghnaṃ rukmabhūṣaṇam 08,010.006c citrarūpataraṃ cakre citrasenaṃ śarormibhiḥ 08,010.007a sa śaraiś citrito rājaṃś citramālyadharo yuvā 08,010.007c yuveva samaśobhat sa goṣṭhīmadhye svalaṃkṛtaḥ 08,010.008a śrutakarmāṇam atha vai nārācena stanāntare 08,010.008c bibheda samare kruddhas tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt 08,010.009a śrutakarmāpi samare nārācena samarditaḥ 08,010.009c susrāva rudhiraṃ bhūri gairikāmbha ivācalaḥ 08,010.010a tataḥ sa rudhirāktāṅgo rudhireṇa kṛtacchaviḥ 08,010.010c rarāja samare rājan sapuṣpa iva kiṃśukaḥ 08,010.011a śrutakarmā tato rājañ śatrūṇāṃ samabhidrutaḥ 08,010.011c śatrusaṃvaraṇaṃ kṛtvā dvidhā ciccheda kārmukam 08,010.012a athainaṃ chinnadhanvānaṃ nārācānāṃ tribhiḥ śataiḥ 08,010.012c vivyādha bharataśreṣṭha śrutakarmā mahāyaśāḥ 08,010.012d*0086_01 navatyā jagatīpālaṃ chādayan nataparvabhiḥ 08,010.013a tato 'pareṇa bhallena bhṛśaṃ tīkṣṇena satvaraḥ 08,010.013c jahāra saśirastrāṇaṃ śiras tasya mahātmanaḥ 08,010.014a tacchiro nyapatad bhūmau sumahac citravarmaṇaḥ 08,010.014c yadṛcchayā yathā candraś cyutaḥ svargān mahītale 08,010.015a rājānaṃ nihataṃ dṛṣṭvā abhisāraṃ ca māriṣa 08,010.015c abhyadravanta vegena citrasenasya sainikāḥ 08,010.016a tataḥ kruddho maheṣvāsas tat sainyaṃ prādravac charaiḥ 08,010.016c antakāle yathā kruddhaḥ sarvabhūtāni pretarāṭ 08,010.016d*0087_01 te vadhyamānāḥ samare tava pautreṇa dhanvinā 08,010.016d*0087_02 vyadravanta diśas tūrṇaṃ dāvadagdhā iva dvipāḥ 08,010.016d*0087_03 tāṃs tu vidravato dṛṣṭvā nirutsāhān dviṣajjaye 08,010.016e drāvayann iṣubhis tūrṇaṃ śrutakarmā vyarocata 08,010.017a prativindhyas tataś citraṃ bhittvā pañcabhir āśugaiḥ 08,010.017c sārathiṃ tribhir ānarcchad dhvajam ekeṣuṇā tataḥ 08,010.018a taṃ citro navabhir bhallair bāhvor urasi cārdayat 08,010.018c svarṇapuṅkhaiḥ śilādhautaiḥ kaṅkabarhiṇavājitaiḥ 08,010.019a prativindhyo dhanus tasya chittvā bhārata sāyakaiḥ 08,010.019c pañcabhir niśitair bāṇair athainaṃ saṃprajaghnivān 08,010.020a tataḥ śaktiṃ mahārāja hemadaṇḍāṃ durāsadām 08,010.020c prāhiṇot tava putrāya ghorām agniśikhām iva 08,010.021a tām āpatantīṃ sahasā śaktim ulkām ivāmbarāt 08,010.021c dvidhā ciccheda samare prativindhyo hasann iva 08,010.022a sā papāta tadā chinnā prativindhyaśaraiḥ śitaiḥ 08,010.022c yugānte sarvabhūtāni trāsayantī yathāśaniḥ 08,010.023a śaktiṃ tāṃ prahatāṃ dṛṣṭvā citro gṛhya mahāgadām 08,010.023c prativindhyāya cikṣepa rukmajālavibhūṣitām 08,010.024a sā jaghāna hayāṃs tasya sārathiṃ ca mahāraṇe 08,010.024c rathaṃ pramṛdya vegena dharaṇīm anvapadyata 08,010.025a etasminn eva kāle tu rathād āplutya bhārata 08,010.025c śaktiṃ cikṣepa citrāya svarṇaghaṇṭām alaṃkṛtām 08,010.026a tām āpatantīṃ jagrāha citro rājan mahāmanāḥ 08,010.026c tatas tām eva cikṣepa prativindhyāya bhārata 08,010.027a samāsādya raṇe śūraṃ prativindhyaṃ mahāprabhā 08,010.027c nirbhidya dakṣiṇaṃ bāhuṃ nipapāta mahītale 08,010.027e patitābhāsayac caiva taṃ deśam aśanir yathā 08,010.028a prativindhyas tato rājaṃs tomaraṃ hemabhūṣitam 08,010.028c preṣayām āsa saṃkruddhaś citrasya vadhakāmyayā 08,010.029a sa tasya devāvaraṇaṃ bhittvā hṛdayam eva ca 08,010.029c jagāma dharaṇīṃ tūrṇaṃ mahoraga ivāśayam 08,010.030a sa papāta tadā rājaṃs tomareṇa samāhataḥ 08,010.030c prasārya vipulau bāhū pīnau parighasaṃnibhau 08,010.031a citraṃ saṃprekṣya nihataṃ tāvakā raṇaśobhinaḥ 08,010.031c abhyadravanta vegena prativindhyaṃ samantataḥ 08,010.032a sṛjanto vividhān bāṇāñ śataghnīś ca sakiṅkiṇīḥ 08,010.032c ta enaṃ chādayām āsuḥ sūryam abhragaṇā iva 08,010.033a tān apāsya mahābāhuḥ śarajālena saṃyuge 08,010.033c vyadrāvayat tava camūṃ vajrahasta ivāsurīm 08,010.034a te vadhyamānāḥ samare tāvakāḥ pāṇḍavair nṛpa 08,010.034c viprakīryanta sahasā vātanunnā ghanā iva 08,010.035a vipradrute bale tasmin vadhyamāne samantataḥ 08,010.035c drauṇir eko 'bhyayāt tūrṇaṃ bhīmasenaṃ mahābalam 08,010.036a tataḥ samāgamo ghoro babhūva sahasā tayoḥ 08,010.036c yathā devāsure yuddhe vṛtravāsavayor abhūt 08,011.001 saṃjaya uvāca 08,011.001a bhīmasenaṃ tato drauṇī rājan vivyādha patriṇā 08,011.001c tvarayā parayā yukto darśayann astralāghavam 08,011.002a athainaṃ punar ājaghne navatyā niśitaiḥ śaraiḥ 08,011.002c sarvamarmāṇi saṃprekṣya marmajño laghuhastavat 08,011.003a bhīmasenaḥ samākīrṇo drauṇinā niśitaiḥ śaraiḥ 08,011.003c rarāja samare rājan raśmivān iva bhāskaraḥ 08,011.004a tataḥ śarasahasreṇa suprayuktena pāṇḍavaḥ 08,011.004c droṇaputram avacchādya siṃhanādam amuñcata 08,011.005a śaraiḥ śarāṃs tato drauṇiḥ saṃvārya yudhi pāṇḍavam 08,011.005c lalāṭe 'bhyahanad rājan nārācena smayann iva 08,011.006a lalāṭasthaṃ tato bāṇaṃ dhārayām āsa pāṇḍavaḥ 08,011.006c yathā śṛṅgaṃ vane dṛptaḥ khaḍgo dhārayate nṛpa 08,011.007a tato drauṇiṃ raṇe bhīmo yatamānaṃ parākramī 08,011.007c tribhir vivyādha nārācair lalāṭe vismayann iva 08,011.008a lalāṭasthais tato bāṇair brāhmaṇaḥ sa vyarocata 08,011.008c prāvṛṣīva yathā siktas triśṛṅgaḥ parvatottamaḥ 08,011.009a tataḥ śaraśatair drauṇim ardayām āsa pāṇḍavaḥ 08,011.009c na cainaṃ kampayām āsa mātariśveva parvatam 08,011.010a tathaiva pāṇḍavaṃ yuddhe drauṇiḥ śaraśataiḥ śitaiḥ 08,011.010c nākampayata saṃhṛṣṭo vāryogha iva parvatam 08,011.011a tāv anyonyaṃ śarair ghoraiś chādayānau mahārathau 08,011.011c rathacaryāgatau śūrau śuśubhāte raṇotkaṭau 08,011.012a ādityāv iva saṃdīptau lokakṣayakarāv ubhau 08,011.012c svaraśmibhir ivānyonyaṃ tāpayantau śarottamaiḥ 08,011.013a kṛtapratikṛte yatnaṃ kurvāṇau ca mahāraṇe 08,011.013c kṛtapratikṛte yatnaṃ cakrāte tāv abhītavat 08,011.014a vyāghrāv iva ca saṃgrāme ceratus tau mahārathau 08,011.014c śaradaṃṣṭrau durādharṣau cāpavyāttau bhayānakau 08,011.015a abhūtāṃ tāv adṛśyau ca śarajālaiḥ samantataḥ 08,011.015c meghajālair iva cchannau gagane candrabhāskarau 08,011.016a prakāśau ca muhūrtena tatraivāstām ariṃdamau 08,011.016c vimuktau meghajālena śaśisūryau yathā divi 08,011.016d*0088_01 atha tatraiva saṃgrāme vartamāne sudāruṇe 08,011.017a apasavyaṃ tataś cakre drauṇis tatra vṛkodaram 08,011.017c kirañ śaraśatair ugrair dhārābhir iva parvatam 08,011.018a na tu tan mamṛṣe bhīmaḥ śatror vijayalakṣaṇam 08,011.018c praticakre ca taṃ rājan pāṇḍavo 'py apasavyataḥ 08,011.019a maṇḍalānāṃ vibhāgeṣu gatapratyāgateṣu ca 08,011.019c babhūva tumulaṃ yuddhaṃ tayos tatra mahāmṛdhe 08,011.020a caritvā vividhān mārgān maṇḍalaṃ sthānam eva ca 08,011.020c śaraiḥ pūrṇāyatotsṛṣṭair anyonyam abhijaghnatuḥ 08,011.021a anyonyasya vadhe yatnaṃ cakratus tau mahārathau 08,011.021c īṣatur virathaṃ caiva kartum anyonyam āhave 08,011.022a tato drauṇir mahāstrāṇi prāduścakre mahārathaḥ 08,011.022c tāny astrair eva samare pratijaghne 'sya pāṇḍavaḥ 08,011.023a tato ghoraṃ mahārāja astrayuddham avartata 08,011.023c grahayuddhaṃ yathā ghoraṃ prajāsaṃharaṇe abhūt 08,011.024a te bāṇāḥ samasajjanta kṣiptās tābhyāṃ tu bhārata 08,011.024c dyotayanto diśaḥ sarvās tac ca sainyaṃ samantataḥ 08,011.025a bāṇasaṃghāvṛtaṃ ghoram ākāśaṃ samapadyata 08,011.025c uklāpātakṛtaṃ yadvat prajānāṃ saṃkṣaye nṛpa 08,011.026a bāṇābhighātāt saṃjajñe tatra bhārata pāvakaḥ 08,011.026c savisphuliṅgo dīptārciḥ so 'dahad vāhinīdvayam 08,011.027a tatra siddhā mahārāja saṃpatanto 'bruvan vacaḥ 08,011.027c ati yuddhāni sarvāṇi yuddham etat tato 'dhikam 08,011.028a sarvayuddhāni caitasya kalāṃ nārhanti ṣoḍaśīm 08,011.028c naitādṛśaṃ punar yuddhaṃ na bhūtaṃ na bhaviṣyati 08,011.029a aho jñānena saṃyuktāv ubhau cograparākramau 08,011.029b*0089_01 aho śauryeṇa saṃpannāv ubhau brāhmaṇapāṇḍavau 08,011.029c aho bhīme balaṃ bhīmam etayoś ca kṛtāstratā 08,011.030a aho vīryasya sāratvam aho sauṣṭhavam etayoḥ 08,011.030c sthitāv etau hi samare kālāntakayamopamau 08,011.031a rudrau dvāv iva saṃbhūtau yathā dvāv iva bhāskarau 08,011.031c yamau vā puruṣavyāghrau ghorarūpāv imau raṇe 08,011.032a śrūyante sma tadā vācaḥ siddhānāṃ vai muhur muhuḥ 08,011.032c siṃhanādaś ca saṃjajñe sametānāṃ divaukasām 08,011.032e adbhutaṃ cāpy acintyaṃ ca dṛṣṭvā karma tayor mṛdhe 08,011.032f*0090_01 siddhacāraṇasaṃghānāṃ vismayaḥ samapadyata 08,011.032f*0090_02 praśaṃsanti tadā devāḥ siddhāś ca paramarṣayaḥ 08,011.032f*0090_03 sādhu drauṇe mahābāho sādhu bhīmeti cābruvan 08,011.033a tau śūrau samare rājan parasparakṛtāgasau 08,011.033c parasparam udaikṣetāṃ krodhād udvṛtya cakṣuṣī 08,011.034a krodharaktekṣaṇau tau tu krodhāt prasphuritādharau 08,011.034c krodhāt saṃdaṣṭadaśanau saṃdaṣṭadaśanacchadau 08,011.035a anyonyaṃ chādayantau sma śaravṛṣṭyā mahārathau 08,011.035c śarāmbudhārau samare śastravidyutprakāśinau 08,011.036a tāv anyonyaṃ dhvajau viddhvā sārathī ca mahārathau 08,011.036c anyonyasya hayān viddhvā bibhidāte parasparam 08,011.037a tataḥ kruddhau mahārāja bāṇau gṛhya mahāhave 08,011.037c ubhau cikṣipatus tūrṇam anyonyasya vadhaiṣiṇau 08,011.038a tau sāyakau mahārāja dyotamānau camūmukhe 08,011.038c ājaghnāte samāsādya vajravegau durāsadau 08,011.039a tau parasparavegāc ca śarābhyāṃ ca bhṛśāhatau 08,011.039c nipetatur mahāvīrau svarathopasthayos tadā 08,011.040a tatas tu sārathir jñātvā droṇaputram acetanam 08,011.040c apovāha raṇād rājan sarvakṣatrasya paśyataḥ 08,011.041a tathaiva pāṇḍavaṃ rājan vihvalantaṃ muhur muhuḥ 08,011.041c apovāha rathenājau sārathiḥ śatrutāpanam 08,011.041d@001_0000 saṃjaya uvāca 08,011.041d@001_0001 śrutakīrtim athāyāntaṃ kirantaṃ niśitāñ śarān 08,011.041d@001_0002 madrarājo mahārāja vārayām āsa hṛṣṭavat 08,011.041d@001_0003 madrarājaṃ samāsādya śrutakīrtir mahārathaḥ 08,011.041d@001_0004 vivyādha bhallais triṃśatyā kārtasvaravibhūṣitaiḥ 08,011.041d@001_0005 prativivyādha taṃ śalyas tribhis tūrṇam ajihmagaiḥ 08,011.041d@001_0006 sārathiṃ cāsya bhallena bhṛśaṃ vivyādha bhārata 08,011.041d@001_0007 sa śalyaṃ śaravarṣeṇa chādayām āsa saṃyuge 08,011.041d@001_0008 mumoca niśitān bāṇān madrarājarathaṃ prati 08,011.041d@001_0009 tataḥ śalyo mahārāja śrutakīrtibhujacyutān 08,011.041d@001_0010 ciccheda samare bāṇān bāṇaiḥ saṃnataparvabhiḥ 08,011.041d@001_0011 śrutakīrtis tataḥ śalyaṃ bhittvā navabhir āyasaiḥ 08,011.041d@001_0012 sārathiṃ tribhir ānarchat punaḥ śalyaṃ ca pañcabhiḥ 08,011.041d@001_0013 tasya śalyo dhanuś chittvā hastāvāpaṃ nikṛtya ca 08,011.041d@001_0014 vivyādha samare tūrṇaṃ saptabhis taṃ śarottamaiḥ 08,011.041d@001_0015 athānyad dhanur ādāya śrutakīrtir mahārathaḥ 08,011.041d@001_0016 madreśvaraṃ catuḥṣaṣṭyā bāhvor urasi cārpayat 08,011.041d@001_0017 tatas tu samare rājaṃs tena viddhaḥ śilīmukhaiḥ 08,011.041d@001_0018 prativivyādha taṃ cāpi navatyā niśitaiḥ śaraiḥ 08,011.041d@001_0019 tasya madreśvaraś cāpaṃ punaś ciccheda māriṣa 08,011.041d@001_0020 saṃchinnadhanvā samare gadāṃ cikṣepa satvaraḥ 08,011.041d@001_0021 paṭṭair jāmbūnadair baddhāṃ rūpyapaṭṭaiś ca bhārata 08,011.041d@001_0022 bhrājamānāṃ yathā nārīṃ divyavastravibhūṣitām 08,011.041d@001_0023 tām āpatantīṃ sahasā dīpyamānāśaniprabhām 08,011.041d@001_0024 śarair anekasāhasrair vyaṣṭambhayata madrarāṭ 08,011.041d@001_0025 viṣṭabhya ca gadāṃ vīraḥ pātayitvā ca bhūtale 08,011.041d@001_0026 śrutakīrtim athāyatto rājan vivyādha pañcabhiḥ 08,011.041d@001_0027 tasya śaktiṃ raṇe bhūyaś cikṣepa bhujagopamām 08,011.041d@001_0028 tāṃ dvidhā cācchinac chalyo medinyāṃ sā tv aśīryata 08,011.041d@001_0029 tasya śalyaḥ kṣurapreṇa yantuḥ kāyāc chiro 'harat 08,011.041d@001_0030 bālahastād yathā śyena āmiṣaṃ vai narottama 08,011.041d@001_0031 sa papāta rathopasthāt sārathis tasya bhārata 08,011.041d@001_0032 tatas te prādravan saṃkhye hayās tasya mahātmanaḥ 08,011.041d@001_0033 palāyamānais tair aśvaiḥ so 'panīto raṇājirāt 08,011.041d@001_0034 śrutakīrtir mahārāja paśyatāṃ sarvayodhinām 08,011.041d@001_0035 tato madreśvaro rājā pāṇḍavānām anīkinīm 08,011.041d@001_0036 vyagāhata mudā yukto nalinīṃ dvirado yathā 08,011.041d@001_0037 lolayām āsa sa balaṃ siṃhaḥ paśugaṇān iva 08,011.041d@001_0038 śalyas tatra mahāraṅge pāṇḍavānāṃ mahātmanām 08,011.041d@001_0039 nihatya pāṇḍupāñcālān pṛtanāsu vyavasthitaḥ 08,011.041d@001_0040 aśobhata raṇe śalyo vidhūmo 'gnir iva jvalan 08,011.041d@001_0041 senākakṣaṃ mahad dagdhvā kakṣam agnir ivotthitaḥ 08,011.041d@001_0042 sthito rarāja samare puraṃ dagdhveva śaṃkaraḥ 08,012.001 dhṛtarāṣṭra uvāca 08,012.001a yathā saṃśaptakaiḥ sārdham arjunasyābhavad raṇaḥ 08,012.001b*0091_01 sūtaputrasya pāñcālaiḥ kathaṃ yuddhaṃ pravartitam 08,012.001b*0092_01 aśvatthāmnas tu yad yuddham arjunasya ca saṃjaya 08,012.001c anyeṣāṃ ca madīyānāṃ pāṇḍavais tad bravīhi me 08,012.002 saṃjaya uvāca 08,012.002a śṛṇu rājan yathāvṛttaṃ saṃgrāmaṃ bruvato mama 08,012.002c vīrāṇāṃ śatrubhiḥ sārdhaṃ dehapāpmapraṇāśanam 08,012.003a pārthaḥ saṃśaptakagaṇaṃ praviśyārṇavasaṃnibham 08,012.003c vyakṣobhayad amitraghno mahāvāta ivārṇavam 08,012.004a śirāṃsy unmathya vīrāṇāṃ śitair bhallair dhanaṃjayaḥ 08,012.004c pūrṇacandrābhavaktrāṇi svakṣibhrūdaśanāni ca 08,012.004e saṃtastāra kṣitiṃ kṣipraṃ vinālair nalinair iva 08,012.005a suvṛttān āyatān puṣṭāṃś candanāgurubhūṣitān 08,012.005c sāyudhān satanutrāṇān pañcāsyoragasaṃnibhān 08,012.005e bāhūn kṣurair amitrāṇāṃ vicakartārjuno raṇe 08,012.006a dhuryān dhuryatarān sūtān dhvajāṃś cāpāni sāyakān 08,012.006c pāṇīn aratnīn asakṛd bhallaiś ciccheda pāṇḍavaḥ 08,012.007a dvipān hayān rathāṃś caiva sārohān arjuno raṇe 08,012.007c śarair anekasāhasrai rājan ninye yamakṣayam 08,012.008a taṃ pravīraṃ pratīyātā nardamānā ivarṣabhāḥ 08,012.008c vāśitārtham abhikruddhā huṃkṛtvā cābhidudruvuḥ 08,012.008e nighnantam abhijaghnus te śaraiḥ śṛṅgair ivarṣabhāḥ 08,012.009a tasya teṣāṃ ca tad yuddham abhaval lomaharṣaṇam 08,012.009c trailokyavijaye yādṛg daityānāṃ saha vajriṇā 08,012.010a astrair astrāṇi saṃvārya dviṣatāṃ sarvato 'rjunaḥ 08,012.010c iṣubhir bahubhis tūrṇaṃ viddhvā prāṇān rarāsa saḥ 08,012.011a chinnatriveṇucakrākṣān hatayodhāśvasārathīn 08,012.011c vidhvastāyudhatūṇīrān samunmathitaketanān 08,012.012a saṃchinnayoktraraśmīkān vitriveṇūn vikūbarān 08,012.012c vidhvastabandhurayugān viśastāyudhamaṇḍalān 08,012.012e rathān viśakalīkurvan mahābhrāṇīva mārutaḥ 08,012.013a vismāpayan prekṣaṇīyaṃ dviṣātāṃ bhayavardhanam 08,012.013c mahārathasahasrasya samaṃ karmārjuno 'karot 08,012.014a siddhadevarṣisaṃghāś ca cāraṇāś caiva tuṣṭuvuḥ 08,012.014c devadundubhayo neduḥ puṣpavarṣāṇi cāpatan 08,012.014e keśavārjunayor mūrdhni prāha vāk cāśarīriṇī 08,012.015a candrārkānilavahnīnāṃ kāntidīptibaladyutīḥ 08,012.015c yau sadā bibhratur vīrau tāv imau keśavārjunau 08,012.016a brahmeśānāv ivājayyau vīrāv ekarathe sthitau 08,012.016c sarvabhūtavarau vīrau naranārāyaṇāv ubhau 08,012.017a ity etan mahad āścaryaṃ dṛṣṭvā śrutvā ca bhārata 08,012.017c aśvatthāmā susaṃyattaḥ kṛṣṇāv abhyadravad raṇe 08,012.018a atha pāṇḍavam asyantaṃ yamakālāntakāñ śarān 08,012.018c seṣuṇā pāṇināhūya hasan drauṇir athābravīt 08,012.019a yadi māṃ manyase vīra prāptam arham ivātithim 08,012.019c tataḥ sarvātmanādya tvaṃ yuddhātithyaṃ prayaccha me 08,012.020a evam ācāryaputreṇa samāhūto yuyutsayā 08,012.020c bahu mene 'rjuno ''tmānam idaṃ cāha janārdanam 08,012.021a saṃśaptakāś ca me vadhyā drauṇir āhvayate ca mām 08,012.021c yad atrānantaraṃ prāptaṃ praśādhi tvaṃ mahābhuja 08,012.021d*0093_01 ātithyakarmābhyutthāya dīyatāṃ yadi manyase 08,012.022a evam ukto 'vahat pārthaṃ kṛṣṇo droṇātmajāntikam 08,012.022c jaitreṇa vidhināhūtaṃ vāyur indram ivādhvare 08,012.023a tam āmantryaikamanasā keśavo drauṇim abravīt 08,012.023c aśvatthāman sthiro bhūtvā praharāśu sahasva ca 08,012.024a nirveṣṭuṃ bhartṛpiṇḍaṃ hi kālo 'yam upajīvinām 08,012.024c sūkṣmo vivādo viprāṇāṃ sthūlau kṣātrau jayājayau 08,012.025a yāṃ na saṃkṣamase mohād divyāṃ pārthasya satkriyām 08,012.025c tām āptum icchan yudhyasva sthiro bhūtvādya pāṇḍavam 08,012.026a ity ukto vāsudevena tathety uktvā dvijottamaḥ 08,012.026c vivyādha keśavaṃ ṣaṣṭyā nārācair arjunaṃ tribhiḥ 08,012.027a tasyārjunaḥ susaṃkruddhas tribhir bhallaiḥ śarāsanam 08,012.027c cicchedāthānyad ādatta drauṇir ghorataraṃ dhanuḥ 08,012.028a sajyaṃ kṛtvā nimeṣāt tad vivyādhārjunakeśavau 08,012.028c tribhiḥ śarair vāsudevaṃ sahasreṇa ca pāṇḍavam 08,012.029a tataḥ śarasahasrāṇi prayutāny arbudāni ca 08,012.029c sasṛje drauṇir āyastaḥ saṃstabhya ca raṇe 'rjunam 08,012.030a iṣudher dhanuṣo jyāyā aṅgulībhyaś ca māriṣa 08,012.030c bāhvoḥ karābhyām uraso vadanaghrāṇanetrataḥ 08,012.031a karṇābhyāṃ śiraso 'ṅgebhyo lomavartmabhya eva ca 08,012.031c rathadhvajebhyaś ca śarā niṣpetur brahmavādinaḥ 08,012.032a śarajālena mahatā viddhvā keśavapāṇḍavau 08,012.032c nanāda mudito drauṇir mahāmeghaughanisvanaḥ 08,012.033a tasya nānadataḥ śrutvā pāṇḍavo 'cyutam abravīt 08,012.033c paśya mādhava daurātmyaṃ droṇaputrasya māṃ prati 08,012.034a vadhaprāptau manyate nau praveśya śaraveśmani 08,012.034c eṣo 'sya hanmi saṃkalpaṃ śikṣayā ca balena ca 08,012.034d*0094_01 evam uktvāsya ciccheda bhallaiḥ saṃnataparvabhiḥ 08,012.034d*0094_02 dhanuś citraṃ patākāṃ ca rathaṃ śaktiṃ gadāṃ śubhām 08,012.035a aśvatthāmnaḥ śarān astāṃś chittvaikaikaṃ tridhā tridhā 08,012.035c vyadhamad bharataśreṣṭho nīhāram iva mārutaḥ 08,012.036a tataḥ saṃśaptakān bhūyaḥ sāśvasūtarathadvipān 08,012.036c dhvajapattigaṇān ugrair bāṇair vivyādha pāṇḍavaḥ 08,012.037a ye ye dadṛśire tatra yad yad rūpaṃ yathā yathā 08,012.037c te te tat tac charair vyāptaṃ menire ''tmānam eva ca 08,012.038a te gāṇḍīvapraṇuditā nānārūpāḥ patatriṇaḥ 08,012.038c krośe sāgre sthitān ghnanti dvipāṃś ca puruṣān raṇe 08,012.039a bhallaiś chinnāḥ karāḥ petuḥ kariṇāṃ madakarṣiṇām 08,012.039c chinnā yathā paraśubhiḥ pravṛddhāḥ śaradi drumāḥ 08,012.040a paścāt tu śailavat petus te gajāḥ saha sādibhiḥ 08,012.040c vajrivajrapramathitā yathaivādricayās tathā 08,012.041a gandharvanagarākārān vidhivat kalpitān rathān 08,012.041c vinītajavanāny uktān āsthitān yuddhadurmadān 08,012.042a śarair viśakalīkurvann amitrān abhyavīvṛṣat 08,012.042b*0095_01 te śarāḥ sūryasaṃkāśāḥ patantaḥ sarvatodiśam 08,012.042c alaṃkṛtān aśvasādīn pattīṃś cāhan dhanaṃjayaḥ 08,012.043a dhanaṃjayayugāntārkaḥ saṃśaptakamahārṇavam 08,012.043c vyaśoṣayata duḥśoṣaṃ tīvraiḥ śaragabhastibhiḥ 08,012.044a punar drauṇimahāśailaṃ nārācaiḥ sūryasaṃnibhaiḥ 08,012.044c nirbibheda mahāvegais tvaran vajrīva parvatam 08,012.045a tam ācāryasutaḥ kruddhaḥ sāśvayantāram āśugaiḥ 08,012.045c yuyutsur nāśakad yoddhuṃ pārthas tān antarācchinat 08,012.046a tataḥ paramasaṃkruddhaḥ kāṇḍakośān avāsṛjat 08,012.046c aśvatthāmābhirūpāya gṛhān atithaye yathā 08,012.047a atha saṃśaptakāṃs tyaktvā pāṇḍavo drauṇim abhyayāt 08,012.047c apāṅkteyam iva tyaktvā dātā pāṅkteyam arthinam 08,012.047d*0096_01 sthitāḥ saṃśaptakā rājan dṛṣṭvā yuddhaṃ mahātmanoḥ 08,012.048a tataḥ samabhavad yuddhaṃ śukrāṅgirasavarcasoḥ 08,012.048c nakṣatram abhito vyomni śukrāṅgirasayor iva 08,012.049a saṃtāpayantāv anyonyaṃ dīptaiḥ śaragabhastibhiḥ 08,012.049c lokatrāsakarāv āstāṃ vimārgasthau grahāv iva 08,012.050a tato 'vidhyad bhruvor madhye nārācenārjuno bhṛśam 08,012.050c sa tena vibabhau drauṇir ūrdhvaraśmir yathā raviḥ 08,012.051a atha kṛṣṇau śaraśatair aśvatthāmnārditau bhṛśam 08,012.051c saraśmijālanikarau yugāntārkāv ivāsatuḥ 08,012.052a tato 'rjunaḥ sarvatodhāram astram; avāsṛjad vāsudevābhiguptaḥ 08,012.052c drauṇāyaniṃ cābhyahanat pṛṣatkair; vajrāgnivaivasvatadaṇḍakalpaiḥ 08,012.053a sa keśavaṃ cārjunaṃ cātitejā; vivyādha marmasv atiraudrakarmā 08,012.053c bāṇaiḥ sumuktair atitīvravegair; yair āhato mṛtyur api vyatheta 08,012.054a drauṇer iṣūn arjunaḥ saṃnivārya; vyāyacchatas tad dviguṇaiḥ supuṅkhaiḥ 08,012.054c taṃ sāśvasūtadhvajam ekavīram; āvṛtya saṃśaptakasainyam ārchat 08,012.055a dhanūṃṣi bāṇān iṣudhīr dhanurjyāḥ; pāṇīn bhujān pāṇigataṃ ca śastram 08,012.055c chatrāṇi ketūṃs turagān athaiṣāṃ; vastrāṇi mālyāny atha bhūṣaṇāni 08,012.056a carmāṇi varmāṇi manorathāṃś ca; priyāṇi sarvāṇi śirāṃsi caiva 08,012.056c ciccheda pārtho dviṣatāṃ pramuktair; bāṇaiḥ sthitānām aparāṅmukhānām 08,012.057a sukalpitāḥ syandanavājināgāḥ; samāsthitāḥ kṛtayatnair nṛvīraiḥ 08,012.057c pārtheritair bāṇagaṇair nirastās; tair eva sārdhaṃ nṛvarair nipetuḥ 08,012.058a padmārkapūrṇendusamānanāni; kirīṭamālāmukuṭotkaṭāni 08,012.058c bhallārdhacandrakṣurahiṃsitāni; prapetur urvyāṃ nṛśirāṃsy ajasram 08,012.059a atha dvipair devapatidvipābhair; devāridarpolbaṇamanyudarpaiḥ 08,012.059c kaliṅgavaṅgāṅganiṣādavīrā; jighāṃsavaḥ pāṇḍavam abhyadhāvan 08,012.060a teṣāṃ dvipānāṃ vicakarta pārtho; varmāṇi marmāṇi karān niyantṝn 08,012.060c dhvajāḥ patākāś ca tataḥ prapetur; vajrāhatānīva gireḥ śirāṃsi 08,012.061a teṣu prarugṇeṣu guros tanūjaṃ; bāṇaiḥ kirīṭī navasūryavarṇaiḥ 08,012.061c pracchādayām āsa mahābhrajālair; vāyuḥ samudyuktam ivāṃśumantam 08,012.062a tato 'rjuneṣūn iṣubhir nirasya; drauṇiḥ śarair arjunavāsudevau 08,012.062c pracchādayitva divi candrasūryau; nanāda so 'mbhoda ivātapānte 08,012.063a tam arjunas tāṃś ca punas tvadīyān; abhyarditas tair avikṛttaśastraiḥ 08,012.063c bāṇāndhakāraṃ sahasaiva kṛtvā; vivyādha sarvān iṣubhiḥ supuṅkhaiḥ 08,012.064a nāpy ādadat saṃdadhan naiva muñcan; bāṇān raṇe 'dṛśyata savyasācī 08,012.064c hatāṃś ca nāgāṃs turagān padātīn; saṃsyūtadehān dadṛśū rathāṃś ca 08,012.065a saṃdhāya nārācavarān daśāśu; drauṇis tvarann ekam ivotsasarja 08,012.065c teṣāṃ ca pañcārjunam abhyavidhyan; pañcācyutaṃ nirbibhiduḥ sumuktāḥ 08,012.066a tair āhatau sarvamanuṣyamukhyāv; asṛkkṣarantau dhanadendrakalpau 08,012.066c samāptavidyena yathābhibhūtau; hatau svid etau kim u menire 'nye 08,012.067a athārjunaṃ prāha daśārhanāthaḥ; pramādyase kiṃ jahi yodham etam 08,012.067c kuryād dhi doṣaṃ samupekṣito 'sau; kaṣṭo bhaved vyādhir ivākriyāvān 08,012.068a tatheti coktvācyutam apramādī; drauṇiṃ prayatnād iṣubhis tatakṣa 08,012.068b*0097_01 bhujau varau candanasāradigdhau 08,012.068b*0097_02 vakṣaḥ śiro 'thāpratimau tathorū 08,012.068b*0097_03 gāṇḍīvamuktaiḥ kupito vikarṇair 08,012.068b*0097_04 drauṇiṃ śaraiḥ saṃyati nirbibheda 08,012.068c chittvāśvaraśmīṃs turagān avidhyat; te taṃ raṇād ūhur atīva dūram 08,012.068d*0098_01 sa tair hṛto vātajavais turaṃgair 08,012.068d*0098_02 drauṇir dṛḍhaṃ pārthaśarābhibhūtaḥ 08,012.069a āvṛtya neyeṣa punas tu yuddhaṃ; pārthena sārdhaṃ matimān vimṛśya 08,012.069c jānañ jayaṃ niyataṃ vṛṣṇivīre; dhanaṃjaye cāṅgirasāṃ variṣṭhaḥ 08,012.069d*0099_01 viveśa karṇasya balaṃ tarasvī 08,012.069d*0099_02 bhagnotsāhaḥ kṣīṇabāṇāstrayogaḥ 08,012.069d*0100_01 niyamya tu hayān drauṇiḥ samāśvasya ca māriṣa 08,012.069d*0100_02 rathāśvanarasaṃbādhaṃ karṇasya prāviśad balam 08,012.070a pratīpakāye tu raṇād aśvatthāmni hṛte hayaiḥ 08,012.070c mantrauṣadhikriyādānair vyādhau dehād ivāhṛte 08,012.071a saṃśaptakān abhimukhau prayātau keśavārjunau 08,012.071c vātoddhūtapatākena syandanenaughanādinā 08,013.001 saṃjaya uvāca 08,013.001a athottareṇa pāṇḍūnāṃ senāyāṃ dhvanir utthitaḥ 08,013.001c rathanāgāśvapattīnāṃ daṇḍadhāreṇa vadhyatām 08,013.002a nivartayitvā tu rathaṃ keśavo 'rjunam abravīt 08,013.002c vāhayann eva turagān garuḍānilaraṃhasaḥ 08,013.003a māgadho 'thāpy atikrānto dviradena pramāthinā 08,013.003c bhagadattād anavaraḥ śikṣayā ca balena ca 08,013.004a enaṃ hatvā nihantāsi punaḥ saṃśaptakān iti 08,013.004c vākyānte prāpayat pārthaṃ daṇḍadhārāntikaṃ prati 08,013.005a sa māgadhānāṃ pravaro 'ṅkuśagraho; graheṣv asahyo vikaco yathā grahaḥ 08,013.005c sapatnasenāṃ pramamātha dāruṇo; mahīṃ samagrāṃ vikaco yathā grahaḥ 08,013.006a sukalpitaṃ dānavanāgasaṃnibhaṃ; mahābhrasaṃhrādam amitramardanam 08,013.006c rathāśvamātaṅgagaṇān sahasraśaḥ; samāsthito hanti śarair dvipān api 08,013.007a rathān adhiṣṭhāya savājisārathīn; rathāṃś ca padbhis tvarito vyapothayat 08,013.007c dvipāṃś ca padbhyāṃ caraṇaiḥ kareṇa ca; dvipāsthito hanti sa kālacakravat 08,013.007d*0101_01 sa nāgayantṝn samare mahārathān 08,013.007d*0101_02 sapattisaṃghāṃs turagān sasādinaḥ 08,013.007d*0101_03 dvipāṃś ca bāṇair nijaghāna vīryavān 08,013.007d*0101_04 samantato ghnann iva kālacakravat 08,013.008a narāṃś ca kārṣṇāyasavarmabhūṣaṇān; nipātya sāśvān api pattibhiḥ saha 08,013.008c vyapothayad dantivareṇa śuṣmiṇā; saśabdavat sthūlanaḍān yathā tathā 08,013.009a athārjuno jyātalaneminisvane; mṛdaṅgabherībahuśaṅkhanādite 08,013.009c narāśvamātaṅgasahasranāditai; rathottamenābhyapatad dvipottamam 08,013.010a tato 'rjunaṃ dvādaśabhiḥ śarottamair; janārdanaṃ ṣoḍaśabhiḥ samārdayat 08,013.010c sa daṇḍadhāras turagāṃs tribhis tribhis; tato nanāda prajahāsa cāsakṛt 08,013.011a tato 'sya pārthaḥ saguṇeṣukārmukaṃ; cakarta bhallair dhvajam apy alaṃkṛtam 08,013.011c punar niyantṝn saha pādagoptṛbhis; tatas tu cukrodha girivrajeśvaraḥ 08,013.012a tato 'rjunaṃ bhinnakaṭena dantinā; ghanāghanenānilatulyaraṃhasā 08,013.012c atīva cukṣobhayiṣur janārdanaṃ; dhanaṃjayaṃ cābhijaghāna tomaraiḥ 08,013.013a athāsya bāhū dvipahastasaṃnibhau; śiraś ca pūrṇendunibhānanaṃ tribhiḥ 08,013.013c kṣuraiḥ praciccheda sahaiva pāṇḍavas; tato dvipaṃ bāṇaśataiḥ samārdayat 08,013.014a sa pārthabāṇais tapanīyabhūṣaṇaiḥ; samārucat kāñcanavarmabhṛd dvipaḥ 08,013.014c tathā cakāśe niśi parvato yathā; davāgninā prajvalitauṣadhidrumaḥ 08,013.015a sa vedanārto 'mbudanisvano nadaṃś; calan bhraman praskhalito ''turo dravan 08,013.015c papāta rugṇaḥ saniyantṛkas tathā; yathā girir vajranipātacūrṇitaḥ 08,013.016a himāvadātena suvarṇamālinā; himādrikūṭapratimena dantinā 08,013.016c hate raṇe bhrātari daṇḍa āvrajaj; jighāṃsur indrāvarajaṃ dhanaṃjayam 08,013.017a sa tomarair arkakaraprabhais tribhir; janārdanaṃ pañcabhir eva cārjunam 08,013.017c samarpayitvā vinanāda cārdayaṃs; tato 'sya bāhū vicakarta pāṇḍavaḥ 08,013.018a kṣuraprakṛttau subhṛśaṃ satomarau; cyutāṅgadau candanarūṣitau bhujau 08,013.018c gajāt patantau yugapad virejatur; yathādriśṛṅgāt patitau mahoragau 08,013.019a athārdhacandreṇa hṛtaṃ kirīṭinā; papāta daṇḍasya śiraḥ kṣitiṃ dvipāt 08,013.019c tac choṇitābhaṃ nipatad vireje; divākaro 'stād iva paścimāṃ diśam 08,013.020a atha dvipaṃ śvetanagāgrasaṃnibhaṃ; divākarāṃśupratimaiḥ śarottamaiḥ 08,013.020c bibheda pārthaḥ sa papāta nānadan; himādrikūṭaḥ kuliśāhato yathā 08,013.021a tato 'pare tatpratimā gajottamā; jigīṣavaḥ saṃyati savyasācinam 08,013.021c tathā kṛtās tena yathaiva tau dvipau; tataḥ prabhagnaṃ sumahad ripor balam 08,013.022a gajā rathāśvāḥ puruṣāś ca saṃghaśaḥ; parasparaghnāḥ paripetur āhave 08,013.022c parasparapraskhalitāḥ samāhatā; bhṛśaṃ ca tat tat kulabhāṣiṇo hatāḥ 08,013.023a athārjunaṃ sve parivārya sainikāḥ; puraṃdaraṃ devagaṇā ivābruvan 08,013.023c abhaiṣma yasmān maraṇād iva prajāḥ; sa vīra diṣṭyā nihatas tvayā ripuḥ 08,013.024a na cet paritrāsya imāñ janān bhayād; dviṣadbhir evaṃ balibhiḥ prapīḍitān 08,013.024c tathābhaviṣyad dviṣatāṃ pramodanaṃ; yathā hateṣv eṣv iha no 'riṣu tvayā 08,013.025a itīva bhūyaś ca suhṛdbhir īritā; niśamya vācaḥ sumanās tato 'rjunaḥ 08,013.025c yathānurūpaṃ pratipūjya taṃ janaṃ; jagāma saṃśaptakasaṃghahā punaḥ 08,014.001 saṃjaya uvāca 08,014.001a pratyāgatya punar jiṣṇur ahan saṃśaptakān bahūn 08,014.001c vakrānuvakragamanād aṅgāraka iva grahaḥ 08,014.002a pārthabāṇahatā rājan narāśvarathakuñjarāḥ 08,014.002c vicelur babhramur neduḥ petur mamluś ca māriṣa 08,014.003a dhuryaṃ dhuryatarān sūtān rathāṃś ca parisaṃkṣipan 08,014.003c pāṇīn pāṇigataṃ śastraṃ bāhūn api śirāṃsi ca 08,014.004a bhallaiḥ kṣurair ardhacandrair vatsadantaiś ca pāṇḍavaḥ 08,014.004c cicchedāmitravīrāṇāṃ samare pratiyudhyatām 08,014.004d*0102_01 taṃ pravīrās tvadīyānāṃ nardamānābhidudruvuḥ 08,014.005a vāśitārthe yuyutsanto vṛṣabhā vṛṣabhaṃ yathā 08,014.005c āpatanty arjunaṃ śūrāḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ 08,014.006a teṣāṃ tasya ca tad yuddham abhaval lomaharṣaṇam 08,014.006c trailokyavijaye yādṛg daityānāṃ saha vajriṇā 08,014.007a tam avidhyat tribhir bāṇair dandaśūkair ivāhibhiḥ 08,014.007c ugrāyudhas tatas tasya śiraḥ kāyād apāharat 08,014.008a te 'rjunaṃ sarvataḥ kruddhā nānāśastrair avīvṛṣan 08,014.008c marudbhiḥ preṣitā meghā himavantam ivoṣṇage 08,014.009a astrair astrāṇi saṃvārya dviṣatāṃ sarvato 'rjunaḥ 08,014.009c samyag astaiḥ śaraiḥ sarvān sahitān ahanad bahūn 08,014.010a chinnatriveṇujaṅgheṣān nihatapārṣṇisārathīn 08,014.010b*0103_01 vidhvastāyudhatūṇīrān vicakrarathaketanān 08,014.010c saṃchinnaraśmiyoktrākṣān vyanukarṣayugān rathān 08,014.010e vidhvastasarvasaṃnāhān bāṇaiś cakre 'rjunas tvaran 08,014.011a te rathās tatra vidhvastāḥ parārdhyā bhānty anekaśaḥ 08,014.011c dhaninām iva veśmāni hatāny agnyanilāmbubhiḥ 08,014.012a dvipāḥ saṃbhinnamarmāṇo vajrāśanisamaiḥ śaraiḥ 08,014.012c petur giryagraveśmāni vajravātāgnibhir yathā 08,014.013a sārohās turagāḥ petur bahavo 'rjunatāḍitāḥ 08,014.013c nirjihvāntrāḥ kṣitau kṣīṇā rudhirārdrāḥ sudurdṛśaḥ 08,014.014a narāśvanāgā nārācaiḥ saṃsyūtāḥ savyasācinā 08,014.014c babhramuś caskhaluḥ petur nedur mamluś ca māriṣa 08,014.015a aṇakaiś ca śilādhautair vajrāśaniviṣopamaiḥ 08,014.015c śarair nijaghnivān pārtho mahendra iva dānavān 08,014.016a mahārhavarmābharaṇā nānārūpāmbarāyudhāḥ 08,014.016c sarathāḥ sadhvajā vīrā hatāḥ pārthena śerate 08,014.017a vijitāḥ puṇyakarmāṇo viśiṣṭābhijanaśrutāḥ 08,014.017c gatāḥ śarīrair vasudhām ūrjitaiḥ karmabhir divam 08,014.018a athārjunarathaṃ vīrās tvadīyāḥ samupādravan 08,014.018c nānājanapadādhyakṣāḥ sagaṇā jātamanyavaḥ 08,014.019a uhyamānā rathāśvais te pattayaś ca jighāṃsavaḥ 08,014.019c samabhyadhāvann asyanto vividhaṃ kṣipram āyudham 08,014.020a tadāyudhamahāvarṣaṃ kṣiptaṃ yodhamahāmbudaiḥ 08,014.020c vyadhaman niśitair bāṇaiḥ kṣipram arjunamārutaḥ 08,014.021a sāśvapattidviparathaṃ mahāśastraugham aplavam 08,014.021c sahasā saṃtitīrṣantaṃ pārthaṃ śastrāstrasetunā 08,014.022a athābravīd vāsudevaḥ pārthaṃ kiṃ krīḍase 'nagha 08,014.022b*0104_01 ete balādhikāḥ prāptāḥ pārtha kiṃ krīḍase 'nagha 08,014.022c saṃśaptakān pramathyaitāṃs tataḥ karṇavadhe tvara 08,014.023a tathety uktvārjunaḥ kṣipraṃ śiṣṭān saṃśaptakāṃs tadā 08,014.023c ākṣipya śastreṇa balād daityān indra ivāvadhīt 08,014.024a ādadhat saṃdadhan neṣūn dṛṣṭaḥ kaiś cid raṇe 'rjunaḥ 08,014.024c vimuñcan vā śarāñ śīghraṃ dṛśyate sma hi kair api 08,014.025a āścaryam iti govindo bruvann aśvān acodayat 08,014.025c haṃsāṃsagaurās te senāṃ haṃsāḥ sara ivāviśan 08,014.025d*0105_01 tatas te haṃsasadṛśās turagā vātaraṃhasaḥ 08,014.025d*0105_02 tāṃ senāṃ viviśur hṛṣṭā haṃsā iva mahat saraḥ 08,014.026a tataḥ saṃgrāmabhūmiṃ tāṃ vartamāne janakṣaye 08,014.026c avekṣamāṇo govindaḥ savyasācinam abravīt 08,014.027a eṣa pārtha mahāraudro vartate bharatakṣayaḥ 08,014.027c pṛthivyāṃ pārthivānāṃ vai duryodhanakṛte mahān 08,014.028a paśya bhārata cāpāni rukmapṛṣṭhāni dhanvinām 08,014.028c mahatām apaviddhāni kalāpān iṣudhīs tathā 08,014.029a jātarūpamayaiḥ puṅkhaiḥ śarāṃś ca nataparvaṇaḥ 08,014.029c tailadhautāṃś ca nārācān nirmuktān iva pannagān 08,014.030a hastidantatsarūn khaḍgāñ jātarūpapariṣkṛtān 08,014.030c ākīrṇāṃs tomarāṃś cāpāṃś citrān hemavibhūṣitān 08,014.030d*0106_01 daṇḍān kanakacitrāṃś ca saṃvṛttā raṇabhūmayaḥ 08,014.031a varmāṇi cāpaviddhāni rukmapṛṣṭhāni bhārata 08,014.031c suvarṇavikṛtān prāsāñ śaktīḥ kanakabhūṣitāḥ 08,014.032a jāmbūnadamayaiḥ paṭṭair baddhāś ca vipulā gadāḥ 08,014.032c jātarūpamayīś carṣṭīḥ paṭṭiśān hemabhūṣitān 08,014.033a daṇḍaiḥ kanakacitraiś ca vipraviddhān paraśvadhān 08,014.033b*0107_01 parighān bhiṇḍipālāṃś ca bhuśuṇḍīḥ kuṇapān api 08,014.033c ayaskuśāntān patitān musalāni gurūṇi ca 08,014.034a śataghnīḥ paśya citrāś ca vipulān parighāṃs tathā 08,014.034c cakrāṇi cāpaviddhāni mudgarāṃś ca bahūn raṇe 08,014.035a nānāvidhāni śastrāṇi pragṛhya jayagṛddhinaḥ 08,014.035c jīvanta iva lakṣyante gatasattvās tarasvinaḥ 08,014.036a gadāvimathitair gātrair musalair bhinnamastakān 08,014.036c gajavājirathakṣuṇṇān paśya yodhān sahasraśaḥ 08,014.037a manuṣyagajavājīnāṃ śaraśaktyṛṣṭitomaraiḥ 08,014.037c nistriṃśaiḥ paṭṭiśaiḥ prāsair nakharair laguḍair api 08,014.038a śarīrair bahudhā bhinnaiḥ śoṇitaughapariplutaiḥ 08,014.038c gatāsubhir amitraghna saṃvṛtā raṇabhūmayaḥ 08,014.039a bāhubhiś candanādigdhaiḥ sāṅgadaiḥ śubhabhūṣaṇaiḥ 08,014.039c satalatraiḥ sakeyūrair bhāti bhārata medinī 08,014.040a sāṅgulitrair bhujāgraiś ca vipraviddhair alaṃkṛtaiḥ 08,014.040c hastihastopamaiś chinnair ūrubhiś ca tarasvinām 08,014.041a baddhacūḍāmaṇivaraiḥ śirobhiś ca sakuṇḍalaiḥ 08,014.041c nikṛttair vṛṣabhākṣāṇāṃ virājati vasuṃdharā 08,014.042a kabandhaiḥ śoṇitādigdhaiś chinnagātraśirodharaiḥ 08,014.042c bhūr bhāti bharataśreṣṭha śāntārcirbhir ivāgnibhiḥ 08,014.043a rathān bahuvidhān bhagnān hemakiṅkiṇinaḥ śubhān 08,014.043c aśvāṃś ca bahudhā paśya śoṇitena pariplutān 08,014.043d*0108_01 anukarṣān upāsaṅgān patākā vividhān dhvajān 08,014.044a yodhānāṃ ca mahāśaṅkhān pāṇḍurāṃś ca prakīrṇakān 08,014.044c nirastajihvān mātaṅgāñ śayānān parvatopamān 08,014.045a vaijayantīvicitrāṃś ca hatāṃś ca gajayodhinaḥ 08,014.045c vāraṇānāṃ paristomān suyuktāmbarakambalān 08,014.046a vipāṭitā vicitrāś ca rūpacitrāḥ kuthās tathā 08,014.046c bhinnāś ca bahudhā ghaṇṭāḥ patadbhiś cūrṇitā gajaiḥ 08,014.047a vaiḍūryamaṇidaṇḍāṃś ca patitān aṅkuśān bhuvi 08,014.047b*0109_01 aśvānāṃ ca yugāpīḍān ratnacitrān uraśchadān 08,014.047c baddhāḥ sādidhvajāgreṣu suvarṇavikṛtāḥ kaśāḥ 08,014.048a vicitrān maṇicitrāṃś ca jātarūpapariṣkṛtān 08,014.048c aśvāstaraparistomān rāṅkavān patitān bhuvi 08,014.049a cūḍāmaṇīn narendrāṇāṃ vicitrāḥ kāñcanasrajaḥ 08,014.049c chatrāṇi cāpaviddhāni cāmaravyajanāni ca 08,014.050a candranakṣatrabhāsaiś ca vadanaiś cārukuṇḍalaiḥ 08,014.050c kḷptaśmaśrubhir atyarthaṃ vīrāṇāṃ samalaṃkṛtaiḥ 08,014.050e vadanaiḥ paśya saṃchannāṃ mahīṃ śoṇitakardamām 08,014.050f*0110_01 kumudotpalapatrāṇāṃ ṣaṇḍaiḥ phullair yathā saraḥ 08,014.050f*0110_02 tathā mahībhṛtāṃ vaktraiḥ kumudotpalasaṃnibhaiḥ 08,014.050f*0110_03 tārāgaṇavicitrasya nirmalendudyutitviṣaḥ 08,014.050f*0110_04 paśya gāṃ nabhasas tulyāṃ grahanakṣatramālinaḥ 08,014.051a sajīvāṃś ca narān paśya kūjamānān samantataḥ 08,014.051c upāsyamānān bahubhir nyastaśastrair viśāṃ pate 08,014.052a jñātibhiḥ sahitais tatra rodamānair muhur muhuḥ 08,014.052c vyutkrāntān aparān yodhāṃś chādayitvā tarasvinaḥ 08,014.052e punar yuddhāya gacchanti jayagṛddhāḥ pramanyavaḥ 08,014.053a apare tatra tatraiva paridhāvanti māninaḥ 08,014.053c jñātibhiḥ patitaiḥ śūrair yācyamānās tathodakam 08,014.054a jalārthaṃ ca gatāḥ ke cin niṣprāṇā bahavo 'rjuna 08,014.054c saṃnivṛttāś ca te śūrās tān dṛṣṭvaiva vicetasaḥ 08,014.055a jalaṃ dṛṣṭvā pradhāvanti krośamānāḥ parasparam 08,014.055c jalaṃ pītvā mṛtān paśya pibato 'nyāṃś ca bhārata 08,014.056a parityajya priyān anye bāndhavān bāndhavapriya 08,014.056c vyutkrāntāḥ samadṛśyanta tatra tatra mahāraṇe 08,014.057a paśyāparān naraśreṣṭha saṃdaṣṭauṣṭhapuṭān punaḥ 08,014.057c bhrukuṭīkuṭilair vaktraiḥ prekṣamāṇān samantataḥ 08,014.057d*0111_01 evaṃ bruvaṃs tadā kṛṣṇo yayau yena yudhiṣṭhiraḥ 08,014.057d*0111_02 arjunaś cāpi nṛpater darśanārthaṃ mahāraṇe 08,014.057d*0112_01 yāhi yāhīti govindaṃ muhur muhur acodayat 08,014.057d*0113_01 tāṃ yuddhabhūmiṃ pārthasya darśayitvā ca mādhavaḥ 08,014.058a etat tavaivānurūpaṃ karmārjuna mahāhave 08,014.058c divi vā devarājasya tvayā yat kṛtam āhave 08,014.059a evaṃ tāṃ darśayan kṛṣṇo yuddhabhūmiṃ kirīṭine 08,014.059c gacchann evāśṛṇoc chabdaṃ duryodhanabale mahat 08,014.060a śaṅkhadundubhinirghoṣān bherīpaṇavamiśritān 08,014.060c rathāśvagajanādāṃś ca śastraśabdāṃś ca dāruṇān 08,014.061a praviśya tad balaṃ kṛṣṇas turagair vātavegibhiḥ 08,014.061c pāṇḍyenābhyarditāṃ senāṃ tvadīyāṃ vīkṣya dhiṣṭhitaḥ 08,014.062a sa hi nānāvidhair bāṇair iṣvāsapravaro yudhi 08,014.062c nyahanad dviṣatāṃ vrātān gatāsūn antako yathā 08,014.063a gajavājimanuṣyāṇāṃ śarīrāṇi śitaiḥ śaraiḥ 08,014.063c bhittvā praharatāṃ śreṣṭho videhāsūṃś cakāra saḥ 08,014.064a śatrupravīrair astāni nānāśastrāṇi sāyakaiḥ 08,014.064c bhittvā tān ahanat pāṇḍyaḥ śatrūñ śakra ivāsurān 08,015.001 dhṛtarāṣṭra uvāca 08,015.001a proktas tvayā pūrvam eva pravīro lokaviśrutaḥ 08,015.001c na tv asya karma saṃgrāme tvayā saṃjaya kīrtitam 08,015.002a tasya vistarato brūhi pravīrasyādya vikramam 08,015.002c śikṣāṃ prabhāvaṃ vīryaṃ ca pramāṇaṃ darpam eva ca 08,015.003 saṃjaya uvāca 08,015.003a droṇabhīṣmakṛpadrauṇikarṇārjunajanārdanān 08,015.003c samāptavidyān dhanuṣi śreṣṭhān yān manyase yudhi 08,015.003d*0114_01 yo hy ākṣipati vīryeṇa sarvān etān mahārathān 08,015.003d*0114_02 na mene cātmanā tulyaṃ kaṃ cid eva nareśvaram 08,015.004a tulyatā karṇabhīṣmābhyām ātmano yena dṛśyate 08,015.004c vāsudevārjunābhyāṃ ca nyūnatāṃ nātmanīcchati 08,015.005a sa pāṇḍyo nṛpatiśreṣṭhaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ 08,015.005c karṇasyānīkam avadhīt paribhūta ivāntakaḥ 08,015.006a tad udīrṇarathāśvaṃ ca pattipravarakuñjaram 08,015.006c kulālacakravad bhrāntaṃ pāṇḍyenādhiṣṭhitaṃ balam 08,015.007a vyaśvasūtadhvajarathān vipraviddhāyudhān ripūn 08,015.007c samyag astaiḥ śaraiḥ pāṇḍyo vāyur meghān ivākṣipat 08,015.008a dviradān prahataprothān vipatākadhvajāyudhān 08,015.008c sapādarakṣān avadhīd vajreṇārīn ivārihā 08,015.009a saśaktiprāsatūṇīrān aśvārohān hayān api 08,015.009c pulindakhaśabāhlīkān niṣādān dhrakataṅgaṇān 08,015.010a dākṣiṇātyāṃś ca bhojāṃś ca krūrān saṃgrāmakarkaśān 08,015.010c viśastrakavacān bāṇaiḥ kṛtvā pāṇḍyo 'karod vyasūn 08,015.011a caturaṅgaṃ balaṃ bāṇair nighnantaṃ pāṇḍyam āhave 08,015.011c dṛṣṭvā drauṇir asaṃbhrāntam asaṃbhrāntataro 'bhyayāt 08,015.012a ābhāṣya cainaṃ madhuram abhi nṛtyann abhītavat 08,015.012c prāha praharatāṃ śreṣṭhaḥ smitapūrvaṃ samāhvayan 08,015.013a rājan kamalapatrākṣa pradhānāyudhavāhana 08,015.013c vajrasaṃhananaprakhya pradhānabalapauruṣa 08,015.014a muṣṭiśliṣṭāyudhābhyāṃ ca vyāyatābhyāṃ mahad dhanuḥ 08,015.014c dorbhyāṃ visphārayan bhāsi mahājaladavad bhṛśam 08,015.015a śaravarṣair mahāvegair amitrān abhivarṣataḥ 08,015.015c mad anyaṃ nānupaśyāmi prativīraṃ tavāhave 08,015.016a rathadviradapattyaśvān ekaḥ pramathase bahūn 08,015.016c mṛgasaṃghān ivāraṇye vibhīr bhīmabalo hariḥ 08,015.017a mahatā rathaghoṣeṇa divaṃ bhūmiṃ ca nādayan 08,015.017c varṣānte sasyahā pītho bhābhir āpūrayann iva 08,015.018a saṃspṛśānaḥ śarāṃs tīkṣṇāṃs tūṇād āśīviṣopamān 08,015.018c mayaivaikena yudhyasva tryambakeṇāndhako yathā 08,015.019a evam uktas tathety uktvā prahareti ca tāḍitaḥ 08,015.019c karṇinā droṇatanayaṃ vivyādha malayadhvajaḥ 08,015.020a marmabhedibhir atyugrair bāṇair agniśikhopamaiḥ 08,015.020c smayann abhyahanad drauṇiḥ pāṇḍyam ācāryasattamaḥ 08,015.021a tato navāparāṃs tīkṣṇān nārācān kaṅkavāsasaḥ 08,015.021c gatyā daśamyā saṃyuktān aśvatthāmā vyavāsṛjat 08,015.022a teṣāṃ pañcācchinat pāṇḍyaḥ pañcabhir niśitaiḥ śaraiḥ 08,015.022c catvāro 'bhyāhanan vāhān āśu te vyasavo 'bhavan 08,015.023a atha droṇasutasyeṣūṃs tāṃś chittvā niśitaiḥ śaraiḥ 08,015.023c dhanurjyāṃ vitatāṃ pāṇḍyaś cicchedādityavarcasaḥ 08,015.024a vijyaṃ dhanur athādhijyaṃ kṛtvā drauṇir amitrahā 08,015.024b*0115_01 prekṣya cāśu rathe yuktān narair anyān hayottamān 08,015.024c tataḥ śarasahasrāṇi preṣayām āsa pāṇḍyataḥ 08,015.024e iṣusaṃbādham ākāśam akarod diśa eva ca 08,015.025a tatas tān asyataḥ sarvān drauṇer bāṇān mahātmanaḥ 08,015.025c jānāno 'py akṣayān pāṇḍyo 'śātayat puruṣarṣabhaḥ 08,015.026a prahitāṃs tān prayatnena chittvā drauṇer iṣūn ariḥ 08,015.026c cakrarakṣau tatas tasya prāṇudan niśitaiḥ śaraiḥ 08,015.027a athārer lāghavaṃ dṛṣṭvā maṇḍalīkṛtakārmukaḥ 08,015.027c prāsyad droṇasuto bāṇān vṛṣṭiṃ pūṣānujo yathā 08,015.028a aṣṭāv aṣṭagavāny ūhuḥ śakaṭāni yad āyudham 08,015.028c ahnas tad aṣṭabhāgena drauṇiś cikṣepa māriṣa 08,015.029a tam antakam iva kruddham antakālāntakopamam 08,015.029c ye ye dadṛśire tatra visaṃjñāḥ prāyaśo 'bhavan 08,015.030a parjanya iva gharmānte vṛṣṭyā sādridrumāṃ mahīm 08,015.030c ācāryaputras tāṃ senāṃ bāṇavṛṣṭyābhyavīvṛṣat 08,015.031a drauṇiparjanyamuktāṃ tāṃ bāṇavṛṣṭiṃ suduḥsahām 08,015.031c vāyavyāstreṇa sa kṣipraṃ ruddhvā pāṇḍyānilo 'nadat 08,015.032a tasya nānadataḥ ketuṃ candanāgurubhūṣitam 08,015.032c malayapratimaṃ drauṇiś chittvāśvāṃś caturo 'hanat 08,015.033a sūtam ekeṣuṇā hatvā mahājaladanisvanam 08,015.033c dhanuś chittvārdhacandreṇa vyadhamat tilaśo ratham 08,015.034a astrair astrāṇi saṃvārya chittvā sarvāyudhāni ca 08,015.034c prāptam apy ahitaṃ drauṇir na jaghāna raṇepsayā 08,015.034d*0116_01 etasminn antare karṇo gajānīkam upādravat 08,015.034d*0116_02 drāvayām āsa sa tadā pāṇḍavānāṃ mahad balam 08,015.034d*0116_03 virathān rathinaś cakre gajān aśvāṃś ca bhārata 08,015.034d*0116_04 gajān bahubhir ānarchac charaiḥ saṃnataparvabhiḥ 08,015.034d*0116_05 atha drauṇir maheṣvāsaḥ pāṇḍyaṃ śatrunibarhaṇam 08,015.034d*0116_06 virathaṃ rathināṃ śreṣṭhaṃ nāhanad yuddhakāṅkṣayā 08,015.035a hateśvaro dantivaraḥ sukalpitas; tvarābhisṛṣṭaḥ pratiśarmago balī 08,015.035b*0117_01 tam ādravad drauṇiśarāhatas tvarañ 08,015.035b*0117_02 javena kṛtvā pratihastigarjitam 08,015.035b*0117_03 taṃ vāraṇaṃ vāraṇayuddhakovido 08,015.035b*0117_04 dvipottamaṃ parvatasānusaṃnibham 08,015.035c tam adhyatiṣṭhan malayeśvaro mahān; yathādriśṛṅgaṃ harir unnadaṃs tathā 08,015.036a sa tomaraṃ bhāskararaśmisaṃnibhaṃ; balāstrasargottamayatnamanyubhiḥ 08,015.036c sasarja śīghraṃ pratipīḍayan gajaṃ; guroḥ sutāyādripatīśvaro nadan 08,015.037a maṇipratānottamavajrahāṭakair; alaṃkṛtaṃ cāṃśukamālyamauktikaiḥ 08,015.037c hato 'sy asāv ity asakṛn mudā nadan; parābhinad drauṇivarāṅgabhūṣaṇam 08,015.038a tad arkacandragrahapāvakatviṣaṃ; bhṛśābhighātāt patitaṃ vicūrṇitam 08,015.038c mahendravajrābhihataṃ mahāvanaṃ; yathādriśṛṅgaṃ dharaṇītale tathā 08,015.039a tataḥ prajajvāla pareṇa manyunā; padāhato nāgapatir yathā tathā 08,015.039c samādadhe cāntakadaṇḍasaṃnibhān; iṣūn amitrāntakarāṃś caturdaśa 08,015.040a dvipasya pādāgrakarān sa pañcabhir; nṛpasya bāhū ca śiro 'tha ca tribhiḥ 08,015.040c jaghāna ṣaḍbhiḥ ṣaḍ ṛtūttamatviṣaḥ; sa pāṇḍyarājānucarān mahārathān 08,015.041a sudīrghavṛttau varacandanokṣitau; suvarṇamuktāmaṇivajrabhūṣitau 08,015.041c bhujau dharāyāṃ patitau nṛpasya tau; viveṣṭatus tārkṣyahatāv ivoragau 08,015.042a śiraś ca tat pūrṇaśaśiprabhānanaṃ; saroṣatāmrāyatanetram unnasam 08,015.042c kṣitau vibabhrāja patat sakuṇḍalaṃ; viśākhayor madhyagataḥ śaśī yathā 08,015.042d*0118_01 sa tu dvipaḥ pañcabhir uttameṣubhiḥ 08,015.042d*0118_02 kṛtaḥ ṣaḍaṃśaś caturo nṛpas tribhiḥ 08,015.042d*0118_03 kṛto daśāṃśaḥ kuśalena yudhyatā 08,015.042d*0118_04 yathā havis tad daśadaivataṃ tathā 08,015.042d*0118_05 sa pādaśo rākṣasabhojanān bahūn 08,015.042d*0118_06 pradāya pāṇḍyo 'śvamanuṣyakuñjarān 08,015.042d*0118_07 svadhām ivāpya jvalanaḥ pitṛpriyas 08,015.042d*0118_08 tataḥ praśāntaḥ salilapravāhataḥ 08,015.043a samāptavidyaṃ tu guroḥ sutaṃ nṛpaḥ; samāptakarmāṇam upetya te sutaḥ 08,015.043c suhṛdvṛto 'tyartham apūjayan mudā; jite balau viṣṇum ivāmareśvaraḥ 08,016.001 dhṛtarāṣṭra uvāca 08,016.001a pāṇḍye hate kim akarod arjuno yudhi saṃjaya 08,016.001c ekavīreṇa karṇena drāviteṣu pareṣu ca 08,016.002a samāptavidyo balavān yukto vīraś ca pāṇḍavaḥ 08,016.002c sarvabhūteṣv anujñātaḥ śaṃkareṇa mahātmanā 08,016.003a tasmān mahad bhayaṃ tīvram amitraghnād dhanaṃjayāt 08,016.003c sa yat tatrākarot pārthas tan mamācakṣva saṃjaya 08,016.004 saṃjaya uvāca 08,016.004a hate pāṇḍye 'rjunaṃ kṛṣṇas tvarann āha vaco hitam 08,016.004c paśyātimānyaṃ rājānam apayātāṃś ca pāṇḍavān 08,016.005a aśvatthāmnaś ca saṃkalpād dhatāḥ karṇena sṛñjayāḥ 08,016.005c tathāśvanaranāgānāṃ kṛtaṃ ca kadanaṃ mahat 08,016.005e ity ācaṣṭa sudurdharṣo vāsudevaḥ kirīṭine 08,016.006a etac chrutvā ca dṛṣṭvā ca bhrātur ghoraṃ mahad bhayam 08,016.006c vāhayāśvān hṛṣīkeśa kṣipram ity āha pāṇḍavaḥ 08,016.007a tataḥ prāyād dhṛṣīkeśo rathenāpratiyodhinā 08,016.007b*0119_01 tadā reṇuḥ samabhavat punas tatra mahāraṇe 08,016.007c dāruṇaś ca punas tatra prādurāsīt samāgamaḥ 08,016.007d*0120_01 tataḥ punaḥ samājagmur abhītāḥ kurupāṇḍavāḥ 08,016.007d*0120_02 bhīmasenamukhāḥ pārthāḥ sūtaputramukhā vayam 08,016.008a tataḥ pravavṛte bhūyaḥ saṃgrāmo rājasattama 08,016.008c karṇasya pāṇḍavānāṃ ca yamarāṣṭravivardhanaḥ 08,016.009a dhanūṃṣi bāṇān parighān asitomarapaṭṭiśān 08,016.009c musalāni bhuśuṇḍīś ca śaktiṛṣṭiparaśvadhān 08,016.010a gadāḥ prāsān asīn kuntān bhiṇḍipālān mahāṅkuśān 08,016.010c pragṛhya kṣipram āpetuḥ parasparajigīṣayā 08,016.011a bāṇajyātalaśabdena dyāṃ diśaḥ pradiśo viyat 08,016.011c pṛthivīṃ nemighoṣeṇa nādayanto 'bhyayuḥ parān 08,016.012a tena śabdena mahatā saṃhṛṣṭāś cakrur āhavam 08,016.012c vīrā vīrair mahāghoraṃ kalahāntaṃ titīrṣavaḥ 08,016.013a jyātalatradhanuḥśabdāḥ kuñjarāṇāṃ ca bṛṃhitam 08,016.013c tāḍitānāṃ ca patatāṃ ninādaḥ sumahān abhūt 08,016.014a bāṇaśabdāṃś ca vividhāñ śūrāṇām abhigarjatām 08,016.014c śrutvā śabdaṃ bhṛśaṃ tresur jaghnur mamluś ca bhārata 08,016.015a teṣāṃ nānadyatāṃ caiva śastravṛṣṭiṃ ca muñcatām 08,016.015c bahūn ādhirathiḥ karṇaḥ pramamātha raṇeṣubhiḥ 08,016.016a pañca pāñcālavīrāṇāṃ rathān daśa ca pañca ca 08,016.016c sāśvasūtadhvajān karṇaḥ śarair ninye yamakṣayam 08,016.017a yodhamukhyā mahāvīryāḥ pāṇḍūnāṃ karṇam āhave 08,016.017c śīghrāstrā divam āvṛtya parivavruḥ samantataḥ 08,016.018a tataḥ karṇo dviṣatsenāṃ śaravarṣair viloḍayan 08,016.018c vijagāhe 'ṇḍajāpūrṇāṃ padminīm iva yūthapaḥ 08,016.019a dviṣanmadhyam avaskandya rādheyo dhanur uttamam 08,016.019c vidhunvānaḥ śitair bāṇaiḥ śirāṃsy unmathya pātayat 08,016.019d*0121_01 hastinaḥ sumahāmātrān sāśvārohān hayān api 08,016.019d*0121_02 rathino 'py ekabāṇena bhramataś cāvapātayat 08,016.020a carmavarmāṇi saṃchindya nirvāpam iva dehinām 08,016.020c viṣehur nāsya saṃparkaṃ dvitīyasya patatriṇaḥ 08,016.021a varmadehāsumathanair dhanuṣaḥ pracyutaiḥ śaraiḥ 08,016.021c maurvyā talatrair nyavadhīt kaśayā vājino yathā 08,016.022a pāṇḍusṛñjayapāñcālāñ śaragocaram ānayat 08,016.022c mamarda karṇas tarasā siṃho mṛgagaṇān iva 08,016.023a tataḥ pāñcālaputrāś ca draupadeyāś ca māriṣa 08,016.023c yamau ca yuyudhānaś ca sahitāḥ karṇam abhyayuḥ 08,016.024a vyāyacchamānāḥ subhṛśaṃ kurupāṇḍavasṛñjayāḥ 08,016.024c priyān asūn raṇe tyaktvā yodhā jagmuḥ parasparam 08,016.025a susaṃnaddhāḥ kavacinaḥ saśirastrāṇabhūṣaṇāḥ 08,016.025c gadābhir musalaiś cānye parighaiś ca mahārathāḥ 08,016.026a samabhyadhāvanta bhṛśaṃ devā daṇḍair ivodyataiḥ 08,016.026c nadantaś cāhvayantaś ca pravalgantaś ca māriṣa 08,016.027a tato nijaghnur anyonyaṃ petuś cāhavatāḍitāḥ 08,016.027c vamanto rudhiraṃ gātrair vimastiṣkekṣaṇā yudhi 08,016.028a dantapūrṇaiḥ sarudhirair vaktrair dāḍimasaṃnibhaiḥ 08,016.028c jīvanta iva cāpy ete tasthuḥ śastropabṛṃhitāḥ 08,016.029a parasparaṃ cāpy apare paṭṭiśair asibhis tathā 08,016.029c śaktibhir bhiṇḍipālaiś ca nakharaprāsatomaraiḥ 08,016.030a tatakṣuś cicchiduś cānye bibhiduś cikṣipus tathā 08,016.030c saṃcakartuś ca jaghnuś ca kruddhā nirbibhiduś ca ha 08,016.031a petur anyonyanihatā vyasavo rudhirokṣitāḥ 08,016.031c kṣarantaḥ svarasaṃ raktaṃ prakṛtāś candanā iva 08,016.032a rathai rathā vinihatā hastinaś cāpi hastibhiḥ 08,016.032c narā naravaraiḥ petur aśvāś cāśvaiḥ sahasraśaḥ 08,016.033a dhvajāḥ śirāṃsi cchatrāṇi dvipahastā nṛṇāṃ bhujāḥ 08,016.033c kṣurair bhallārdhacandraiś ca chinnāḥ śastrāṇi tatyajuḥ 08,016.033d*0122_01 vadhyatāṃ dāruṇaḥ śabdaḥ patatāṃ stanatām api 08,016.033d*0122_02 narāśvebharathānāṃ hi narāśvebharathais tadā 08,016.034a narāṃś ca nāgāṃś ca rathān hayān mamṛdur āhave 08,016.034b*0123_01 tathā hatā rathāḥ petur aśvārohaiḥ sahasraśaḥ 08,016.034c aśvārohair hatāḥ śūrāś chinnahastāś ca dantinaḥ 08,016.035a sapatākā dhvajāḥ petur viśīrṇā iva parvatāḥ 08,016.035c pattibhiś ca samāplutya dviradāḥ syandanās tathā 08,016.036a prahatā hanyamānāś ca patitāś caiva sarvaśaḥ 08,016.036c aśvārohāḥ samāsādya tvaritāḥ pattibhir hatāḥ 08,016.036e sādibhiḥ pattisaṃghāś ca nihatā yudhi śerate 08,016.037a mṛditānīva padmāni pramlānā iva ca srajaḥ 08,016.037c hatānāṃ vadanāny āsan gātrāṇi ca mahāmate 08,016.038a rūpāṇy atyarthakāmyāni dviradāśvanṛṇāṃ nṛpa 08,016.038c samunnānīva vastrāṇi prāpur durdarśatāṃ param 08,016.038d*0124_01 tathaiva mukhavarṇaś ca keṣāṃ cit tatra dṛśyate 08,016.038d*0124_02 madād iva prasuptānāṃ vikṣiptābharaṇasrajām 08,017.001 saṃjaya uvāca 08,017.001a hastibhis tu mahāmātrās tava putreṇa coditāḥ 08,017.001c dhṛṣṭadyumnaṃ jighāṃsantaḥ kruddhāḥ pārṣatam abhyayuḥ 08,017.002a prācyāś ca dākṣiṇātyāś ca pravīrā gajayodhinaḥ 08,017.002c aṅgā vaṅgāś ca puṇḍrāś ca māgadhās tāmraliptakāḥ 08,017.003a mekalāḥ kośalā madrā daśārṇā niṣadhās tathā 08,017.003c gajayuddheṣu kuśalāḥ kaliṅgaiḥ saha bhārata 08,017.004a śaratomaranārācair vṛṣṭimanta ivāmbudāḥ 08,017.004c siṣicus te tataḥ sarve pāñcālācalam āhave 08,017.005a tān saṃmimardiṣur nāgān pārṣṇyaṅguṣṭhāṅkuśair bhṛśam 08,017.005c pothitān pārṣato bāṇair nārācaiś cābhyavīvṛṣat 08,017.006a ekaikaṃ daśabhiḥ ṣaḍbhir aṣṭābhir api bhārata 08,017.006c dviradān abhivivyādha kṣiptair girinibhāñ śaraiḥ 08,017.006e pracchādyamāno dviradair meghair iva divākaraḥ 08,017.007a paryāsuḥ pāṇḍupāñcālā nadanto niśitāyudhāḥ 08,017.007c tān nāgān abhivarṣanto jyātantrīśaranāditaiḥ 08,017.007d*0125_01 vīranṛtyaṃ pranṛtyantaḥ śūratālapracoditaiḥ 08,017.008a nakulaḥ sahadevaś ca draupadeyāḥ prabhadrakāḥ 08,017.008c sātyakiś ca śikhaṇḍī ca cekitānaś ca vīryavān 08,017.008d*0126_01 samantāt siṣicur vīrā meghās toyair ivācalān 08,017.009a te mlecchaiḥ preṣitā nāgā narān aśvān rathān api 08,017.009c hastair ākṣipya mamṛduḥ padbhiś cāpy atimanyavaḥ 08,017.010a bibhiduś ca viṣāṇāgraiḥ samākṣipya ca cikṣipuḥ 08,017.010c viṣāṇalagnaiś cāpy anye paripetur vibhīṣaṇāḥ 08,017.011a pramukhe vartamānaṃ tu dvipaṃ vaṅgasya sātyakiḥ 08,017.011c nārācenogravegena bhittvā marmaṇy apātayat 08,017.012a tasyāvarjitanāgasya dviradād utpatiṣyataḥ 08,017.012c nārācenābhinad vakṣaḥ so 'patad bhuvi sātyakeḥ 08,017.013a puṇḍrasyāpatato nāgaṃ calantam iva parvatam 08,017.013c sahadevaḥ prayatnāt tair nārācair vyahanat tribhiḥ 08,017.014a vipatākaṃ viyantāraṃ vivarmadhvajajīvitam 08,017.014c taṃ kṛtvā dviradaṃ bhūyaḥ sahadevo 'ṅgam abhyagāt 08,017.015a sahadevaṃ tu nakulo vārayitvāṅgam ārdayat 08,017.015c nārācair yamadaṇḍābhais tribhir nāgaṃ śatena ca 08,017.016a divākarakaraprakhyān aṅgaś cikṣepa tomarān 08,017.016c nakulāya śatāny aṣṭau tridhaikaikaṃ tu so 'cchinat 08,017.017a tathārdhacandreṇa śiras tasya ciccheda pāṇḍavaḥ 08,017.017c sa papāta hato mlecchas tenaiva saha dantinā 08,017.018a ācāryaputre nihate hastiśikṣāviśārade 08,017.018c aṅgāḥ kruddhā mahāmātrā nāgair nakulam abhyayuḥ 08,017.019a calatpatākaiḥ pramukhair hemakakṣyātanucchadaiḥ 08,017.019c mimardiśantas tvaritāḥ pradīptair iva parvataiḥ 08,017.020a mekalotkalakāliṅgā niṣādās tāmraliptakāḥ 08,017.020c śaratomaravarṣāṇi vimuñcanto jighāṃsavaḥ 08,017.021a taiś chādyamānaṃ nakulaṃ divākaram ivāmbudaiḥ 08,017.021c pari petuḥ susaṃrabdhāḥ pāṇḍupāñcālasomakāḥ 08,017.022a tatas tad abhavad yuddhaṃ rathināṃ hastibhiḥ saha 08,017.022c sṛjatāṃ śaravarṣāṇi tomarāṃś ca sahasraśaḥ 08,017.023a nāgānāṃ prasphuṭuḥ kumbhā marmāṇi vividhāni ca 08,017.023c dantāś caivātividdhānāṃ nārācair bhūṣaṇāni ca 08,017.024a teṣām aṣṭau mahānāgāṃś catuḥṣaṣṭyā sutejanaiḥ 08,017.024c sahadevo jaghānāśu te petuḥ saha sādibhiḥ 08,017.025a añjogatibhir āyamya prayatnād dhanur uttamam 08,017.025c nārācair ahanan nāgān nakulaḥ kuranandana 08,017.026a tataḥ śaineyapāñcālyau draupadeyāḥ prabhadrakāḥ 08,017.026c śikhaṇḍī ca mahānāgān siṣicuḥ śaravṛṣṭibhiḥ 08,017.027a te pāṇḍuyodhāmbudharaiḥ śatrudviradaparvatāḥ 08,017.027c bāṇavarṣair hatāḥ petur vajravarṣair ivācalāḥ 08,017.028a evaṃ hatvā tava gajāṃs te pāṇḍunarakuñjarāḥ 08,017.028c drutaṃ senām avaikṣanta bhinnakūlām ivāpagām 08,017.029a te tāṃ senām avālokya pāṇḍuputrasya sainikāḥ 08,017.029c vikṣobhayitvā ca punaḥ karṇam evābhidudruvuḥ 08,017.030a sahadevaṃ tataḥ kruddhaṃ dahantaṃ tava vāhinīm 08,017.030c duḥśāsano mahārāja bhrātā bhrātaram abhyayāt 08,017.031a tau sametau mahāyuddhe dṛṣṭvā tatra narādhipāḥ 08,017.031c siṃhanādaravāṃś cakrur vāsāṃsy ādudhuvuś ca ha 08,017.032a tato bhārata kruddhena tava putreṇa dhanvinā 08,017.032c pāṇḍuputras tribhir bāṇair vakṣasy abhihato balī 08,017.033a sahadevas tato rājan nārācena tavātmajam 08,017.033c viddhvā vivyādha saptatyā sārathiṃ ca tribhis tribhiḥ 08,017.034a duḥśāsanas tadā rājaṃś chittvā cāpaṃ mahāhave 08,017.034c sahadevaṃ trisaptatyā bāhvor urasi cārdayat 08,017.035a sahadevas tataḥ kruddhaḥ khaḍgaṃ gṛhya mahāhave 08,017.035c vyāvidhyata yudhāṃ śreṣṭhaḥ śrīmāṃs tava sutaṃ prati 08,017.036a samārgaṇagaṇaṃ cāpaṃ chittvā tasya mahān asiḥ 08,017.036c nipapāta tato bhūmau cyutaḥ sarpa ivāmbarāt 08,017.037a athānyad dhanur ādāya sahadevaḥ pratāpavān 08,017.037c duḥśāsanāya cikṣepa bāṇam antakaraṃ tataḥ 08,017.038a tam āpatantaṃ viśikhaṃ yamadaṇḍopamatviṣam 08,017.038c khaḍgena śitadhāreṇa dvidhā ciccheda kauravaḥ 08,017.038d*0127_01 tatas taṃ niśitaṃ khaḍgam āvidhya yudhi satvaraḥ 08,017.038d*0127_02 dhanuś cānyat samādāya śaraṃ jagrāha vīryavān 08,017.039a tam āpatantaṃ sahasā nistriṃśaṃ niśitaiḥ śaraiḥ 08,017.039c pātayām āsa samare sahadevo hasann iva 08,017.040a tato bāṇāṃś catuḥṣaṣṭiṃ tava putro mahāraṇe 08,017.040c sahadevarathe tūrṇaṃ pātayām āsa bhārata 08,017.041a tāñ śarān samare rājan vegenāpatato bahūn 08,017.041c ekaikaṃ pañcabhir bāṇaiḥ sahadevo nyakṛntata 08,017.042a sa nivārya mahābāṇāṃs tava putreṇa preṣitān 08,017.042c athāsmai subahūn bāṇān mādrīputraḥ samācinot 08,017.042c*0128_01 **** **** preṣayām āsa saṃyuge 08,017.042c*0128_02 tān bāṇāṃs tava putro 'pi chittvaikaikaṃ tribhiḥ śaraiḥ 08,017.042c*0128_03 nanāda sumahānādaṃ dārayāṇo vasuṃdharām 08,017.042c*0128_04 tato duḥśāsano rājan viddhvā pāṇḍusutaṃ raṇe 08,017.042c*0128_05 sārathiṃ navabhir bāṇair 08,017.043a tataḥ kruddho mahārāja sahadevaḥ pratāpavān 08,017.043c samādhatta śaraṃ ghoraṃ mṛtyukālāntakopamam 08,017.043e vikṛṣya balavac cāpaṃ tava putrāya so 'sṛjat 08,017.044a sa taṃ nirbhidya vegena bhittvā ca kavacaṃ mahat 08,017.044c prāviśad dharaṇīṃ rājan valmīkam iva pannagaḥ 08,017.044e tataḥ sa mumuhe rājaṃs tava putro mahārathaḥ 08,017.045a mūḍhaṃ cainaṃ samālakṣya sārathis tvarito ratham 08,017.045c apovāha bhṛśaṃ trasto vadhyamānaṃ śitaiḥ śaraiḥ 08,017.045d*0129_01 nādas tu sumahān āsīn nādayan vai vasuṃdharām 08,017.046a parājitya raṇe taṃ tu pāṇḍavaḥ pāṇḍupūrvaja 08,017.046c duryodhanabalaṃ hṛṣṭaḥ prāmathad vai samantataḥ 08,017.047a pipīlikāpuṭaṃ rājan yathāmṛdnān naro ruṣā 08,017.047c tathā sā kauravī senā mṛditā tena bhārata 08,017.048a nakulaṃ rabhasaṃ yuddhe dārayantaṃ varūthinīm 08,017.048c karṇo vaikartano rājan vārayām āsa vai tadā 08,017.049a nakulaś ca tadā karṇaṃ prahasann idam abravīt 08,017.049c cirasya bata dṛṣṭo 'haṃ daivataiḥ saumyacakṣuṣā 08,017.050a yasya me tvaṃ raṇe pāpa cakṣurviṣayam āgataḥ 08,017.050c tvaṃ hi mūlam anarthānāṃ vairasya kalahasya ca 08,017.051a tvaddoṣāt kuravaḥ kṣīṇāḥ samāsādya parasparam 08,017.051c tvām adya samare hatvā kṛtakṛtyo 'smi vijvaraḥ 08,017.052a evam uktaḥ pratyuvāca nakulaṃ sūtanandanaḥ 08,017.052c sadṛśaṃ rājaputrasya dhanvinaś ca viśeṣataḥ 08,017.053a praharasva raṇe bāla paśyāmas tava pauruṣam 08,017.053c karma kṛtvā raṇe śūra tataḥ katthitum arhasi 08,017.054a anuktvā samare tāta śūrā yudhyanti śaktitaḥ 08,017.054c sa yudhyasva mayā śaktyā vineṣye darpam adya te 08,017.055a ity uktvā prāharat tūrṇaṃ pāṇḍuputrāya sūtajaḥ 08,017.055c vivyādha cainaṃ samare trisaptatyā śilīmukhaiḥ 08,017.056a nakulas tu tato viddhaḥ sūtaputreṇa bhārata 08,017.056c aśītyāśīviṣaprakhyaiḥ sūtaputram avidhyata 08,017.057a tasya karṇo dhanuś chittvā svarṇapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ 08,017.057c triṃśatā parameṣvāsaḥ śaraiḥ pāṇḍavam ārdayat 08,017.058a te tasya kavacaṃ bhittvā papuḥ śoṇitam āhave 08,017.058c āśīviṣā yathā nāgā bhittvā gāṃ salilaṃ papuḥ 08,017.059a athānyad dhanur ādāya hemapṛṣṭhaṃ durāsadam 08,017.059c karṇaṃ vivyādha viṃśatyā sārathiṃ ca tribhiḥ śaraiḥ 08,017.060a tataḥ kruddho mahārāja nakulaḥ paravīrahā 08,017.060c kṣurapreṇa sutīkṣṇena karṇasya dhanur acchinat 08,017.061a athainaṃ chinnadhanvānaṃ sāyakānāṃ śatais tribhiḥ 08,017.061c ājaghne prahasan vīraḥ sarvalokamahāratham 08,017.062a karṇam abhyarditaṃ dṛṣṭvā pāṇḍuputreṇa māriṣa 08,017.062c vismayaṃ paramaṃ jagmū rathinaḥ saha daivataiḥ 08,017.063a athānyad dhanur ādāya karṇo vaikartanas tadā 08,017.063c nakulaṃ pañcabhir bāṇair jatrudeśe samārdayat 08,017.064a uraḥsthair atha tair bāṇair mādrīputro vyarocata 08,017.064c svaraśmibhir ivādityo bhuvane visṛjan prabhām 08,017.065a nakulas tu tataḥ karṇaṃ viddhvā saptabhir āyasaiḥ 08,017.065c athāsya dhanuṣaḥ koṭiṃ punaś ciccheda māriṣa 08,017.066a so 'nyat kārmukam ādāya samare vegavattaram 08,017.066c nakulasya tato bāṇaiḥ sarvato 'vārayad diśaḥ 08,017.067a saṃchādyamānaḥ sahasā karṇacāpacyutaiḥ śaraiḥ 08,017.067c ciccheda sa śarāṃs tūrṇaṃ śarair eva mahārathaḥ 08,017.068a tato bāṇamayaṃ jālaṃ vitataṃ vyomny adṛśyata 08,017.068c khadyotānāṃ gaṇair eva saṃpatadbhir yathā nabhaḥ 08,017.069a tair vimuktaiḥ śaraśataiś chāditaṃ gaganaṃ tadā 08,017.069c śalabhānāṃ yathā vrātais tadvad āsīt samākulam 08,017.070a te śarā hemavikṛtāḥ saṃpatanto muhur muhuḥ 08,017.070c śreṇīkṛtā abhāsanta haṃsāḥ śreṇīgatā iva 08,017.071a bāṇajālāvṛte vyomni chādite ca divākare 08,017.071c samasarpat tato bhūtaṃ kiṃ cid eva viśāṃ pate 08,017.072a niruddhe tatra mārge tu śarasaṃghaiḥ samantataḥ 08,017.072c vyarocatāṃ mahābhāgau bālasūryāv ivoditau 08,017.073a karṇacāpacyutair bāṇair vadhyamānās tu somakāḥ 08,017.073c avālīyanta rājendra vedanārtāḥ śarārditāḥ 08,017.074a nakulasya tathā bāṇair vadhyamānā camūs tava 08,017.074c vyaśīryata diśo rājan vātanunnā ivāmbudāḥ 08,017.075a te sene vadhyamāne tu tābhyāṃ divyair mahāśaraiḥ 08,017.075c śarapātam apakramya tataḥ prekṣakavat sthite 08,017.076a protsārite jane tasmin karṇapāṇḍavayoḥ śaraiḥ 08,017.076c vivyādhāte mahātmānāv anyonyaṃ śaravṛṣṭibhiḥ 08,017.077a nidarśayantau tv astrāṇi divyāni raṇamūrdhani 08,017.077c chādayantau ca sahasā parasparavadhaiṣiṇau 08,017.078a nakulena śarā muktāḥ kaṅkabarhiṇavāsasaḥ 08,017.078c te tu karṇam avacchādya vyatiṣṭhanta yathā pare 08,017.078d*0130_01 tathaiva sūtaputreṇa preṣitāḥ paramāhave 08,017.078d*0130_02 pāṇḍuputram avacchādya vyatiṣṭhantāmbare śarāḥ 08,017.079a śaraveśmapraviṣṭau tau dadṛśāte na kaiś cana 08,017.079c candrasūryau yathā rājaṃś chādyamānau jalāgame 08,017.080a tataḥ kruddho raṇe karṇaḥ kṛtvā ghorataraṃ vapuḥ 08,017.080c pāṇḍavaṃ chādayām āsa samantāc charavṛṣṭibhiḥ 08,017.081a sa cchādyamānaḥ samare sūtaputreṇa pāṇḍavaḥ 08,017.081c na cakāra vyathāṃ rājan bhāskaro jaladair yathā 08,017.082a tataḥ prahasyādhirathiḥ śarajālāni māriṣa 08,017.082c preṣayām āsa samare śataśo 'tha sahasraśaḥ 08,017.083a ekacchāyam abhūt sarvaṃ tasya bāṇair mahātmanaḥ 08,017.083c abhracchāyeva saṃjajñe saṃpatadbhiḥ śarottamaiḥ 08,017.084a tataḥ karṇo mahārāja dhanuś chittvā mahātmanaḥ 08,017.084c sārathiṃ pātayām āsa rathanīḍād dhasann iva 08,017.085a tathāśvāṃś caturaś cāsya caturbhir niśitaiḥ śaraiḥ 08,017.085c yamasya sadanaṃ tūrṇaṃ preṣayām āsa bhārata 08,017.086a athāsya taṃ rathaṃ tūrṇaṃ tilaśo vyadhamac charaiḥ 08,017.086c patākāṃ cakrarakṣau ca dhvajaṃ khaḍgaṃ ca māriṣa 08,017.086e śatacandraṃ tataś carma sarvopakaraṇāni ca 08,017.086f*0131_01 suvarṇavikṛtaṃ tac ca dhanuḥ saśaram āhave 08,017.087a hatāśvo virathaś caiva vivarmā ca viśāṃ pate 08,017.087c avatīrya rathāt tūrṇaṃ parighaṃ gṛhya viṣṭhitaḥ 08,017.088a tam udyataṃ mahāghoraṃ parighaṃ tasya sūtajaḥ 08,017.088c vyahanat sāyakai rājañ śataśo 'tha sahasraśaḥ 08,017.089a vyāyudhaṃ cainam ālakṣya śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ 08,017.089c ārdayad bahuśaḥ karṇo na cainaṃ samapīḍayat 08,017.090a sa vadhyamānaḥ samare kṛtāstreṇa balīyasā 08,017.090c prādravat sahasā rājan nakulo vyākulendriyaḥ 08,017.091a tam abhidrutya rādheyaḥ prahasan vai punaḥ punaḥ 08,017.091c sajyam asya dhanuḥ kaṇṭhe so 'vāsṛjata bhārata 08,017.092a tataḥ sa śuśubhe rājan kaṇṭhāsaktamahādhanuḥ 08,017.092c pariveṣam anuprāpto yathā syād vyomni candramāḥ 08,017.092e yathaiva ca sito meghaḥ śakracāpena śobhitaḥ 08,017.092f*0132_01 aśobhata mahārāja pāṇḍuputras tathā raṇe 08,017.093a tam abravīt tadā karṇo vyarthaṃ vyāhṛtavān asi 08,017.093c vadedānīṃ punar hṛṣṭo vadhyaṃ māṃ tvaṃ punaḥ punaḥ 08,017.094a mā yotsīr gurubhiḥ sārdhaṃ balavadbhiś ca pāṇḍava 08,017.094c sadṛśais tāta yudhyasva vrīḍāṃ mā kuru pāṇḍava 08,017.094e gṛhaṃ vā gaccha mādreya yatra vā kṛṣṇaphalgunau 08,017.095a evam uktvā mahārāja vyasarjayata taṃ tataḥ 08,017.095c vadhaprāptaṃ tu taṃ rājan nāvadhīt sūtanandanaḥ 08,017.095e smṛtvā kuntyā vaco rājaṃs tata enaṃ vyasarjayat 08,017.096a visṛṣṭaḥ pāṇḍavo rājan sūtaputreṇa dhanvinā 08,017.096c vrīḍann iva jagāmātha yudhiṣṭhirarathaṃ prati 08,017.097a āruroha rathaṃ cāpi sūtaputrapratāpitaḥ 08,017.097c niḥśvasan duḥkhasaṃtaptaḥ kumbhe kṣipta ivoragaḥ 08,017.098a taṃ visṛjya raṇe karṇaḥ pāñcālāṃs tvarito yayau 08,017.098c rathenātipatākena candravarṇahayena ca 08,017.099a tatrākrando mahān āsīt pāṇḍavānāṃ viśāṃ pate 08,017.099c dṛṣṭvā senāpatiṃ yāntaṃ pāñcālānāṃ rathavrajān 08,017.100a tatrākaron mahārāja kadanaṃ sūtanandanaḥ 08,017.100c madhyaṃ gate dinakare cakravat pracaran prabhuḥ 08,017.101a bhagnacakrai rathaiḥ ke cic chinnadhvajapatākibhiḥ 08,017.101c sasūtair hatasūtaiś ca bhagnākṣaiś caiva māriṣa 08,017.101e hriyamāṇān apaśyāma pāñcālānāṃ rathavrajān 08,017.102a tatra tatra ca saṃbhrāntā vicerur mattakuñjarāḥ 08,017.102c davāgninā parītāṅgā yathaiva syur mahāvane 08,017.103a bhinnakumbhā virudhirāś chinnahastāś ca vāraṇāḥ 08,017.103c bhinnagātravarāś caiva cchinnavālāś ca māriṣa 08,017.103e chinnābhrāṇīva saṃpetur vadhyamānā mahātmanā 08,017.104a apare trāsitā nāgā nārācaśatatomaraiḥ 08,017.104c tam evābhimukhā yānti śalabhā iva pāvakam 08,017.105a apare niṣṭanantaḥ sma vyadṛśyanta mahādvipāḥ 08,017.105c kṣarantaḥ śoṇitaṃ gātrair nagā iva jalaplavam 08,017.106a uraśchadair vimuktāś ca vālabandhaiś ca vājinaḥ 08,017.106c rājataiś ca tathā kāṃsyaiḥ sauvarṇaiś caiva bhūṣaṇaiḥ 08,017.107a hīnā āstaraṇaiś caiva khalīnaiś ca vivarjitāḥ 08,017.107c cāmaraiś ca kuthābhiś ca tūṇīraiḥ patitair api 08,017.108a nihataiḥ sādibhiś caiva śūrair āhavaśobhibhiḥ 08,017.108b*0133_01 vātāyamānān sahasā prapaśyāma hayottamān 08,017.108c apaśyāma raṇe tatra bhrāmyamāṇān hayottamān 08,017.109a prāsaiḥ khaḍgaiś ca saṃsyūtān ṛṣṭibhiś ca narādhipa 08,017.109c hayayodhān apaśyāma kañcukoṣṇīṣadhāriṇaḥ 08,017.109d*0134_01 nihatān vadhyamānāṃś ca vepamānāṃś ca bhārata 08,017.109d*0135_01 nānāṅgāvayavair hīnāṃs tatra tatraiva bhārata 08,017.109d*0136_01 vihayān sahayāṃś cāpi veṣṭamānāṃs tatas tataḥ 08,017.110a rathān hemapariṣkārān suyuktāñ javanair hayaiḥ 08,017.110c bhramamāṇān apaśyāma hateṣu rathiṣu drutam 08,017.111a bhagnākṣakūbarān kāṃś cic chinnacakrāṃś ca māriṣa 08,017.111c vipatākādhvajāṃś cānyāñ chinneṣāyugabandhurān 08,017.112a vihīnān rathinas tatra dhāvamānān samantataḥ 08,017.112b*0137_01 rathāṃs tu tatra vicchinnāṃs tilaśaḥ karṇavikramaiḥ 08,017.112c sūryaputraśarais trastān apaśyāma viśāṃ pate 08,017.113a viśastrāṃś ca tathaivānyān saśastrāṃś ca bahūn hatān 08,017.113c tāvakāñ jālasaṃchannān uroghaṇṭāvibhūṣitān 08,017.114a nānāvarṇavicitrābhiḥ patākābhir alaṃkṛtān 08,017.114c padātīn anvapaśyāma dhāvamānān samantataḥ 08,017.115a śirāṃsi bāhūn ūrūṃś ca chinnān anyāṃs tathā yudhi 08,017.115b*0138_01 chinnāñ śarais tathā bāhūn ūrūś cāpāñ janādhipa 08,017.115b*0139_01 śirobhir bāhubhiś chinnaiś citrair ūrubhir eva ca 08,017.115c karṇacāpacyutair bāṇair apaśyāma vinākṛtān 08,017.116a mahān vyatikaro raudro yodhānām anvadṛśyata 08,017.116c karṇasāyakanunnānāṃ hatānāṃ niśitaiḥ śaraiḥ 08,017.117a te vadhyamānāḥ samare sūtaputreṇa sṛñjayāḥ 08,017.117c tam evābhimukhā yānti pataṃgā iva pāvakam 08,017.118a taṃ dahantam anīkāni tatra tatra mahāratham 08,017.118c kṣatriyā varjayām āsur yugāntāgnim ivolbaṇam 08,017.119a hataśeṣās tu ye vīrāḥ pāñcālānāṃ mahārathāḥ 08,017.119c tān prabhagnān drutān karṇaḥ pṛṣṭhato vikirañ śaraiḥ 08,017.119e abhyadhāvata tejasvī viśīrṇakavacadhvajān 08,017.120a tāpayām āsa tān bāṇaiḥ sūtaputro mahārathaḥ 08,017.120c madhyaṃdinam anuprāpto bhūtānīva tamonudaḥ 08,018.001 saṃjaya uvāca 08,018.001a yuyutsuṃ tava putraṃ tu prādravantaṃ mahad balam 08,018.001c ulūko 'bhyapatat tūrṇaṃ tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt 08,018.002a yuyutsus tu tato rājañ śitadhāreṇa patriṇā 08,018.002c ulūkaṃ tāḍayām āsa vajreṇendra ivācalam 08,018.003a ulūkas tu tataḥ kruddhas tava putrasya saṃyuge 08,018.003c kṣurapreṇa dhanuś chittvā tāḍayām āsa karṇinā 08,018.004a tad apāsya dhanuś chinnaṃ yuyutsur vegavattaram 08,018.004c anyad ādatta sumahac cāpaṃ saṃraktalocanaḥ 08,018.005a śākuniṃ ca tataḥ ṣaṣṭyā vivyādha bharatarṣabha 08,018.005c sārathiṃ tribhir ānarchat taṃ ca bhūyo vyavidhyata 08,018.006a ulūkas taṃ tu viṃśatyā viddhvā hemavibhūṣitaiḥ 08,018.006c athāsya samare kruddho dhvajaṃ ciccheda kāñcanam 08,018.007a sa cchinnayaṣṭiḥ sumahāñ śīryamāṇo mahādhvajaḥ 08,018.007c papāta pramukhe rājan yuyutsoḥ kāñcanojjvalaḥ 08,018.008a dhvajam unmathitaṃ dṛṣṭvā yuyutsuḥ krodhamūrchitaḥ 08,018.008c ulūkaṃ pañcabhir bāṇair ājaghāna stanāntare 08,018.009a ulūkas tasya bhallena tailadhautena māriṣa 08,018.009c śiraś ciccheda sahasā yantur bharatasattama 08,018.009d*0140_01 tac chinnam apatad bhūmau yuyutsoḥ sārathes tadā 08,018.009d*0140_02 tārārūpaṃ yathā citraṃ nipapāta mahītale 08,018.009d*0141_01 yantuś ciccheda samare śiraḥ krodhasamanvitaḥ 08,018.010a jaghāna caturo 'śvāṃś ca taṃ ca vivyādha pañcabhiḥ 08,018.010c so 'tividdho balavatā pratyapāyād rathāntaram 08,018.011a taṃ nirjitya raṇe rājann ulūkas tvarito yayau 08,018.011c pāñcālān sṛñjayāṃś caiva vinighnan niśitaiḥ śaraiḥ 08,018.012a śatānīkaṃ mahārāja śrutakarmā sutas tava 08,018.012c vyaśvasūtarathaṃ cakre nimeṣārdhād asaṃbhramam 08,018.013a hatāśve tu rathe tiṣṭhañ śatānīko mahābalaḥ 08,018.013c gadāṃ cikṣepa saṃkruddhas tava putrasya māriṣa 08,018.014a sā kṛtvā syandanaṃ bhasma hayāṃś caiva sasārathīn 08,018.014c papāta dharaṇīṃ tūrṇaṃ dārayantīva bhārata 08,018.015a tāv ubhau virathau vīrau kurūṇāṃ kīrtivardhanau 08,018.015c apākrametāṃ yuddhārtau prekṣamāṇau parasparam 08,018.016a putras tu tava saṃbhrānto vivitso ratham āviśat 08,018.016c śatānīko 'pi tvaritaḥ prativindhyarathaṃ gataḥ 08,018.017a sutasomas tu śakuniṃ vivyādha niśitaiḥ śaraiḥ 08,018.017c nākampayata saṃrabdho vāryogha iva parvatam 08,018.018a sutasomas tu taṃ dṛṣṭvā pitur atyantavairiṇam 08,018.018c śarair anekasāhasraiś chādayām āsa bhārata 08,018.019a tāñ śarāñ śakunis tūrṇaṃ cicchedānyaiḥ patatribhiḥ 08,018.019c laghvastraś citrayodhī ca jitakāśī ca saṃyuge 08,018.020a nivārya samare cāpi śarāṃs tān niśitaiḥ śaraiḥ 08,018.020c ājaghāna susaṃkruddhaḥ sutasomaṃ tribhiḥ śaraiḥ 08,018.021a tasyāśvān ketanaṃ sūtaṃ tilaśo vyadhamac charaiḥ 08,018.021c syālas tava mahāvīryas tatas te cukruśur janāḥ 08,018.022a hatāśvo virathaś caiva chinnadhanvā ca māriṣa 08,018.022c dhanvī dhanurvaraṃ gṛhya rathād bhūmāv atiṣṭhata 08,018.022e vyasṛjat sāyakāṃś caiva svarṇapuṅkhāñ śilāśitān 08,018.023a chādayām āsur atha te tava syālasya taṃ ratham 08,018.023c pataṃgānām iva vrātāḥ śaravrātā mahāratham 08,018.024a rathopasthān samīkṣyāpi vivyathe naiva saubalaḥ 08,018.024c pramṛdnaṃś ca śarāṃs tāṃs tāñ śaravrātair mahāyaśāḥ 08,018.025a tatrātuṣyanta yodhāś ca siddhāś cāpi divi sthitāḥ 08,018.025c sutasomasya tat karma dṛṣṭvāśraddheyam adbhutam 08,018.025e rathasthaṃ nṛpatiṃ taṃ tu padātiḥ sann ayodhayat 08,018.026a tasya tīkṣṇair mahāvegair bhallaiḥ saṃnataparvabhiḥ 08,018.026c vyahanat kārmukaṃ rājā tūṇīraṃ caiva sarvaśaḥ 08,018.027a sa cchinnadhanvā samare khaḍgam udyamya nānadan 08,018.027c vaiḍūryotpalavarṇābhaṃ hastidantamayatsarum 08,018.028a bhrāmyamāṇaṃ tatas taṃ tu vimalāmbbaravarcasam 08,018.028c kālopamaṃ tato mene sutasomasya dhīmataḥ 08,018.029a so 'carat sahasā khaḍgī maṇḍalāni sahasraśaḥ 08,018.029c caturviṃśan mahārāja śikṣābalasamanvitaḥ 08,018.029d*0142_01 bhrāntam udbhrāntam āviddham āplutaṃ viplutaṃ sṛtam 08,018.029d*0142_02 saṃpātaṃ samudīryaṃ ca darśayām āsa saṃyuge 08,018.030a saubalas tu tatas tasya śarāṃś cikṣepa vīryavān 08,018.030c tān āpatata evāśu ciccheda paramāsinā 08,018.031a tataḥ kruddho mahārāja saubalaḥ paravīrahā 08,018.031c prāhiṇot sutasomasya śarān āśīviṣopamān 08,018.032a ciccheda tāṃś ca khaḍgena śikṣayā ca balena ca 08,018.032c darśayaṃl lāghavaṃ yuddhe tārkṣyavīryasamadyutiḥ 08,018.033a tasya saṃcarato rājan maṇḍalāvartane tadā 08,018.033c kṣurapreṇa sutīkṣṇena khaḍgaṃ ciccheda suprabham 08,018.034a sa cchinnaḥ sahasā bhūmau nipapāta mahān asiḥ 08,018.034c avaśasya sthitaṃ haste taṃ khaḍgaṃ satsaruṃ tadā 08,018.035a chinnam ājñāya nistriṃśam avaplutya padāni ṣaṭ 08,018.035b*0143_01 so 'nyat kārmukam ādāya sudṛḍhaṃ vegavattaram 08,018.035c prāvidhyata tataḥ śeṣaṃ sutasomo mahārathaḥ 08,018.036a sa cchittvā saguṇaṃ cāpaṃ raṇe tasya mahātmanaḥ 08,018.036c papāta dharaṇīṃ tūrṇaṃ svarṇavajravibhūṣitaḥ 08,018.036e sutasomas tato 'gacchac chrutakīrter mahāratham 08,018.037a saubalo 'pi dhanur gṛhya ghoram anyat suduḥsaham 08,018.037c abhyayāt pāṇḍavānīkaṃ nighnañ śatrugaṇān bahūn 08,018.038a tatra nādo mahān āsīt pāṇḍavānāṃ viśāṃ pate 08,018.038c saubalaṃ samare dṛṣṭvā vicarantam abhītavat 08,018.039a tāny anīkāni dṛptāni śastravanti mahānti ca 08,018.039c drāvyamāṇāny adṛśyanta saubalena mahātmanā 08,018.040a yathā daityacamūṃ rājan devarājo mamarda ha 08,018.040c tathaiva pāṇḍavīṃ senāṃ saubaleyo vyanāśayat 08,018.041a dhṛṣṭadyumnaṃ kṛpo rājan vārayām āsa saṃyuge 08,018.041c yathā dṛptaṃ vane nāgaṃ śarabho vārayed yudhi 08,018.042a niruddhaḥ pārṣatas tena gautamena balīyasā 08,018.042c padāt padaṃ vicalituṃ nāśaknot tatra bhārata 08,018.043a gautamasya vapur dṛṣṭvā dhṛṣṭadyumnarathaṃ prati 08,018.043c vitresuḥ sarvabhūtāni kṣayaṃ prāptaṃ ca menire 08,018.044a tatrāvocan vimanaso rathinaḥ sādinas tathā 08,018.044c droṇasya nidhane nūnaṃ saṃkruddho dvipadāṃ varaḥ 08,018.045a śāradvato mahātejā divyāstravid udāradhīḥ 08,018.045c api svasti bhaved adya dhṛṣṭadyumnasya gautamāt 08,018.046a apīyaṃ vāhinī kṛtsnā mucyeta mahato bhayāt 08,018.046c apy ayaṃ brāhmaṇaḥ sarvān na no hanyāt samāgatān 08,018.047a yādṛśaṃ dṛśyate rūpam antakapratimaṃ bhṛśam 08,018.047c gamiṣyaty adya padavīṃ bhāradvājasya saṃyuge 08,018.048a ācāryaḥ kṣiprahastaś ca vijayī ca sadā yudhi 08,018.048c astravān vīryasaṃpannaḥ krodhena ca samanvitaḥ 08,018.049a pārṣataś ca bhṛśaṃ yuddhe vimukho 'dyāpi lakṣyate 08,018.049c ity evaṃ vividhā vācas tāvakānāṃ paraiḥ saha 08,018.049d*0144_01 vyaśrūyanta mahārāja tayos tatra samāgame 08,018.049d*0145_01 vicerus tatra samare gautamād bhayaśaṃsakāḥ 08,018.050a viniḥśvasya tataḥ kruddhaḥ kṛpaḥ śāradvato nṛpa 08,018.050c pārṣataṃ chādayām āsa niśceṣṭaṃ sarvamarmasu 08,018.051a sa vadhyamānaḥ samare gautamena mahātmanā 08,018.051c kartavyaṃ na prajānāti mohitaḥ paramāhave 08,018.052a tam abravīt tato yantā kaccit kṣemaṃ nu pārṣata 08,018.052c īdṛśaṃ vyasanaṃ yuddhe na te dṛṣṭaṃ kadā cana 08,018.053a daivayogāt tu te bāṇā nātaran marmabhedinaḥ 08,018.053c preṣitā dvijamukhyena marmāṇy uddiśya sarvaśaḥ 08,018.054a vyāvartaye tatra rathaṃ nadīvegam ivārṇavāt 08,018.054c avadhyaṃ brāhmaṇaṃ manye yena te vikramo hataḥ 08,018.055a dhṛṣṭadyumnas tato rājañ śanakair abravīd vacaḥ 08,018.055c muhyate me manas tāta gātre svedaś ca jāyate 08,018.056a vepathuṃ ca śarīre me romaharṣaṃ ca paśya vai 08,018.056c varjayan brāhmaṇaṃ yuddhe śanair yāhi yato 'cyutaḥ 08,018.057a arjunaṃ bhīmasenaṃ vā samare prāpya sārathe 08,018.057c kṣemam adya bhaved yantar iti me naiṣṭhikī matiḥ 08,018.058a tataḥ prāyān mahārāja sārathis tvarayan hayān 08,018.058c yato bhīmo maheṣvāso yuyudhe tava sainikaiḥ 08,018.059a pradrutaṃ tu rathaṃ dṛṣṭvā dhṛṣṭadyumnasya māriṣa 08,018.059c kirañ śaraśatāny eva gautamo 'nuyayau tadā 08,018.060a śaṅkhaṃ ca pūrayām āsa muhur muhur ariṃdamaḥ 08,018.060c pārṣataṃ prādravad yantaṃ mahendra iva śambaram 08,018.061a śikhaṇḍinaṃ tu samare bhīṣmamṛtyuṃ durāsadam 08,018.061c hārdikyo vārayām āsa smayann iva muhur muhuḥ 08,018.062a śikhaṇḍī ca samāsādya hṛdikānāṃ mahāratham 08,018.062c pañcabhir niśitair bhallair jatrudeśe samārdayat 08,018.063a kṛtavarmā tu saṃkruddho bhittvā ṣaṣṭibhir āśugaiḥ 08,018.063c dhanur ekena ciccheda hasan rājan mahārathaḥ 08,018.064a athānyad dhanur ādāya drupadasyātmajo balī 08,018.064c tiṣṭha tiṣṭheti saṃkruddho hārdikyaṃ pratyabhāṣata 08,018.065a tato 'sya navatiṃ bāṇān rukmapuṅkhān sutejanān 08,018.065c preṣayām āsa rājendra te 'syābhraśyanta varmaṇaḥ 08,018.066a vitathāṃs tān samālakṣya patitāṃś ca mahītale 08,018.066c kṣurapreṇa sutīkṣṇena kārmukaṃ cicchide balī 08,018.067a athainaṃ chinnadhanvānaṃ bhagnaśṛṅgam ivarṣabham 08,018.067c aśītyā mārgaṇaiḥ kruddho bāhvor urasi cārdayat 08,018.068a kṛtavarmā tu saṃkruddho mārgaṇaiḥ kṛtavikṣataḥ 08,018.068b*0146_01 vavāma rudhiraṃ gātraiḥ kumbhavaktrād ivodakam 08,018.068b*0146_02 rudhireṇa pariklinnaḥ kṛtavarmā tv arājata 08,018.068b*0146_03 varṣeṇa kledito rājan yathā gairikaparvataḥ 08,018.068c dhanur anyat samādāya samārgaṇagaṇaṃ prabho 08,018.068e śikhaṇḍinaṃ bāṇavaraiḥ skandhadeśe 'bhyatāḍayat 08,018.069a skandhadeśe sthitair bāṇaiḥ śikhaṇḍī ca rarāja ha 08,018.069c śākhāpratānair vimalaiḥ sumahān sa yathā drumaḥ 08,018.070a tāv anyonyaṃ bhṛśaṃ viddhvā rudhireṇa samukṣitau 08,018.070b*0147_01 poplūyamānau hi yathā mahāntau śoṇitahrade 08,018.070b*0147_02 tadvad virejatur vīrau śoṇitena pariplutau 08,018.070b*0147_03 yathā ca kiṃśukau phullau puṣyamāse 'bhyupāgatau 08,018.070b*0147_04 rudhirokṣitasarvāṅgau raktacandanarūṣitau 08,018.070b*0147_05 bhujagāv iva saṃkruddhau rejatus tau narottamau 08,018.070b*0147_06 tāv ubhau śaranunnāṅgau parasparaśarakṣatau 08,018.070c anyonyaśṛṅgābhihatau rejatur vṛṣabhāv iva 08,018.071a anyonyasya vadhe yatnaṃ kurvāṇau tau mahārathau 08,018.071c rathābhyāṃ ceratus tatra maṇḍalāni sahasraśaḥ 08,018.072a kṛtavarmā mahārāja pārṣataṃ niśitaiḥ śaraiḥ 08,018.072c raṇe vivyādha saptatyā svarṇapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ 08,018.073a tato 'sya samare bāṇaṃ bhojaḥ praharatāṃ varaḥ 08,018.073c jīvitāntakaraṃ ghoraṃ vyasṛjat tvarayānvitaḥ 08,018.074a sa tenābhihato rājan mūrchām āśu samāviśat 08,018.074c dhvajayaṣṭiṃ ca sahasā śiśriye kaśmalāvṛtaḥ 08,018.075a apovāha raṇāt taṃ tu sārathī rathināṃ varam 08,018.075c hārdikyaśarasaṃtaptaṃ niḥśvasantaṃ punaḥ punaḥ 08,018.076a parājite tataḥ śūre drupadasya sute prabho 08,018.076c prādravat pāṇḍavī senā vadhyamānā samantataḥ 08,019.001 saṃjaya uvāca 08,019.001a śvetāśvo 'pi mahārāja vyadhamat tāvakaṃ balam 08,019.001c yathā vāyuḥ samāsādya tūlarāśiṃ samantataḥ 08,019.002a pratyudyayus trigartās taṃ śibayaḥ kauravaiḥ saha 08,019.002c śālvāḥ saṃśaptakāś caiva nārāyaṇabalaṃ ca yat 08,019.003a satyasenaḥ satyakīrtir mitradevaḥ śrutaṃjayaḥ 08,019.003c sauśrutiś citrasenaś ca mitravarmā ca bhārata 08,019.003d*0148_01 suśarmā ca sudharmā ca suvarmā caiva bhārata 08,019.004a trigartarājaḥ samare bhrātṛbhiḥ parivāritaḥ 08,019.004c putraiś caiva maheṣvāsair nānāśastradharair yudhi 08,019.005a te sṛjantaḥ śaravrātān kiranto 'rjunam āhave 08,019.005c abhyadravanta samare vāryoghā iva sāgaram 08,019.006a te tv arjunaṃ samāsādya yodhāḥ śatasahasraśaḥ 08,019.006c agacchan vilayaṃ sarve tārkṣyaṃ dṛṣṭveva pannagāḥ 08,019.007a te vadhyamānāḥ samare nājahuḥ pāṇḍavaṃ tadā 08,019.007c dahyamānā yathā rājañ śalabhā iva pāvakam 08,019.008a satyasenas tribhir bāṇair vivyādha yudhi pāṇḍavam 08,019.008c mitradevas triṣaṣṭyā ca candradevaś ca saptabhiḥ 08,019.009a mitravarmā trisaptatyā sauśrutiś cāpi pañcabhiḥ 08,019.009c śatruṃjayaś ca viṃśatyā suśarmā navabhiḥ śaraiḥ 08,019.009d*0149_01 sa viddho bahubhiḥ saṃkhye prativivyādha tān nṛpān 08,019.009d*0150_01 sauśrutiṃ saptabhir viddhvā satyasenaṃ tribhiḥ śaraiḥ 08,019.009d*0151_01 sauśrutiṃ pañcaviṃśatyā candradevaṃ tathāṣṭabhiḥ 08,019.009d*0152_01 śatruṃjayaṃ ca viṃśatyā candradevaṃ tathāṣṭabhiḥ 08,019.009d*0153_01 mitradevaṃ śatenaiva śrutasenaṃ tribhiḥ śaraiḥ 08,019.009d*0154_01 navabhir mitravarmāṇaṃ suśarmāṇaṃ tathāṣṭabhiḥ 08,019.009d*0155_01 suvarmāṇaṃ śatenājau suśarmāṇaṃ ca paṃcabhiḥ 08,019.009d*0155_02 bhūyaś caiva suśarmāṇaṃ suvarmāṇaṃ tathāṣṭabhiḥ 08,019.010a śatruṃjayaṃ ca rājānaṃ hatvā tatra śilāśitaiḥ 08,019.010c sauśruteḥ saśirastrāṇaṃ śiraḥ kāyād apāharat 08,019.010e tvaritaś candradevaṃ ca śarair ninye yamakṣayam 08,019.011a athetarān mahārāja yatamānān mahārathān 08,019.011c pañcabhiḥ pañcabhir bāṇair ekaikaṃ pratyavārayat 08,019.012a satyasenas tu saṃkruddhas tomaraṃ vyasṛjan mahat 08,019.012c samuddiśya raṇe kṛṣṇaṃ siṃhanādaṃ nanāda ca 08,019.013a sa nirbhidya bhujaṃ savyaṃ mādhavasya mahātmanaḥ 08,019.013c ayasmayo mahācaṇḍo jagāma dharaṇīṃ tadā 08,019.014a mādhavasya tu viddhasya tomareṇa mahāraṇe 08,019.014c pratodaḥ prāpatad dhastād raśmayaś ca viśāṃ pate 08,019.014d*0156_01 vāsudevaṃ vibhinnāṅgaṃ dṛṣṭvā pārtho dhanaṃjayaḥ 08,019.014d*0156_02 krodham āhārayat tīvraṃ kṛṣṇaṃ cedam uvāca ha 08,019.014d*0156_03 prāpayāśvān mahābāho satyasenaṃ prati prabho 08,019.014d*0157_01 yāvad enaṃ śarais tīkṣṇair nayāmi yamasādanam 08,019.014d*0158_01 tataḥ saṃcodayām āsa satyasenarathaṃ prati 08,019.014d*0159_01 atha divyāstravic chūro jātamanyur dhanaṃjayaḥ 08,019.015a sa pratodaṃ punar gṛhya raśmīṃś caiva mahāyaśāḥ 08,019.015c vāhayām āsa tān aśvān satyasenarathaṃ prati 08,019.016a viṣvaksenaṃ tu nirbhinnaṃ prekṣya pārtho dhanaṃjayaḥ 08,019.016c satyasenaṃ śarais tīkṣṇair dārayitvā mahābalaḥ 08,019.017a tataḥ suniśitair bāṇai rājñas tasya mahac chiraḥ 08,019.017c kuṇḍalopacitaṃ kāyāc cakarta pṛtanāntare 08,019.018a taṃ nihatya śitair bāṇair mitravarmāṇam ākṣipat 08,019.018c vatsadantena tīkṣṇena sārathiṃ cāsya māriṣa 08,019.019a tataḥ śaraśatair bhūyaḥ saṃśaptakagaṇān vaśī 08,019.019c pātayām āsa saṃkruddhaḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ 08,019.020a tato rajatapuṅkhena rājñaḥ śīrṣaṃ mahātmanaḥ 08,019.020c mitradevasya ciccheda kṣurapreṇa mahāyaśāḥ 08,019.020e suśarmāṇaṃ ca saṃkruddho jatrudeśe samārdayat 08,019.020f*0160_01 nārācena sutīkṣṇena sumuktena mahāyaśāḥ 08,019.021a tataḥ saṃśaptakāḥ sarve parivārya dhanaṃjayam 08,019.021c śastraughair mamṛduḥ kruddhā nādayanto diśo daśa 08,019.022a abhyarditas tu tair jiṣṇuḥ śakratulyaparākramaḥ 08,019.022c aindram astram ameyātmā prāduścakre mahārathaḥ 08,019.022e tataḥ śarasahasrāṇi prādurāsan viśāṃ pate 08,019.022f*0161_01 kārmukāt pāṇḍuputrasya pārthasyāmitatejasaḥ 08,019.023a dhvajānāṃ chidyamānānāṃ kārmukāṇāṃ ca saṃyuge 08,019.023c rathānāṃ sapatākānāṃ tūṇīrāṇāṃ śaraiḥ saha 08,019.024a akṣāṇām atha yoktrāṇāṃ cakrāṇāṃ raśmibhiḥ saha 08,019.024c kūbarāṇāṃ varūthānāṃ pṛṣatkānāṃ ca saṃyuge 08,019.025a aśmanāṃ patatāṃ caiva prāsānām ṛṣṭibhiḥ saha 08,019.025c gadānāṃ parighāṇāṃ ca śaktīnāṃ tomaraiḥ saha 08,019.026a śataghnīnāṃ sacakrāṇāṃ bhujānām ūrubhiḥ saha 08,019.026c kaṇṭhasūtrāṅgadānāṃ ca keyūrāṇāṃ ca māriṣa 08,019.027a hārāṇām atha niṣkāṇāṃ tanutrāṇāṃ ca bhārata 08,019.027c chatrāṇāṃ vyajanānāṃ ca śirasāṃ mukuṭaiḥ saha 08,019.027e aśrūyata mahāñ śabdas tatra tatra viśāṃ pate 08,019.028a sakuṇḍalāni svakṣīṇi pūrṇacandranibhāni ca 08,019.028c śirāṃsy urvyām adṛśyanta tārāgaṇa ivāmbare 08,019.029a susragvīṇi suvāsāṃsi candanenokṣitāni ca 08,019.029c śarīrāṇi vyadṛśyanta hatānāṃ ca mahītale 08,019.029e gandharvanagarākāraṃ ghoram āyodhanaṃ tadā 08,019.030a nihatai rājaputraiś ca kṣatriyaiś ca mahābalaiḥ 08,019.030b*0162_01 arjunena mahārāja tatra tatra mahāraṇe 08,019.030c hastibhiḥ patitaiś caiva turagaiś cābhavan mahī 08,019.030e agamyamārgā samare viśīrṇair iva parvataiḥ 08,019.031a nāsīc cakrapathaś caiva pāṇḍavasya mahātmanaḥ 08,019.031c nighnataḥ śātravān bhallair hastyaśvaṃ cāmitaṃ mahat 08,019.032a ā tumbād avasīdanti rathacakrāṇi māriṣa 08,019.032b*0163_01 āsāditas tato rājan rathacakraṃ viśāṃ pate 08,019.032c raṇe vicaratas tasya tasmiṃl lohitakardame 08,019.033a sīdamānāni cakrāṇi samūhus turagā bhṛśam 08,019.033c śrameṇa mahatā yuktā manomārutaraṃhasaḥ 08,019.034a vadhyamānaṃ tu tat sainyaṃ pāṇḍuputreṇa dhanvinā 08,019.034c prāyaśo vimukhaṃ sarvaṃ nāvatiṣṭhata saṃyuge 08,019.035a tāñ jitvā samare jiṣṇuḥ saṃśaptakagaṇān bahūn 08,019.035c rarāja sa mahārāja vidhūmo 'gnir iva jvalan 08,019.036a yudhiṣṭhiraṃ mahārāja visṛjantaṃ śarān bahūn 08,019.036c svayaṃ duryodhano rājā pratyagṛhṇād abhītavat 08,019.037a tam āpatantaṃ sahasā tava putraṃ mahābalam 08,019.037c dharmarājo drutaṃ viddhvā tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt 08,019.038a sā ca taṃ prativivyādha navabhir niśitaiḥ śaraiḥ 08,019.038c sārathiṃ cāsya bhallena bhṛśaṃ kruddho 'bhyatāḍayat 08,019.039a tato yudhiṣṭhiro rājā hemapuṅkhāñ śilīmukhān 08,019.039a*0164_01 **** **** pratyagṛhṇād abhītavat 08,019.039a*0164_02 tvarayā parayā yukto 08,019.039c duryodhanāya cikṣepa trayodaśa śilāśitān 08,019.040a caturbhiś caturo vāhāṃs tasya hatvā mahārathaḥ 08,019.040c pañcamena śiraḥ kāyāt sārathes tu samākṣipat 08,019.041a ṣaṣṭhena ca dhvajaṃ rājñaḥ saptamena ca kārmukam 08,019.041c aṣṭamena tathā khaḍgaṃ pātayām āsa bhūtale 08,019.041e pañcabhir nṛpatiṃ cāpi dharmarājo 'rdayad bhṛśam 08,019.042a hatāśvāt tu rathāt tasmād avaplutya sutas tava 08,019.042c uttamaṃ vyasanaṃ prāpto bhūmāv eva vyatiṣṭhata 08,019.043a taṃ tu kṛcchragataṃ dṛṣṭvā karṇadrauṇikṛpādayaḥ 08,019.043c abhyavartanta sahitāḥ parīpsanto narādhipam 08,019.044a atha pāṇḍusutāḥ sarve parivārya yudhiṣṭhiram 08,019.044c abhyayuḥ samare rājaṃs tato yuddham avartata 08,019.045a atha tūryasahasrāṇi prāvādyanta mahāmṛdhe 08,019.045c kṣveḍāḥ kilakilāśabdāḥ prādurāsan mahīpate 08,019.045e yad abhyagacchan samare pāñcālāḥ kauravaiḥ saha 08,019.045f*0165_01 te śūrāḥ samare sarve prākṣīyanta tatas tataḥ 08,019.046a narā naraiḥ samājagmur vāraṇā varavāraṇaiḥ 08,019.046c rathāś ca rathibhiḥ sārdhaṃ hayāś ca hayasādibhiḥ 08,019.047a dvaṃdvāny āsan mahārāja prekṣaṇīyāni saṃyuge 08,019.047b*0166_01 tāvakānāṃ pareṣāṃ ca citrāṇi ca gurūṇi ca 08,019.047c vismāpanāny acintyāni śastravanty uttamāni ca 08,019.047d*0167_01 te śūrāḥ samare sarve citraṃ laghu ca suṣṭhu ca 08,019.048a ayudhyanta mahāvegāḥ parasparavadhaiṣiṇaḥ 08,019.048c anyonyaṃ samare jaghnur yodhavratam anuṣṭhitāḥ 08,019.048e na hi te samaraṃ cakruḥ pṛṣṭhato vai kathaṃ cana 08,019.049a muhūrtam eva tad yuddham āsīn madhuradarśanam 08,019.049c tata unmattavad rājan nirmaryādam avartata 08,019.050a rathī nāgaṃ samāsādya vicaran raṇamūrdhani 08,019.050c preṣayām āsa kālāya śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ 08,019.051a nāgā hayān samāsādya vikṣipanto bahūn atha 08,019.051c drāvayām āsur atyugrās tatra tatra tadā tadā 08,019.051d*0168_01 hayārohāś ca bahavaḥ parivārya gajottamān 08,019.051d*0168_02 talaśabdaravāṃś cakruḥ saṃpatantas tatas tataḥ 08,019.051d*0168_03 dhāvamānāṃs tatas tāṃs tu dravamāṇān mahāgajān 08,019.051d*0168_04 pārśvataḥ pṛṣṭhataś caiva nijaghnur hayasādinaḥ 08,019.052a vidrāvya ca bahūn aśvān nāgā rājan balotkaṭāḥ 08,019.052c viṣāṇaiś cāpare jaghnur mamṛduś cāpare bhṛśam 08,019.053a sāśvārohāṃś ca turagān viṣāṇair bibhidū raṇe 08,019.053c aparāṃś cikṣipur vegāt pragṛhyātibalās tathā 08,019.054a pādātair āhatā nāgā vivareṣu samantataḥ 08,019.054c cakrur ārtasvaraṃ ghoraṃ vyadravanta diśo daśa 08,019.055a padātīnāṃ tu sahasā pradrutānāṃ mahāmṛdhe 08,019.055c utsṛjyābharaṇaṃ tūrṇam avaplutya raṇājire 08,019.056a nimittaṃ manyamānās tu pariṇamya mahāgajāḥ 08,019.056c jagṛhur bibhiduś caiva citrāṇy ābharaṇāni ca 08,019.056d*0169_01 tāṃs tu tatra prasaktān vai parivārya padātayaḥ 08,019.056d*0169_02 hastyārohān nijaghnus te mahāvegā balotkaṭāḥ 08,019.056d*0169_03 apare hastibhir hastaiḥ khaṃ vikṣiptā mahāmṛdhe 08,019.056d*0169_04 nipatanto viṣāṇāgrair bhṛśaṃ viddhāḥ suśikṣitaiḥ 08,019.056d*0169_05 apare sahasā gṛhya viṣāṇair eva sūditāḥ 08,019.056d*0169_06 senāntaraṃ samāsādya ke cit tatra mahāgajaiḥ 08,019.056d*0169_07 kṣuṇṇagātrā mahārāja vikṣipya ca punaḥ punaḥ 08,019.056d*0169_08 apare vyajanānīva vibhrāmya nihatā mṛdhe 08,019.056d*0169_09 puraḥsarāś ca nāgānām apareṣāṃ viśāṃ pate 08,019.056d*0169_10 śarīrāṇy atividdhāni tatra tatra raṇājire 08,019.057a pratimāneṣu kumbheṣu dantaveṣṭeṣu cāpare 08,019.057c nigṛhītā bhṛśaṃ nāgāḥ prāsatomaraśaktibhiḥ 08,019.058a nigṛhya ca gadāḥ ke cit pārśvasthair bhṛśadāruṇaiḥ 08,019.058b*0170_01 nāgāś ca śataśo rājan nirbhinnā bhūmim āviśan 08,019.058c rathāśvasādibhis tatra saṃbhinnā nyapatan bhuvi 08,019.059a sarathaṃ sādinaṃ tatra apare tu mahāgajāḥ 08,019.059c bhūmāv amṛdnan vegena savarmāṇaṃ patākinam 08,019.059d*0171_01 tathā sāvaraṇān kāṃś cit tatra tatra viśāṃ pate 08,019.060a rathaṃ nāgāḥ samāsādya dhuri gṛhya ca māriṣa 08,019.060c vyākṣipan sahasā tatra ghorarūpe mahāmṛdhe 08,019.061a nārācair nihataś cāpi nipapāta mahāgajaḥ 08,019.061c parvatasyeva śikharaṃ vajrabhagnaṃ mahītale 08,019.062a yodhā yodhān samāsādya muṣṭibhir vyahanan yudhi 08,019.062c keśeṣv anyonyam ākṣipya cicchidur bibhiduḥ saha 08,019.063a udyamya ca bhujāv anyo nikṣipya ca mahītale 08,019.063c padā coraḥ samākramya sphurato vyahanac chiraḥ 08,019.064a mṛtam anyo mahārāja padbhyāṃ tāḍitavāṃs tadā 08,019.064b*0172_01 patataś cāparo rājan vijahārāsinā śiraḥ 08,019.064c jīvataś ca tathaivānyaḥ śastraṃ kāye nyamajjayat 08,019.065a muṣṭiyuddhaṃ mahac cāsīd yodhānāṃ tatra bhārata 08,019.065c tathā keśagrahaś cogro bāhuyuddhaṃ ca kevalam 08,019.066a samāsaktasya cānyena avijñātas tathāparaḥ 08,019.066c jahāra samare prāṇān nānāśastrair anekadhā 08,019.067a saṃsakteṣu ca yodheṣu vartamāne ca saṃkule 08,019.067c kabandhāny utthitāni sma śataśo 'tha sahasraśaḥ 08,019.068a lohitaiḥ sicyamānāni śastrāṇi kavacāni ca 08,019.068c mahāraṅgānuraktāni vastrāṇīva cakāśire 08,019.069a evam etan mahāyuddhaṃ dāruṇaṃ bhṛśasaṃkulam 08,019.069c unmattaraṅgapratimaṃ śabdenāpūrayaj jagat 08,019.070a naiva sve na pare rājan vijñāyante śarāturāḥ 08,019.070c yoddhavyam iti yudhyante rājāno jayagṛddhinaḥ 08,019.071a svān sve jaghnur mahārāja parāṃś caiva samāgatān 08,019.071c ubhayoḥ senayor vīrair vyākulaṃ samapadyata 08,019.072a rathair bhagnair mahārāja vāraṇaiś ca nipātitaiḥ 08,019.072c hayaiś ca patitais tatra naraiś ca vinipātitaiḥ 08,019.073a agamyarūpā pṛthivī māṃsaśoṇitakardamā 08,019.073c kṣaṇenāsīn mahārāja kṣatajaughapravartinī 08,019.073d*0173_01 śūrāṇāṃ harṣajananī bhīrūṇāṃ bhayavardhinī 08,019.074a pāñcālān avadhīt karṇas trigartāṃś ca dhanaṃjayaḥ 08,019.074c bhīmasenaḥ kurūn rājan hastyanīkaṃ ca sarvaśaḥ 08,019.075a evam eṣa kṣayo vṛttaḥ kurupāṇḍavasenayoḥ 08,019.075c aparāhṇe mahārāja kāṅkṣantyor vipulaṃ jayam 08,020.001 dhṛtarāṣṭra uvāca 08,020.001a atitīvrāṇi duḥkhāni duḥsahāni bahūni ca 08,020.001c tavāhaṃ saṃjayāśrauṣaṃ putrāṇāṃ mama saṃkṣayam 08,020.002a tathā tu me kathayase yathā yuddhaṃ tu vartate 08,020.002c na santi sūta kauravyā iti me naiṣṭhikī matiḥ 08,020.003a duryodhanas tu virathaḥ kṛtas tatra mahāraṇe 08,020.003c dharmaputraḥ kathaṃ cakre tasmin vā nṛpatiḥ katham 08,020.004a aparāhṇe kathaṃ yuddham abhaval lomaharṣaṇam 08,020.004c tan mamācakṣva tattvena kuśalo hy asi saṃjaya 08,020.005 saṃjaya uvāca 08,020.005a saṃsakteṣu ca sainyeṣu yudhyamāneṣu bhāgaśaḥ 08,020.005c ratham anyaṃ samāsthāya putras tava viśāṃ pate 08,020.006a krodhena mahatāviṣṭaḥ saviṣo bhujago yathā 08,020.006b*0174_01 sarvasainyam udīkṣyaiva krodhād udvṛttalocanaḥ 08,020.006b*0174_02 dṛṣṭvā dharmasutaṃ cāpi sainyamadhye vyavasthitam 08,020.006b*0174_03 śriyā jvalantaṃ kaunteyaṃ yathā vajradharaṃ yudhi 08,020.006c duryodhanas tu dṛṣṭvā vai dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram 08,020.006e uvāca sūta tvaritaṃ yāhi yāhīti bhārata 08,020.007a atra māṃ prāpaya kṣipraṃ sārathe yatra pāṇḍavaḥ 08,020.007c dhriyamāṇena chatreṇa rājā rājati daṃśitaḥ 08,020.008a sa sūtaś codito rājñā rājñaḥ syandanam uttamam 08,020.008c yudhiṣṭhirasyābhimukhaṃ preṣayām āsa saṃyuge 08,020.009a tato yudhiṣṭhiraḥ kruddhaḥ pramatta iva sadgavaḥ 08,020.009c sārathiṃ codayām āsa yāhi yatra suyodhanaḥ 08,020.010a tau samājagmatur vīrau bhrātarau rathasattamau 08,020.010c sametya ca mahāvīryau saṃnaddhau yuddhadurmadau 08,020.010e tatakṣatur maheṣvāsau śarair anyonyam āhave 08,020.011a tato duryodhano rājā dharmaśīlasya māriṣa 08,020.011c śilāśitena bhallena dhanuś ciccheda saṃyuge 08,020.011e taṃ nāmṛṣyata saṃkruddho vyavasāyaṃ yudhiṣṭhiraḥ 08,020.011f*0175_01 duryodhanasya kauravya tava putrasya māriṣa 08,020.012a apavidhya dhanuś chinnaṃ krodhasaṃraktalocanaḥ 08,020.012c anyat kārmukam ādāya dharmaputraś camūmukhe 08,020.013a duryodhanasya ciccheda dhvajaṃ kārmukam eva ca 08,020.013c athānyad dhanur ādāya pratyavidhyata pāṇḍavam 08,020.013d*0176_01 yudhiṣṭhirasya cikṣepa śarān kanakabhūṣaṇān 08,020.013d*0176_02 rukmapuṅkhān prasannāgrān saviṣān iva pannagān 08,020.014a tāv anyonyaṃ susaṃrabdhau śaravarṣāṇy amuñcatām 08,020.014c siṃhāv iva susaṃkruddhau parasparajigīṣayā 08,020.015a anyonyaṃ jaghnatuś caiva nardamānau vṛṣāv iva 08,020.015c anyonyaṃ prekṣamāṇau ca ceratus tau mahārathau 08,020.015d*0177_01 antaraṃ nāgamat tatra rājā naiva suyodhanaḥ 08,020.016a tataḥ pūrṇāyatotsṛṣṭair anyonyaṃ sukṛtavraṇau 08,020.016c virejatur mahārāja puṣpitāv iva kiṃśukau 08,020.017a tato rājan pratibhayān siṃhanādān muhur muhuḥ 08,020.017c talayoś ca tathā śabdān dhanuṣoś ca mahāhave 08,020.018a śaṅkhaśabdaravāṃś caiva cakratus tau rathottamau 08,020.018c anyonyaṃ ca mahārāja pīḍayāṃ cakratur bhṛśam 08,020.019a tato yudhiṣṭhiro rājā tava putraṃ tribhiḥ śaraiḥ 08,020.019c ājaghānorasi kruddho vajravego durāsadaḥ 08,020.020a prativivyādha taṃ tūrṇaṃ tava putro mahīpatim 08,020.020c pañcabhir niśitair bāṇair hemapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ 08,020.021a tato duryodhano rājā śaktiṃ cikṣepa bhārata 08,020.021c sarvapāraśavīṃ tīkṣṇāṃ maholkāpratimāṃ tadā 08,020.022a tām āpatantīṃ sahasā dharmarājaḥ śilāśitaiḥ 08,020.022c tribhiś ciccheda sahasā taṃ ca vivyādha saptabhiḥ 08,020.023a nipapāta tataḥ sātha hemadaṇḍā mahāghanā 08,020.023c nipatantī maholkeva vyarājac chikhisaṃnibhā 08,020.024a śaktiṃ vinihatāṃ dṛṣṭvā putras tava viśāṃ pate 08,020.024c navabhir niśitair bhallair nijaghāna yudhiṣṭhiram 08,020.025a so 'tividdho balavatām agraṇīḥ śatrutāpanaḥ 08,020.025c duryodhanaṃ samuddiśya bāṇaṃ jagrāha satvaraḥ 08,020.026a samādhatta ca taṃ bāṇaṃ dhanuṣy ugraṃ mahābalaḥ 08,020.026c cikṣepa ca tato rājā rājñaḥ kruddhaḥ parākramī 08,020.027a sa tu bāṇaḥ samāsādya tava putraṃ mahāratham 08,020.027c vyamohayata rājānaṃ dharaṇīṃ ca jagāma ha 08,020.028a tato duryodhanaḥ kruddho gadām udyamya vegitaḥ 08,020.028c vidhitsuḥ kalahasyāntam abhidudrāva pāṇḍavam 08,020.029a tam ālakṣyodyatagadaṃ daṇḍahastam ivāntakam 08,020.029c dharmarājo mahāśaktiṃ prāhiṇot tava sūnave 08,020.029e dīpyamānāṃ mahāvegāṃ maholkāṃ jvalitām iva 08,020.029f*0178_01 yamadaṇḍanibhāṃ ghorāṃ kālarātrim ivāparam 08,020.030a rathasthaḥ sa tayā viddho varma bhittvā mahāhave 08,020.030c bhṛśaṃ saṃvignahṛdayaḥ papāta ca mumoha ca 08,020.030d*0179_01 bhīmas tam āha ca tataḥ pratijñām anucintayan 08,020.030d*0179_02 nāyaṃ vadhyas tava nṛpa ity uktaḥ sa nyavartata 08,020.031a tatas tvaritam āgatya kṛtavarmā tavātmajam 08,020.031c pratyapadyata rājānaṃ magnaṃ vai vyasanārṇave 08,020.032a bhīmo 'pi mahatīṃ gṛhya gadāṃ hemapariṣkṛtām 08,020.032c abhidudrāva vegena kṛtavarmāṇam āhave 08,020.032d*0180_01 duryodhanaṃ samādāya palāyanaparo 'bhavat 08,020.032e evaṃ tad abhavad yuddhaṃ tvadīyānāṃ paraiḥ saha 08,020.032f*0181_01 kruddhānāṃ puruṣavyāghra nighnatām itaretaram 08,020.032f*0182_01 aparāhṇe mahārāja kāṅkṣatāṃ vijayaṃ yudhi 08,020.032f*0183_01 kṣayaṃ narāśvanāgānāṃ yamarāṣṭravivardhanam 08,021.001 saṃjaya uvāca 08,021.001a tataḥ karṇaṃ puraskṛtya tvadīyā yuddhadurmadāḥ 08,021.001c punar āvṛtya saṃgrāmaṃ cakrur devāsuropamam 08,021.002a dviradarathanarāśvaśaṅkhaśabdaiḥ; parihṛṣitā vividhaiś ca śastrapātaiḥ 08,021.002c dviradarathapadātisārthavāhāḥ; paripatitābhimukhāḥ prajahrire te 08,021.003a śaraparaśuvarāsipaṭṭiśair; iṣubhir anekavidhaiś ca sāditāḥ 08,021.003c dviradarathahayā mahāhave; varapuruṣaiḥ puruṣāś ca vāhanaiḥ 08,021.004a kamaladinakarendusaṃnibhaiḥ; sitadaśanaiḥ sumukhākṣināsikaiḥ 08,021.004c ruciramukuṭakuṇḍalair mahī; puruṣaśirobhir avastṛtā babhau 08,021.005a parighamusalaśaktitomarair; nakharabhuśuṇḍigadāśatair drutāḥ 08,021.005c dviradanarahayāḥ sahasraśo; rudhiranadīpravahās tadābhavan 08,021.006a prahatanararathāśvakuñjaraṃ; pratibhayadarśanam ulbaṇaṃ tadā 08,021.006c tad ahitanihataṃ babhau balaṃ; pitṛpatirāṣṭram iva prajākṣaye 08,021.007a atha tava naradeva sainikās; tava ca sutāḥ surasūnusaṃnibhāḥ 08,021.007c amitabalapuraḥsarā raṇe; kuruvṛṣabhāḥ śiniputram abhyayuḥ 08,021.008a tad atirucirabhīmam ābabhau; puruṣavarāśvarathadvipākulam 08,021.008c lavaṇajalasamuddhatasvanaṃ; balam amarāsurasainyasaṃnibham 08,021.009a surapatisamavikramas tatas; tridaśavarāvarajopamaṃ yudhi 08,021.009c dinakarakiraṇaprabhaiḥ pṛṣatkai; ravitanayo 'bhyahanac chinipravīram 08,021.010a tam api sarathavājisārathiṃ; śinivṛṣabho vividhaiḥ śarais tvaran 08,021.010c bhujagaviṣasamaprabhai raṇe; puruṣavaraṃ samavāstṛṇot tadā 08,021.011a śinivṛṣabhaśaraprapīḍitaṃ; tava suhṛdo vasuṣeṇam abhyayuḥ 08,021.011c tvaritam atirathā ratharṣabhaṃ; dviradarathāśvapadātibhiḥ saha 08,021.012a tam udadhinibham ādravad balī; tvaritataraiḥ samabhidrutaṃ paraiḥ 08,021.012c drupadasutasakhas tadākarot; puruṣarathāśvagajakṣayaṃ mahat 08,021.013a atha puruṣavarau kṛtāhnikau; bhavam abhipūjya yathāvidhi prabhum 08,021.013c arivadhakṛtaniścayau drutaṃ; tava balam arjunakeśavau sṛtau 08,021.014a jaladaninadanisvanaṃ rathaṃ; pavanavidhūtapatākaketanam 08,021.014c sitahayam upayāntam antikaṃ; hṛtamanaso dadṛśus tadārayaḥ 08,021.014d*0184_01 hastena hastipatihastasamānahastas 08,021.014d*0184_02 tūṇīmukhād atha śarān muhur ādadānaḥ 08,021.014d*0184_03 vajrīva dānavacamūṃ pragṛhītacāpo 08,021.014d*0184_04 bhīmānujas tava narendra camūṃ jagāhe 08,021.015a atha visphārya gāṇḍīvaṃ raṇe nṛtyann ivārjunaḥ 08,021.015c śarasaṃbādham akarot khaṃ diśaḥ pradiśas tathā 08,021.016a rathān vimānapratimān sajjayantrāyudhadhvajān 08,021.016c sasārathīṃs tadā bāṇair abhrāṇīvānilo 'vadhīt 08,021.017a gajān gajaprayantṝṃś ca vaijayantyāyudhadhvajān 08,021.017c sādino 'śvāṃś ca pattīṃś ca śarair ninye yamakṣayam 08,021.018a tam antakam iva kruddham anivāryaṃ mahāratham 08,021.018c duryodhano 'bhyayād eko nighnan bāṇaiḥ pṛthagvidhaiḥ 08,021.019a tasyārjuno dhanuḥ sūtaṃ ketum aśvāṃś ca sāyakaiḥ 08,021.019c hatvā saptabhir ekaikaṃ chatraṃ ciccheda patriṇā 08,021.020a navamaṃ ca samāsādya vyasṛjat pratighātinam 08,021.020c duryodhanāyeṣuvaraṃ taṃ drauṇiḥ saptadhācchinat 08,021.021a tato drauṇer dhanuś chittvā hatvā cāśvavarāñ śaraiḥ 08,021.021c kṛpasyāpi tathātyugraṃ dhanuś ciccheda pāṇḍavaḥ 08,021.022a hārdikyasya dhanuś chittvā dhvajaṃ cāśvaṃ tathāvadhīt 08,021.022c duḥśāsanasyeṣuvaraṃ chittvā rādheyam abhyayāt 08,021.023a atha sātyakim utsṛjya tvaran karṇo 'rjunaṃ tribhiḥ 08,021.023c viddhvā vivyādha viṃśatyā kṛṣṇaṃ pārthaṃ punas tribhiḥ 08,021.023d*0185_01 na glānir āsīt karṇasya kṣipataḥ sāyakān bahūn 08,021.023d*0185_02 raṇe vinighnataḥ śatrūn kruddhasyeva śatakratoḥ 08,021.023d*0186_01 karṇasya sphurad atyarthaṃ prāsyataḥ sāyakān dhanuḥ 08,021.023d*0186_02 nanāda trāsajananaṃ bhūtānām ahitāntakam 08,021.024a atha sātyakir āgatya karṇaṃ viddhvā śitaiḥ śaraiḥ 08,021.024c navatyā navabhiś cograiḥ śatena punar ārdayat 08,021.025a tataḥ pravīrāḥ pāṇḍūnāṃ sarve karṇam apīḍayan 08,021.025c yudhāmanyuḥ śikhaṇḍī ca draupadeyāḥ prabhadrakāḥ 08,021.026a uttamaujā yuyutsuś ca yamau pārṣata eva ca 08,021.026c cedikārūṣamatsyānāṃ kekayānāṃ ca yad balam 08,021.026e cekitānaś ca balavān dharmarājaś ca suvrataḥ 08,021.027a ete rathāśvadviradaiḥ pattibhiś cogravikramaiḥ 08,021.027c parivārya raṇe karṇaṃ nānāśastrair avākiran 08,021.027e bhāṣanto vāgbhir ugrābhiḥ sarve karṇavadhe vṛtāḥ 08,021.028a tāṃ śastravṛṣṭiṃ bahudhā chittvā karṇaḥ śitaiḥ śaraiḥ 08,021.028c apovāha sma tān sarvān drumān bhaṅktveva mārutaḥ 08,021.029a rathinaḥ samahāmātrān gajān aśvān sasādinaḥ 08,021.029c śaravrātāṃś ca saṃkruddho nighnan karṇo vyadṛśyata 08,021.030a tad vadhyamānaṃ pāṇḍūnāṃ balaṃ karṇāstratejasā 08,021.030c viśastrakṣatadehaṃ ca prāya āsīt parāṅmukham 08,021.031a atha karṇāstram astreṇa pratihatyārjunaḥ svayam 08,021.031c diśaḥ khaṃ caiva bhūmiṃ ca prāvṛṇoc charavṛṣṭibhiḥ 08,021.032a musalānīva niṣpetuḥ parighā iva ceṣavaḥ 08,021.032c śataghnya iva cāpy anye vajrāṇy ugrāṇi vāpare 08,021.033a tair vadhyamānaṃ tat sainyaṃ sapattyaśvarathadvipam 08,021.033c nimīlitākṣam atyartham udabhrāmyat samantataḥ 08,021.034a niṣkaivalyaṃ tadā yuddhaṃ prāpur aśvanaradvipāḥ 08,021.034c vadhyamānāḥ śarair anye tadā bhītāḥ pradudruvuḥ 08,021.035a evaṃ teṣāṃ tadā yuddhe saṃsaktānāṃ jayaiṣiṇām 08,021.035c girim astaṃ samāsādya pratyapadyata bhānumān 08,021.036a tamasā ca mahārāja rajasā ca viśeṣataḥ 08,021.036c na kiṃ cit pratyapaśyāma śubhaṃ vā yadi vāśubham 08,021.037a te trasanto maheṣvāsā rātriyuddhasya bhārata 08,021.037c apayānaṃ tataś cakruḥ sahitāḥ sarvavājibhiḥ 08,021.038a kauraveṣu ca yāteṣu tadā rājan dinakṣaye 08,021.038c jayaṃ sumanasaḥ prāpya pārthāḥ svaśibiraṃ yayuḥ 08,021.039a vāditraśabdair vividhaiḥ siṃhanādaiś ca nartitaiḥ 08,021.039c parān avahasantaś ca stuvantaś cācyutārjunau 08,021.040a kṛte 'vahāre tair vīraiḥ sainikāḥ sarva eva te 08,021.040c āśiṣaḥ pāṇḍaveyeṣu prāyujyanta nareśvarāḥ 08,021.041a tataḥ kṛte 'vahāre ca prahṛṣṭāḥ kurupāṇḍavāḥ 08,021.041c niśāyāṃ śibiraṃ gatvā nyaviśanta nareśvarāḥ 08,021.041d*0187_01 raṇe pravṛttāny ahani kathayantaḥ sukhaṃ tathā 08,021.042a yakṣarakṣaḥpiśācāś ca śvāpadāni ca saṃghaśaḥ 08,021.042c jagmur āyodhanaṃ ghoraṃ rudrasyānartanopamam 08,022.001 dhṛtarāṣṭra uvāca 08,022.001a svena cchandena naḥ sarvān nāvadhīd vyaktam arjunaḥ 08,022.001c na hy asya samare mucyetāntako 'py ātatāyinaḥ 08,022.002a pārtho hy eko 'harad bhadrām ekaś cāgnim atarpayat 08,022.002c ekaś cemāṃ mahīṃ jitvā cakre balibhṛto nṛpān 08,022.003a eko nivātakavacān avadhīd divyakārmukaḥ 08,022.003b*0188_01 nivātakavacānāṃ ca tisraḥ koṭīr jaghāna ha 08,022.003c ekaḥ kirātarūpeṇa sthitaṃ śarvam ayodhayat 08,022.004a eko 'bhyarakṣad bharatān eko bhavam atoṣayat 08,022.004c tenaikena jitāḥ sarve madīyā ugratejasaḥ 08,022.004e te na nindyāḥ praśasyāś ca yat te cakrur bravīhi tat 08,022.004f*0189_01 tato duryodhanaḥ sūta paścāt kim akarot tadā 08,022.005 saṃjaya uvāca 08,022.005a hataprahatavidhvastā vivarmāyudhavāhanāḥ 08,022.005c dīnasvarā dūyamānā māninaḥ śatrubhir jitāḥ 08,022.006a śibirasthāḥ punar mantraṃ mantrayanti sma kauravāḥ 08,022.006c bhagnadaṃṣṭrā hataviṣāḥ padākrāntā ivoragāḥ 08,022.007a tān abravīt tataḥ karṇaḥ kruddhaḥ sarpa iva śvasan 08,022.007c karaṃ kareṇābhipīḍya prekṣamāṇas tavātmajam 08,022.008a yatto dṛḍhaś ca dakṣaś ca dhṛtimān arjunaḥ sadā 08,022.008c sa bodhayati cāpy enaṃ prāptakālam adhokṣajaḥ 08,022.009a sahasāstravisargeṇa vayaṃ tenādya vañcitāḥ 08,022.009c śvas tv ahaṃ tasya saṃkalpaṃ sarvaṃ hantā mahīpate 08,022.010a evam uktas tathety uktvā so 'nujajñe nṛpottamān 08,022.010b*0190_01 te 'nujñātā nṛpāḥ sarve svāni veśmāni bhejire 08,022.010c sukhoṣitās te rajanīṃ hṛṣṭā yuddhāya niryayuḥ 08,022.011a te 'paśyan vihitaṃ vyūhaṃ dharmarājena durjayam 08,022.011c prayatnāt kurumukhyena bṛhaspatyuśanomatāt 08,022.012a atha pratīpakartāraṃ satataṃ vijitātmanām 08,022.012c sasmāra vṛṣabhaskandhaṃ karṇaṃ duryodhanas tadā 08,022.013a puraṃdarasamaṃ yuddhe marudgaṇasamaṃ bale 08,022.013c kārtavīryasamaṃ vīrye karṇaṃ rājño 'gaman manaḥ 08,022.013d*0191_01 sarveṣāṃ caiva sainyānāṃ karṇam evāgaman manaḥ 08,022.013e sūtaputraṃ maheṣvāsaṃ bandhum ātyayikeṣv iva 08,022.014 dhṛtarāṣṭra uvāca 08,022.014a yad vo 'gaman mano mandāḥ karṇaṃ vaikartanaṃ tadā 08,022.014c apy adrākṣata taṃ yūyaṃ śītārtā iva bhāskaram 08,022.015a kṛte 'vahāre sainyānāṃ pravṛtte ca raṇe punaḥ 08,022.015c kathaṃ vaikartanaḥ karṇas tatrāyudhyata saṃjaya 08,022.015e kathaṃ ca pāṇḍavāḥ sarve yuyudhus tatra sūtajam 08,022.016a karṇo hy eko mahābāhur hanyāt pārthān sasomakān 08,022.016c karṇasya bhujayor vīryaṃ śakraviṣṇusamaṃ matam 08,022.016e tathāstrāṇi sughorāṇi vikramaś ca mahātmanaḥ 08,022.016f*0192_01 mama caiva sadā mandaḥ śaṃsate nityam agrataḥ 08,022.016f*0192_02 karṇaś ca tān maheṣvāsān pāṇḍuputrān mahārathān 08,022.017a duryodhanaṃ tadā dṛṣṭvā pāṇḍavena bhṛśārditam 08,022.017c parākrāntān pāṇḍusutān dṛṣṭvā cāpi mahāhave 08,022.018a karṇam āśritya saṃgrāme darpo duryodhane punaḥ 08,022.018c jetum utsahate pārthān saputrān sahakeśavān 08,022.019a aho bata mahad duḥkhaṃ yatra pāṇḍusutān raṇe 08,022.019c nātarad rabhasaḥ karṇo daivaṃ nūnaṃ parāyaṇam 08,022.019e aho dyūtasya niṣṭheyaṃ ghorā saṃprati vartate 08,022.020a aho duḥkhāni tīvrāṇi duryodhanakṛtāny aham 08,022.020c sahiṣyāmi sughorāṇi śalyabhūtāni saṃjaya 08,022.021a saubalaṃ ca tathā tāta nītimān iti manyate 08,022.021b*0193_01 karṇaś ca rabhaso nityaṃ rājānaṃ cāpy anuvrataḥ 08,022.021b*0194_01 karṇaṃ cāpratimaṃ yuddhe devair api durutsaham 08,022.021b*0194_02 manyate 'bhyadhikaṃ pārthād daivaṃ cāsya hṛdi sthitam 08,022.022a yuddheṣu nāma divyeṣu vartamāneṣu saṃjaya 08,022.022c aśrauṣaṃ nihatān putrān nityam eva ca nirjitān 08,022.023a na pāṇḍavānāṃ samare kaś cid asti nivārakaḥ 08,022.023c strīmadhyam iva gāhanti daivaṃ hi balavattaram 08,022.024 saṃjaya uvāca 08,022.024*0195_01 rājan pūrvanimittāni dharmiṣṭhāni vicintaya 08,022.024a atikrāntaṃ hi yat kāryaṃ paścāc cintayatīti ca 08,022.024c tac cāsya na bhavet kāryaṃ cintayā ca vinaśyati 08,022.025a tad idaṃ tava kāryaṃ tu dūraprāptaṃ vijānatā 08,022.025c na kṛtaṃ yat tvayā pūrvaṃ prāptāprāptavicāraṇe 08,022.026a ukto 'si bahudhā rājan mā yudhyasveti pāṇḍavaiḥ 08,022.026c gṛhṇīṣe na ca tan mohāt pāṇḍaveṣu viśāṃ pate 08,022.027a tvayā pāpāni ghorāṇi samācīrṇāni pāṇḍuṣu 08,022.027c tvatkṛte vartate ghoraḥ pārthivānāṃ janakṣayaḥ 08,022.028a tat tv idānīm atikramya mā śuco bharatarṣabha 08,022.028c śṛṇu sarvaṃ yathāvṛttaṃ ghoraṃ vaiśasam acyuta 08,022.029a prabhātāyāṃ rajanyāṃ tu karṇo rājānam abhyayāt 08,022.029c sametya ca mahābāhur duryodhanam abhāṣata 08,022.030a adya rājan sameṣyāmi pāṇḍavena yaśasvinā 08,022.030c haniṣyāmi ca taṃ vīraṃ sa vā māṃ nihaniṣyati 08,022.031a bahutvān mama kāryāṇāṃ tathā pārthasya pārthiva 08,022.031c nābhūt samāgamo rājan mama caivārjunasya ca 08,022.032a idaṃ tu me yathāprajñaṃ śṛṇu vākyaṃ viśāṃ pate 08,022.032c anihatya raṇe pārthaṃ nāham eṣyāmi bhārata 08,022.033a hatapravīre sainye 'smin mayi caiva sthite yudhi 08,022.033c abhiyāsyati māṃ pārthaḥ śakraśaktyā vinākṛtam 08,022.034a tataḥ śreyaskaraṃ yat te tan nibodha janeśvara 08,022.034c āyudhānāṃ ca yad vīryaṃ dravyāṇām arjunasya ca 08,022.035a kāyasya mahato bhede lāghave dūrapātane 08,022.035c sauṣṭhave cāstrayoge ca savyasācī na matsamaḥ 08,022.035d*0196_01 prāṇe śaurye ca vijñāne vikrame cāpi bhārata 08,022.035d*0196_02 nimittajñānayoge ca savyasācī na matsamaḥ 08,022.036a sarvāyudhamahāmātraṃ vijayaṃ nāma tad dhanuḥ 08,022.036c indrārtham abhikāmena nirmitaṃ viśvakarmaṇā 08,022.037a yena daityagaṇān rājañ jitavān vai śatakratuḥ 08,022.037c yasya ghoṣeṇa daityānāṃ vimuhyanti diśo daśa 08,022.037e tad bhārgavāya prāyacchac chakraḥ paramasaṃmatam 08,022.038a tad divyaṃ bhārgavo mahyam adadād dhanur uttamam 08,022.038c yena yotsye mahābāhum arjunaṃ jayatāṃ varam 08,022.038e yathendraḥ samare sarvān daiteyān vai samāgatān 08,022.038f*0197_01 nijaghāna tathā sarvāñ jeṣyāmi yudhi pāṇḍavān 08,022.039a dhanur ghoraṃ rāmadattaṃ gāṇḍīvāt tad viśiṣyate 08,022.039c triḥsaptakṛtvaḥ pṛthivī dhanuṣā tena nirjitā 08,022.040a dhanuṣo yasya karmāṇi divyāni prāha bhārgavaḥ 08,022.040c tad rāmo hy adadān mahyaṃ yena yotsyāmi pāṇḍavam 08,022.041a adya duryodhanāhaṃ tvāṃ nandayiṣye sabāndhavam 08,022.041c nihatya samare vīram arjunaṃ jayatāṃ varam 08,022.042a saparvatavanadvīpā hatadviḍ bhūḥ sasāgarā 08,022.042c putrapautrapratiṣṭhā te bhaviṣyaty adya pārthiva 08,022.043a nāsādhyaṃ vidyate me 'dya tvatpriyārthaṃ viśeṣataḥ 08,022.043c samyag dharmānuraktasya siddhir ātmavato yathā 08,022.044a na hi māṃ samare soḍhuṃ sa śakto 'gniṃ tarur yathā 08,022.044c avaśyaṃ tu mayā vācyaṃ yena hīno 'smi phalgunāt 08,022.045a jyā tasya dhanuṣo divyā tathākṣayyau maheṣudhī 08,022.045b*0198_01 sārathis tasya govindo mama tādṛṅ na vidyate 08,022.045c tasya divyaṃ dhanuḥ śreṣṭhaṃ gāṇḍīvam ajaraṃ yudhi 08,022.046a vijayaṃ ca mahad divyaṃ mamāpi dhanur uttamam 08,022.046c tatrāham adhikaḥ pārthād dhanuṣā tena pārthiva 08,022.047a mayā cābhyadhiko vīraḥ pāṇḍavas tan nibodha me 08,022.047c raśmigrāhaś ca dāśārhaḥ sarvalokanamaskṛtaḥ 08,022.048a agnidattaś ca vai divyo rathaḥ kāñcanabhūṣaṇaḥ 08,022.048c acchedyaḥ sarvato vīra vājinaś ca manojavāḥ 08,022.048e dhvajaś ca divyo dyutimān vānaro vismayaṃkaraḥ 08,022.049a kṛṣṇaś ca sraṣṭā jagato rathaṃ tam abhirakṣati 08,022.049c ebhir dravyair ahaṃ hīno yoddhum icchāmi pāṇḍavam 08,022.050a ayaṃ tu sadṛśo vīraḥ śalyaḥ samitiśobhanaḥ 08,022.050c sārathyaṃ yadi me kuryād dhruvas te vijayo bhavet 08,022.051a tasya me sārathiḥ śalyo bhavatv asukaraḥ paraiḥ 08,022.051c nārācān gārdhrapatrāṃś ca śakaṭāni vahantu me 08,022.052a rathāś ca mukhyā rājendra yuktā vājibhir uttamaiḥ 08,022.052c āyāntu paścāt satataṃ mām eva bharatarṣabha 08,022.053a evam abhyadhikaḥ pārthād bhaviṣyāmi guṇair aham 08,022.053c śalyo hy abhyadhikaḥ kṛṣṇād arjunād adhiko hy aham 08,022.054a yathāśvahṛdayaṃ veda dāśārhaḥ paravīrahā 08,022.054c tathā śalyo 'pi jānīte hayānāṃ vai mahārathaḥ 08,022.055a bāhuvīrye samo nāsti madrarājasya kaś cana 08,022.055c tathāstrair matsamo nāsti kaś cid eva dhanurdharaḥ 08,022.056a tathā śalyasamo nāsti hayayāne ha kaś cana 08,022.056b*0199_01 vīryataḥ sārataś caiva yogataḥ karmato 'rthataḥ 08,022.056c so 'yam abhyadhikaḥ pārthād bhaviṣyati ratho mama 08,022.056d*0200_01 samudyātuṃ na śakṣyanti devā api savāsavāḥ 08,022.056d*0201_01 evaṃ kṛte rathastho 'haṃ guṇair abhyadhiko 'rjunāt 08,022.056d*0201_02 bhave yudhi jayeyaṃ ca phālgunaṃ kurusattama 08,022.056d*0202_01 vijayeyam ahaṃ saṃkhye phalgunaṃ kurunandana 08,022.057a etat kṛtaṃ mahārāja tvayecchāmi paraṃtapa 08,022.057b*0203_01 kriyatām eṣa kāmo me mā vaḥ kālo 'tyagād ayam 08,022.057c evaṃ kṛte kṛtaṃ mahyaṃ sarvakāmair bhaviṣyati 08,022.058a tato draṣṭāsi samare yat kariṣyāmi bhārata 08,022.058c sarvathā pāṇḍavān sarvāñ jeṣyāmy adya samāgatān 08,022.058d*0204_01 na hi me samare śaktāḥ samudyātuṃ surāsurāḥ 08,022.058d*0204_02 saṃjaya uvāca 08,022.058d*0204_02 kim u pāṇḍusutā rājan raṇe mānuṣayonayaḥ 08,022.058d*0204_03 evam uktas tava sutaḥ karṇenāhavaśobhinā 08,022.058d*0204_04 saṃpūjya saṃprahṛṣṭātmā tato rādheyam abravīt 08,022.059 duryodhana uvāca 08,022.059a sarvam etat kariṣyāmi yathā tvaṃ karṇa manyase 08,022.059c sopāsaṅgā rathāḥ sāśvā anuyāsyanti sūtaja 08,022.060a nārācān gārdhrapakṣāṃś ca śakaṭāni vahantu te 08,022.060c anuyāsyāma karṇa tvāṃ vayaṃ sarve ca pārthivāḥ 08,022.061 saṃjaya uvāca 08,022.061a evam uktvā mahārāja tava putrāḥ pratāpavān 08,022.061c abhigamyābravīd rājā madrarājam idaṃ vacaḥ 08,023.001 saṃjaya uvāca 08,023.001a putras tava mahārāja madrarājam idaṃ vacaḥ 08,023.001b*0205_01 evam ukto mahārāja tava putraḥ pratāpavān 08,023.001b*0205_02 madreśvaraṃ prati raṇe parasainyabhayaṃkaram 08,023.001b*0205_03 sarvaṃ tathākarot tūrṇaṃ rādheyas tad yad abravīt 08,023.001b*0205_04 madrarājaṃ ca samare praṇamya ca mahāratham 08,023.001c vinayenopasaṃgamya praṇayād vākyam abravīt 08,023.002a satyavrata mahābhāga dviṣatām aghavardhana 08,023.002c madreśvara raṇe śūra parasainyabhayaṃkara 08,023.003a śrutavān asi karṇasya bruvato vadatāṃ vara 08,023.003c yathā nṛpatisiṃhānāṃ madhye tvāṃ varayaty ayam 08,023.003d*0206_01 tat tvām aprativīryādya śatrupakṣakṣayāvaha 08,023.003d*0206_02 madreśvara prayāce 'haṃ śirasā vinayena ca 08,023.003d*0207_01 tvaṃ pāhi sarvataḥ karṇaṃ bhavaṃ brahmeva suvrata 08,023.004a tasmāt pārthavināśārthaṃ hitārthaṃ mama caiva hi 08,023.004c sārathyaṃ rathināṃ śreṣṭha sumanāḥ kartum arhasi 08,023.004d*0208_01 tvayi yantari rādheyo vidviṣo me vijeṣyate 08,023.004d*0208_02 abhīṣūṇāṃ hi karṇasya grahītānyo na vidyate 08,023.005a asyābhīśugraho loke nānyo 'sti bhavatā samaḥ 08,023.005b*0209_01 ṛte hi tvāṃ mahābhāga vāsudevasamaṃ yudhi 08,023.005c sa pātu sarvataḥ karṇaṃ bhavān brahmeva śaṃkaram 08,023.006a pārthasya sacivaḥ kṛṣṇo yathābhīśugraho varaḥ 08,023.006c tathā tvam api rādheyaṃ sarvataḥ paripālaya 08,023.006d*0210_01 yathā ca sarvathāpatsu vārṣṇeyaḥ pāti pāṇḍavam 08,023.006d*0210_02 tathā madreśvarādya tvaṃ rādheyaṃ pratipālaya 08,023.007a bhīṣmo droṇaḥ kṛpaḥ karṇo bhavān bhojaś ca vīryavān 08,023.007c śakuniḥ saubalo drauṇir aham eva ca no balam 08,023.007e eṣām eva kṛto bhāgo navadhā pṛtanāpate 08,023.008a naiva bhāgo 'tra bhīṣmasya droṇasya ca mahātmanaḥ 08,023.008c tābhyām atītya tau bhāgau nihatā mama śatravaḥ 08,023.009a vṛddhau hi tau naravyāghrau chalena nihatau ca tau 08,023.009c kṛtvā nasukaraṃ karma gatau svargam ito 'nagha 08,023.010a tathānye puruṣavyāghrāḥ parair vinihatā yudhi 08,023.010c asmadīyāś ca bahavaḥ svargāyopagatā raṇe 08,023.010e tyaktvā prāṇān yathāśakti ceṣṭāḥ kṛtvā ca puṣkalāḥ 08,023.010f*0211_01 tad idaṃ hatabhūyiṣṭhaṃ balaṃ mama narādhipa 08,023.010f*0211_02 pūrvam apy alpakaiḥ pārthair hataṃ kim uta sāṃpratam 08,023.010f*0211_03 balavanto mahātmānaḥ kaunteyāḥ satyavikramāḥ 08,023.010f*0211_04 balaṃ śeṣaṃ na hanyur me yathā tat kuru pārthiva 08,023.010f*0212_01 hatavīram idaṃ sainyaṃ pāṇḍavaiḥ samare vibho 08,023.011a karṇo hy eko mahābāhur asmatpriyahite rataḥ 08,023.011c bhavāṃś ca puruṣavyāghra sarvalokamahārathaḥ 08,023.011d*0213_01 śalya karṇo 'rjunenādya yoddhum icchati saṃyuge 08,023.011e tasmiñ jayāśā vipulā mama madrajanādhipa 08,023.011f*0214_01 tasyābhīṣugrahavaro nānyo 'sti bhuvi kaś cana 08,023.011f*0215_01 tasmāj jayāya me vīra sārathyaṃ kartum arhasi 08,023.012a pārthasya samare kṛṣṇo yathābhīśuvaragrahaḥ 08,023.012b*0216_01 tathā karṇarathe rājaṃs tvam abhīṣugraho bhava 08,023.012c tena yukto raṇe pārtho rakṣyamāṇaś ca pārthiva 08,023.012e yāni karmāṇi kurute pratyakṣāṇi tathaiva te 08,023.013a pūrvaṃ na samare hy evam avadhīd arjuno ripūn 08,023.013b*0217_01 idānīṃ vikramo hy asya kṛṣṇena sahitasya ca 08,023.013b*0217_02 kṛṣṇena sahitaḥ pārtho dhārtarāṣṭrīṃ mahācamūm 08,023.013c ahany ahani madreśa drāvayan dṛśyate yudhi 08,023.014a bhāgo 'vaśiṣṭaḥ karṇasya tava caiva mahādyute 08,023.014c taṃ bhāgaṃ saha karṇena yugapan nāśayāhave 08,023.014d*0218_01 aruṇena yathā sārdhaṃ tamaḥ sūryo vyapohati 08,023.014d*0218_02 tathā karṇena sahito jahi pārthaṃ mahāhave 08,023.014d*0219_01 udyantau ca yathā sūryau bālasūryasamaprabhau 08,023.014d*0219_02 karṇaśalyau raṇe dṛṣṭvā vidravantu mahārathāḥ 08,023.015a sūryāruṇau yathā dṛṣṭvā tamo naśyati māriṣa 08,023.015c tathā naśyantu kaunteyāḥ sapāñcālāḥ sasṛñjayāḥ 08,023.016a rathānāṃ pravaraḥ karṇo yantṝṇāṃ pravaro bhavān 08,023.016b*0220_01 saṃyogo yuvayor loke nābhūn na ca bhaviṣyati 08,023.016c saṃnipātaḥ samo loke bhavator nāsti kaś cana 08,023.017a yathā sarvāsv avasthāsu vārṣṇeyaḥ pāti pāṇḍavam 08,023.017c tathā bhavān paritrātu karṇaṃ vaikartanaṃ raṇe 08,023.017d*0221_01 sārathyaṃ kriyatāṃ tasya yudhyamānasya saṃyuge 08,023.017d*0221_02 yathā ca samare kṛṣṇo rakṣate sarvato 'rjunam 08,023.017d*0221_03 tathā tvam api rādheyaṃ rakṣasva ca mahāraṇe 08,023.018a tvayā sārathinā hy eṣa apradhṛṣyo bhaviṣyati 08,023.018c devatānām api raṇe saśakrāṇāṃ mahīpate 08,023.018e kiṃ punaḥ pāṇḍaveyānāṃ mātiśaṅkīr vaco mama 08,023.019a duryodhanavacaḥ śrutvā śalyaḥ krodhasamanvitaḥ 08,023.019b*0222_01 dhārtarāṣṭram athovāca sṛkkiṇī parilelihan 08,023.019b*0222_02 evam uktas tu sa krodhāt padā spṛṣṭa ivoragaḥ 08,023.019c triśikhāṃ bhrukuṭīṃ kṛtvā dhunvan hastau punaḥ punaḥ 08,023.020a krodharakte mahānetre parivartya mahābhujaḥ 08,023.020c kulaiśvaryaśrutibalair dṛptaḥ śalyo 'bravīd idam 08,023.021a avamanyase māṃ gāndhāre dhruvaṃ māṃ pariśaṅkase 08,023.021c yan māṃ bravīṣi visrabdhaṃ sārathyaṃ kriyatām iti 08,023.022a asmatto 'bhyadhikaṃ karṇaṃ manyamānaḥ praśaṃsasi 08,023.022c na cāhaṃ yudhi rādheyaṃ gaṇaye tulyam ātmanā 08,023.023a ādiśyatām abhyadhiko mamāṃśaḥ pṛthivīpate 08,023.023c tam ahaṃ samare hatvā gamiṣyāmi yathāgatam 08,023.024a atha vāpy eka evāhaṃ yotsyāmi kurunandana 08,023.024c paśya vīryaṃ mamādya tvaṃ saṃgrāme dahato ripūn 08,023.025a na cābhikāmān kauravya vidhāya hṛdaye pumān 08,023.025c asmadvidhaḥ pravarteta mā mā tvam atiśaṅkithāḥ 08,023.026a yudhi cāpy avamāno me na kartavyaḥ kathaṃ cana 08,023.026c paśya hīmau mama bhujau vajrasaṃhananopamau 08,023.027a dhanuḥ paśya ca me citraṃ śarāṃś cāśīviṣopamān 08,023.027c rathaṃ paśya ca me kḷptaṃ sadaśvair vātavegitaiḥ 08,023.027e gadāṃ ca paśya gāndhāre hemapaṭṭavibhūṣitām 08,023.028a dārayeyaṃ mahīṃ kruddho vikireyaṃ ca parvatān 08,023.028c śoṣayeyaṃ samudrāṃś ca tejasā svena pārthiva 08,023.029a tan mām evaṃvidhaṃ jānan samartham arinigrahe 08,023.029c kasmād yunakṣi sārathye nyūnasyādhirather nṛpa 08,023.029d*0223_01 na cāpi mama rādheyaḥ kalām arhati ṣoḍaśīm 08,023.029d*0223_02 sakarṇā ye trayo lokāḥ sārjunāḥ sajanārdanāḥ 08,023.029d*0223_03 nibaddhāṃs tān raṇe rājan na mucyeyaṃ kathaṃ cana 08,023.029d*0223_04 tathāpi śaktaṃ kauravya vihāya hṛdayena mām 08,023.029d*0223_05 na cāhaṃ prākṛtaḥ kaś cin na cāpy adhigataḥ svayam 08,023.029d*0224_01 ayaṃ cāpy avamāno me na kartavyaḥ kathaṃ cana 08,023.030a na nāma dhuri rājendra prayoktuṃ tvam ihārhasi 08,023.030c na hi pāpīyasaḥ śreyān bhūtvā preṣyatvam utsahe 08,023.031a yo hy abhyupagataṃ prītyā garīyāṃsaṃ vaśe sthitam 08,023.031c vaśe pāpīyaso dhatte tat pāpam adharottaram 08,023.032a brāhmaṇā brahmaṇā sṛṣṭā mukhāt kṣatram athorasaḥ 08,023.032c ūrubhyām asṛjad vaiśyāñ śūdrān padbhyām iti śrutiḥ 08,023.032e tebhyo varṇaviśeṣāś ca pratilomānulomajāḥ 08,023.033a athānyonyasya saṃyogāc cāturvarṇyasya bhārata 08,023.033c goptāraḥ saṃgrahītāro dātāraḥ kṣatriyāḥ smṛtāḥ 08,023.034a yājanādhyāpanair viprā viśuddhaiś ca pratigrahaiḥ 08,023.034c lokasyānugrahārthāya sthāpitā brahmaṇā bhuvi 08,023.034d*0225_01 prajānāṃ rakṣaṇaṃ dānaṃ yuddhaṃ kṣatrasya nirmitam 08,023.035a kṛṣiś ca pāśupālyaṃ ca viśāṃ dānaṃ ca sarvaśaḥ 08,023.035c brahmakṣatraviśāṃ śūdrā vihitāḥ paricārakāḥ 08,023.036a brahmakṣatrasya vihitāḥ sūtā vai paricārakāḥ 08,023.036c na viṭśūdrasya tatraiva śṛṇu vākyaṃ mamānagha 08,023.037a so 'haṃ mūrdhāvasiktaḥ san rājarṣikulasaṃbhavaḥ 08,023.037c mahārathaḥ samākhyātaḥ sevyaḥ stavyaś ca bandinām 08,023.038a so 'ham etādṛśo bhūtvā nehārikulamardana 08,023.038c sūtaputrasya saṃgrāme sārathyaṃ kartum utsahe 08,023.039a avamānam ahaṃ prāpya na yotsyāmi kathaṃ cana 08,023.039c āpṛcchya tvādya gāndhāre gamiṣyāmi yathāgatam 08,023.039d*0226_01 na cāhaṃ sūtaputrasya sārathyam upajagmivān 08,023.040a evam uktvā naravyāghraḥ śalyaḥ samitiśobhanaḥ 08,023.040c utthāya prayayau tūrṇaṃ rājamadhyād amarṣitaḥ 08,023.041a praṇayād bahumānāc ca taṃ nigṛhya sutas tava 08,023.041c abravīn madhuraṃ vākyaṃ sāma sarvārthasādhakam 08,023.042a yathā śalya tvam ātthedam evam etad asaṃśayam 08,023.042c abhiprāyas tu me kaś cit taṃ nibodha janeśvara 08,023.043a na karṇo 'bhyadhikas tvattaḥ śaṅke naiva kathaṃ cana 08,023.043c na hi madreśvaro rājā kuryād yad anṛtaṃ bhavet 08,023.044a ṛtam eva hi pūrvās te vahanti puruṣottamāḥ 08,023.044b*0227_01 jñātam eva hi pūrvaṃ te vartma rājarṣisattama 08,023.044c tasmād ārtāyaniḥ prokto bhavān iti matir mama 08,023.045a śalyabhūtaś ca śatrūṇāṃ yasmāt tvaṃ bhuvi mānada 08,023.045c tasmāc chalyeti te nāma kathyate pṛthivīpate 08,023.046a yad eva vyāhṛtaṃ pūrvaṃ bhavatā bhūridakṣiṇa 08,023.046c tad eva kuru dharmajña madarthaṃ yad yad ucyase 08,023.047a na ca tvatto hi rādheyo na cāham api vīryavān 08,023.047c vṛṇīmas tvāṃ hayāgryāṇāṃ yantāram iti saṃyuge 08,023.048a yathā hy abhyadhikaṃ karṇaṃ guṇais tāta dhanaṃjayāt 08,023.048c vāsudevād api tvāṃ ca loko 'yam iti manyate 08,023.049a karṇo hy abhyadhikaḥ pārthād astrair eva nararṣabha 08,023.049c bhavān apy adhikaḥ kṛṣṇād aśvayāne bale tathā 08,023.050a yathāśvahṛdayaṃ veda vāsudevo mahāmanāḥ 08,023.050c dviguṇaṃ tvaṃ tathā vettha madrarāja na saṃśayaḥ 08,023.051 śalya uvāca 08,023.051a yan mā bravīṣi gāndhāre madhye sainyasya kaurava 08,023.051c viśiṣṭaṃ devakīputrāt prītimān asmy ahaṃ tvayi 08,023.052a eṣa sārathyam ātiṣṭhe rādheyasya yaśasvinaḥ 08,023.052c yudhyataḥ pāṇḍavāgryeṇa yathā tvaṃ vīra manyase 08,023.053a samayaś ca hi me vīra kaś cid vaikartanaṃ prati 08,023.053c utsṛjeyaṃ yathāśraddham ahaṃ vāco 'sya saṃnidhau 08,023.054 saṃjaya uvāca 08,023.054a tatheti rājan putras te saha karṇena bhārata 08,023.054c abravīn madrarājasya sutaṃ bharatasattama 08,024.001 duryodhana uvāca 08,024.001a bhūya eva tu madreśa yat te vakṣyāmi tac chṛṇu 08,024.001c yathā purā vṛttam idaṃ yuddhe devāsure vibho 08,024.002a yad uktavān pitur mahyaṃ mārkaṇḍeyo mahān ṛṣiḥ 08,024.002c tad aśeṣeṇa bruvato mama rājarṣisattama 08,024.002e tvaṃ nibodha na cāpy atra kartavyā te vicāraṇā 08,024.002f*0228_01 samutpannā hi rājānaḥ pramoha iti niścayaḥ 08,024.002f*0228_02 kṛtvā caiva vyavasyanti sarve dharmārthaniścayān 08,024.003a devānām asurāṇāṃ ca mahān āsīt samāgamaḥ 08,024.003b*0229_01 saiṃhikeyās tadodvṛttā vibudhān avasūdayan 08,024.003b*0229_02 te nirastāḥ kṛtā devair dānavā balagarvitāḥ 08,024.003c babhūva prathamo rājan saṃgrāmas tārakāmayaḥ 08,024.003e nirjitāś ca tadā daityā daivatair iti naḥ śrutam 08,024.003f*0230_01 bhagnadarpā nirutsāhāḥ pātālaṃ viviśus tadā 08,024.004a nirjiteṣu ca daityeṣu tārakasya sutās trayaḥ 08,024.004c tārākṣaḥ kamalākṣaś ca vidyunmālī ca pārthiva 08,024.004d*0231_01 kaś cit prajāpatir ghoras tena sārdhaṃ mahātmanā 08,024.004d*0231_02 yuddham āsīn mahāghoraṃ daivatair na iti śrutiḥ 08,024.004d*0231_03 parābabhūvur asurā dānavaiḥ saha saṃyuge 08,024.004d*0231_04 devair nirastā hy asurā niḥśvasyāmarṣitās tataḥ 08,024.005a tapa ugraṃ samāsthāya niyame parame sthitāḥ 08,024.005c tapasā karśayām āsur dehān svāñ śatrutāpana 08,024.006a damena tapasā caiva niyamena ca pārthiva 08,024.006c teṣāṃ pitāmahaḥ prīto varadaḥ pradadau varān 08,024.007a avadhyatvaṃ ca te rājan sarvabhūteṣu sarvadā 08,024.007c sahitā varayām āsuḥ sarvalokapitāmaham 08,024.008a tān abravīt tadā devo lokānāṃ prabhur īśvaraḥ 08,024.008c nāsti sarvāmaratvaṃ hi nivartadhvam ato 'surāḥ 08,024.008e varam anyaṃ vṛṇīdhvaṃ vai yādṛśaṃ saṃprarocate 08,024.009a tatas te sahitā rājan saṃpradhāryāsakṛd bahu 08,024.009c sarvalokeśvaraṃ vākyaṃ praṇamyainam athābruvan 08,024.009d*0232_01 vayam icchāma nagaraṃ kartuṃ kāmagamaṃ śubham 08,024.009d*0232_02 sarvakāmasamṛddhārtham avadhyaṃ devadānavaiḥ 08,024.009d*0232_03 yakṣarakṣoragagaṇair nānājātibhir eva ca 08,024.009d*0232_04 na kṛtyābhir na śastraiś ca na śāpair brahmavādinām 08,024.009d*0232_05 vadhyeta tripuraṃ devaṃ prasanne tvayi sādaram 08,024.010a asmākaṃ tvaṃ varaṃ deva prayacchemaṃ pitāmaha 08,024.010c vayaṃ purāṇi trīṇy eva samāsthāya mahīm imām 08,024.010e vicariṣyāma loke 'smiṃs tvatprasādapuraskṛtāḥ 08,024.011a tato varṣasahasre tu sameṣyāmaḥ parasparam 08,024.011b*0233_00 brahmovāca 08,024.011b*0233_01 vilayaḥ samayasyānte maraṇaṃ jīvitasya ca 08,024.011b*0233_02 iti cintya vadhopāyaṃ kaṃ cid eva niśāmaya 08,024.011c ekībhāvaṃ gamiṣyanti purāṇy etāni cānagha 08,024.012a samāgatāni caitāni yo hanyād bhagavaṃs tadā 08,024.012c ekeṣuṇā devavaraḥ sa no mṛtyur bhaviṣyati 08,024.012d*0234_01 teṣāṃ tad vacanaṃ śrutvā dānavānāṃ mahāyaśāḥ 08,024.012e evam astv iti tān devaḥ pratyuktvā prāviśad divam 08,024.013a te tu labdhavarāḥ prītāḥ saṃpradhārya parasparam 08,024.013c puratrayavisṛṣṭyarthaṃ mayaṃ vavrur mahāsuram 08,024.013e viśvakarmāṇam ajaraṃ daityadānavapūjitam 08,024.014a tato mayaḥ svatapasā cakre dhīmān purāṇi ha 08,024.014c trīṇi kāñcanam ekaṃ tu raupyaṃ kārṣṇāyasaṃ tathā 08,024.015a kāñcanaṃ divi tatrāsīd antarikṣe ca rājatam 08,024.015c āyasaṃ cābhavad bhūmau cakrasthaṃ pṛthivīpate 08,024.016a ekaikaṃ yojanaśataṃ vistārāyāmasaṃmitam 08,024.016c gṛhāṭṭāṭṭālakayutaṃ bṛhatprākāratoraṇam 08,024.017a guṇaprasavasaṃbādham asaṃbādham anāmayam 08,024.017c prāsādair vividhaiś caiva dvāraiś cāpy upaśobhitam 08,024.018a pureṣu cābhavan rājan rājāno vai pṛthak pṛthak 08,024.018b*0235_01 divyamālyāmbaradharā daiteyā rājasattama 08,024.018c kāñcanaṃ tārakākṣasya citram āsīn mahātmanaḥ 08,024.018e rājataṃ kamalākṣasya vidyunmālina āyasam 08,024.019a trayas te daityarājānas trīṃl lokān āśu tejasā 08,024.019c ākramya tasthur varṣāṇāṃ pūgān nāma prajāpatiḥ 08,024.020a teṣāṃ dānavamukhyānāṃ prayutāny arbudāni ca 08,024.020c koṭyaś cāprativīrāṇāṃ samājagmus tatas tataḥ 08,024.020d*0236_01 māṃsāśanāḥ sudṛptāś ca surair vinikṛtās tathā 08,024.020e mahad aiśvaryam icchantas tripuraṃ durgam āśritāḥ 08,024.021a sarveṣāṃ ca punas teṣāṃ sarvayogavaho mayaḥ 08,024.021c tam āśritya hi te sarve avartantākutobhayāḥ 08,024.022a yo hi yaṃ manasā kāmaṃ dadhyau tripurasaṃśrayaḥ 08,024.022c tasmai kāmaṃ mayas taṃ taṃ vidadhe māyayā tadā 08,024.023a tārakākṣasutaś cāsīd dharir nāma mahābalaḥ 08,024.023c tapas tepe paramakaṃ yenātuṣyat pitāmahaḥ 08,024.024a sa tuṣṭam avṛṇod devaṃ vāpī bhavatu naḥ pure 08,024.024c śastrair vinihatā yatra kṣiptāḥ syur balavattarāḥ 08,024.025a sa tu labdhvā varaṃ vīras tārakākṣasuto hariḥ 08,024.025c sasṛje tatra vāpīṃ tāṃ mṛtānāṃ jīvanīṃ prabho 08,024.025d*0237_01 pūrṇāṃ divyasya toyasya pīyūṣapratimasya vai 08,024.026a yena rūpeṇa daityas tu yena veṣeṇa caiva ha 08,024.026c mṛtas tasyāṃ parikṣiptas tādṛśenaiva jajñivān 08,024.026d*0238_01 saṃpūrṇabalavīryas tu rājañ śauryasamanvitaḥ 08,024.026d*0238_02 evaṃ vīryeṇa saṃyuktāḥ kṛtās tena mahātmanā 08,024.027a tāṃ prāpya traipurasthās tu sarvāṃl lokān babādhire 08,024.027b*0239_01 varaloke 'vasat so 'pi hariḥ paramatejasā 08,024.027b*0239_02 vidhāya sarvalokānāṃ hitaṃ pathyaṃ vidhāya ca 08,024.027b*0239_03 tataḥ paramanirvigno hitakārī tāvakātmasu 08,024.027c mahatā tapasā siddhāḥ surāṇāṃ bhayavardhanāḥ 08,024.027d*0240_01 ekasmin nihate daitye sṛjanti sma daśāsurān 08,024.027e na teṣām abhavad rājan kṣayo yuddhe kathaṃ cana 08,024.028a tatas te lobhamohābhyām abhibhūtā vicetasaḥ 08,024.028c nirhrīkāḥ saṃsthitiṃ sarve sthāpitāṃ samalūlupan 08,024.029a vidrāvya sagaṇān devāṃs tatra tatra tadā tadā 08,024.029c viceruḥ svena kāmena varadānena darpitāḥ 08,024.030a devāraṇyāni sarvāṇi priyāṇi ca divaukasām 08,024.030c ṛṣīṇām āśramān puṇyān yūpāñ janapadāṃs tathā 08,024.030e vyanāśayanta maryādā dānavā duṣṭacāriṇaḥ 08,024.030f*0241_01 nisthānāś ca kṛtā devā ṛṣayaḥ pitṛbhiḥ saha 08,024.030f*0241_02 daityais tribhis trayo lokā hy ākrāntās taiḥ suretaraiḥ 08,024.030f*0242_01 pīḍyamāneṣu lokeṣu tataḥ śakro marudvṛtaḥ 08,024.030f*0242_02 purāṇy āyodhayāṃ cakre vajrapātaiḥ samantataḥ 08,024.030f*0242_03 nāśakat tāny abhedyāni yadā bhettuṃ puraṃdaraḥ 08,024.030f*0242_04 purāṇi varadattāni dhātrā tena narādhipa 08,024.030f*0242_05 tadā bhītaḥ surapatir muktvā tāni purāṇy atha 08,024.031a te devāḥ sahitāḥ sarve pitāmaham ariṃdama 08,024.031c abhijagmus tadākhyātuṃ viprakāraṃ suretaraiḥ 08,024.032a te tattvaṃ sarvam ākhyāya śirasābhipraṇamya ca 08,024.032c vadhopāyam apṛcchanta bhagavantaṃ pitāmaham 08,024.033a śrutvā tad bhagavān devo devān idam uvāca ha 08,024.033b*0243_01 mamāpi so 'parādhnoti yo yuṣmākam asaumyakṛt 08,024.033b*0244_01 śrūyatāṃ tridaśāḥ sarve yathedaṃ vākyagauravam 08,024.033c asurāś ca durātmānas te cāpi vibudhadviṣaḥ 08,024.033e aparādhyanti satataṃ ye yuṣmān pīḍayanty uta 08,024.033f*0245_01 na tvāstu tān ahaṃ manye ye vai yuṣmān apīḍayan 08,024.034a ahaṃ hi tulyaḥ sarveṣāṃ bhūtānāṃ nātra saṃśayaḥ 08,024.034c adhārmikās tu hantavyā ity ahaṃ prabravīmi vaḥ 08,024.034d*0246_01 ekeṣuṇā vibhedyāni tāni durgāṇi nānyathā 08,024.034d*0246_02 na ca sthāṇumṛte śakto bhettum ekeṣuṇā puraḥ 08,024.035a te yūyaṃ sthāṇum īśānaṃ jiṣṇum akliṣṭakāriṇam 08,024.035c yoddhāraṃ vṛṇutādityāḥ sa tān hantā suretarān 08,024.036a iti tasya vacaḥ śrutvā devāḥ śakrapurogamāḥ 08,024.036b*0247_01 te devās tena vākyena coditāḥ praṇatāḥ sthitāḥ 08,024.036b*0247_02 divyaṃ varṣasahasraṃ vai tapas taptvā surarṣabhāḥ 08,024.036b*0247_03 śubhātmāno mahātmāno jagmur vai vṛṣabhadhvajam 08,024.036c brahmāṇam agrataḥ kṛtvā vṛṣāṅkaṃ śaraṇaṃ yayuḥ 08,024.037a tapaḥ paraṃ samātasthur gṛṇanto brahma śāśvatam 08,024.037c ṛṣibhiḥ saha dharmajñā bhavaṃ sarvātmanā gatāḥ 08,024.037d*0248_01 devadevaṃ paraṃ sthāṇuṃ varadaṃ tryambakaṃ śivam 08,024.037d*0248_02 śarvam īḍyam ajaṃ rudraṃ śaśāṅkāṅkitamūrdhajam 08,024.038a tuṣṭuvur vāgbhir arthyābhir bhayeṣv abhayakṛttamam 08,024.038c sarvātmānaṃ mahātmānaṃ yenāptaṃ sarvam ātmanā 08,024.039a tapoviśeṣair bahubhir yogaṃ yo veda cātmanaḥ 08,024.039c yaḥ sāṃkhyam ātmano veda yasya cātmā vaśe sadā 08,024.040a te taṃ dadṛśur īśānaṃ tejorāśim umāpatim 08,024.040b*0249_01 pareṇa yatnena bhavaṃ tridaśāḥ śarvam īśvaram 08,024.040c ananyasadṛśaṃ loke vratavantam akalmaṣam 08,024.041a ekaṃ ca bhagavantaṃ te nānārūpam akalpayan 08,024.041c ātmanaḥ pratirūpāṇi rūpāṇy atha mahātmani 08,024.041e parasparasya cāpaśyan sarve paramavismitāḥ 08,024.042a sarvabhūtamayaṃ ceśaṃ tam ajaṃ jagataḥ patim 08,024.042c devā brahmarṣayaś caiva śirobhir dharaṇīṃ gatāḥ 08,024.043a tān svastivākyenābhyarcya samutthāpya ca śaṃkaraḥ 08,024.043c brūta brūteti bhagavān smayamāno 'bhyabhāṣata 08,024.044a tryambakeṇābhyanujñātās tatas te 'svasthacetasaḥ 08,024.044c namo namas te 'stu vibho tata ity abruvan bhavam 08,024.045a namo devātidevāya dhanvine cātimanyave 08,024.045c prajāpatimakhaghnāya prajāpatibhir īḍyase 08,024.046a namaḥ stutāya stutyāya stūyamānāya mṛtyave 08,024.046c vilohitāya rudrāya nīlagrīvāya śūline 08,024.047a amoghāya mṛgākṣāya pravarāyudhayodhine 08,024.047b*0250_01 arhāya caiva śuddhāya kṣayāya krathanāya ca 08,024.047c durvāraṇāya śukrāya brahmaṇe brahmacāriṇe 08,024.048a īśānāyāprameyāya niyantre carmavāsase 08,024.048c taponityāya piṅgāya vratine kṛttivāsase 08,024.049a kumārapitre tryakṣāya pravarāyudhadhāriṇe 08,024.049c prapannārtivināśāya brahmadviṭsaṃghaghātine 08,024.050a vanaspatīnāṃ pataye narāṇāṃ pataye namaḥ 08,024.050c gavāṃ ca pataye nityaṃ yajñānāṃ pataye namaḥ 08,024.051a namo 'stu te sasainyāya tryambakāyogratejase 08,024.051c manovākkarmabhir deva tvāṃ prapannān bhajasva naḥ 08,024.052a tataḥ prasanno bhagavān svāgatenābhinandya tān 08,024.052c provāca vyetu vastrāso brūta kiṃ karavāṇi vaḥ 08,024.052d*0251_01 devāḥ śarvasya vacanaṃ śrutvā harṣam upāgatāḥ 08,024.053a pitṛdevarṣisaṃghebhyo vare datte mahātmanā 08,024.053c satkṛtya śaṃkaraṃ prāha brahmā lokahitaṃ vacaḥ 08,024.053d*0252_01 imāny asuradurgāṇi lokāṃs trīn ākramanti ca 08,024.053d*0252_02 kaś ca prajāpatir ghorāṃs tān sarvāñ jahi māciram 08,024.054a tavātisargād deveśa prājāpatyam idaṃ padam 08,024.054c mayādhitiṣṭhatā datto dānavebhyo mahān varaḥ 08,024.054d*0253_01 nāsty anyo yudhi teṣāṃ vai nihantā iti naḥ śrutam 08,024.055a tān atikrāntamaryādān nānyaḥ saṃhartum arhati 08,024.055c tvām ṛte bhūtabhavyeśa tvaṃ hy eṣāṃ pratyarir vadhe 08,024.056a sa tvaṃ deva prapannānāṃ yācatāṃ ca divaukasām 08,024.056c kuru prasādaṃ deveśa dānavāñ jahi śūlabhṛt 08,024.056d*0254_01 tvatprasāj jagat sarvaṃ sukham aidhata mānada 08,024.056d*0254_02 śaraṇyas tvaṃ hi lokeśa te vayaṃ śaraṇaṃ gatāḥ 08,024.057 śrībhagavān uvāca 08,024.057a hantavyāḥ śatravaḥ sarve yuṣmākam iti me matiḥ 08,024.057c na tv eko 'haṃ vadhe teṣāṃ samartho vai suradviṣām 08,024.058a te yūyaṃ sahitāḥ sarve madīyenāstratejasā 08,024.058c jayadhvaṃ yudhi tāñ śatrūn saṃghāto hi mahābalaḥ 08,024.059 devā ūcuḥ 08,024.059a asmattejobalaṃ yāvat tāvad dviguṇam eva ca 08,024.059c teṣām iti ha manyāmo dṛṣṭatejobalā hi te 08,024.060 bhagavān uvāca 08,024.060a vadhyās te sarvataḥ pāpā ye yuṣmāsv aparādhinaḥ 08,024.060c mama tejobalārdhena sarvāṃs tān ghnata śātravān 08,024.061 devā ūcuḥ 08,024.061a bibhartuṃ tejaso 'rdhaṃ te na śakṣyāmo maheśvara 08,024.061c sarveṣāṃ no balārdhena tvam eva jahi śātravān 08,024.061d*0255_01 vayaṃ ca sarvathā deva rakṣaṇīyās tathaiva ca 08,024.061d*0255_02 sa no rakṣa mahādeva tvam eva jahi śātravān 08,024.061d*0256_00 śrībhagavān uvāca 08,024.061d*0256_01 yadi śaktir na vaḥ kā cid vibhartuṃ māmakaṃ balam 08,024.061d*0256_02 aham etān haniṣyāmi yuṣmat tejordhabṛṃhitaḥ 08,024.062 duryodhana uvāca 08,024.062a tatas tatheti deveśas tair ukto rājasattama 08,024.062c ardham ādāya sarvebhyas tejasābhyadhiko 'bhavat 08,024.063a sa tu devo balenāsīt sarvebhyo balavattaraḥ 08,024.063c mahādeva iti khyātas tadāprabhṛti śaṃkaraḥ 08,024.064a tato 'bravīn mahādevo dhanur bāṇadharas tv aham 08,024.064c haniṣyāmi rathenājau tān ripūn vai divaukasaḥ 08,024.065a te yūyaṃ me rathaṃ caiva dhanur bāṇaṃ tathaiva ca 08,024.065c paśyadhvaṃ yāvad adyaitān pātayāmi mahītale 08,024.066 devā ūcuḥ 08,024.066a mūrtisarvasvam ādāya trailokyasya tatas tataḥ 08,024.066c rathaṃ te kalpayiṣyāma deveśvara mahaujasam 08,024.067a tathaiva buddhyā vihitaṃ viśvakarmakṛtaṃ śubham 08,024.067c tato vibudhaśārdūlās taṃ rathaṃ samakalpayan 08,024.067d*0257_01 viṣṇuṃ somaṃ hutāśaṃ ca tasyeṣuṃ samakalpayan 08,024.067d*0257_02 śṛṅgam agnir babhūvāsya bhallaḥ somo viśāṃ pate 08,024.067d*0257_03 kuḍmalaś cābhavad viṣṇus tasminn iṣuvare tadā 08,024.068a vandhuraṃ pṛthivīṃ devīṃ viśālapuramālinīm 08,024.068c saparvatavanadvīpāṃ cakrur bhūtadharāṃ tadā 08,024.069a mandaraṃ parvataṃ cākṣaṃ jaṅghās tasya mahānadīḥ 08,024.069c diśaś ca pradiśaś caiva parivāraṃ rathasya hi 08,024.069d*0258_01 īṣā nakṣatravaṃśaś ca yugaḥ kṛtayugo 'bhavat 08,024.069d*0258_02 kūbaraś ca rathasyāsīd vāsukir bhujagottamaḥ 08,024.069d*0258_03 apaskaram adhiṣṭhāne himavān vindhyaparvataḥ 08,024.069d*0258_04 udayāstāv adhiṣṭhāne girī cakruḥ surottamāḥ 08,024.069d*0258_05 samudram akṣam asṛjan dānavālayam uttamam 08,024.069d*0258_06 saptarṣimaṇḍalaṃ caiva rathasyāsīt pariṣkaraḥ 08,024.069d*0258_07 gaṅgā sarasvatī sindhur dhuram ākāśam eva ca 08,024.069d*0258_08 upaskaro rathasyāsann āpaḥ sarvāś ca nimnagāḥ 08,024.069d*0258_09 ahorātrāḥ kalāś caiva kāṣṭhāś ca ṛtavas tathā 08,024.070a anukarṣān grahān dīptān varūthaṃ cāpi tārakāḥ 08,024.070c dharmārthakāmasaṃyuktaṃ triveṇuṃ cāpi bandhuram 08,024.070e oṣadhīr vividhās tatra nānāpuṣpaphalodgamāḥ 08,024.071a sūryācandramasau kṛtvā cakre rathavarottame 08,024.071c pakṣau pūrvāparau tatra kṛte rātryahanī śubhe 08,024.072a daśa nāgapatīn īṣāṃ dhṛtarāṣṭramukhān dṛḍhām 08,024.072b*0259_01 yoktrāṇi cakrur nāgāṃś ca niḥśvasanto mahoragān 08,024.072c dyāṃ yugaṃ yugacarmāṇi saṃvartakabalāhakān 08,024.072d*0260_01 kālapṛṣṭho 'tha nahuṣaḥ karkoṭakadhanaṃjayau 08,024.072d*0260_02 itare cābhavan nāgā hayānāṃ vālabandhanāḥ 08,024.072d*0260_03 diśaś ca pradiśaś caiva raśmayo rathavājinām 08,024.072d*0261_01 aśvāś ca vedāś catvāraḥ purāṇāṅgavibhūṣitāḥ 08,024.073a śamyāṃ dhṛtiṃ ca medhāṃ ca sthitiṃ saṃnatim eva ca 08,024.073c grahanakṣatratārābhiś carma citraṃ nabhastalam 08,024.074a surāmbupretavittānāṃ patīṃl lokeśvarān hayān 08,024.074c sinīvālīm anumatiṃ kuhūṃ rākāṃ ca suvratām 08,024.074e yoktrāṇi cakrur vāhānāṃ rohakāṃś cāpi kaṇṭhakam 08,024.075a karma satyaṃ tapo 'rthaś ca vihitās tatra raśmayaḥ 08,024.075c adhiṣṭhānaṃ manas tv āsīt parirathyaṃ sarasvatī 08,024.076a nānāvarṇāś ca citrāś ca patākāḥ pavaneritāḥ 08,024.076c vidyudindradhanurnaddhaṃ rathaṃ dīptaṃ vyadīpayat 08,024.076d*0262_01 vaṣaṭkāraḥ pratodo 'bhūd gāyatrī śīrṣabandhanā 08,024.076d*0262_02 yo yajñe vihitaḥ pūrvam īśānasya mahātmanaḥ 08,024.076d*0262_03 saṃvatsaro dhanus tad vai sāvitrī jyā mahāsvanā 08,024.076d*0262_04 divyaṃ ca varma vihitaṃ mahārhaṃ ratnabhūṣitam 08,024.076d*0262_05 abhedyaṃ virajaskaṃ vai kālacakrabahiṣkṛtam 08,024.076d*0262_06 dhvajayaṣṭir abhūn meruḥ śrīmān kanakaparvataḥ 08,024.076d*0262_07 patākāś cābhavan meghās taḍidbhiḥ samalaṃkṛtāḥ 08,024.076d*0262_08 rejur adhvaryumadhyasthā jvalanta iva pāvakāḥ 08,024.076d*0262_09 kḷptaṃ tu taṃ rathaṃ dṛṣṭvā vismitā devatābhavan 08,024.076d*0262_10 sarvalokasya tejāṃsi dṛṣṭvaikasthāni māriṣa 08,024.076d*0262_11 yuktaṃ nivedayām āsur devās tasmai mahātmane 08,024.077a evaṃ tasmin mahārāja kalpite rathasattame 08,024.077c devair manujaśārdūla dviṣatām abhimardane 08,024.078a svāny āyudhāni mukhyāni nyadadhāc chaṃkaro rathe 08,024.078c rathayaṣṭiṃ viyatkṛṣṭāṃ sthāpayām āsa govṛṣam 08,024.079a brahmadaṇḍaḥ kāladaṇḍo rudradaṇḍas tathā jvaraḥ 08,024.079c pariskandā rathasyāsya sarvatodiśam udyatāḥ 08,024.080a atharvāṅgirasāv āstāṃ cakrarakṣau mahātmanaḥ 08,024.080c ṛgvedaḥ sāmavedaś ca purāṇaṃ ca puraḥsarāḥ 08,024.081a itihāsayajurvedau pṛṣṭharakṣau babhūvatuḥ 08,024.081c divyā vācaś ca vidyāś ca paripārśvacarāḥ kṛtāḥ 08,024.082a tottrādayaś ca rājendra vaṣaṭkāras tathaiva ca 08,024.082c oṃkāraś ca mukhe rājann atiśobhākaro 'bhavat 08,024.083a vicitram ṛtubhiḥ ṣaḍbhiḥ kṛtvā saṃvatsaraṃ dhanuḥ 08,024.083b*0263_01 chāyām evātmanaś cakre dhanur jyām akṣayāṃ raṇe 08,024.083b*0263_02 kālo hi bhagavān rudras tasya saṃvatsaro dhanuḥ 08,024.083c tasmān nṝṇāṃ kālarātrir jyā kṛtā dhanuṣo 'jarā 08,024.084a iṣuś cāpy abhavad viṣṇur jvalanaḥ soma eva ca 08,024.084b@002_0001 **** **** balārdhaṃ yadi me devā na dhārayitum āhave 08,024.084b@002_0002 **** **** śaktāḥ sarve hi saṃgamya yūyaṃ tat prabravīmi vaḥ 08,024.084b@002_0003 **** **** samā bhavanti me sarve dānavāś cāmarāś ca ye 08,024.084b@002_0004 **** **** śivo 'smi sarvabhūtānāṃ śivatvaṃ tena me surāḥ 08,024.084b@002_0005 **** **** kiṃ tv adharmeṇa vartante yasmāt te suraśatravaḥ 08,024.084b@002_0006 **** **** tasmād vadhyā mayāpy ete yuṣmākaṃ ca hitepsayā 08,024.084b@002_0007 **** **** śaraṇaṃ vaḥ prapannānāṃ dharmeṇa ca jigīṣatām 08,024.084b@002_0008 **** **** sāhāyyaṃ vaḥ kariṣyāmi nihaniṣyāmi vo ripūn 08,024.084b@002_0009 **** **** dīyatāṃ ca balārdhaṃ me sarvair api pṛthak pṛthak 08,024.084b@002_0010 **** **** paśutvaṃ caiva me lokāḥ sarve kalpantu pīḍitāḥ 08,024.084b@002_0011 **** **** paśūnāṃ tu patitvaṃ me bhavatv adya divaukasaḥ 08,024.084b@002_0012 **** **** evaṃ na pāpaṃ prāpsyāmi paśūn hatvā suradviṣaḥ 08,024.084b@002_0013 **** **** kalpayadhvaṃ ca me divyaṃ rathaṃ cāśvān manojavān 08,024.084b@002_0014 **** **** dhanuḥ śaraṃ sārathiṃ ca tato jeṣyāmi vo ripūn 08,024.084b@002_0015 **** **** iti śrutvā vaco devā devadevasya bhūpate 08,024.084b@002_0016 **** **** viṣādam agaman sarve paśutvaṃ prati śaṅkitāḥ 08,024.084b@002_0017 **** **** teṣāṃ bhāvaṃ tato jñātvā devas tān idam abravīt 08,024.084b@002_0018 **** **** mā vo 'stu paśubhāve 'smin bhayaṃ vibudhasattamāḥ 08,024.084b@002_0019 **** **** śrūyatāṃ paśubhāvasya vimokṣaḥ kriyatāṃ ca saḥ 08,024.084b@002_0020 **** **** yo vaḥ paśupateś caryāṃ cariṣyati sa mokṣyate 08,024.084b@002_0021 **** **** paśutvād iti satyaṃ vaḥ pratijāne samāgame 08,024.084b@002_0022 **** **** ye cāpy anye cariṣyanti vrataṃ mokṣyanti te 'py uta 08,024.084b@002_0023 **** **** naiṣṭhikaṃ dvādaśābdaṃ vā yo 'bdam ardham ṛtutrayam 08,024.084b@002_0024 **** **** māsaṃ dvādaśarātraṃ vā sa paśutvād vimucyate 08,024.084b@002_0025 **** **** tasmāt param idaṃ guhyaṃ vrataṃ divyaṃ cariṣyatha 08,024.084b@002_0026 **** **** taṃ tathety abruvan devā devadevanamaskṛtam 08,024.084b@002_0027 **** **** ūcuś cedaṃ gṛhāṇedaṃ tejaso 'rdham iti prabhum 08,024.084b@002_0028 **** **** pratyuvāca tathety eva śūladhṛg rājasattama 08,024.084b@002_0029 **** **** tatas te pradaduḥ sarve tejaso 'rdhaṃ mahātmane 08,024.084b@002_0030 **** **** sarvam ādāya sarveṣāṃ tejaso 'rdhaṃ divaukasām 08,024.084b@002_0031 **** **** tejasāpy adhiko bhūtvā bhūyo 'py atibalo 'bhavat 08,024.084b@002_0032 **** **** tataḥ prabhṛti devānāṃ devadevo 'bhavad bhavaḥ 08,024.084b@002_0033 **** **** patiś ca sarvabhūtānāṃ paśūnāṃ cābhavat tadā 08,024.084b@002_0034 **** **** tasmāt paśupatiś cokto bhavatvāc ca bhaveti vai 08,024.084b@002_0035 **** **** ardham ādāya sarveṣāṃ tejasā prajvalann iva 08,024.084b@002_0036 **** **** bhāsayām āsa tān sarvān devadevo mahādyutiḥ 08,024.084b@002_0037 **** **** tato 'bhiṣiṣicuḥ sarve surā rudraṃ purāriṇam 08,024.084b@002_0038 **** **** duryodhanaḥ 08,024.084b@002_0038 (63cd) mahādeva iti hy āsīd devadevo maheśvaraḥ 08,024.084b@002_0039 **** **** tejaso 'rdhaṃ surā dattvā śaṃkarāya mahātmane 08,024.084b@002_0040 **** **** paśutvam api copetya viśvakarmāṇam avyayam 08,024.084b@002_0041 **** **** ūcuḥ sarve samābhāṣya rathaḥ saṃkalpyatām iti 08,024.084b@002_0042 **** **** viśvakarmāpi saṃcintya rathaṃ divyam akalpayat 08,024.084b@002_0043 (68ab) sametāṃ pṛthivīṃ devīṃ viśālāṃ puramālinīm 08,024.084b@002_0044 (68cd) saparvatavanadvīpāṃ cakre bhūtadharāṃ ratham 08,024.084b@002_0045 **** **** īṣāṃ nakṣatravaṃśaṃ ca chattraṃ meruṃ mahāgirim 08,024.084b@002_0046 **** **** anekadrumasaṃchannaṃ ratnākaram anuttamam 08,024.084b@002_0047 **** **** himavantaṃ ca vindhyaṃ ca nānādrumalatākulam 08,024.084b@002_0048 **** **** avaskaraṃ pratiṣṭhānaṃ kalpayām āsa vai tadā 08,024.084b@002_0049 **** **** astaṃ girim adhiṣṭhānaṃ nānādvijagaṇāyutam 08,024.084b@002_0050 **** **** cakāra bhagavāṃs tvaṣṭā udayaṃ rathakūbaram 08,024.084b@002_0051 **** **** mīnanakrajhaṣāvāsaṃ dānavālayam uttamam 08,024.084b@002_0052 **** **** samudram akṣaṃ vidadhe pattanākaraśobhitam 08,024.084b@002_0053 **** **** cakraṃ cakre candramasaṃ tārakāgaṇamaṇḍitam 08,024.084b@002_0054 **** **** divākaraṃ cāpy aparaṃ cakraṃ cakre 'ṃśumālinam 08,024.084b@002_0055 **** **** gaṅgāṃ sarasvatīṃ tūṇīṃ cakre viśvakṛd avyayaḥ 08,024.084b@002_0056 **** **** alaṃkārā rathasyāsann āpagāḥ saritas tathā 08,024.084b@002_0057 **** **** trīn agnīn mantravac cakre rathasyātha triveṇukam 08,024.084b@002_0058 (70ab) anukarṣān grahān dīptān varūthāṃś cāpi tārakāḥ 08,024.084b@002_0059 (70ef) oṣadhīr vīrudhaś caiva ghaṇṭājālaṃ ca bhānumat 08,024.084b@002_0060 **** **** alaṃcakāra ca rathaṃ māsapakṣartubhir vibhuḥ 08,024.084b@002_0061 **** **** ahorātraiḥ kalābhiś ca kāṣṭhābhir ayanais tathā 08,024.084b@002_0062 (72cd) dyāṃ yugaṃ yugaparvāṇi saṃvartakabalāhakān 08,024.084b@002_0063 (73ab) śamyāṃ dhṛtiṃ ca medhāṃ ca sthitiṃ saṃnatim eva ca 08,024.084b@002_0064 (80c) ṛgvedaṃ sāmavedaṃ ca dhuryāv aśvāv akalpayat 08,024.084b@002_0065 (81a) pṛṣṭhāśvau ca yajurvedaḥ kalpito 'tharvaṇas tathā 08,024.084b@002_0066 **** **** aśvānāṃ cāpy alaṃkāraṃ vidadhe padasaṃcayam 08,024.084b@002_0067 (74cd) sinīvālīm anumatiṃ kuhūṃ rākāṃ ca suprabhām 08,024.084b@002_0068 (74ef) yoktrāṇi cakre cāśvānāṃ kūśmāṇḍāṃś cāpi pannagān 08,024.084b@002_0069 {259* } { kālapṛṣṭho 'tha nahuṣaḥ karkoṭakadhanaṃjayau 08,024.084b@002_0070 {ll. 1-2} { itare cābhavan nāgā hayānāṃ vālabandhanam 08,024.084b@002_0071 **** **** abhīṣavaḥ ṣaḍaṅgāni kalpitāni mahīpate 08,024.084b@002_0072 **** **** oṃkāraḥ kalpitas tasya pratodo viśvakarmaṇā 08,024.084b@002_0073 **** **** yajñāḥ sarve pṛthak kḷptā rathāṅgāni ca bhāgaśaḥ 08,024.084b@002_0074 (75cd) adhiṣṭhānaṃ manaś cāsīt parirathyā sarasvatī 08,024.084b@002_0075 (76ab) nānāvarṇāni cābhrāṇi patākāḥ pavaneritāḥ 08,024.084b@002_0076 (76cd) vidyud indradhanur yuktā rathaṃ dīptyā vyadīpayat 08,024.084b@002_0077 **** **** varma yoddhuś ca vihitaṃ nabho grahagaṇākulam 08,024.084b@002_0078 **** **** abhedyaṃ bhānumac citraṃ kālacakrapariṣkṛtam 08,024.084b@002_0079 **** **** kḷptaṃ tu taṃ rathaṃ dṛṣṭvā vismitā devatābhavan 08,024.084b@002_0080 **** **** sarvalokasya tejāṃsi dṛṣṭvaikasthāni māriṣa 08,024.084b@002_0081 **** **** yuktaṃ nivedayām āsuḥ devās tasmai mahātmane 08,024.084b@002_0082 (77ab) evaṃ tasmin mahārāja kalpite rathasattame 08,024.084b@002_0083 (77cd) tvaṣṭrā manujaśārdūla dviṣatāṃ bhayavardhanaḥ 08,024.084b@002_0084 (78ab) svāny āyudhāni divyāni nyadadhāc chaṃkaro rathe 08,024.084b@002_0085 (78cd) dhvajayaṣṭiṃ viyat kṛtvā sthāpayām āsa govṛṣam 08,024.084b@002_0086 (79ab) brahmadaṇḍaḥ kāladaṇḍo rudradaṇḍaś ca te jvarāḥ 08,024.084b@002_0087 (79cd) pariṣkārā rathasyāsan samantād diśam udyatāḥ 08,024.084b@002_0088 (83ab) vicitram ṛtubhiḥ ṣaḍbhiḥ kṛtvā saṃvatsaraṃ dhanuḥ 08,024.084b@002_0089 (263*) { chāyām evātmanaś cakre dhanurjyām akṣayāṃ dhruvām 08,024.084b@002_0090 **** **** { kālo hi bhagavān rudras tac ca saṃvatsaraṃ dhanuḥ 08,024.084b@002_0091 (83cd) tasmād raudrā kālarātrir jyā kṛtā dhanuṣo 'jarā 08,024.084b@002_0092 **** **** tato rathe rathāśvāṃs tān ṛṣayaḥ samayojayan 08,024.084b@002_0093 **** **** ekaikaśaḥ susaṃhṛṣṭān ādāya sudhṛtavratāḥ 08,024.084b@002_0094 **** **** dakṣiṇasyāṃ dhuri kṛta ṛgvedo mantrapāragaiḥ 08,024.084b@002_0095 **** **** savyataḥ sāmavedaś ca yukto rājan maharṣibhiḥ 08,024.084b@002_0096 **** **** pārṣṭhidakṣiṇato yukto yajurvedaḥ suradvijaiḥ 08,024.084b@002_0097 **** **** itarasyāṃ tathā pārṣṭhyāṃ yukto rājann atharvaṇaḥ 08,024.084b@002_0098 **** **** evaṃ te vājino yuktā yajñavidbhis tadā rathe 08,024.084b@002_0099 **** **** aśobhanta tathā yuktā yathaivādhvaramadhyagāḥ 08,024.084b@002_0100 **** **** kalpayitvā rathaṃ divyaṃ tato bāṇam akalpayat 08,024.084b@002_0101 **** **** cintayitvā hariṃ viṣṇum avyayaṃ yajñavāhanam 08,024.084b@002_0102 **** **** śaraṃ saṃkalpayāṃ cakre viśvakarmā mahāmanāḥ 08,024.084b@002_0103 **** **** tasya vājāṃś ca puṅkhaṃ ca kalpayām āsa vai tadā 08,024.084b@002_0104 **** **** puṇyagandhavahaṃ rājañ śvasanaṃ rājasattama 08,024.084b@002_0105 **** **** agnīṣomau śaramukhe kalpayām āsa vai tadā 08,024.084c agnīṣomau jagat kṛtsnaṃ vaiṣṇavaṃ cocyate jagat 08,024.085a viṣṇuś cātmā bhagavato bhavasyāmitatejasaḥ 08,024.085c tasmād dhanurjyāsaṃsparśaṃ na viṣehur harasya te 08,024.086a tasmiñ śare tigmamanyur mumocāviṣahaṃ prabhuḥ 08,024.086c bhṛgvaṅgiromanyubhavaṃ krodhāgnim atiduḥsaham 08,024.087a sa nīlalohito dhūmraḥ kṛttivāsā bhayaṃkaraḥ 08,024.087c ādityāyutasaṃkāśas tejojvālāvṛto jvalan 08,024.088a duścyāvaś cyāvano jetā hantā brahmadviṣāṃ haraḥ 08,024.088c nityaṃ trātā ca hantā ca dharmādharmāśritāñ janān 08,024.088d*0264_01 pramāthibhir balaṃ lebhe savegair damane dhṛtaḥ 08,024.089a pramāthibhir ghorarūpair bhīmodagrair gaṇair vṛtaḥ 08,024.089c vibhāti bhagavān sthāṇus tair evātmaguṇair vṛtaḥ 08,024.090a tasyāṅgāni samāśritya sthitaṃ viśvam idaṃ jagat 08,024.090c jaṅgamājaṅgamaṃ rājañ śuśubhe 'dbhutadarśanam 08,024.091a dṛṣṭvā tu taṃ rathaṃ divyaṃ kavacī sa śarāsanī 08,024.091c bāṇam ādatta taṃ divyaṃ somaviṣṇvagnisaṃbhavam 08,024.092a tasya vājāṃs tato devāḥ kalpayāṃ cakrire vibhoḥ 08,024.092c puṇyagandhavahaṃ rājañ śvasanaṃ rājasattama 08,024.093a tam āsthāya mahādevas trāsayan daivatāny api 08,024.093c āruroha tadā yattaḥ kampayann iva rodasī 08,024.093d*0265_01 tam ārurukṣuṃ deveśaṃ tuṣṭuvuḥ paramarṣayaḥ 08,024.093d*0265_02 gandharvā devasaṃghāś ca tathaivāpsarasāṃ gaṇāḥ 08,024.093d*0266_01 maharṣibhiḥ stūyamāno vandyamānaś ca bandibhiḥ 08,024.093d*0266_02 upanṛttaś cāpsarasāṃ gaṇair nṛttaviśāradaiḥ 08,024.094a sa śobhamāno varadaḥ khaḍgī bāṇī śarāsanī 08,024.094c hasann ivābravīd devo sārathiḥ ko bhaviṣyati 08,024.095a tam abruvan devagaṇā yaṃ bhavān saṃniyokṣyate 08,024.095c sa bhaviṣyati deveśa sārathis te na saṃśayaḥ 08,024.096a tān abravīt punar devo mattaḥ śreṣṭhataro hi yaḥ 08,024.096c taṃ sārathiṃ kurudhvaṃ me svayaṃ saṃcintya māciram 08,024.097a etac chrutvā tato devā vākyam uktaṃ mahātmanā 08,024.097c gatvā pitāmahaṃ devaṃ prasādyaivaṃ vaco 'bruvan 08,024.098a deva tvayedaṃ kathitaṃ tridaśārinibarhaṇam 08,024.098c tathā ca kṛtam asmābhiḥ prasanno vṛṣabhadhvajaḥ 08,024.099a rathaś ca vihito 'smābhir vicitrāyudhasaṃvṛtaḥ 08,024.099c sārathiṃ tu na jānīmaḥ kaḥ syāt tasmin rathottame 08,024.100a tasmād vidhīyatāṃ kaś cit sārathir devasattama 08,024.100c saphalāṃ tāṃ giraṃ deva kartum arhasi no vibho 08,024.101a evam asmāsu hi purā bhagavann uktavān asi 08,024.101c hitaṃ kartāsmi bhavatām iti tat kartum arhasi 08,024.102a sa deva yukto rathasattamo no; durāvaro drāvaṇaḥ śātravāṇām 08,024.102c pinākapāṇir vihito 'tra yoddhā; vibhīṣayan dānavān udyato 'sau 08,024.103a tathaiva vedāś caturo hayāgryā; dharā saśailā ca ratho mahātman 08,024.103c nakṣatravaṃśo 'nugato varūthe; yasmin yoddhā sārathinābhirakṣyaḥ 08,024.104a tatra sārathir eṣṭavyaḥ sarvair etair viśeṣavān 08,024.104c tatpratiṣṭho ratho deva hayā yoddhā tathaiva ca 08,024.104e kavacāni ca śastrāṇi kārmukaṃ ca pitāmaha 08,024.105a tvām ṛte sārathiṃ tatra nānyaṃ paśyāmahe vayam 08,024.105c tvaṃ hi sarvair guṇair yukto devatābhyo 'dhikaḥ prabho 08,024.105d*0267_01 tvaṃ deva śakto loke 'smin niyantuṃ pradrutān imān 08,024.105d*0267_02 vedāśvān sopaniṣadaḥ sārathir bhava naḥ svayam 08,024.105d*0267_03 yoddhuṃ balena sattvena vayasā vinayena ca 08,024.105d*0267_04 adhikaḥ sārathiḥ kāryo nāsti cānyo 'dhiko bhavān 08,024.105d*0267_05 sa bhavāṃs tārayatv asmān kuru sārathyam avyaya 08,024.105d*0267_06 bhavān abhyadhikas tvatto nānyo 'sti bhavitā tv iha 08,024.105d*0267_07 tvaṃ hi deveśa sarvais tu viśiṣṭo vadatāṃ vara 08,024.105d*0267_08 taṃ rathaṃ tvaṃ samāruhya saṃyaccha paramān hayān 08,024.105d*0267_09 tava prasādād vadhyeyur deva daivatakaṇṭakāḥ 08,024.105d*0267_10 sa no rakṣa mahābāho daityebhyo mahato bhayāt 08,024.105d*0267_11 tvaṃ hi no gatir avyagra tvaṃ no goptā mahāvrata 08,024.105d*0267_12 tvatprasādāt surāḥ sarve pūjyante tridive prabho 08,024.105e sārathye tūrṇam āroha saṃyaccha paramān hayān 08,024.105f*0268_01 jayāya tridiveśānāṃ vadhāya tridaśadviṣām 08,024.106a iti te śirasā natvā trilokeśaṃ pitāmaham 08,024.106c devāḥ prasādayām āsuḥ sārathyāyeti naḥ śrutam 08,024.107 brahmovāca 08,024.107*0269_01 evam etat surās tathyaṃ nānyas tv abhyadhiko bhavān 08,024.107*0269_02 sārathitvaṃ kariṣyāmi śaṃkarasya mahātmanaḥ 08,024.107*0269_03 sarvathā rathinaḥ śreyān kartavyo rathasārathiḥ 08,024.107*0269_04 tasmād etad yathātattvaṃ jñātvā yuṣmāṃś ca saṃgatān 08,024.107*0269_05 saṃgacchāmi hayān eṣa vibudhāḥ kālamardine 08,024.107a nātra kiṃ cin mṛṣā vākyaṃ yad uktaṃ vo divaukasaḥ 08,024.107c saṃyacchāmi hayān eṣa yudhyato vai kapardinaḥ 08,024.107d*0270_00 duryodhanaḥ 08,024.107d*0270_01 evam uktvā jaṭābhāraṃ saṃyamya prapitāmahaḥ 08,024.107d*0270_02 paridhāyājinaṃ gāḍhaṃ saṃnyasya ca kamaṇḍalum 08,024.107d*0270_03 pratodapāṇir bhagavān āruroha rathaṃ tadā 08,024.108a tataḥ sa bhagavān devo lokasraṣṭā pitāmahaḥ 08,024.108c sārathye kalpito devair īśānasya mahātmanaḥ 08,024.109a tasminn ārohati kṣipraṃ syandanaṃ lokapūjite 08,024.109c śirobhir agamaṃs tūrṇaṃ te hayā vātaraṃhasaḥ 08,024.109d*0271_01 āruhya bhagavān devo dīpyamānaḥ svatejasā 08,024.109d*0272_01 abhīṣūn hi pratodaṃ ca saṃjagrāha pitāmahaḥ 08,024.110a maheśvare tv āruhati jānubhyām agaman mahīm 08,024.110b*0273_01 ubhābhyāṃ lokanāthābhyām āsthitaṃ rathasattamam 08,024.110b*0273_02 voḍhuṃ na śaktā vedāśvā jānubhyām apatan mahīm 08,024.111a abhīśūn hi trilokeśaḥ saṃgṛhya prapitāmahaḥ 08,024.111c tān aśvāṃś codayām āsa manomārutaraṃhasaḥ 08,024.111d*0274_01 abhīśubhis tu bhagavān udyamya ca hayān vibhuḥ 08,024.111d*0274_02 astu vīryaṃ ca śauryaṃ ca vedāśvānām iti prabhuḥ 08,024.111d*0274_03 rathaṃ saṃcodayām āsa devānāṃ prabhur avyayaḥ 08,024.111d@003_0001 tata utthāpya bhagavāṃs tān hayān anilopamān 08,024.111d@003_0002 babhāṣe ca tadā sthāṇum āroheti surottamaḥ 08,024.111d@003_0003 tatas tam iṣum ādāya viṣṇusomāgnisaṃbhavam 08,024.111d@003_0004 āruroha tadā sthāṇur dhanuṣā kampayan parān 08,024.111d@003_0005 tam ārūḍhaṃ tu deveśaṃ tuṣṭuvuḥ paramarṣayaḥ 08,024.111d@003_0006 gandharvā devasaṃghāś ca tathaivāpsarasāṃ gaṇāḥ 08,024.111d@003_0007 sa śobhamāno varadaḥ khaḍgī bāṇī śarāsanī 08,024.111d@003_0008 pradīpayan rathe tasthau trīṃl lokān svena tejasā 08,024.111d@003_0009 tato bhūyo 'bravīd devo devān indrapurogamān 08,024.111d@003_0010 na hanyād iti kartavyo na śoko vaḥ kathaṃ cana 08,024.111d@003_0011 hatān ity eva jānīta bāṇenānena cāsurān 08,024.111d@003_0012 te devāḥ satyam ity āhur nihatā iti cābruvan 08,024.111d@003_0013 na ca tad vacanaṃ mithyā yad āha bhagavān prabhuḥ 08,024.111d@003_0014 iti saṃcintya vai devāḥ parāṃ tuṣṭim avāpnuvan 08,024.111d@003_0015 tataḥ prayāto deveśaḥ sarvair devagaṇair vṛtaḥ 08,024.111d@003_0016 rathena mahatā rājann upamā nāsti yasya ha 08,024.111d@003_0017 svaiś ca pāriṣadair devaḥ pūjyamāno mahāyaśāḥ 08,024.111d@003_0018 nṛtyadbhir aparaiś caiva māṃsabhakṣair durāsadaiḥ 08,024.111d@003_0019 dhāvamānaiḥ samantāc ca tarjamānaiḥ parasparam 08,024.111d@003_0020 ṛṣayaś ca mahābhāgās tapoyuktā mahāguṇāḥ 08,024.111d@003_0021 āśaṃsur vai jayaṃ devā mahādevasya sarvaśaḥ 08,024.111d@003_0022 evaṃ prayāte deveśe lokānām abhayaṃkare 08,024.111d@003_0023 tuṣṭam āsīj jagat sarvaṃ devatāś ca narottama 08,024.111d@003_0024 ṛṣayas tatra deveśaṃ stuvanto bahubhiḥ stavaiḥ 08,024.111d@003_0025 tejaś cāsmai vardhayanto rājann āsan punaḥ punaḥ 08,024.111d@003_0026 gandharvāṇāṃ sahasrāṇi prayutāny arbudāni ca 08,024.111d@003_0027 vādayanti prayāṇe 'sya vādyāni vividhāni ca 08,024.112a tato 'dhirūḍhe varade prayāte cāsurān prati 08,024.112c sādhu sādhv iti viśveśaḥ smayamāno 'bhyabhāṣata 08,024.113a yāhi deva yato daityāś codayāśvān atandritaḥ 08,024.113c paśya bāhvor balaṃ me 'dya nighnataḥ śātravān raṇe 08,024.114a tatas tāṃś codayām āsa vāyuvegasamāñ jave 08,024.114b*0275_01 purāṇy uddiśya khasthāni dānavānāṃ tarasvinām 08,024.114c yena tat tripuraṃ rājan daityadānavarakṣitam 08,024.114d*0276_01 tatas te sahasotpatya vedākhyā rathavājinaḥ 08,024.114d*0276_02 kṣaṇena tāni daityānāṃ purāṇi prāpayan prabhum 08,024.114d*0277_01 pibadbhir iva cākāśaṃ tair hayair lokapūjitaiḥ 08,024.114d*0277_02 jagāma bhagavān kṣipraṃ jayāya tridivaukasām 08,024.114d@004_0001 prayāte ratham āsthāya tripurābhimukhe bhave 08,024.114d@004_0002 nanāda sumahānādaṃ vṛṣabhaḥ pūrayan diśaḥ 08,024.114d@004_0003 vṛṣabhasyāsya ninadaṃ śrutvā bhayaṃkaraṃ mahat 08,024.114d@004_0004 vināśam agamaṃs tatra tārakāḥ suraśatravaḥ 08,024.114d@004_0005 apare 'vasthitās tatra yuddhāyābhimukhās tadā 08,024.114d@004_0006 tataḥ sthāṇur mahārāja śūladhṛk krodhamūrchitaḥ 08,024.114d@004_0007 trastāni sarvabhūtāni trailokyaṃ bhūḥ prakampate 08,024.114d@004_0008 nimittāni ca ghorāṇi tatra saṃdadhataḥ śaram 08,024.114d@004_0009 tasmin somāgniviṣṇūnāṃ kṣobheṇa brahmarudrayoḥ 08,024.114d@004_0010 sa ratho dhanuṣaḥ kṣobhād atīva hy avasīdati 08,024.114d@004_0011 tato nārāyaṇas tasmāc charabhāgād viniḥsṛtaḥ 08,024.114d@004_0012 vṛṣarūpaṃ samāsthāya ujjahāra mahāratham 08,024.114d@004_0013 sīdamāne rathe caiva nardamāneṣu śatruṣu 08,024.114d@004_0014 sa saṃbhramāt tu bhagavān nādaṃ cakre mahābalaḥ 08,024.114d@004_0015 vṛṣabhasya sthito mūrdhni hayapṛṣṭhe ca mānada 08,024.114d@004_0016 tadā sa bhagavān rudro niraikṣad dānavaṃ puram 08,024.114d@004_0017 vṛṣabhasyāsthito rudro hayasya ca narottama 08,024.114d@004_0018 stanāṃs tadāśātayata khurāṃś caiva dvidhākarot 08,024.114d@004_0019 tataḥ prabhṛti bhadraṃ te gavāṃ dvaidhīkṛtāḥ khurāḥ 08,024.114d@004_0020 hayānāṃ ca stanā rājaṃs tadā prabhṛti nābhavan 08,024.114d@004_0021 pīḍitānāṃ balavatā rudreṇādbhutakarmaṇā 08,024.115a athādhijyaṃ dhanuḥ kṛtvā śarvaḥ saṃdhāya taṃ śaram 08,024.115c yuktvā pāśupatāstreṇa tripuraṃ samacintayat 08,024.116a tasmin sthite tadā rājan kruddhe vidhṛtakārmuke 08,024.116c purāṇi tāni kālena jagmur ekatvatāṃ tadā 08,024.117a ekībhāvaṃ gate caiva tripure samupāgate 08,024.117c babhūva tumulo harṣo daivatānāṃ mahātmanām 08,024.118a tato devagaṇāḥ sarve siddhāś ca paramarṣayaḥ 08,024.118c jayeti vāco mumucuḥ saṃstuvanto mudānvitāḥ 08,024.119a tato 'grataḥ prādurabhūt tripuraṃ jaghnuṣo 'surān 08,024.119c anirdeśyogravapuṣo devasyāsahyatejasaḥ 08,024.119d*0278_01 trīṇi dṛṣṭvaikasaṃsthāni purāṇy atha pinākadhṛk 08,024.120a sa tad vikṛṣya bhagavān divyaṃ lokeśvaro dhanuḥ 08,024.120c trailokyasāraṃ tam iṣuṃ mumoca tripuraṃ prati 08,024.120d*0279_01 utsṛṣṭe vai mahābhāga tasminn iṣuvare tadā 08,024.120d*0279_02 mahān ārtasvaro hy āsīt purāṇāṃ patatāṃ bhuvi 08,024.120d*0280_01 ekabāṇena tad devas tripuraṃ parameśvaraḥ 08,024.120d*0280_02 nijaghne sāsuragaṇaṃ devadevo maheśvaraḥ 08,024.120d*0280_03 bāṇatejognidagdhe tat praviśīrṇaṃ sahasradhā 08,024.120d*0280_04 mahad ārtasvaraṃ kṛtvā nāvaśeṣam upāgatam 08,024.120e tat sāsuragaṇaṃ dagdhvā prākṣipat paścimārṇave 08,024.121a evaṃ tat tripuraṃ dagdhaṃ dānavāś cāpy aśeṣataḥ 08,024.121c maheśvareṇa kruddhena trailokyasya hitaiṣiṇā 08,024.122a sa cātmakrodhajo vahnir hāhety uktvā nivāritaḥ 08,024.122b*0281_01 trailokyam avaśeṣeṇa punar dagdhuṃ pracakrame 08,024.122b*0281_02 kālāgnim iva nirdagdhum utthitaṃ taṃ punaḥ punaḥ 08,024.122c mā kārṣīr bhasmasāl lokān iti tryakṣo 'bravīc ca tam 08,024.123a tataḥ prakṛtim āpannā devā lokās tatharṣayaḥ 08,024.123c tuṣṭuvur vāgbhir arthyābhiḥ sthāṇum apratimaujasam 08,024.124a te 'nujñātā bhagavatā jagmuḥ sarve yathāgatam 08,024.124c kṛtakāmāḥ prasannena prajāpatimukhāḥ surāḥ 08,024.124d*0282_01 evaṃ sa bhagavān devo lokasraṣṭā maheśvaraḥ 08,024.124d*0282_02 devāsuragaṇādhyakṣo lokānāṃ vidadhe śivam 08,024.125a yathaiva bhagavān brahmā lokadhātā pitāmahaḥ 08,024.125b*0283_01 sārathyam akarot tatra rudrasya paramo 'vyayaḥ 08,024.125b*0283_02 tathā bhavān api kṣipraṃ rudrasyeva pitāmahaḥ 08,024.125b*0284_01 svayaṃ lokatrayaṃ sraṣṭā lokānāṃ hitakāmyayā 08,024.125c saṃyaccha tvaṃ hayān asya rādheyasya mahātmanaḥ 08,024.126a tvaṃ hi kṛṣṇāc ca karṇāc ca phalgunāc ca viśeṣataḥ 08,024.126b*0285_01 balato rūpato yogād astrasaṃpada eva ca 08,024.126b*0285_02 samāsaktaṃ mahīpāla kuru me hitam īpsitam 08,024.126c viśiṣṭo rājaśārdūla nāsti tatra vicāraṇā 08,024.127a yuddhe hy ayaṃ rudrakalpas tvaṃ ca brahmasamo 'nagha 08,024.127c tasmāc chaktau yuvāṃ jetuṃ macchatrūṃs tāv ivāsurān 08,024.128a yathā śalyādya karṇo 'yaṃ śvetāśvaṃ kṛṣṇasārathim 08,024.128c pramathya hanyāt kaunteyaṃ tathā śīghraṃ vidhīyatām 08,024.128d*0286_01 tvayi madreśa rājyāśā jīvitāśā tathaiva ca 08,024.128d*0286_02 vijayaś ca tathaivādya karṇasācivyakāritaḥ 08,024.128d*0287_01 tvayā rājyaṃ sukhaṃ caiva jīvitaṃ jayam eva ca 08,024.128d*0287_02 samāsaktaṃ mahīpāla kuru me hitam īpsitam 08,024.128d*0287_03 saṃyacchāsya hayān rājan matpriyārthaṃ paraṃtapa 08,024.128e tvayi karṇaś ca rājyaṃ ca vayaṃ caiva pratiṣṭhitāḥ 08,024.128f*0288_01 vijayaś caiva saṃgrāme saṃyacchādya hayottamān 08,024.129a imaṃ cāpy aparaṃ bhūya itihāsaṃ nibodha me 08,024.129c pitur mama sakāśe yaṃ brāhmaṇaḥ prāha dharmavit 08,024.130a śrutvā caitad vacaś citraṃ hetukāryārthasaṃhitam 08,024.130c kuru śalya viniścitya mā bhūd atra vicāraṇā 08,024.131a bhārgavāṇāṃ kule jāto jamadagnir mahātapāḥ 08,024.131c tasya rāmeti vikhyātaḥ putras tejoguṇānvitaḥ 08,024.132a sa tīvraṃ tapa āsthāya prasādayitavān bhavam 08,024.132c astrahetoḥ prasannātmā niyataḥ saṃyatendriyaḥ 08,024.133a tasya tuṣṭo mahādevo bhaktyā ca praśamena ca 08,024.133c hṛdgataṃ cāsya vijñāya darśayām āsa śaṃkaraḥ 08,024.133d*0289_01 pratyakṣeṇa mahādevaḥ svāṃ tanuṃ sarvaśaṃkaraḥ 08,024.134 īśvara uvāca 08,024.134a rāma tuṣṭo 'smi bhadraṃ te viditaṃ me tavepsitam 08,024.134c kuruṣva pūtam ātmānaṃ sarvam etad avāpsyasi 08,024.135a dāsyāmi te tadāstrāṇi yadā pūto bhaviṣyasi 08,024.135c apātram asamarthaṃ ca dahanty astrāṇi bhārgava 08,024.136a ity ukto jāmadagnyas tu devadevena śūlinā 08,024.136c pratyuvāca mahātmānaṃ śirasāvanataḥ prabhum 08,024.137a yadā jānāsi deveśa pātraṃ mām astradhāraṇe 08,024.137c tadā śuśrūṣate 'strāṇi bhavān me dātum arhati 08,024.138 duryodhana uvāca 08,024.138a tataḥ sa tapasā caiva damena niyamena ca 08,024.138c pūjopahārabalibhir homamantrapuraskṛtaiḥ 08,024.139a ārādhayitavāñ śarvaṃ bahūn varṣagaṇāṃs tadā 08,024.139c prasannaś ca mahādevo bhārgavasya mahātmanaḥ 08,024.140a abravīt tasya bahuśo guṇān devyāḥ samīpataḥ 08,024.140c bhaktimān eṣa satataṃ mayi rāmo dṛḍhavrataḥ 08,024.141a evaṃ tasya guṇān prīto bahuśo 'kathayat prabhuḥ 08,024.141c devatānāṃ pitṝṇāṃ ca samakṣam arisūdanaḥ 08,024.142a etasminn eva kāle tu daityā āsan mahābalāḥ 08,024.142c tais tadā darpamohāndhair abādhyanta divaukasaḥ 08,024.143a tataḥ saṃbhūya vibudhās tān hantuṃ kṛtaniścayāḥ 08,024.143c cakruḥ śatruvadhe yatnaṃ na śekur jetum eva te 08,024.144a abhigamya tato devā maheśvaram athābruvan 08,024.144c prasādayantas taṃ bhaktyā jahi śatrugaṇān iti 08,024.145a pratijñāya tato devo devatānāṃ ripukṣayam 08,024.145c rāmaṃ bhārgavam āhūya so 'bhyabhāṣata śaṃkaraḥ 08,024.146a ripūn bhārgava devānāṃ jahi sarvān samāgatān 08,024.146c lokānāṃ hitakāmārthaṃ matprītyarthaṃ tathaiva ca 08,024.146d*0290_01 evam uktaḥ pratyuvāca tryambakaṃ varadaṃ prabhum 08,024.146d*0291_01 evam uktas tu devena bhārgavaḥ sumahāyaśāḥ 08,024.146d*0291_02 pratyuvācātha deveśaṃ śaṃkaraṃ sa kṛtāñjaliḥ 08,024.147 rāma uvāca 08,024.147a akṛtāstrasya deveśa kā śaktir me maheśvara 08,024.147c nihantuṃ dānavān sarvān kṛtāstrān yuddhadurmadān 08,024.148 īśvara uvāca 08,024.148a gaccha tvaṃ madanudhyānān nihaniṣyasi dānavān 08,024.148c vijitya ca ripūn sarvān guṇān prāpsyasi puṣkalān 08,024.149 duryodhana uvāca 08,024.149a etac chrutvā ca vacanaṃ pratigṛhya ca sarvaśaḥ 08,024.149c rāmaḥ kṛtasvastyayanaḥ prayayau dānavān prati 08,024.150a avadhīd devaśatrūṃs tān madadarpabalānvitān 08,024.150b*0292_01 mama yuddhaṃ prayacchadhvaṃ daityā yuddhamadotkaṭāḥ 08,024.150b*0292_02 preṣito devadevena vo vijetuṃ mahāsurāḥ 08,024.150b*0292_03 ity uktā bhārgaveṇātha daityā yuddhaṃ pracakramuḥ 08,024.150b*0292_04 sa tān nihatya samare daityān bhārgavanandanaḥ 08,024.150c vajrāśanisamasparśaiḥ prahārair eva bhārgavaḥ 08,024.151a sa dānavaiḥ kṣatatanur jāmadagnyo dvijottamaḥ 08,024.151c saṃspṛṣṭaḥ sthāṇunā sadyo nirvraṇaḥ samajāyata 08,024.152a prītaś ca bhagavān devaḥ karmaṇā tena tasya vai 08,024.152c varān prādād brahmavide bhārgavāya mahātmane 08,024.153a uktaś ca devadevena prītiyuktena śūlinā 08,024.153c nipātāt tava śastrāṇāṃ śarīre yābhavad rujā 08,024.154a tayā te mānuṣaṃ karma vyapoḍhaṃ bhṛgunandana 08,024.154c gṛhāṇāstrāṇi divyāni matsakāśād yathepsitam 08,024.155a tato 'strāṇi samastāni varāṃś ca manasepsitān 08,024.155c labdhvā bahuvidhān rāmaḥ praṇamya śirasā śivam 08,024.156a anujñāṃ prāpya deveśāj jagāma sa mahātapāḥ 08,024.156c evam etat purāvṛttaṃ tadā kathitavān ṛṣiḥ 08,024.157a bhārgavo 'py adadāt sarvaṃ dhanurvedaṃ mahātmane 08,024.157c karṇāya puruṣavyāghra suprītenāntarātmanā 08,024.158a vṛjinaṃ hi bhavet kiṃ cid yadi karṇasya pārthiva 08,024.158c nāsmai hy astrāṇi divyāni prādāsyad bhṛgunandanaḥ 08,024.158d*0293_01 sūtena vardhito nityaṃ na śūdro nṛpa eva saḥ 08,024.158d*0293_02 viśuddhayoniṃ vijñāya divyāny astrāṇy adāt prabhuḥ 08,024.159a nāpi sūtakule jātaṃ karṇaṃ manye kathaṃ cana 08,024.159c devaputram ahaṃ manye kṣatriyāṇāṃ kulodbhavam 08,024.159d*0294_01 viśiṣṭam avabodhārthaṃ kulasyeti matir mama 08,024.159d*0294_02 sarvathā na hy ayaṃ śalya karṇaḥ sūtakulodbhavaḥ 08,024.160a sakuṇḍalaṃ sakavacaṃ dīrghabāhuṃ mahāratham 08,024.160c katham ādityasadṛśaṃ mṛgī vyāghraṃ janiṣyati 08,024.161a paśya hy asya bhujau pīnau nāgarājakaropamau 08,024.161c vakṣaḥ paśya viśālaṃ ca sarvaśatrunibarhaṇam 08,024.161d*0295_01 na tv eṣa prākṛtaḥ kaś cit karṇo vaikartano vṛṣaḥ 08,024.161d*0295_02 mahātmā hy eṣa rājendra rāmaśiṣyaḥ pratāpavān 08,025.001 duryodhana uvāca 08,025.001a evaṃ sa bhagavān devaḥ sarvalokapitāmahaḥ 08,025.001c sārathyam akarot tatra yatra rudro 'bhavad rathī 08,025.002a rathinābhyadhiko vīraḥ kartavyo rathasārathiḥ 08,025.002c tasmāt tvaṃ puruṣavyāghra niyaccha turagān yudhi 08,025.002d@005_0001 yathā devagaṇais tatra vṛto yatnāt pitāmahaḥ 08,025.002d@005_0002 tathāsmābhir bhavān yatnāt karṇād abhyadhiko vṛtaḥ 08,025.002d@005_0003 yathā devair mahārāja īśvarād adhiko vṛtaḥ 08,025.002d@005_0004 tathā bhavān api kṣipraṃ rudrasyeva pitāmahaḥ 08,025.002d@005_0005 śalya uvāca 08,025.002d@005_0005 niyaccha turagān yuddhe rādheyasya mahādyute 08,025.002d@005_0006 mayāpy etan naraśreṣṭha bahuśo narasiṃhayoḥ 08,025.002d@005_0007 kathyamānaṃ śrutaṃ divyam ākhyānam atimānuṣam 08,025.002d@005_0008 yathā ca cakre sārathyaṃ bhavasya prapitāmahaḥ 08,025.002d@005_0009 yathāsurāś ca nihatā iṣuṇaikena bhārata 08,025.002d@005_0010 kṛṣṇasya cāpi viditaṃ sarvam etat purā hy abhūt 08,025.002d@005_0011 yathā pitāmaho jajñe bhagavān sārathis tadā 08,025.002d@005_0012 anāgatam atikrāntaṃ veda kṛṣṇo 'pi tattvataḥ 08,025.002d@005_0013 etadarthaṃ viditvāpi sārathyam upajagmivān 08,025.002d@005_0014 svayaṃbhūr iva rudrasya kṛṣṇaḥ pārthasya bhārata 08,025.002d@005_0015 yadi hanyāc ca kaunteyaṃ sūtaputraḥ kathaṃ cana 08,025.002d@005_0016 dṛṣṭvā pārthaṃ hi nihataṃ svayaṃ yotsyati keśavaḥ 08,025.002d@005_0017 śaṅkhacakragadāpāṇir dhakṣyate tava vāhinīm 08,025.002d@005_0018 na cāpi tasya kruddhasya vārṣṇeyasya mahātmanaḥ 08,025.002d@005_0019 saṃjaya uvāca 08,025.002d@005_0019 sthāsyate pratyanīkeṣu kaś cid atra nṛpas tava 08,025.002d@005_0020 taṃ tathā bhāṣamāṇaṃ tu madrarājam ariṃdamaḥ 08,025.002d@005_0021 pratyuvāca mahābāhur adīnātmā sutas tava 08,025.002d@005_0022 māvamaṃsthā mahābāho karṇaṃ vaikartanaṃ raṇe 08,025.002d@005_0023 sarvaśastrabhṛtāṃ śreṣṭhaṃ sarvaśāstrārthapāragam 08,025.002d@005_0024 yasya jyātalanirghoṣaṃ śrutvā bhayaṃkaraṃ mahat 08,025.002d@005_0025 pāṇḍaveyāni sainyāni vidravanti diśo daśa 08,025.002d@005_0026 pratyakṣaṃ te mahābāho yathā rātrau ghaṭotkacaḥ 08,025.002d@005_0027 māyāśatāni kurvāṇo hato māyāpuraskṛtaḥ 08,025.002d@005_0028 na cātiṣṭhata bībhatsuḥ pratyanīke kathaṃ cana 08,025.002d@005_0029 etāṃś ca divasān sarvān bhayena mahatā vṛtaḥ 08,025.002d@005_0030 bhīmasenaś ca balavān dhanuṣkoṭyābhicoditaḥ 08,025.002d@005_0031 uktaś ca saṃjñayā rājan mūḍha audariko yathā 08,025.002d@005_0032 mādrīputrau tathā śūrau yena jitvā mahāraṇe 08,025.002d@005_0033 kam apy arthaṃ puraskṛtya na hatau yudhi māriṣa 08,025.002d@005_0034 yena vṛṣṇipravīras tu sātyakiḥ sātvatāṃ varaḥ 08,025.002d@005_0035 nirjitya samare śūro virathaś ca balātkṛtaḥ 08,025.002d@005_0036 sṛñjayāś cetare sarve dhṛṣṭadyumnapurogamāḥ 08,025.002d@005_0037 asakṛn nirjitāḥ saṃkhye smayamānena saṃyuge 08,025.002d@005_0038 taṃ kathaṃ pāṇḍavā yuddhe vijeṣyanti mahāratham 08,025.002d@005_0039 yo hanyāt samare kruddho vajrahastaṃ puraṃdaram 08,025.002d@005_0040 tvaṃ ca sarvāstravid vīraḥ sarvavidyāstrapāragaḥ 08,025.002d@005_0041 bāhuvīryeṇa te tulyaḥ pṛthivyāṃ nāsti kaś cana 08,025.002d@005_0042 tvaṃ śalyabhūtaḥ śatrūṇām aviṣahyaḥ parākrame 08,025.002d@005_0043 tatas tvam ucyase rājañ śalya ity arisūdana 08,025.002d@005_0044 tava bāhubalaṃ prāpya na śekuḥ sarvasātvatāḥ 08,025.002d@005_0045 tava bāhubalād rājan kiṃ nu kṛṣṇo balādhikaḥ 08,025.002d@005_0046 yathā hi kṛṣṇena balaṃ dhāryaṃ vai phalgune hate 08,025.002d@005_0047 tathā karṇātyayībhāve tvayā dhāryaṃ mahad balam 08,025.002d@005_0048 kimarthaṃ samare sainyaṃ vāsudevo nyavārayat 08,025.002d@005_0049 kimarthaṃ ca bhavān sainyaṃ na haniṣyati māriṣa 08,025.002d@005_0050 tvatkṛte padavīṃ gantum iccheyaṃ yudhi māriṣa 08,025.002d@005_0051 śalya uvāca 08,025.002d@005_0051 sodarāṇāṃ ca vīrāṇāṃ sarveṣāṃ ca mahīkṣitām 08,025.002d@005_0052 yan māṃ bravīṣi gāndhāre agre sainyasya mānada 08,025.002d@005_0053 viśiṣṭaṃ devakīputrāt prītimān asmy ahaṃ tvayi 08,025.002d@005_0054 eṣa sārathyam ātiṣṭhe rādheyasya yaśasvinaḥ 08,025.002d@005_0055 yudhyataḥ pāṇḍavāgryeṇa yathā tvāṃ vīra manyase 08,025.002d@005_0056 samayaś ca hi me vīra kaś cid vaikartanaṃ prati 08,025.002d@005_0057 saṃjaya uvāca 08,025.002d@005_0057 utsṛjeyaṃ yathāśraddham ahaṃ vāco 'sya saṃnidhau 08,025.002d@005_0058 tatheti rājan putras te saha karṇena māriṣa 08,025.002d@005_0059 abravīn madrarājānaṃ sarvakṣatrasya saṃnidhau 08,025.002d@005_0060 sārathyasyābhyupagamāc chalyenāśvāsitas tadā 08,025.002d@005_0061 duryodhanas tadā hṛṣṭaḥ karṇaṃ tam abhiṣasvaje 08,025.002d@005_0062 abravīc ca punaḥ karṇaṃ stūyamānaḥ sutas tava 08,025.002d@005_0063 jahi pārthān raṇe sarvān mahendro dānavān iva 08,025.002d@005_0064 sa śalyenābhyupagate hayānāṃ saṃniyacchane 08,025.002d@005_0065 karṇo hṛṣṭamanā bhūyo duryodhanam abhāṣata 08,025.002d@005_0066 nātihṛṣṭamanā hy eṣa madrarājo 'bhibhāṣate 08,025.002d@005_0067 rājan madhurayā vācā punar enaṃ bravīhi vai 08,025.002d@005_0068 tato rājā mahāprājñaḥ sarvāstrakuśalo balī 08,025.002d@005_0069 duryodhano 'bravīc chalyaṃ madrarājaṃ mahīpatim 08,025.002d@005_0070 pūrayann iva ghoṣeṇa meghagambhīrayā girā 08,025.002d@005_0071 śalya karṇo 'rjunenādya yoddhavyam iti manyate 08,025.002d@005_0072 tasya tvaṃ puruṣavyāghra niyaccha turagān yudhi 08,025.002d@005_0073 karṇo hatvetarān sarvān phalgunaṃ hantum icchati 08,025.002d@005_0074 tasyābhīṣugrahe rājan prayāce tvāṃ punaḥ punaḥ 08,025.002d@005_0075 pārthasya sacivaḥ kṛṣṇo yathābhīṣugraho varaḥ 08,025.002d@005_0076 tathā tvam api rādheyaṃ sarvataḥ paripālaya 08,025.003 saṃjaya uvāca 08,025.003a tataḥ śalyaḥ pariṣvajya sutaṃ te vākyam abravīt 08,025.003c duryodhanam amitraghnaḥ prīto madrādhipas tadā 08,025.004a evaṃ cen manyase rājan gāndhāre priyadarśana 08,025.004c tasmāt te yat priyaṃ kiṃ cit tat sarvaṃ karavāṇy aham 08,025.005a yatrāsmi bharataśreṣṭha yogyaḥ karmaṇi karhi cit 08,025.005c tatra sarvātmanā yukto vakṣye kāryadhuraṃ tava 08,025.006a yat tu karṇam ahaṃ brūyāṃ hitakāmaḥ priyāpriyam 08,025.006c mama tatkṣamatāṃ sarvaṃ bhavān karṇaś ca sarvaśaḥ 08,025.007 karṇa uvāca 08,025.007a īśānasya yathā brahmā yathā pārthasya keśavaḥ 08,025.007c tathā nityaṃ hite yukto madrarāja bhajasva naḥ 08,025.008 śalya uvāca 08,025.008a ātmanindātmapūjā ca paranindā parastavaḥ 08,025.008c anācaritam āryāṇāṃ vṛttam etac caturvidham 08,025.009a yat tu vidvan pravakṣyāmi pratyayārtham ahaṃ tava 08,025.009c ātmanaḥ stavasaṃyuktaṃ tan nibodha yathātatham 08,025.010a ahaṃ śakrasya sārathye yogyo mātalivat prabho 08,025.010c apramādaprayogāc ca jñānavidyācikitsitaiḥ 08,025.011a tataḥ pārthena saṃgrāme yudhyamānasya te 'nagha 08,025.011c vāhayiṣyāmi turagān vijvaro bhava sūtaja 08,026.001 duryodhana uvāca 08,026.001a ayaṃ te karṇa sārathyaṃ madrarājaḥ kariṣyati 08,026.001c kṛṣṇād abhyadhiko yantā devendrasyeva mātaliḥ 08,026.002a yathā harihayair yuktaṃ saṃgṛhṇāti sa mātaliḥ 08,026.002c śalyas tava tathādyāyaṃ saṃyantā rathavājinām 08,026.003a yodhe tvayi rathasthe ca madrarāje ca sārathau 08,026.003c rathaśreṣṭho dhruvaṃ saṃkhye pārtho nābhibhaviṣyati 08,026.004 saṃjaya uvāca 08,026.004a tato duryodhano bhūyo madrarājaṃ tarasvinam 08,026.004c uvāca rājan saṃgrāme saṃyacchantaṃ hayottamān 08,026.004c*0296_01 **** **** 'dhyuṣite paryupasthite 08,026.004c*0296_02 karṇasya yaccha saṃgrāme 08,026.005a tvayābhigupto rādheyo vijeṣyati dhanaṃjayam 08,026.005c ity ukto ratham āsthāya tatheti prāha bhārata 08,026.006a śalye 'bhyupagate karṇaḥ sārathiṃ sumano 'bravīt 08,026.006c svaṃ sūta syandanaṃ mahyaṃ kalpayety asakṛt tvaran 08,026.007a tato jaitraṃ rathavaraṃ gandharvanagaropamam 08,026.007c vidhivat kalpitaṃ bhartre jayety uktvā nyavedayat 08,026.008a taṃ rathaṃ rathināṃ śreṣṭhaḥ karṇo 'bhyarcya yathāvidhi 08,026.008c saṃpāditaṃ brahmavidā pūrvam eva purodhasā 08,026.009a kṛtvā pradakṣiṇaṃ yatnād upasthāya ca bhāskaram 08,026.009c samīpasthaṃ madrarājaṃ samāropayad agrataḥ 08,026.010a tataḥ karṇasya durdharṣaṃ syandanapravaraṃ mahat 08,026.010c āruroha mahātejāḥ śalyaḥ siṃha ivācalam 08,026.011a tataḥ śalyāsthitaṃ rājan karṇaḥ svaratham uttamam 08,026.011c adhyatiṣṭhad yathāmbhodaṃ vidyutvantaṃ divākaraḥ 08,026.012a tāv ekaratham ārūḍhāv ādityāgnisamatviṣau 08,026.012c vyabhrājetāṃ yathā meghaṃ sūryāgnī sahitau divi 08,026.013a saṃstūyamānau tau vīrau tadāstāṃ dyutimattarau 08,026.013c ṛtvik sadasyair indrāgnī hūyamānāv ivādhvare 08,026.014a sa śalyasaṃgṛhītāśve rathe karṇaḥ sthito 'bhavat 08,026.014c dhanur visphārayan ghoraṃ pariveṣīva bhāskaraḥ 08,026.015a āsthitaḥ sa rathaśreṣṭhaṃ karṇaḥ śaragabhastimān 08,026.015c prababhau puruṣavyāghro mandarastha ivāṃśumān 08,026.016a taṃ rathasthaṃ mahāvīraṃ yāntaṃ cāmitatejasam 08,026.016c duryodhanaḥ sma rādheyam idaṃ vacanam abravīt 08,026.017a akṛtaṃ droṇabhīṣmābhyāṃ duṣkaraṃ karma saṃyuge 08,026.017c kuruṣvādhirathe vīra miṣatāṃ sarvadhanvinām 08,026.018a manogataṃ mama hy āsīd bhīṣmadroṇau mahārathau 08,026.018c arjunaṃ bhīmasenaṃ ca nihantārāv iti dhruvam 08,026.019a tābhyāṃ yad akṛtaṃ vīra vīrakarma mahāmṛdhe 08,026.019c tat karma kuru rādheya vajrapāṇir ivāparaḥ 08,026.020a gṛhāṇa dharmarājaṃ vā jahi vā tvaṃ dhanaṃjayam 08,026.020c bhīmasenaṃ ca rādheya mādrīputrau yamāv api 08,026.021a jayaś ca te 'stu bhadraṃ ca prayāhi puruṣarṣabha 08,026.021c pāṇḍuputrasya sainyāni kuru sarvāṇi bhasmasāt 08,026.022a tatas tūryasahasrāṇi bherīṇām ayutāni ca 08,026.022c vādyamānāny arocanta meghaśabdā yathā divi 08,026.023a pratigṛhya tu tad vākyaṃ rathastho rathasattamaḥ 08,026.023c abhyabhāṣata rādheyaḥ śalyaṃ yuddhaviśāradam 08,026.024a codayāśvān mahābāho yāvad dhanmi dhanaṃjayam 08,026.024c bhīmasenaṃ yamau cobhau rājānaṃ ca yudhiṣṭhiram 08,026.025a adya paśyatu me śalya bāhuvīryaṃ dhanaṃjayaḥ 08,026.025c asyataḥ kaṅkapatrāṇāṃ sahasrāṇi śatāni ca 08,026.026a adya kṣepsyāmy ahaṃ śalya śarān paramatejanān 08,026.026a*0297_01 **** **** pāṇḍavān sajanārdanān 08,026.026a*0297_02 saṃyokṣyāmi raṇe śalya 08,026.026c pāṇḍavānāṃ vināśāya duryodhanajayāya ca 08,026.026d*0298_00 saṃjaya uvāca 08,026.026d*0298_01 etac chrutvā vacas tasya śalyaḥ karṇaṃ vaco 'bravīt 08,026.027 śalya uvāca 08,026.027a sūtaputra kathaṃ nu tvaṃ pāṇḍavān avamanyase 08,026.027c sarvāstrajñān maheṣvāsān sarvān eva mahārathān 08,026.028a anivartino mahābhāgān ajeyān satyavikramān 08,026.028c api saṃjanayeyur ye bhayaṃ sākṣāc chatakratoḥ 08,026.029a yadā śroṣyasi nirghoṣaṃ visphūrjitam ivāśaneḥ 08,026.029c rādheya gāṇḍivasyājau tadā naivaṃ vadiṣyasi 08,026.029d*0299_01 yadā drakṣyasi bhīmena kuñjarānīkam āhave 08,026.029d*0299_02 viśīrṇadantaṃ nihataṃ tadā naivaṃ vadiṣyasi 08,026.029d*0299_03 yadā drakṣyasi saṃgrāme dharmaputraṃ yamau tathā 08,026.029d*0299_04 śitaiḥ pṛṣatkaiḥ kurvāṇān abhracchāyām ivāmbare 08,026.029d*0299_05 asyataḥ kṣiṇvataś cārīn laghuhastān durāsadān 08,026.029d*0299_06 pārthivān api cānyāṃs tvaṃ tadā naivaṃ vadiṣyasi 08,026.030 saṃjaya uvāca 08,026.030a anādṛtya tu tad vākyaṃ madrarājena bhāṣitam 08,026.030c drakṣyasy adyety avocad vai śalyaṃ karṇo nareśvara 08,026.031a dṛṣṭvā karṇaṃ maheṣvāsaṃ yuyutsuṃ samavasthitam 08,026.031c cukruśuḥ kuravaḥ sarve hṛṣṭarūpāḥ paraṃtapa 08,026.032a tato dundubhighoṣeṇa bherīṇāṃ ninadena ca 08,026.032c bāṇaśabdaiś ca vividhair garjitaiś ca tarasvinām 08,026.032e niryayus tāvakā yuddhe mṛtyuṃ kṛtvā nivartanam 08,026.033a prayāte tu tataḥ karṇe yodheṣu muditeṣu ca 08,026.033c cacāla pṛthivī rājan rarāsa ca suvisvaram 08,026.034a niścaranto vyadṛśyanta sūryāt sapta mahāgrahāḥ 08,026.034c ulkāpātaś ca saṃjajñe diśāṃ dāhas tathaiva ca 08,026.034e tathāśanyaś ca saṃpetur vavur vātāś ca dāruṇāḥ 08,026.035a mṛgapakṣigaṇāś caiva bahuśaḥ pṛtanāṃ tava 08,026.035c apasavyaṃ tadā cakrur vedayanto mahad bhayam 08,026.036a prasthitasya ca karṇasya nipetus turagā bhuvi 08,026.036c asthivarṣaṃ ca patitam antarikṣād bhayānakam 08,026.037a jajvaluś caiva śastrāṇi dhvajāś caiva cakampire 08,026.037c aśrūṇi ca vyamuñcanta vāhanāni viśāṃ pate 08,026.038a ete cānye ca bahava utpātās tatra māriṣa 08,026.038c samutpetur vināśāya kauravāṇāṃ sudāruṇāḥ 08,026.039a na ca tān gaṇayām āsuḥ sarve te daivamohitāḥ 08,026.039c prasthitaṃ sūtaputraṃ ca jayety ūcur narā bhuvi 08,026.039d*0300_01 śalyena sahitaṃ dṛṣṭvā karṇam āhavaśobhinam 08,026.039e nirjitān pāṇḍavāṃś caiva menire tava kauravāḥ 08,026.040a tato rathasthaḥ paravīrahantā; bhīṣmadroṇāv āttavīryau nirīkṣya 08,026.040c samajvalad bhārata pāvakābho; vaikartano 'sau rathakuñjaro vṛṣaḥ 08,026.041a sa śalyam ābhāṣya jagāda vākyaṃ; pārthasya karmāpratimaṃ ca dṛṣṭvā 08,026.041c mānena darpeṇa ca dahyamānaḥ; krodhena dīpyann iva niḥśvasitvā 08,026.042a nāhaṃ mahendrād api vajrapāṇeḥ; kruddhād bibhemy āttadhanū rathasthaḥ 08,026.042c dṛṣṭvā tu bhīṣmapramukhāñ śayānān; na tv eva māṃ sthiratā saṃjahāti 08,026.043a mahendraviṣṇupratimāv aninditau; rathāśvanāgapravarapramāthinau 08,026.043c avadhyakalpau nihatau yadā parais; tato mamādyāpi raṇe 'sti sādhvasam 08,026.044a samīkṣya saṃkhye 'tibalān narādhipair; narāśvamātaṅgarathāñ śarair hatān 08,026.044c kathaṃ na sarvān ahitān raṇe 'vadhīn; mahāstravid brāhmaṇapuṃgavo guruḥ 08,026.045a sa saṃsmaran droṇahavaṃ mahāhave; bravīmi satyaṃ kuravo nibodhata 08,026.045c na vo mad anyaḥ prasahed raṇe 'rjunaṃ; kramāgataṃ mṛtyum ivograrūpiṇam 08,026.046a śikṣā prasādaś ca balaṃ dhṛtiś ca; droṇe mahāstrāṇi ca saṃnatiś ca 08,026.046c sa ced agān mṛtyuvaśaṃ mahātmā; sarvān anyān āturān adya manye 08,026.047a neha dhruvaṃ kiṃ cid api pracintyaṃ; vidur loke karmaṇo 'nityayogāt 08,026.047c sūryodaye ko hi vimuktasaṃśayo; garvaṃ kurvītādya gurau nipātite 08,026.048a na nūnam astrāṇi balaṃ parākramaḥ; kriyā sunītaṃ paramāyudhāni vā 08,026.048c alaṃ manuṣyasya sukhāya vartituṃ; tathā hi yuddhe nihataḥ parair guruḥ 08,026.049a hutāśanādityasamānatejasaṃ; parākrame viṣṇupuraṃdaropamam 08,026.049c naye bṛhaspatyuśanaḥsamaṃ sadā; na cainam astraṃ tad apāt suduḥsaham 08,026.050a saṃprakruṣṭe ruditastrīkumāre; parābhūte pauruṣe dhārtarāṣṭre 08,026.050c mayā kṛtyam iti jānāmi śalya; prayāhi tasmād dviṣatām anīkam 08,026.051a yatra rājā pāṇḍavaḥ satyasaṃdho; vyavasthito bhīmasenārjunau ca 08,026.051c vāsudevaḥ sṛñjayāḥ sātyakiś ca; yamau ca kas tau viṣahen mad anyaḥ 08,026.052a tasmāt kṣipraṃ madrapate prayāhi; raṇe pāñcālān pāṇḍavān sṛñjayāṃś ca 08,026.052c tān vā haniṣyāmi sametya saṃkhye; yāsyāmi vā droṇamukhāya manye 08,026.053a na tv evāhaṃ na gamiṣyāmi madhyaṃ; teṣāṃ śūrāṇām iti mā śalya viddhi 08,026.053c mitradroho marṣaṇīyo na me 'yaṃ; tyaktvā prāṇān anuyāsyāmi droṇam 08,026.054a prājñasya mūḍhasya ca jīvitānte; prāṇapramokṣo 'ntakavaktragasya 08,026.054c ato vidvann abhiyāsyāmi pārthaṃ; diṣṭaṃ na śakyaṃ vyativartituṃ vai 08,026.055a kalyāṇavṛttaḥ satataṃ hi rājan; vaicitravīryasya suto mamāsīt 08,026.055c tasyārthasiddhyartham ahaṃ tyajāmi; priyān bhogān dustyajaṃ jīvitaṃ ca 08,026.056a vaiyāghracarmāṇam akūjanākṣaṃ; haimatrikośaṃ rajatatriveṇum 08,026.056c rathaprabarhaṃ turagaprabarhair; yuktaṃ prādān mahyam idaṃ hi rāmaḥ 08,026.057a dhanūṃṣi citrāṇi nirīkṣya śalya; dhvajaṃ gadāṃ sāyakāṃś cograrūpān 08,026.057c asiṃ ca dīptaṃ paramāyudhaṃ ca; śaṅkhaṃ ca śubhraṃ svanavantam ugram 08,026.057d*0301_01 astrāṇi divyāny adadān mahātmā 08,026.058a patākinaṃ vajranipātanisvanaṃ; sitāśvayuktaṃ śubhatūṇaśobhitam 08,026.058b*0302_01 *********** rathaprabarhaṃ puruṣaprabarhaḥ 08,026.058c imaṃ samāsthāya rathaṃ ratharṣabhaṃ; raṇe haniṣyāmy aham arjunaṃ balāt 08,026.059a taṃ cen mṛtyuḥ sarvaharo 'bhirakṣate; sadāpramattaḥ samare pāṇḍuputram 08,026.059c taṃ vā haniṣyāmi sametya yuddhe; yāsyāmi vā bhīṣmamukho yamāya 08,026.060a yamavaruṇakuberavāsavā vā; yadi yugapat sagaṇā mahāhave 08,026.060c jugupiṣava ihaitya pāṇḍavaṃ; kim u bahunā saha tair jayāmi tam 08,026.061a iti raṇarabhasasya katthatas; tad upaniśamya vacaḥ sa madrarāṭ 08,026.061c avahasad avamanya vīryavān; pratiṣiṣidhe ca jagāda cottaram 08,026.062a virama virama karṇa katthanād; atirabhaso 'syati cāpy ayuktavāk 08,026.062c kva ca hi naravaro dhanaṃjayaḥ; kva punar iha tvam upāramābudha 08,026.063a yadusadanam upendrapālitaṃ; tridivam ivāmararājarakṣitam 08,026.063c prasabham iha vilokya ko haret; puruṣavarāvarajām ṛte 'rjunāt 08,026.064a tribhuvanasṛjam īśvareśvaraṃ; ka iha pumān bhavam āhvayed yudhi 08,026.064c mṛgavadhakalahe ṛte 'rjunāt; surapativīryasamaprabhāvataḥ 08,026.065a asurasuramahoragān narān; garuḍapiśācasayakṣarākṣasān 08,026.065c iṣubhir ajayad agnigauravāt; svabhilaṣitaṃ ca havir dadau jayaḥ 08,026.066a smarasi nanu yadā parair hṛtaḥ; sa ca dhṛtarāṣṭrasuto vimokṣitaḥ 08,026.066c dinakaraja narottamair yadā; maruṣu bahūn vinihatya tān arīn 08,026.067a prathamam api palāyite tvayi; priyakalahā dhṛtarāṣṭrasūnavaḥ 08,026.067c smarasi nanu yadā pramocitāḥ; khacaragaṇān avajitya pāṇḍavaiḥ 08,026.068a samuditabalavāhanāḥ punaḥ; puruṣavareṇa jitāḥ stha gograhe 08,026.068c sagurugurusutāḥ sabhīṣmakāḥ; kim u na jitaḥ sa tadā tvayārjunaḥ 08,026.069a idam aparam upasthitaṃ punas; tava nidhanāya suyuddham adya vai 08,026.069c yadi na ripubhayāt palāyase; samaragato 'dya hato 'si sūtaja 08,026.070 saṃjaya uvāca 08,026.070a iti bahuparuṣaṃ prabhāṣati; pramanasi madrapatau ripustavam 08,026.070c bhṛśam atiruṣitaḥ paraṃ vṛṣaḥ; kurupṛtanāpatir āha madrapam 08,026.071a bhavatu bhavatu kiṃ vikatthase; nanu mama tasya ca yuddham udyatam 08,026.071c yadi sa jayati māṃ mahāhave; tata idam astu sukatthitaṃ tava 08,026.072a evam astv iti madreśa uktvā nottaram uktavān 08,026.072c yāhi madreśa cāpy enaṃ karṇaḥ prāha yuyutsayā 08,026.073a sa rathaḥ prayayau śatrūñ śvetāśvaḥ śalyasārathiḥ 08,026.073c nighnann amitrān samare tamo ghnan savitā yathā 08,026.074a tataḥ prāyāt prītimān vai rathena; vaiyāghreṇa śvetayujātha karṇaḥ 08,026.074c sa cālokya dhvajinīṃ pāṇḍavānāṃ; dhanaṃjayaṃ tvarayā paryapṛcchat 08,027.001 saṃjaya uvāca 08,027.001a prayān eva tadā karṇo harṣayan vāhinīṃ tava 08,027.001c ekaikaṃ samare dṛṣṭvā pāṇḍavaṃ paryapṛcchata 08,027.002a yo mamādya mahātmānaṃ darśayec chvetavāhanam 08,027.002c tasmai dadyām abhipretaṃ varaṃ yaṃ manasecchati 08,027.003a sa cet tad abhimanyeta tasmai dadyām ahaṃ punaḥ 08,027.003c śakaṭaṃ ratnasaṃpūrṇaṃ yo me brūyād dhanaṃjayam 08,027.003d*0303_01 atha vā śakaṭaṃ pūrṇaṃ ratnānāṃ ṣaḍgavāyutam 08,027.003d*0303_02 dhuri kṣamair bṛhadbhiś ca gobhir yuktam akālikam 08,027.004a sa cet tad abhimanyeta puruṣo 'rjunadarśivān 08,027.004b*0304_01 śataṃ dadyāṃ gavāṃ tasmai naityakaṃ kāṃsyadohanam 08,027.004b*0305_01 śataṃ grāmavarāṃś caiva dadyām arjunadarśine 08,027.004b*0306_01 tathā tasmai punar dadyāṃ śvetam aśvatarīratham 08,027.004b*0306_02 yuktam añjanakeśībhir yo me brūyād dhanaṃjayam 08,027.004b*0307_01 atha vāsmai punar dadyāṃ varam anyad yathepsitam 08,027.004b*0307_02 yuktaṃ hayavarair jaitraṃ kāmbojair abhiniṣṭhitam 08,027.004b*0308_01 sa cet tad abhimanyeta puruṣo 'rjunadarśivān 08,027.004c anyaṃ tasmai punar dadyāṃ sauvarṇaṃ hastiṣaḍgavam 08,027.005a tathā tasmai punar dadyāṃ strīṇāṃ śatam alaṃkṛtam 08,027.005c śyāmānāṃ niṣkakaṇṭhīnāṃ gītavādyavipaścitām 08,027.005d*0309_01 sa cet tad abhimanyeta puruṣo 'rjunadarśivān 08,027.005d*0309_02 tasmai dadyāṃ śataṃ nāgāñ śataṃ grāmāñ śataṃ rathān 08,027.005d*0309_03 suvarṇasya ca mukhyasya hayāgryāṇāṃ śataṃ śatān 08,027.005d*0309_04 ṛddhyā guṇaiḥ sudāntāṃś ca dhuryavāhān suśikṣitān 08,027.005d*0309_05 tathā suvarṇaśṛṅgīṇāṃ godhenūnāṃ catuḥśatam 08,027.005d*0309_06 dadyāṃ tasmai savatsānāṃ yo me brūyād dhanaṃjayam 08,027.006a sa cet tad abhimanyeta puruṣo 'rjunadarśivān 08,027.006c anyaṃ tasmai varaṃ dadyāṃ śvetān pañcaśatān hayān 08,027.007a hemabhāṇḍaparicchannān sumṛṣṭamaṇikuṇḍalān 08,027.007c sudāntān api caivāhaṃ dadyām aṣṭaśatān parān 08,027.007d*0310_01 atha vāsmai vicitrāṅgān vicitramaṇimaṇḍitān 08,027.007d*0310_02 rathāñ jātyair hayair yuktān dadyām aṣṭādaśaiva tān 08,027.007d*0311_01 anyam asmai varaṃ dadyāṃ dhuryān dāntāś catuḥśatam 08,027.007d*0311_02 rohiṇī rūpasaṃpannā hemaśṛṅgīś catuḥśatam 08,027.007d*0311_03 dadyām asmai payasvinyo yo me brūyād dhanaṃjayam 08,027.008a rathaṃ ca śubhraṃ sauvarṇaṃ dadyāṃ tasmai svalaṃkṛtam 08,027.008c yuktaṃ paramakāmbojair yo me brūyād dhanaṃjayam 08,027.008d*0312_01 sa cet tad abhimanyeta puruṣo 'rjunadarśivān 08,027.009a anyaṃ tasmai varaṃ dadyāṃ kuñjarāṇāṃ śatāni ṣaṭ 08,027.009c kāñcanair vividhair bhāṇḍair ācchannān hemamālinaḥ 08,027.009e utpannān aparānteṣu vinītān hastiśikṣakaiḥ 08,027.010a sa cet tad abhimanyeta puruṣo 'rjunadarśivān 08,027.010b*0313_01 dadyāṃ varṇasya varṇasya hayāgryāṇāṃ śataṃ śatam 08,027.010b*0313_02 dhuryāṇāṃ sādhudāntānāṃ śikṣitānāṃ narottamaiḥ 08,027.010b*0313_03 sa cet tad abhimanyeta puruṣo 'rjunadarśivān 08,027.010b*0313_04 tasmai dadyāṃ grāmaśataṃ śataṃ hastīñ śataṃ hayān 08,027.010b*0313_05 sa cet tad abhimanyeta puruṣo 'rjunadarśivān 08,027.010b*0314_01 anyaṃ tasmai varaṃ dadyāṃ vaiśyagrāmāṃś caturdaśa 08,027.010b*0314_02 susphītān dhanasaṃyuktān pratyāsannavanodakān 08,027.010b*0314_03 akutobhayān susaṃpannān rājabhojyāṃś caturdaśa 08,027.010b*0314_04 dāsīnāṃ niṣkakaṇṭhīnāṃ māgadhīnāṃ śataṃ tathā 08,027.010b*0314_05 pratyagravayasāṃ dadyāṃ yo me brūyād dhanaṃjayam 08,027.010b*0314_06 sa cet tad abhimanyeta puruṣo 'rjunadarśivān 08,027.010c anyaṃ tasmai varaṃ dadyāṃ yam asau kāmayet svayam 08,027.011a putradārān vihārāṃś ca yad anyad vittam asti me 08,027.011c tac ca tasmai punar dadyāṃ yad yat sa manasecchati 08,027.012a hatvā ca sahitau kṛṣṇau tayor vittāni sarvaśaḥ 08,027.012c tasmai dadyām ahaṃ yo me prabrūyāt keśavārjunau 08,027.013a etā vācaḥ subahuśaḥ karṇa uccārayan yudhi 08,027.013c dadhmau sāgarasaṃbhūtaṃ susvanaṃ śaṅkham uttamam 08,027.014a tā vācaḥ sūtaputrasya tathā yuktā niśamya tu 08,027.014c duryodhano mahārāja prahṛṣṭaḥ sānugo 'bhavat 08,027.015a tato dundubhinirghoṣo mṛdaṅgānāṃ ca sarvaśaḥ 08,027.015c siṃhanādaḥ savāditraḥ kuñjarāṇāṃ ca nisvanaḥ 08,027.016a prādurāsīt tadā rājaṃs tvatsainye bharatarṣabha 08,027.016c yodhānāṃ saṃprahṛṣṭānāṃ tathā samabhavat svanaḥ 08,027.017a tathā prahṛṣṭe sainye tu plavamānaṃ mahāratham 08,027.017c vikatthamānaṃ samare rādheyam arikarśanam 08,027.017e madrarājaḥ prahasyedaṃ vacanaṃ pratyabhāṣata 08,027.018a mā sūtaputra mānena sauvarṇaṃ hastiṣaḍgavam 08,027.018c prayaccha puruṣāyādya drakṣyasi tvaṃ dhanaṃjayam 08,027.019a bālyād iva tvaṃ tyajasi vasu vaiśravaṇo yathā 08,027.019c ayatnenaiva rādheya draṣṭāsy adya dhanaṃjayam 08,027.020a parāsṛjasi mithyā kiṃ kiṃ ca tvaṃ bahu mūḍhavat 08,027.020c apātradāne ye doṣās tān mohān nāvabudhyase 08,027.021a yat pravedayase vittaṃ bahutvena khalu tvayā 08,027.021c śakyaṃ bahuvidhair yajñair yaṣṭuṃ sūta yajasva taiḥ 08,027.022a yac ca prārthayase hantuṃ kṛṣṇau mohān mṛṣaiva tat 08,027.022c na hi śuśruma saṃmarde kroṣṭrā siṃhau nipātitau 08,027.023a aprārthitaṃ prārthayase suhṛdo na hi santi te 08,027.023c ye tvāṃ na vārayanty āśu prapatantaṃ hutāśane 08,027.024a kālakāryaṃ na jānīṣe kālapakvo 'sy asaṃśayam 08,027.024c bahvabaddham akarṇīyaṃ ko hi brūyāj jijīviṣuḥ 08,027.025a samudrataraṇaṃ dorbhyāṃ kaṇṭhe baddhvā yathā śilām 08,027.025c giryagrād vā nipatanaṃ tādṛk tava cikīrṣitam 08,027.026a sahitaḥ sarvayodhais tvaṃ vyūḍhānīkaiḥ surakṣitaḥ 08,027.026c dhanaṃjayena yudhyasva śreyaś cet prāptum icchasi 08,027.027a hitārthaṃ dhārtarāṣṭrasya bravīmi tvā na hiṃsayā 08,027.027c śraddhatsvaitan mayā proktaṃ yadi te 'sti jijīviṣā 08,027.028 karṇa uvāca 08,027.028a svavīrye 'haṃ parāśvasya prārthayāmy arjunaṃ raṇe 08,027.028c tvaṃ tu mitramukhaḥ śatrur māṃ bhīṣayitum icchasi 08,027.029a na mām asmād abhiprāyāt kaś cid adya nivartayet 08,027.029c apīndro vajram udyamya kiṃ nu martyaḥ kariṣyati 08,027.030 saṃjaya uvāca 08,027.030a iti karṇasya vākyānte śalyaḥ prāhottaraṃ vacaḥ 08,027.030c cukopayiṣur atyarthaṃ karṇaṃ madreśvaraḥ punaḥ 08,027.031a yadā vai tvāṃ phalgunaveganunnā; jyācoditā hastavatā visṛṣṭāḥ 08,027.031c anvetāraḥ kaṅkapatrāḥ śitāgrās; tadā tapsyasy arjunasyābhiyogāt 08,027.032a yadā divyaṃ dhanur ādāya pārthaḥ; prabhāsayan pṛtanāṃ savyasācī 08,027.032c tvām ardayeta niśitaiḥ pṛṣatkais; tadā paścāt tapsyase sūtaputra 08,027.033a bālaś candraṃ mātur aṅke śayāno; yathā kaś cit prārthayate 'pahartum 08,027.033c tadvan mohād yatamāno rathasthas; tvaṃ prārthayasy arjunam adya jetum 08,027.033d*0315_01 khanyād asiṃ tīkṣṇadhāraṃ yathājñaḥ 08,027.033d*0315_02 sutejanaṃ nihitaṃ vai pṛthivyām 08,027.033d*0315_03 tathā khanasy adya śitān pṛṣatkān 08,027.033d*0315_04 yaḥ prārthayasy arjuneneha yuddham 08,027.034a triśūlam āśliṣya sutīkṣṇadhāraṃ; sarvāṇi gātrāṇi nigharṣasi tvam 08,027.034c sutīkṣṇadhāropamakarmaṇā tvaṃ; yuyutsase yo 'rjunenādya karṇa 08,027.035a siddhaṃ siṃhaṃ kesariṇaṃ bṛhantaṃ; bālo mūḍhaḥ kṣudramṛgas tarasvī 08,027.035c samāhvayet tadvad etat tavādya; samāhvānaṃ sūtaputrārjunasya 08,027.036a mā sūtaputrāhvaya rājaputraṃ; mahāvīryaṃ kesariṇaṃ yathaiva 08,027.036c vane sṛgālaḥ piśitasya tṛpto; mā pārtham āsādya vinaṅkṣyasi tvam 08,027.037a īṣādantaṃ mahānāgaṃ prabhinnakaraṭāmukham 08,027.037c śaśakāhvayase yuddhe karṇa pārthaṃ dhanaṃjayam 08,027.038a bilasthaṃ kṛṣṇasarpaṃ tvaṃ bālyāt kāṣṭhena vidhyasi 08,027.038c mahāviṣaṃ pūrṇakośaṃ yat pārthaṃ yoddhum icchasi 08,027.039a siṃhaṃ kesariṇaṃ kruddham atikramyābhinardasi 08,027.039c sṛgāla iva mūḍhatvān nṛsiṃhaṃ karṇa pāṇḍavam 08,027.040a suparṇaṃ patagaśreṣṭhaṃ vainateyaṃ tarasvinam 08,027.040c laṭvevāhvayase pāte karṇa pārthaṃ dhanaṃjayam 08,027.041a sarvāmbhonilayaṃ bhīmam ūrmimantaṃ jhaṣāyutam 08,027.041c candrodaye vivartantam aplavaḥ saṃtitīrṣasi 08,027.042a ṛṣabhaṃ dundubhigrīvaṃ tīkṣṇaśṛṅgaṃ prahāriṇam 08,027.042c vatsa āhvayase yuddhe karṇa pārthaṃ dhanaṃjayam 08,027.042d*0316_01 yathā vatsataro bhūtvā jātaskandhena śuṣmiṇā 08,027.042d*0316_02 yuddham icched gopatinā tathecchasi kirīṭinā 08,027.043a mahāghoṣaṃ mahāmeghaṃ darduraḥ pratinardasi 08,027.043c kāmatoyapradaṃ loke naraparjanyam arjunam 08,027.044a yathā ca svagṛhasthaḥ śvā vyāghraṃ vanagataṃ bhaṣet 08,027.044c tathā tvaṃ bhaṣase karṇa naravyāghraṃ dhanaṃjayam 08,027.045a sṛgālo 'pi vane karṇa śaśaiḥ parivṛto vasan 08,027.045c manyate siṃham ātmānaṃ yāvat siṃhaṃ na paśyati 08,027.046a tathā tvam api rādheya siṃham ātmānam icchasi 08,027.046c apaśyañ śatrudamanaṃ naravyāghraṃ dhanaṃjayam 08,027.047a vyāghraṃ tvaṃ manyase ''tmānaṃ yāvat kṛṣṇau na paśyasi 08,027.047c samāsthitāv ekarathe sūryācandramasāv iva 08,027.048a yāvad gāṇḍīvanirghoṣaṃ na śṛṇoṣi mahāhave 08,027.048c tāvad eva tvayā karṇa śakyaṃ vaktuṃ yathecchasi 08,027.049a rathaśabdadhanuḥśabdair nādayantaṃ diśo daśa 08,027.049c nardantam iva śārdūlaṃ dṛṣṭvā kroṣṭā bhaviṣyasi 08,027.050a nityam eva sṛgālas tvaṃ nityaṃ siṃho dhanaṃjayaḥ 08,027.050c vīrapradveṣaṇān mūḍha nityaṃ kroṣṭeva lakṣyase 08,027.051a yathākhuḥ syād biḍālaś ca śvā vyāghraś ca balābale 08,027.051c yathā sṛgālaḥ siṃhaś ca yathā ca śaśakuñjarau 08,027.052a yathānṛtaṃ ca satyaṃ ca yathā cāpi viṣāmṛte 08,027.052c tathā tvam api pārthaś ca prakhyātāv ātmakarmabhiḥ 08,027.053 saṃjaya uvāca 08,027.053a adhikṣiptas tu rādheyaḥ śalyenāmitatejasā 08,027.053c śalyam āha susaṃkruddho vākśalyam avadhārayan 08,027.054a guṇān guṇavataḥ śalya guṇavān vetti nāguṇaḥ 08,027.054c tvaṃ tu nityaṃ guṇair hīnaḥ kiṃ jñāsyasy aguṇo guṇān 08,027.055a arjunasya mahāstrāṇi krodhaṃ vīryaṃ dhanuḥ śarān 08,027.055c ahaṃ śalyābhijānāmi na tvaṃ jānāsi tat tathā 08,027.055c*0317_01 **** **** vikramaṃ ca mahātmanaḥ 08,027.055c*0317_02 tathā kṛṣṇasya māhātmyam ṛṣabhasya mahīkṣitām 08,027.055c*0317_03 yathāhaṃ śalya jānāmi 08,027.056a evam evātmano vīryam ahaṃ vīryaṃ ca pāṇḍave 08,027.056c jānann evāhvaye yuddhe śalya nāgniṃ pataṃgavat 08,027.057a asti cāyam iṣuḥ śalya supuṅkho raktabhojanaḥ 08,027.057c ekatūṇīśayaḥ patrī sudhautaḥ samalaṃkṛtaḥ 08,027.058a śete candanapūrṇena pūjito bahulāḥ samāḥ 08,027.058c āheyo viṣavān ugro narāśvadvipasaṃghahā 08,027.059a ekavīro mahāraudras tanutrāsthividāraṇaḥ 08,027.059c nirbhindyāṃ yena ruṣṭo 'ham api meruṃ mahāgirim 08,027.060a tam ahaṃ jātu nāsyeyam anyasmin phalgunād ṛte 08,027.060c kṛṣṇād vā devakīputrāt satyaṃ cātra śṛṇuṣva me 08,027.061a tenāham iṣuṇā śalya vāsudevadhanaṃjayau 08,027.061c yotsye paramasaṃkruddhas tat karma sadṛśaṃ mama 08,027.062a sarveṣāṃ vāsudevānāṃ kṛṣṇe lakṣmīḥ pratiṣṭhitā 08,027.062c sarveṣāṃ pāṇḍuputrāṇāṃ jayaḥ pārthe pratiṣṭhitaḥ 08,027.062e ubhayaṃ tat samāsādya ko 'tivartitum arhati 08,027.063a tāv etau puruṣavyāghrau sametau syandane sthitau 08,027.063c mām ekam abhisaṃyātau sujātaṃ śalya paśya me 08,027.064a pitṛṣvasāmātulajau bhrātarāv aparājitau 08,027.064c maṇī sūtra iva protau draṣṭāsi nihatau mayā 08,027.065a arjune gāṇḍivaṃ kṛṣṇe cakraṃ tārkṣyakapidhvajau 08,027.065c bhīrūṇāṃ trāsajananau śalya harṣakarau mama 08,027.066a tvaṃ tu duṣprakṛtir mūḍho mahāyuddheṣv akovidaḥ 08,027.066c bhayāvatīrṇaḥ saṃtrāsād abaddhaṃ bahu bhāṣase 08,027.067a saṃstauṣi tvaṃ tu kenāpi hetunā tau kudeśaja 08,027.067c tau hatvā samare hantā tvām addhā sahabāndhavam 08,027.068a pāpadeśaja durbuddhe kṣudra kṣatriyapāṃsana 08,027.068c suhṛd bhūtvā ripuḥ kiṃ māṃ kṛṣṇābhyāṃ bhīṣayann asi 08,027.069a tau vā mamādya hantārau hantāsmi samare sthitau 08,027.069c nāhaṃ bibhemi kṛṣṇābhyāṃ vijānann ātmano balam 08,027.070a vāsudevasahasraṃ vā phalgunānāṃ śatāni ca 08,027.070c aham eko haniṣyāmi joṣam āssva kudeśaja 08,027.071a striyo bālāś ca vṛddhāś ca prāyaḥ krīḍāgatā janāḥ 08,027.071c yā gāthāḥ saṃpragāyanti kurvanto 'dhyayanaṃ yathā 08,027.071e tā gāthāḥ śṛṇu me śalya madrakeṣu durātmasu 08,027.072a brāhmaṇaiḥ kathitāḥ pūrvaṃ yathāvad rājasaṃnidhau 08,027.072c śrutvā caikamanā mūḍha kṣama vā brūhi vottaram 08,027.073a mitradhruṅ madrako nityaṃ yo no dveṣṭi sa madrakaḥ 08,027.073c madrake saṃgataṃ nāsti kṣudravākye narādhame 08,027.074a durātmā madrako nityaṃ nityaṃ cānṛtiko 'nṛjuḥ 08,027.074c yāvadantaṃ hi daurātmyaṃ madrakeṣv iti naḥ śrutam 08,027.075a pitā mātā ca putraś ca śvaśrūśvaśuramātulāḥ 08,027.075c jāmātā duhitā bhrātā naptā te te ca bāndhavāḥ 08,027.076a vayasyābhyāgatāś cānye dāsīdāsaṃ ca saṃgatam 08,027.076c puṃbhir vimiśrā nāryaś ca jñātājñātāḥ svayecchayā 08,027.077a yeṣāṃ gṛheṣu śiṣṭānāṃ saktumanthāśināṃ sadā 08,027.077c pītvā sīdhuṃ sagomāṃsaṃ nardanti ca hasanti ca 08,027.078a yāni caivāpy abaddhāni pravartante ca kāmataḥ 08,027.078c kāmapralāpino 'nyonyaṃ teṣu dharmaḥ kathaṃ bhavet 08,027.079a madrakeṣu vilupteṣu prakhyātāśubhakarmasu 08,027.079c nāpi vairaṃ na sauhārdaṃ madrakeṣu samācaret 08,027.080a madrake saṃgataṃ nāsti madrako hi sacāpalaḥ 08,027.080c madrakeṣu ca duḥsparśaṃ śaucaṃ gāndhārakeṣu ca 08,027.081a rājayājakayājyena naṣṭaṃ dattaṃ havir bhavet 08,027.082a śūdrasaṃskārako vipro yathā yāti parābhavam 08,027.082c tathā brahmadviṣo nityaṃ gacchantīha parābhavam 08,027.082d*0318_01 tathaiva saṃgataṃ kṛtvā naraḥ patati madrakaiḥ 08,027.082d*0319_01 na tathā saṃgataṃ cāpi madrakeṣv iha vidyate 08,027.083a madrake saṃgataṃ nāsti hataṃ vṛścikato viṣam 08,027.083c ātharvaṇena mantreṇa sarvā śāntiḥ kṛtā bhavet 08,027.084a iti vṛścikadaṣṭasya nānāviṣahatasya ca 08,027.084c kurvanti bheṣajaṃ prājñāḥ satyaṃ tac cāpi dṛśyate 08,027.084e evaṃ vidvañ joṣam āssva śṛṇu cātrottaraṃ vacaḥ 08,027.085a vāsāṃsy utsṛjya nṛtyanti striyo yā madyamohitāḥ 08,027.085c mithune 'saṃyatāś cāpi yathākāmacarāś ca tāḥ 08,027.085e tāsāṃ putraḥ kathaṃ dharmaṃ madrako vaktum arhati 08,027.086a yās tiṣṭhantyaḥ pramehanti yathaivoṣṭrīdaśerake 08,027.086c tāsāṃ vibhraṣṭalajjānāṃ nirlajjānāṃ tatas tataḥ 08,027.086e tvaṃ putras tādṛśīnāṃ hi dharmaṃ vaktum ihecchasi 08,027.087a suvīrakaṃ yācyamānā madrakā kaṣati sphijau 08,027.087c adātukāmā vacanam idaṃ vadati dāruṇam 08,027.088a mā mā suvīrakaṃ kaś cid yācatāṃ dayito mama 08,027.088c putraṃ dadyāṃ pratipadaṃ na tu dadyāṃ suvīrakam 08,027.089a nāryo bṛhatyo nirhrīkā madrakāḥ kambalāvṛtāḥ 08,027.089c ghasmarā naṣṭaśaucāś ca prāya ity anuśuśruma 08,027.089d*0320_01 pramehitvā sphijā bhūmiṃ karṣantyo hīnaśodhanāḥ 08,027.089d*0320_02 spṛṣṭvā vāgbhir na mṛdbhiś ca nityocchiṣṭā bhavanti hi 08,027.090a evamādi mayānyair vā śakyaṃ vaktuṃ bhaved bahu 08,027.090c ā keśāgrān nakhāgrāc ca vaktavyeṣu kuvartmasu 08,027.091a madrakāḥ sindhusauvīrā dharmaṃ vidyuḥ kathaṃ tv iha 08,027.091c pāpadeśodbhavā mlecchā dharmāṇām avicakṣaṇāḥ 08,027.092a eṣa mukhyatamo dharmaḥ kṣatriyasyeti naḥ śrutam 08,027.092c yad ājau nihataḥ śete sadbhiḥ samabhipūjitaḥ 08,027.093a āyudhānāṃ saṃparāye yan mucyeyam ahaṃ tataḥ 08,027.093c na me sa prathamaḥ kalpo nidhane svargam icchataḥ 08,027.094a so 'haṃ priyaḥ sakhā cāsmi dhārtarāṣṭrasya dhīmataḥ 08,027.094c tadarthe hi mama prāṇā yac ca me vidyate vasu 08,027.095a vyaktaṃ tvam apy upahitaḥ pāṇḍavaiḥ pāpadeśaja 08,027.095c yathā hy amitravat sarvaṃ tvam asmāsu pravartase 08,027.096a kāmaṃ na khalu śakyo 'haṃ tvadvidhānāṃ śatair api 08,027.096c saṃgrāmād vimukhaḥ kartuṃ dharmajña iva nāstikaiḥ 08,027.097a sāraṅga iva gharmārtaḥ kāmaṃ vilapa śuṣya ca 08,027.097c nāhaṃ bhīṣayituṃ śakyaḥ kṣatravṛtte vyavasthitaḥ 08,027.098a tanutyajāṃ nṛsiṃhānām āhaveṣv anivartinām 08,027.098c yā gatir guruṇā prāṅ me proktā rāmeṇa tāṃ smara 08,027.099a sveṣāṃ trāṇārtham udyuktaṃ vadhāya dviṣatām api 08,027.099c viddhi mām āsthitaṃ vṛttaṃ paurūravasam uttamam 08,027.100a na tad bhūtaṃ prapaśyāmi triṣu lokeṣu madraka 08,027.100c yo mām asmād abhiprāyād vārayed iti me matiḥ 08,027.101a evaṃ vidvañ joṣam āssva trāsāt kiṃ bahu bhāṣase 08,027.101c mā tvā hatvā pradāsyāmi kravyādbhyo madrakādhama 08,027.102a mitrapratīkṣayā śalya dhārtarāṣṭrasya cobhayoḥ 08,027.102c apavādatitikṣābhis tribhir etair hi jīvasi 08,027.103a punaś ced īdṛśaṃ vākyaṃ madrarāja vadiṣyasi 08,027.103c śiras te pātayiṣyāmi gadayā vajrakalpayā 08,027.104a śrotāras tv idam adyeha draṣṭāro vā kudeśaja 08,027.104c karṇaṃ vā jaghnatuḥ kṛṣṇau karṇo vāpi jaghāna tau 08,027.105a evam uktvā tu rādheyaḥ punar eva viśāṃ pate 08,027.105c abravīn madrarājānaṃ yāhi yāhīty asaṃbhramam 08,028.001 saṃjaya uvāca 08,028.001a māriṣādhiratheḥ śrutvā vaco yuddhābhinandinaḥ 08,028.001c śalyo 'bravīt punaḥ karṇaṃ nidarśanam udāharan 08,028.001d*0321_01 jāto 'haṃ yajvanāṃ vaṃśe saṃgrāmeṣv anivartinām 08,028.001d*0321_02 rājñāṃ mūrdhābhiṣiktānāṃ svayaṃ dharmaparāyaṇaḥ 08,028.002a yathaiva matto madyena tvaṃ tathā na ca vā tathā 08,028.002c tathāhaṃ tvāṃ pramādyantaṃ cikitsāmi suhṛttayā 08,028.003a imāṃ kākopamāṃ karṇa procyamānāṃ nibodha me 08,028.003c śrutvā yatheṣṭaṃ kuryās tvaṃ vihīna kulapāṃsana 08,028.004a nāham ātmani kiṃ cid vai kilbiṣaṃ karṇa saṃsmare 08,028.004c yena tvaṃ māṃ mahābāho hantum icchasy anāgasam 08,028.005a avaśyaṃ tu mayā vācyaṃ budhyatāṃ yadi te hitam 08,028.005c viśeṣato rathasthena rājñaś caiva hitaiṣiṇā 08,028.006a samaṃ ca viṣamaṃ caiva rathinaś ca balābalam 08,028.006c śramaḥ khedaś ca satataṃ hayānāṃ rathinā saha 08,028.007a āyudhasya parijñānaṃ rutaṃ ca mṛgapakṣiṇām 08,028.007c bhāraś cāpy atibhāraś ca śalyānāṃ ca pratikriyā 08,028.008a astrayogaś ca yuddhaṃ ca nimittāni tathaiva ca 08,028.008c sarvam etan mayā jñeyaṃ rathasyāsya kuṭumbinā 08,028.008e atas tvāṃ kathaye karṇa nidarśanam idaṃ punaḥ 08,028.009a vaiśyaḥ kila samudrānte prabhūtadhanadhānyavān 08,028.009c yajvā dānapatiḥ kṣāntaḥ svakarmastho 'bhavac chuciḥ 08,028.010a bahuputraḥ priyāpatyaḥ sarvabhūtānukampakaḥ 08,028.010c rājño dharmapradhānasya rāṣṭre vasati nirbhayaḥ 08,028.011a putrāṇāṃ tasya bālānāṃ kumārāṇāṃ yaśasvinām 08,028.011c kāko bahūnām abhavad ucciṣṭakṛtabhojanaḥ 08,028.012a tasmai sadā prayacchanti vaiśyaputrāḥ kumārakāḥ 08,028.012c māṃsodanaṃ dadhi kṣīraṃ pāyasaṃ madhusarpiṣī 08,028.013a sa cocchiṣṭabhṛtaḥ kāko vaiśyaputraiḥ kumārakaiḥ 08,028.013c sadṛśān pakṣiṇo dṛptaḥ śreyasaś cāvamanyate 08,028.014a atha haṃsāḥ samudrānte kadā cid abhipātinaḥ 08,028.014c garuḍasya gatau tulyāś cakrāṅgā hṛṣṭacetasaḥ 08,028.015a kumārakās tato haṃsān dṛṣṭvā kākam athābruvan 08,028.015c bhavān eva viśiṣṭo hi patatribhyo vihaṃgama 08,028.015d*0322_01 ete nipātinaḥ paśya sahitān viyadāśritān 08,028.015d*0322_02 ebhis tvam abhiśaknoṣi kasmān na prāpitas tvayā 08,028.016a pratāryamāṇas tu sa tair alpabuddhibhir aṇḍajaḥ 08,028.016c tad vacaḥ satyam ity eva maurkhyād darpāc ca manyate 08,028.017a tān so 'bhipatya jijñāsuḥ ka eṣāṃ śreṣṭhabhāg iti 08,028.017c ucchiṣṭadarpitaḥ kāko bahūnāṃ dūrapātinām 08,028.018a teṣāṃ yaṃ pravaraṃ mene haṃsānāṃ dūrapātinām 08,028.018c tam āhvayata durbuddhiḥ patāma iti pakṣiṇam 08,028.019a tac chrutvā prāhasan haṃsā ye tatrāsan samāgatāḥ 08,028.019c bhāṣato bahu kākasya balinaḥ patatāṃ varāḥ 08,028.019e idam ūcuś ca cakrāṅgā vacaḥ kākaṃ vihaṃgamāḥ 08,028.020a vayaṃ haṃsāś carāmemāṃ pṛthivīṃ mānasaukasaḥ 08,028.020c pakṣiṇāṃ ca vayaṃ nityaṃ dūrapātena pūjitāḥ 08,028.021a kathaṃ nu haṃsaṃ balinaṃ vajrāṅgaṃ dūrapātinam 08,028.021c kāko bhūtvā nipatane samāhvayasi durmate 08,028.021e kathaṃ tvaṃ patanaṃ kāka sahāsmābhir bravīṣi tat 08,028.022a atha haṃsavaco mūḍhaḥ kutsayitvā punaḥ punaḥ 08,028.022c prajagādottaraṃ kākaḥ katthano jātilāghavāt 08,028.023a śatam ekaṃ ca pātānāṃ patitāsmi na saṃśayaḥ 08,028.023c śatayojanam ekaikaṃ vicitraṃ vividhaṃ tathā 08,028.024a uḍḍīnam avaḍīnaṃ ca praḍīnaṃ ḍīnam eva ca 08,028.024c niḍīnam atha saṃḍīnaṃ tiryak cātigatāni ca 08,028.025a viḍīnaṃ pariḍīnaṃ ca parāḍīnaṃ suḍīnakam 08,028.025c atiḍīnaṃ mahāḍīnaṃ niḍīnaṃ pariḍīnakam 08,028.025d*0323_01 saṃpātaṃ samudīṣaṃ ca tatonyad vyatiriktakam 08,028.025d*0324_01 avaḍīnaṃ praḍīnaṃ ca saṃḍīnaṃ ḍīnaḍīnakam 08,028.025d*0325_01 saṃḍīnoḍḍīnaḍīnaṃ ca punar ḍīnaviḍīnakam 08,028.026a gatāgatapratigatā bahvīś ca nikuḍīnikāḥ 08,028.026c kartāsmi miṣatāṃ vo 'dya tato drakṣyatha me balam 08,028.026d*0326_01 teṣām anyatamenāhaṃ patiṣyāmi vihāyasam 08,028.026d*0326_02 pradiśadhvaṃ yathānyāyaṃ kena haṃsāḥ patāmy aham 08,028.026d*0327_01 te vai dhruvaṃ viniścitya patadhvaṃ na mayā saha 08,028.026d*0327_02 pātair ebhiḥ khalu khagāḥ patituṃ khe nirāśraye 08,028.027a evam ukte tu kākena prahasyaiko vihaṃgamaḥ 08,028.027c uvāca haṃsas taṃ kākaṃ vacanaṃ tan nibodha me 08,028.028a śatam ekaṃ ca pātānāṃ tvaṃ kāka patitā dhruvam 08,028.028c ekam eva tu ye pātaṃ viduḥ sarve vihaṃgamāḥ 08,028.029a tam ahaṃ patitā kāka nānyaṃ jānāmi kaṃ cana 08,028.029c pata tvam api raktākṣa yena vā tena manyase 08,028.030a atha kākāḥ prajahasur ye tatrāsan samāgatāḥ 08,028.030c katham ekena pātena haṃsaḥ pātaśataṃ jayet 08,028.031a ekenaiva śatasyaikaṃ pātenābhibhaviṣyati 08,028.031b*0328_00 kākaḥ 08,028.031b*0328_01 aham ekena pātena haṃsa pātaśataṃ jaye 08,028.031b*0328_02 ekenaiva ca haṃsa tvaṃ pāteneha patiṣyasi 08,028.031c haṃsasya patitaṃ kāko balavān āśuvikramaḥ 08,028.032a prapetatuḥ spardhayātha tatas tau haṃsavāyasau 08,028.032c ekapātī ca cakrāṅgaḥ kākaḥ pātaśatena ca 08,028.032d*0329_01 spardhinau sahitau tūrṇaṃ kham āsthāya tarasvinau 08,028.032d*0330_01 pūrvam eva tu vai kākas tūrṇaṃ gantuṃ pracakrame 08,028.032d*0331_01 kāko 'tha haṃsaṃ cāpalyāc chīghratāṃ pratidarśayan 08,028.032d*0331_02 vegenātītya tarasā punar eti muhur muhuḥ 08,028.032d*0331_03 tuṇḍenābhyahanac caitaṃ kurvan nāmāpasavyataḥ 08,028.032d*0331_04 rorūyann iti cāpy etaṃ samāhvayati vai muhuḥ 08,028.033a petivān atha cakrāṅgaḥ petivān atha vāyasaḥ 08,028.033c visismāpayiṣuḥ pātair ācakṣāṇo ''tmanaḥ kriyām 08,028.034a atha kākasya citrāṇi patitānītarāṇi ca 08,028.034c dṛṣṭvā pramuditāḥ kākā vinedur atha taiḥ svaraiḥ 08,028.035a haṃsāṃś cāvahasanti sma prāvadann apriyāṇi ca 08,028.035c utpatyotpatya ca prāhur muhūrtam iti ceti ca 08,028.036a vṛkṣāgrebhyaḥ sthalebhyaś ca nipatanty utpatanti ca 08,028.036c kurvāṇā vividhān rāvān āśaṃsantas tadā jayam 08,028.037a haṃsas tu mṛdukenaiva vikrāntum upacakrame 08,028.037c pratyahīyata kākāc ca muhūrtam iva māriṣa 08,028.038a avamanya rayaṃ haṃsān idaṃ vacanam abravīt 08,028.038c yo 'sāv utpatito haṃsaḥ so 'sāv eva prahīyate 08,028.039a atha haṃsaḥ sa tac chrutvā prāpatat paścimāṃ diśam 08,028.039a*0332_01 **** **** bhāṣitaṃ patatāṃ varaḥ 08,028.039a*0332_02 vigāhya haṃso vikṣobhya 08,028.039c upary upari vegena sāgaraṃ varuṇālayam 08,028.039d*0333_01 bahusattvasamākīrṇaṃ vīcībhir bhīmadarśanam 08,028.039d*0333_02 athācireṇa rādheya kāko vegād ahīyata 08,028.039d*0333_03 tato 'tīva pariśrāntaḥ kathaṃ cid dhaṃsam anvagāt 08,028.040a tato bhīḥ prāviśat kākaṃ tadā tatra vicetasam 08,028.040c dvīpadrumān apaśyantaṃ nipatantaṃ śramānvitam 08,028.040d*0334_01 avekṣamāṇas taṃ kākaṃ vihvalaṃ taṃ muhur muhuḥ 08,028.040e nipateyaṃ kva nu śrānta iti tasmiñ jalārṇave 08,028.041a aviṣahyaḥ samudro hi bahusattvagaṇālayaḥ 08,028.041c mahābhūtaśatodbhāsī nabhaso 'pi viśiṣyate 08,028.042a gāmbhīryād dhi samudrasya na viśeṣaḥ kulādhama 08,028.042c digambarāmbhasāṃ karṇa samudrasthā hi durjayāḥ 08,028.042e vidūrapātāt toyasya kiṃ punaḥ karṇa vāyasaḥ 08,028.043a atha haṃso 'bhyatikramya muhūrtam iti ceti ca 08,028.043c avekṣamāṇas taṃ kākaṃ nāśaknod vyapasarpitum 08,028.043e atikramya ca cakrāṅgaḥ kākaṃ taṃ samudaikṣata 08,028.043f*0335_01 yāvad gatvā pataty eṣa kāko mām iti cintayan 08,028.043f*0335_02 tataḥ kāko bhṛśaṃ śrānto haṃsam abhyāgamat tadā 08,028.043f*0336_01 śanakaiḥ parihīyantaṃ pariśrāntam acetasam 08,028.043f*0336_02 taṃ prahasya ca cakrāṅgaḥ kākaṃ mandagatiṃ tadā 08,028.044a taṃ tathā hīyamānaṃ ca haṃso dṛṣṭvābravīd idam 08,028.044c ujjihīrṣur nimajjantaṃ smaran satpuruṣavratam 08,028.045a bahūni patanāni tvam ācakṣāṇo muhur muhuḥ 08,028.045c patasy avyāharaṃś cedaṃ na no guhyaṃ prabhāṣase 08,028.046a kiṃ nāma patanaṃ kāka yat tvaṃ patasi sāṃpratam 08,028.046c jalaṃ spṛśasi pakṣābhyāṃ tuṇḍena ca punaḥ punaḥ 08,028.046d*0337_01 prabrūhi katame tatra pāte vartasi vāyasa 08,028.046d*0337_02 ehy ehi kāka śīghraṃ tvam eṣa tvāṃ pratipālaye 08,028.047a sa pakṣābhyāṃ spṛśann ārtas tuṇḍena jalam arṇave 08,028.047b*0338_01 dṛṣṭo haṃsena duṣṭātmann idaṃ haṃsaṃ tato 'bravīt 08,028.047b*0338_02 apaśyann ambhasaḥ pāraṃ nipataṃś ca śramānvitaḥ 08,028.047b*0338_03 pātavegapramathito haṃsaṃ kāko 'bravīd idam 08,028.047b*0338_04 vayaṃ kākāḥ kuto nāma carāmaḥ kākapātikām 08,028.047b*0338_05 haṃsa prāṇaiḥ prapadye tvāṃ dvīpāntaṃ prāpayasva mām 08,028.047b*0339_01 sa pakṣābhyāṃ spṛśann ārtas tuṇḍena ca mahārṇavam 08,028.047c kāko dṛḍhaṃ pariśrāntaḥ sahasā nipapāta ha 08,028.047d*0340_01 sāgarāmbhasi taṃ dṛṣṭvā patitaṃ dīnacetasam 08,028.047d*0340_02 mriyamāṇam idaṃ kākaṃ haṃso vākyam uvāca ha 08,028.048 haṃsa uvāca 08,028.048a śatam ekaṃ ca pātānāṃ yat prabhāṣasi vāyasa 08,028.048b*0341_01 ślāghamānas tvam ātmānaṃ kāka bhāṣitavān asi 08,028.048b*0342_01 sa tvam ekaśataṃ pātaṃ patann abhyadhiko mayā 08,028.048b*0342_02 katham evaṃ pariśrāntaḥ patito 'si mahārṇave 08,028.048b*0342_03 pratyuvāca tataḥ kākaḥ sīdamāna idaṃ vacaḥ 08,028.048b*0342_04 upariṣṭhaṃ tadā haṃsam abhivīkṣya prasādayan 08,028.048c nānāvidhānīha purā tac cānṛtam ihādya te 08,028.049 kāka uvāca 08,028.049a ucchiṣṭadarpito haṃsa manye ''tmānaṃ suparṇavat 08,028.049c avamanya bahūṃś cāhaṃ kākān anyāṃś ca pakṣiṇaḥ 08,028.049e prāṇair haṃsa prapadye tvāṃ dvīpāntaṃ prāpayasva mām 08,028.049f*0343_01 ucchiṣṭānnena puṣṭo 'haṃ darpotsiktaḥ kuvāyasaḥ 08,028.049f*0343_02 suparṇa iti cātmānaṃ jñātavān buddhilāghavāt 08,028.049f*0343_03 śaraṇaṃ tvāṃ prapanno 'ham udakāntam avāpnuyām 08,028.049f*0344_01 haṃsedānīṃ pariśrāntam āpado māṃ samuddhara 08,028.050a yady ahaṃ svastimān haṃsa svadeśaṃ prāpnuyāṃ punaḥ 08,028.050c na kaṃ cid avamanyeyam āpado māṃ samuddhara 08,028.050d*0345_01 yadi nāma punar jīvan gaccheyaṃ svaṃ niveśanam 08,028.050d*0345_02 naivaṃ punar hīnam api kṣeptāhaṃ khevicāriṇam 08,028.051a tam evaṃvādinaṃ dīnaṃ vilapantam acetanam 08,028.051c kāka kāketi vāśantaṃ nimajjantaṃ mahārṇave 08,028.051d*0346_01 kṛpayābhiparīto vai kṛpāṃ cakre durātmani 08,028.052a tathaitya vāyasaṃ haṃso jalaklinnaṃ sudurdaśam 08,028.052c padbhyām utkṣipya vepantaṃ pṛṣṭham āropayac chanaiḥ 08,028.053a āropya pṛṣṭhaṃ kākaṃ taṃ haṃsaḥ karṇa vicetasam 08,028.053b*0347_01 avismayaṃs tadā karṇa punar enaṃ samānayat 08,028.053c ājagāma punar dvīpaṃ spardhayā petatur yataḥ 08,028.053d*0348_01 utsṛjaṃś cābravīn maivaṃ punaḥ kāryaṃ tvayeti ha 08,028.054a saṃsthāpya taṃ cāpi punaḥ samāśvāsya ca khecaram 08,028.054c gato yathepsitaṃ deśaṃ haṃso mana ivāśugaḥ 08,028.054d*0349_01 evam ucchiṣṭapuṣṭaḥ sa kāko haṃsaparājitaḥ 08,028.054d*0349_02 balaṃ vīryaṃ mahat karṇa tyaktvā kṣāntim upāgataḥ 08,028.055a ucchiṣṭabhojanāt kāko yathā vaiśyakule tu saḥ 08,028.055c evaṃ tvam ucchiṣṭabhṛto dhārtarāṣṭrair na saṃśayaḥ 08,028.055e sadṛśāñ śreyasaś cāpi sarvān karṇātimanyase 08,028.056a droṇadrauṇikṛpair gupto bhīṣmeṇānyaiś ca kauravaiḥ 08,028.056c virāṭanagare pārtham ekaṃ kiṃ nāvadhīs tadā 08,028.057a yatra vyastāḥ samastāś ca nirjitāḥ stha kirīṭinā 08,028.057c sṛgālā iva siṃhena kva te vīryam abhūt tadā 08,028.058a bhrātaraṃ ca hataṃ dṛṣṭvā nirjitaḥ savyasācinā 08,028.058c paśyatāṃ kuruvīrāṇāṃ prathamaṃ tvaṃ palāyathāḥ 08,028.059a tathā dvaitavane karṇa gandharvaiḥ samabhidrutaḥ 08,028.059c kurūn samagrān utsṛjya prathamaṃ tvaṃ palāyathāḥ 08,028.060a hatvā jitvā ca gandharvāṃś citrasenamukhān raṇe 08,028.060c karṇa duryodhanaṃ pārthaḥ sabhāryaṃ samamocayat 08,028.061a punaḥ prabhāvaḥ pārthasya purāṇaḥ keśavasya ca 08,028.061c kathitaḥ karṇa rāmeṇa sabhāyāṃ rājasaṃsadi 08,028.062a satataṃ ca tad aśrauṣīr vacanaṃ droṇabhīṣmayoḥ 08,028.062c avadhyau vadatoḥ kṛṣṇau saṃnidhau vai mahīkṣitām 08,028.063a kiyantaṃ tatra vakṣyāmi yena yena dhanaṃjayaḥ 08,028.063c tvatto 'tiriktaḥ sarvebhyo bhūtebhyo brāhmaṇo yathā 08,028.064a idānīm eva draṣṭāsi pradhane syandane sthitau 08,028.064c putraṃ ca vasudevasya pāṇḍavaṃ ca dhanaṃjayam 08,028.064d*0350_01 yathāśrayata cakrāṅgaṃ vāyaso buddhim āsthitaḥ 08,028.064d*0350_02 tathāśrayasva vārṣṇeyaṃ pāṇḍavaṃ ca dhanaṃjayam 08,028.064d*0351_01 yadā tvaṃ yudhi vikrāntau vāsudevadhanaṃjayau 08,028.064d*0351_02 draṣṭāsy ekarathe karṇaṃ tadā naivaṃ vadiṣyasi 08,028.064d*0351_03 yadā śaraśataiḥ pārtho darpaṃ tava vadhiṣyati 08,028.064d*0351_04 tadā tvam antaraṃ draṣṭā ātmanaś cārjunasya ca 08,028.064d*0352_01 tvaṃ śīghram eva vārṣṇeyaṃ pāṇḍavaṃ ca dhanaṃjayam 08,028.065a devāsuramanuṣyeṣu prakhyātau yau nararṣabhau 08,028.065b*0353_01 tau māvamaṃsthā maurkhyāt tvaṃ khadyota iva rocanau 08,028.065b*0354_01 sūryācandramasau yadvat tadvad arjunakeśavau 08,028.065c prakāśenābhivikhyātau tvaṃ tu khadyotavan nṛṣu 08,028.066a evaṃ vidvān māvamaṃsthāḥ sūtaputrācyutārjunau 08,028.066c nṛsiṃhau tau naraśvā tvaṃ joṣam āssva vikatthana 08,029.001 saṃjaya uvāca 08,029.001a madrādhipasyādhirathis tadaivaṃ; vaco niśamyāpriyam apratītaḥ 08,029.001c uvāca śalyaṃ viditaṃ mamaitad; yathāvidhāv arjunavāsudevau 08,029.002a śaure rathaṃ vāhayato 'rjunasya; balaṃ mahāstrāṇi ca pāṇḍavasya 08,029.002c ahaṃ vijānāmi yathāvad adya; parokṣabhūtaṃ tava tat tu śalya 08,029.003a tau cāpradhṛṣyau śastrabhṛtāṃ variṣṭhau; vyapetabhīr yodhayiṣyāmi kṛṣṇau 08,029.003b*0355_01 purā mahendrādrivare samṛddhe 08,029.003b*0355_02 tapasvinaṃ rāmam upetya śalya 08,029.003b*0355_03 astrārthinaṃ mādya śiṣyaṃ gṛhāṇety 08,029.003b*0355_04 athābruvaṃ brāhmaṇacchadmanā ca 08,029.003b*0355_05 tatrāvasaṃ brāhmaṇa ity avipro 08,029.003b*0355_06 brahmāstralobhād anṛtena cāham 08,029.003b*0355_07 taj jāmadagnyena paraṃ mahāstraṃ 08,029.003b*0355_08 samantrayuktaṃ vihitaṃ mamāsīt 08,029.003b*0355_09 astraṃ yadā tad viditaṃ mamāsīt 08,029.003b*0355_10 tadābravīd brāhmaṇo māṃ maharṣiḥ 08,029.003b*0355_11 āpadgatenāstram idaṃ prayojyaṃ 08,029.003b*0355_12 tvayā raṇe gacchatā sādhayeti 08,029.003c saṃtāpayaty abhyadhikaṃ tu rāmāc; chāpo 'dya māṃ brāhmaṇasattamāc ca 08,029.004a avātsaṃ vai brāhmaṇacchadmanāhaṃ; rāme purā divyam astraṃ cikīrṣuḥ 08,029.004c tatrāpi me devarājena vighno; hitārthinā phalgunasyaiva śalya 08,029.005a kṛto 'vabhedena mamorum etya; praviśya kīṭasya tanuṃ virūpām 08,029.005b*0356_01 mamorum etya prabibheda kīṭaḥ 08,029.005b*0356_02 supte gurau tatra śiro nidhāya 08,029.005b*0356_03 ūruprabhedāc ca mahān babhūva 08,029.005b*0356_04 śarīrato me ghanaśoṇitaughaḥ 08,029.005c guror bhayāc cāpi na celivān ahaṃ; tac cāvabuddho dadṛśe sa vipraḥ 08,029.005d*0357_01 sa dhairyayuktaṃ prasamīkṣya māṃ vai 08,029.005d*0357_02 na tvaṃ vipraḥ ko 'si satyaṃ vadeti 08,029.005d*0357_03 tasmai tadātmānam ahaṃ yathāvad 08,029.005d*0357_04 ākhyātavān sūtavadetya śalya 08,029.006a pṛṣṭaś cāhaṃ tam avocaṃ maharṣiṃ; sūto 'ham asmīti sa māṃ śaśāpa 08,029.006b*0358_01 sa māṃ niśamyātha mahātapasvī 08,029.006b*0358_02 saṃśaptavān roṣaparītacetāḥ 08,029.006c sūtopadhāv āptam idaṃ tvayāstraṃ; na karmakāle pratibhāsyati tvām 08,029.007a anyatra yasmāt tava mṛtyukālād; abrāhmaṇe brahma na hi dhruvaṃ syāt 08,029.007c tad adya paryāptam atīva śastram; asmin saṃgrāme tumule tāta bhīme 08,029.007d*0359_01 yo 'yaṃ śalya bharateṣūpapannaḥ 08,029.007d*0359_02 prakarṣaṇaḥ sarvaharo 'tibhīmaḥ 08,029.007d*0359_03 so 'bhimanye kṣatriyāṇāṃ pravīrān 08,029.007d*0359_04 pratāpitā balavān vai vimardaḥ 08,029.007d*0360_01 śalyogradhanvānam ahaṃ variṣṭhaṃ 08,029.007d*0360_02 tarasvinaṃ bhīmam asahyavīryam 08,029.007d*0360_03 satyapratijñaṃ yudhi pāṇḍaveyaṃ 08,029.007d*0360_04 dhanaṃjayaṃ mṛtyumukhaṃ nayiṣye 08,029.007d*0361_01 astraṃ hi me tat pratipannam adya 08,029.007d*0361_02 yena kṣepsye samare śatrupūgān 08,029.007d*0361_03 pratāpinaṃ balavantaṃ kṛtāstraṃ 08,029.007d*0361_04 tam ugradhanvānam amitaujasaṃ ca 08,029.007d*0361_05 krūraṃ śūraṃ raudram amitrasāhaṃ 08,029.007d*0361_06 dhanaṃjayaṃ saṃyuge 'haṃ haniṣye 08,029.007d*0362_01 dhruvaṃ kurūṇām ayam antakālo 08,029.007d*0362_02 mahābhayaḥ śoṇitaughapravāhī 08,029.007d*0362_03 dhruvaḥ kṣayaḥ kṣatriyapuṃgavānāṃ 08,029.007d*0362_04 mahābhayo 'yaṃ samupasthito 'dya 08,029.007d*0362_05 astraṃ hi me na pratibhām upaiti 08,029.007d*0362_06 yena kṣayaṃ śatrugaṇān nayiṣye 08,029.007d*0362_07 tasmāt tam āsādaya madrarāja 08,029.007d*0362_08 divyaṃ dhanur yasya maheṣavaś ca 08,029.007d*0362_09 astrāṇi divyāni ca santi yasmiṃs 08,029.007d*0362_10 tasmin rathaṃ prāpaya śīghram adya 08,029.007d*0362_11 śroṣyantīmaṃ kathyamānaṃ vicitraṃ 08,029.007d*0362_12 yāvad bhūmau bhavitāro manuṣyāḥ 08,029.007d*0363_01 karṇaḥ kṛṣṇau jaghnivān ekavīraḥ 08,029.007d*0363_02 kṛṣṇau karṇaṃ jaghnivantāv athāpi 08,029.008a apāṃ patir vegavān aprameyo; nimajjayiṣyan nivahān prajānām 08,029.008c mahānagaṃ yaḥ kurute samudraṃ; velaiva taṃ vārayaty aprameyam 08,029.009a pramuñcantaṃ bāṇasaṃghān amoghān; marmacchido vīrahaṇaḥ sapatrān 08,029.009c kuntīputraṃ pratiyotsyāmi yuddhe; jyākarṣiṇām uttamam adya loke 08,029.010a evaṃ balenātibalaṃ mahāstraṃ; samudrakalpaṃ sudurāpam ugram 08,029.010c śaraughiṇaṃ pārthivān majjayantaṃ; veleva pārtham iṣubhiḥ saṃsahiṣye 08,029.011a adyāhave yasya na tulyam anyaṃ; manye manuṣyaṃ dhanur ādadānam 08,029.011c surāsurān vai yudhi yo jayeta; tenādya me paśya yuddhaṃ sughoram 08,029.012a atimānī pāṇḍavo yuddhakāmo; amānuṣair eṣyati me mahāstraiḥ 08,029.012c tasyāstram astrair abhihatya saṃkhye; śarottamaiḥ pātayiṣyāmi pārtham 08,029.013a divākareṇāpi samaṃ tapantaṃ; samāptaraśmiṃ yaśasā jvalantam 08,029.013b*0364_01 sahasraraśmipratimaṃ jvalantaṃ 08,029.013b*0364_02 diśaś ca sarvāḥ pratapantam ugram 08,029.013c tamonudaṃ megha ivātimātro; dhanaṃjayaṃ chādayiṣyāmi bāṇaiḥ 08,029.014a vaiśvānaraṃ dhūmaśikhaṃ jvalantaṃ; tejasvinaṃ lokam imaṃ dahantam 08,029.014c megho bhūtvā śaravarṣair yathāgniṃ; tathā pārthaṃ śamayiṣyāmi yuddhe 08,029.014d*0365_01 āśīviṣaṃ durdharam aprameyaṃ 08,029.014d*0365_02 sutīkṣṇadaṃṣṭraṃ jvalanaprabhāvam 08,029.014d*0365_03 krodhapradīptaṃ tv ahitaṃ mahāntaṃ 08,029.014d*0365_04 kuntīputraṃ śamayiṣyāmi bhallaiḥ 08,029.015a pramāthinaṃ balavantaṃ prahāriṇaṃ; prabhañjanaṃ mātariśvānam ugram 08,029.015c yuddhe sahiṣye himavān ivācalo; dhanaṃjayaṃ kruddham amṛṣyamāṇam 08,029.016a viśāradaṃ rathamārgeṣv asaktaṃ; dhuryaṃ nityaṃ samareṣu pravīram 08,029.016c loke varaṃ sarvadhanurdharāṇāṃ; dhanaṃjayaṃ saṃyuge saṃsahiṣye 08,029.017a adyāhave yasya na tulyam anyaṃ; madhyemanuṣyaṃ dhanur ādadānam 08,029.017c sarvām imāṃ yaḥ pṛthivīṃ saheta; tathā vidvān yotsyamāno 'smi tena 08,029.018a yaḥ sarvabhūtāni sadevakāni; prasthe 'jayat khāṇḍave savyasācī 08,029.018c ko jīvitaṃ rakṣamāṇo hi tena; yuyutsate mām ṛte mānuṣo 'nyaḥ 08,029.018d*0366_01 mānī kṛtāstraḥ kṛtahastayogo 08,029.018d*0366_02 divyāstravic chvetahayaḥ pramāthī 08,029.018d*0366_03 tasyāham adyātirathasya kāyāc 08,029.018d*0366_04 chiro hariṣyāmi śitaiḥ pṛṣatkaiḥ 08,029.018d*0366_05 yotsyāmy enaṃ śalya dhanaṃjayaṃ vai 08,029.018d*0366_06 mṛtyuṃ puraskṛtya raṇe jayaṃ vā 08,029.018d*0366_07 anyo hi na hy ekarathena martyo 08,029.018d*0366_08 yudhyeta yaḥ pāṇḍavam indrakalpam 08,029.019a ahaṃ tasya pauruṣaṃ pāṇḍavasya; brūyāṃ hṛṣṭaḥ samitau kṣatriyāṇām 08,029.019c kiṃ tvaṃ mūrkhaḥ prabhaṣan mūḍhacetā; mām avocaḥ pauruṣam arjunasya 08,029.020a apriyo yaḥ paruṣo niṣṭhuro hi; kṣudraḥ kṣeptā kṣamiṇaś cākṣamāvān 08,029.020c hanyām ahaṃ tādṛśānāṃ śatāni; kṣamāmi tvāṃ kṣamayā kālayogāt 08,029.021a avocas tvaṃ pāṇḍavārthe 'priyāṇi; pradharṣayan māṃ mūḍhavat pāpakarman 08,029.021c mayy ārjave jihmagatir hatas tvaṃ; mitradrohī saptapadaṃ hi mitram 08,029.022a kālas tv ayaṃ mṛtyumayo 'tidāruṇo; duryodhano yuddham upāgamad yat 08,029.022c tasyārthasiddhim abhikāṅkṣamāṇas; tam abhyeṣye yatra naikāntyam asti 08,029.022d*0367_01 tathāpy ahaṃ pāṇḍavavāsudevau 08,029.022d*0367_02 yotsye raṇe madvidhasyaiva karma 08,029.022d*0367_03 na prākṛtaḥ sajjate vai kadā cid 08,029.022d*0367_04 yaḥ pratyudīyāt kṛṣṇadhanaṃjayau tau 08,029.023a mitraṃ mider nandateḥ prīyater vā; saṃtrāyater mānada modater vā 08,029.023b*0368_01 pramīyate bhajater yac ca mitraṃ 08,029.023b*0368_02 tac cāpi sarvaṃ mama duryodhane 'sti 08,029.023b*0369_01 mitraṃ mitrair nandyate prīyate vā 08,029.023b*0369_02 saṃtrāyate mānada modate vā 08,029.023c bravīti tac cāmuta viprapūrvāt; tac cāpi sarvaṃ mama duryodhane 'sti 08,029.024a śatruḥ śadeḥ śāsateḥ śāyater vā; śṛṇāter vā śvayater vāpi sarge 08,029.024c upasargād bahudhā sūdateś ca; prāyeṇa sarvaṃ tvayi tac ca mahyam 08,029.024d*0370_01 śānte śatrau śāsate kauravendro 08,029.024d*0370_02 bhūmiṃ sarvāṃ sarvasaṃpatsamṛddhām 08,029.024d*0370_03 prāyeṇa tvaṃ vetsi śalya prabhāvaṃ 08,029.024d*0370_04 duryodhanārthaṃ yudhyato me narendra 08,029.024d*0370_05 yaśortham arthārtham athetarārthaṃ 08,029.024d*0370_06 tasmād ahaṃ pāṇḍavavāsudevau 08,029.025a duryodhanārthaṃ tava cāpriyārthaṃ; yaśortham ātmārtham apīśvarārtham 08,029.025c tasmād ahaṃ pāṇḍavavāsudevau; yotsye yatnāt karma tat paśya me 'dya 08,029.025d*0371_01 yāhi tattvaṃ saṃgataḥ pāṇḍavena 08,029.025d*0371_02 dhanaṃjayaṃ mṛtyulokaṃ nayiṣye 08,029.025d*0371_03 tayā cāhaṃ mṛtyulokaṃ gamiṣye 08,029.025d*0371_04 yasmād upāttaṃ bhārgavād astravṛndam 08,029.025d*0371_05 tasmād astraṃ śatrusaṃghe pramāmi [?] 08,029.025d*0372_01 śalyādyāhaṃ saṃgataḥ pāṇḍavena 08,029.025d*0372_02 mucyeyaṃ cej jīvamānaḥ kathaṃ cit 08,029.025d*0372_03 śaśvan mṛtyoḥ syām anādhṛṣyarūpo 08,029.025d*0372_04 vyaktaṃ tasmāt saṃyugād vipramuktaḥ 08,029.026a astrāṇi paśyādya mamottamāni; brāhmāṇi divyāny atha mānuṣāṇi 08,029.026c āsādayiṣyāmy aham ugravīryaṃ; dvipottamaṃ mattam ivābhimattaḥ 08,029.027a astraṃ brāhmaṃ manasā tad dhy ajayyaṃ; kṣepsye pārthāyāpratimaṃ jayāya 08,029.027c tenāpi me naiva mucyeta yuddhe; na cet pated viṣame me 'dya cakram 08,029.028a vaivasvatād daṇḍahastād varuṇād vāpi pāśinaḥ 08,029.028c sagadād vā dhanapateḥ savajrād vāpi vāsavāt 08,029.029a nānyasmād api kasmāc cid bibhimo hy ātatāyinaḥ 08,029.029c iti śalya vijānīhi yathā nāhaṃ bibhemy abhīḥ 08,029.030a tasmād bhayaṃ na me pārthān nāpi caiva janārdanāt 08,029.030c adya yuddhaṃ hi tābhyāṃ me saṃparāye bhaviṣyati 08,029.030d*0373_01 kadā cid vijayasyāham astrahetor aṭan nṛpa 08,029.030d*0373_02 ajñānād dhi kṣipan bāṇān ghorarūpān bhayānakān 08,029.031a śvabhre te patatāṃ cakram iti me brāhmaṇo 'vadat 08,029.031c yudhyamānasya saṃgrāme prāptasyaikāyane bhayam 08,029.032a tasmād bibhemi balavad brāhmaṇavyāhṛtād aham 08,029.032c ete hi somarājāna īśvarāḥ sukhaduḥkhayoḥ 08,029.032d*0374_01 adāṃ tasmai gosahasraṃ balīvardāṃś ca ṣaṭśatān 08,029.032d*0374_02 prasādaṃ na lebhe śalya brāhmaṇān madrakeśvara 08,029.032d*0375_01 kadā cid brāhmaṇasyātha homadhenor ahaṃ nṛpa 08,029.032d*0375_02 ajānann akṣipaṃ bāṇaṃ ghorarūpaṃ bhayānakam 08,029.033a homadhenvā vatsam asya pramatta iṣuṇāhanam 08,029.033c carantam ajane śalya brāhmaṇāt tapaso nidheḥ 08,029.033d*0376_01 yasmāt tvayā pramattena homadhenvā hataḥ sutaḥ 08,029.033d*0377_01 yasmād vatsa tvayā cātra homadhenvā hataḥ sutaḥ 08,029.033d*0377_02 tasmāt tvam api rādheya vākśalyaṃ mahad āpnuhi 08,029.033d*0377_03 śvabhre te patitā cakraṃ 08,029.033d*0378_01 **** **** yudhyamānasya śatruṇā 08,029.033d*0378_02 prāpta ekāyane kāle mṛtyusādhāraṇe tvayi 08,029.033d*0378_03 spardhase yena saṃgrāme yadarthaṃ ghaṭase 'niśam 08,029.033d*0378_04 tata eva dhruvaṃ mṛtyuṃ sūta prāpsyasi saṃyuge 08,029.033d*0379_01 ahaṃ prasādayāṃ cakre brāhmaṇaṃ saṃśitavratam 08,029.033d*0379_02 gavāṃ daśaśataṃ vittaṃ balīvardāṃś ca ṣaṭśatam 08,029.033d*0379_03 prayacchann ālabhaṃ kāmaṃ brāhmaṇāt tam ahaṃ tadā 08,029.033d*0379_04 dāsīśataṃ niṣkakaṇṭhaṃ śatam aśvatarīrathān 08,029.033d*0379_05 kanyānāṃ niṣkakaṇṭhīnāṃ sahasraṃ samalaṃkṛtam 08,029.033d*0380_01 śalyam uddhartum āyāntaṃ 08,029.034a īṣādantān saptaśatān dāsīdāsaśatāni ca 08,029.034a*0381_01 **** **** kuñjarān ṣaṣṭihāyanān 08,029.034a*0381_02 aśvānāṃ ca sahasre dve 08,029.034c dadato dvijamukhyāya prasādaṃ na cakāra me 08,029.035a kṛṣṇānāṃ śvetavatsānāṃ sahasrāṇi caturdaśa 08,029.035c āharan na labhe tasmāt prasādaṃ dvijasattamāt 08,029.036a ṛddhaṃ gehaṃ sarvakāmair yac ca me vasu kiṃ cana 08,029.036c tat sarvam asmai satkṛtya prayacchāmi na cecchati 08,029.036d*0382_01 yat kiṃ cin māmakaṃ vittaṃ tvadadhīnaṃ karomi tat 08,029.036d*0382_02 iti māṃ yācamānaṃ vai brāhmaṇaḥ pratyavārayat 08,029.036d*0382_03 krodhadīptekṣaṇaḥ śalya nirdahānn iva cakṣuṣā 08,029.037a tato 'bravīn māṃ yācantam aparāddhaṃ prayatnataḥ 08,029.037c vyāhṛtaṃ yan mayā sūta tat tathā na tad anyathā 08,029.038a anṛtoktaṃ prajā hanyāt tataḥ pāpam avāpnuyāt 08,029.038c tasmād dharmābhirakṣārthaṃ nānṛtaṃ vaktum utsahe 08,029.039a mā tvaṃ brahmagatiṃ hiṃsyāḥ prāyaścittaṃ kṛtaṃ tvayā 08,029.039b*0383_01 naitad avyāhṛtaṃ kuryāt sarvaloko 'pi sūtaja 08,029.039b*0383_02 yan mayoktaṃ saroṣeṇa gaccha sūtaja mā ciram 08,029.039b*0383_03 iti mām asakṛt kruddhaḥ sa uvāca dvijottamaḥ 08,029.039b*0383_04 ete hi somarājāna īśvarāḥ sukhaduḥkhayoḥ 08,029.039b*0383_05 nāhaṃ bibhemi bībhatsor na śalya madhusūdanāt 08,029.039b*0383_06 tasmād bibhemy ahaṃ śāpāt tena satyena te śape 08,029.039b*0383_07 saha yuddhaṃ sametābhyām adyedaṃ samupasthitam 08,029.039b*0383_08 yuddhe 'smiñ jīvitaṃ me 'dya śalya saṃśayam āgatam 08,029.039b*0383_09 śakro 'py amararāṭ tābhyām upagamyāhavaṃ saha 08,029.039b*0383_10 saṃśayaṃ paramaṃ gacchet kathaṃ vā manyate bhavān 08,029.039c madvākyaṃ nānṛtaṃ loke kaś cit kuryāt samāpnuhi 08,029.040a ity etat te mayā proktaṃ kṣiptenāpi suhṛttayā 08,029.040c jānāmi tvādhikṣipantaṃ joṣam āssvottaraṃ śṛṇu 08,030.001 saṃjaya uvāca 08,030.001a tataḥ punar mahārāja madrarājam ariṃdamam 08,030.001c abhyabhāṣata rādheyaḥ saṃnivāryottaraṃ vacaḥ 08,030.002a yat tvaṃ nidarśanārthaṃ māṃ śalya jalpitavān asi 08,030.002c nāhaṃ śakyas tvayā vācā vibhīṣayitum āhave 08,030.003a yadi māṃ devatāḥ sarvā yodhayeyuḥ savāsavāḥ 08,030.003b*0384_01 nānyasmād api kasmāc cid amitād ātatāyinaḥ 08,030.003c tathāpi me bhayaṃ na syāt kim u pārthāt sakeśavāt 08,030.004a nāhaṃ bhīṣayituṃ śakyo vāṅmātreṇa kathaṃ cana 08,030.004c anyaṃ jānīhi yaḥ śakyas tvayā bhīṣayituṃ raṇe 08,030.004d*0385_01 dandahyamānās tīkṣṇena nīcāḥ parayaśogninā 08,030.004d*0385_02 aśaktās tat padaṃ gantuṃ tato nindāṃ pracakrire 08,030.005a nīcasya balam etāvat pāruṣyaṃ yat tvam āttha mām 08,030.005c aśakto 'smadguṇān prāptuṃ valgase bahu durmate 08,030.006a na hi karṇaḥ samudbhūto bhayārtham iha māriṣa 08,030.006c vikramārtham ahaṃ jāto yaśorthaṃ ca tathaiva ca 08,030.006d*0386_01 sakhibhāvena sauhārdān mitrabhāvena caiva hi 08,030.006d*0386_02 kāraṇais tribhir etais tvaṃ śalya jīvasi sāṃpratam 08,030.006d*0386_03 rājñaś ca dhārtarāṣṭrasya kāryaṃ sumahad udyatam 08,030.006d*0386_04 mayi tac cāhitaṃ śalya tena jīvasi me kṣaṇam 08,030.006d*0386_05 kṛtaś ca samayaḥ pūrvaṃ kṣantavyaṃ vipriyaṃ tava 08,030.006d*0386_06 samayaḥ paripālyo me tena jīvasi madraka 08,030.006d*0386_07 ṛte śalyasahasreṇa vijayeyam ahaṃ parān 08,030.006d*0386_08 mitradrohas tu pāpīyān iti jīvasi sāṃpratam 08,030.006d*0386_08 śalya uvāca 08,030.006d*0386_09 nanu pralāpāḥ karṇaite yān bravīṣi parān prati 08,030.006d*0386_10 saṃjaya uvāca 08,030.006d*0386_10 ṛte karṇasahasreṇa śakyā jetuṃ pare yudhi 08,030.006d*0386_11 tathā bruvantaṃ paruṣaṃ karṇo madrādhipaṃ tadā 08,030.006d*0386_12 paruṣaṃ dviguṇaṃ bhūyaḥ provācāpriyadarśanam 08,030.007a idaṃ tu me tvam ekāgraḥ śṛṇu madrajanādhipa 08,030.007c saṃnidhau dhṛtarāṣṭrasya procyamānaṃ mayā śrutam 08,030.008a deśāṃś ca vividhāṃś citrān pūrvavṛttāṃś ca pārthivān 08,030.008c brāhmaṇāḥ kathayantaḥ sma dhṛtarāṣṭram upāsate 08,030.009a tatra vṛddhaḥ purāvṛttāḥ kathāḥ kāś cid dvijottamaḥ 08,030.009c bāhlīkadeśaṃ madrāṃś ca kutsayan vākyam abravīt 08,030.010a bahiṣkṛtā himavatā gaṅgayā ca tiraskṛtāḥ 08,030.010c sarasvatyā yamunayā kurukṣetreṇa cāpi ye 08,030.011a pañcānāṃ sindhuṣaṣṭhānāṃ nadīnāṃ ye 'ntar āśritāḥ 08,030.011c tān dharmabāhyān aśucīn bāhlīkān parivarjayet 08,030.012a govardhano nāma vaṭaḥ subhāṇḍaṃ nāma catvaram 08,030.012c etad rājakuladvāram ākumāraḥ smarāmy aham 08,030.013a kāryeṇātyarthagāḍhena bāhlīkeṣūṣitaṃ mayā 08,030.013c tata eṣāṃ samācāraḥ saṃvāsād vidito mama 08,030.014a śākalaṃ nāma nagaram āpagā nāma nimnagā 08,030.014c jartikā nāma bāhlīkās teṣāṃ vṛttaṃ suninditam 08,030.015a dhānāgauḍāsave pītvā gomāṃsaṃ laśunaiḥ saha 08,030.015c apūpamāṃsavāṭyānām āśinaḥ śīlavarjitāḥ 08,030.016a hasanti gānti nṛtyanti strībhir mattā vivāsasaḥ 08,030.016c nagarāgāravapreṣu bahir mālyānulepanāḥ 08,030.017a mattāvagītair vividhaiḥ kharoṣṭraninadopamaiḥ 08,030.017b*0387_01 anāvṛtā maithune tāḥ kāmacārāś ca sarvaśaḥ 08,030.017c āhur anyonyam uktāni prabruvāṇā madotkaṭāḥ 08,030.018a hā hate hā hatety eva svāmibhartṛhateti ca 08,030.018c ākrośantyaḥ pranṛtyanti mandāḥ parvasv asaṃyatāḥ 08,030.019a teṣāṃ kilāvaliptānāṃ nivasan kurujāṅgale 08,030.019c kaś cid bāhlīkamukhyānāṃ nātihṛṣṭamanā jagau 08,030.020a sā nūnaṃ bṛhatī gaurī sūkṣmakambalavāsinī 08,030.020c mām anusmaratī śete bāhlīkaṃ kuruvāsinam 08,030.021a śatadrukanadīṃ tīrtvā tāṃ ca ramyām irāvatīm 08,030.021c gatvā svadeśaṃ drakṣyāmi sthūlaśaṅkhāḥ śubhāḥ striyaḥ 08,030.022a manaḥśilojjvalāpāṅgā gauryas trikakudāñjanāḥ 08,030.022c kevalājinasaṃvītāḥ kūrdantyaḥ priyadarśanāḥ 08,030.023a mṛdaṅgānakaśaṅkhānāṃ mardalānāṃ ca nisvanaiḥ 08,030.023c kharoṣṭrāśvataraiś caiva mattā yāsyāmahe sukham 08,030.024a śamīpīlukarīrāṇāṃ vaneṣu sukhavartmasu 08,030.024c apūpān saktupiṇḍīś ca khādanto mathitānvitāḥ 08,030.025a pathiṣu prabalā bhūtvā kadāsamṛdite 'dhvani 08,030.025c khalopahāraṃ kurvāṇās tāḍayiṣyāma bhūyasaḥ 08,030.026a evaṃ hīneṣu vrātyeṣu bāhlīkeṣu durātmasu 08,030.026c kaś cetayāno nivasen muhūrtam api mānavaḥ 08,030.027a īdṛśā brāhmaṇenoktā bāhlīkā moghacāriṇaḥ 08,030.027c yeṣāṃ ṣaḍbhāgahartā tvam ubhayoḥ śubhapāpayoḥ 08,030.028a ity uktvā brāhmaṇaḥ sādhur uttaraṃ punar uktavān 08,030.028c bāhlīkeṣv avinīteṣu procyamānaṃ nibodhata 08,030.029a tatra sma rākṣasī gāti sadā kṛṣṇacaturdaśīm 08,030.029c nagare śākale sphīte āhatya niśi dundubhim 08,030.030a kadā vā ghoṣikā gāthāḥ punar gāsyanti śākale 08,030.030c gavyasya tṛptā māṃsasya pītvā gauḍaṃ mahāsavam 08,030.031a gaurībhiḥ saha nārībhir bṛhatībhiḥ svalaṃkṛtāḥ 08,030.031c palāṇḍugaṇḍūṣayutān khādante caiḍakān bahūn 08,030.032a vārāhaṃ kaukkuṭaṃ māṃsaṃ gavyaṃ gārdabham auṣṭrakam 08,030.032c aiḍaṃ ca ye na khādanti teṣāṃ janma nirarthakam 08,030.033a iti gāyanti ye mattāḥ śīdhunā śākalāvataḥ 08,030.033c sabālavṛddhāḥ kūrdantas teṣu vṛttaṃ kathaṃ bhavet 08,030.033d*0388_01 yatra lokeśvaraḥ kṛṣṇo devadevo janārdanaḥ 08,030.033d*0388_02 vismṛtaḥ puruṣair ugrais teṣāṃ dharmaḥ kathaṃ bhavet 08,030.034a iti śalya vijānīhi hanta bhūyo bravīmi te 08,030.034c yad anyo 'py uktavān asmān brāhmaṇaḥ kurusaṃsadi 08,030.035a pañca nadyo vahanty etā yatra pīluvanāny api 08,030.035c śatadruś ca vipāśā ca tṛtīyerāvatī tathā 08,030.035e candrabhāgā vitastā ca sindhuṣaṣṭhā bahir gatāḥ 08,030.036a āraṭṭā nāma te deśā naṣṭadharmān na tān vrajet 08,030.036c vrātyānāṃ dāsamīyānāṃ videhānām ayajvanām 08,030.037a na devāḥ pratigṛhṇanti pitaro brāhmaṇās tathā 08,030.037b*0389_01 śrāddhatarpaṇakarmeṣu te viprā yatra saṃsthitāḥ 08,030.037b*0389_02 tat sarvaṃ viphalībhūtam iti satyavatī śrutiḥ 08,030.037c teṣāṃ pranaṣṭadharmāṇāṃ bāhlīkānām iti śrutiḥ 08,030.038a brāhmaṇena tathā proktaṃ viduṣā sādhusaṃsadi 08,030.038c kāṣṭhakuṇḍeṣu bāhlīkā mṛṇmayeṣu ca bhuñjate 08,030.038e saktuvāṭyāvalipteṣu śvādilīḍheṣu nirghṛṇāḥ 08,030.039a āvikaṃ cauṣṭrikaṃ caiva kṣīraṃ gārdabham eva ca 08,030.039c tadvikārāṃś ca bāhlīkāḥ khādanti ca pibanti ca 08,030.040a putrasaṃkariṇo jālmāḥ sarvānnakṣīrabhojanāḥ 08,030.040c āraṭṭā nāma bāhlīkā varjanīyā vipaścitā 08,030.041a uta śalya vijānīhi hanta bhūyo bravīmi te 08,030.041c yad anyo 'py uktavān sabhyo brāhmaṇaḥ kurusaṃsadi 08,030.042a yugaṃdhare payaḥ pītvā proṣya cāpy acyutasthale 08,030.042c tadvad bhūtilaye snātvā kathaṃ svargaṃ gamiṣyati 08,030.043a pañca nadyo vahanty etā yatra niḥsṛtya parvatāt 08,030.043c āraṭṭā nāma bāhlīkā na teṣv āryo dvyahaṃ vaset 08,030.044a bahiś ca nāma hlīkaś ca vipāśāyāṃ piśācakau 08,030.044c tayor apatyaṃ bāhlīkā naiṣā sṛṣṭiḥ prajāpateḥ 08,030.044d*0390_01 te kathaṃ vividhān dharmāñ jñāsyante hīnayonayaḥ 08,030.045a kāraskarān mahiṣakān kaliṅgān kīkaṭāṭavīn 08,030.045c karkoṭakān vīrakāṃś ca durdharmāṃś ca vivarjayet 08,030.046a iti tīrthānusartāraṃ rākṣasī kā cid abravīt 08,030.046c ekarātrā śamīgehe maholūkhalamekhalā 08,030.047a āraṭṭā nāma te deśā bāhlīkā nāma te janāḥ 08,030.047b*0391_01 brāhmaṇāpasadā yatra tulyakālāḥ prajāpateḥ 08,030.047b*0391_02 vedā na teṣāṃ vedyaṃ ca yajñā yajanam eva ca 08,030.047b*0391_03 vrātyānāṃ dāśamīyānām annaṃ devā na bhuñjate 08,030.047b*0391_04 prasthalā madragāndhārā āraṭṭā nāmataḥ khaśāḥ 08,030.047c vasātisindhusauvīrā iti prāyo vikutsitāḥ 08,030.048a uta śalya vijānīhi hanta bhūyo bravīmi te 08,030.048c ucyamānaṃ mayā samyak tad ekāgramanāḥ śṛṇu 08,030.049a brāhmaṇaḥ śilpino geham abhyagacchat purātithiḥ 08,030.049c ācāraṃ tatra saṃprekṣya prītaḥ śilpinam abravīt 08,030.050a mayā himavataḥ śṛṅgam ekenādhyuṣitaṃ ciram 08,030.050c dṛṣṭāś ca bahavo deśā nānādharmasamākulāḥ 08,030.051a na ca kena ca dharmeṇa virudhyante prajā imāḥ 08,030.051c sarve hi te 'bruvan dharmaṃ yathoktaṃ vedapāragaiḥ 08,030.052a aṭatā tu sadā deśān nānādharmasamākulān 08,030.052c āgacchatā mahārāja bāhlīkeṣu niśāmitam 08,030.053a tatraiva brāhmaṇo bhūtvā tato bhavati kṣatriyaḥ 08,030.053c vaiśyaḥ śūdraś ca bāhlīkas tato bhavati nāpitaḥ 08,030.054a nāpitaś ca tato bhūtvā punar bhavati brāhmaṇaḥ 08,030.054c dvijo bhūtvā ca tatraiva punar dāso 'pi jāyate 08,030.055a bhavaty ekaḥ kule vipraḥ śiṣṭānye kāmacāriṇaḥ 08,030.055c gāndhārā madrakāś caiva bāhlīkāḥ ke 'py acetasaḥ 08,030.056a etan mayā śrutaṃ tatra dharmasaṃkarakārakam 08,030.056c kṛtsnām aṭitvā pṛthivīṃ bāhlīkeṣu viparyayaḥ 08,030.057a uta śalya vijānīhi hanta bhūyo bravīmi te 08,030.057c yad apy anyo 'bravīd vākyaṃ bāhlīkānāṃ vikutsitam 08,030.058a satī purā hṛtā kā cid āraṭṭā kila dasyubhiḥ 08,030.058c adharmataś copayātā sā tān abhyaśapat tataḥ 08,030.059a bālāṃ bandhumatīṃ yan mām adharmeṇopagacchatha 08,030.059c tasmān nāryo bhaviṣyanti bandhakyo vai kuleṣu vaḥ 08,030.059e na caivāsmāt pramokṣyadhvaṃ ghorāt pāpān narādhamāḥ 08,030.059f*0392_01 tasmāt teṣāṃ bhāgaharā bhāgineyā na sūnavaḥ 08,030.060a kuravaḥ sahapāñcālāḥ śālvā matsyāḥ sanaimiṣāḥ 08,030.060c kosalāḥ kāśayo 'ṅgāś ca kaliṅgā magadhās tathā 08,030.061a cedayaś ca mahābhāgā dharmaṃ jānanti śāśvatam 08,030.061c nānādeśeṣu santaś ca prāyo bāhyā layād ṛte 08,030.062a ā matsyebhyaḥ kurupāñcāladeśyā; ā naimiṣāc cedayo ye viśiṣṭāḥ 08,030.062c dharmaṃ purāṇam upajīvanti santo; madrān ṛte pañcanadāṃś ca jihmān 08,030.063a evaṃ vidvan dharmakathāṃś ca rājaṃs; tūṣṇīṃbhūto jaḍavac chalya bhūyāḥ 08,030.063c tvaṃ tasya goptā ca janasya rājā; ṣaḍbhāgahartā śubhaduṣkṛtasya 08,030.064a atha vā duṣkṛtasya tvaṃ hartā teṣām arakṣitā 08,030.064c rakṣitā puṇyabhāg rājā prajānāṃ tvaṃ tv apuṇyabhāk 08,030.065a pūjyamāne purā dharme sarvadeśeṣu śāśvate 08,030.065c dharmaṃ pāñcanadaṃ dṛṣṭvā dhig ity āha pitāmahaḥ 08,030.066a vrātyānāṃ dāśamīyānāṃ kṛte 'py aśubhakarmaṇām 08,030.066b*0393_01 brahmaṇā nindite dharme sa tvaṃ loke kim abravīḥ 08,030.066c iti pāñcanadaṃ dharmam avamene pitāmahaḥ 08,030.066e svadharmastheṣu varṇeṣu so 'py etaṃ nābhipūjayet 08,030.067a uta śalya vijānīhi hanta bhūyo bravīmi te 08,030.067c kalmāṣapādaḥ sarasi nimajjan rākṣaso 'bravīt 08,030.068a kṣatriyasya malaṃ bhaikṣaṃ brāhmaṇasyānṛtaṃ malam 08,030.068c malaṃ pṛthivyā bāhlīkāḥ strīṇāṃ madrastriyo malam 08,030.069a nimajjamānam uddhṛtya kaś cid rājā niśācaram 08,030.069c apṛcchat tena cākhyātaṃ proktavān yan nibodha tat 08,030.070a mānuṣāṇāṃ malaṃ mlecchā mlecchānāṃ mauṣṭikā malam 08,030.070c mauṣṭikānāṃ malaṃ śaṇḍāḥ śaṇḍānāṃ rājayājakāḥ 08,030.071a rājayājakayājyānāṃ madrakāṇāṃ ca yan malam 08,030.071c tad bhaved vai tava malaṃ yady asmān na vimuñcasi 08,030.072a iti rakṣopasṛṣṭeṣu viṣavīryahateṣu ca 08,030.072c rākṣasaṃ bheṣajaṃ proktaṃ saṃsiddhaṃ vacanottaram 08,030.073a brāhmaṃ pāñcālāḥ kauraveyāḥ svadharmaḥ; satyaṃ matsyāḥ śūrasenāś ca yajñaḥ 08,030.073c prācyā dāsā vṛṣalā dākṣiṇātyāḥ; stenā bāhlīkāḥ saṃkarā vai surāṣṭrāḥ 08,030.074a kṛtaghnatā paravittāpahāraḥ; surāpānaṃ gurudārāvamarśaḥ 08,030.074b*0394_01 vākpāruṣyaṃ govadho rātricaryā 08,030.074b*0394_02 bahirgehaṃ paravastropabhogaḥ 08,030.074c yeṣāṃ dharmas tān prati nāsty adharma; āraṭṭakān pāñcanadān dhig astu 08,030.075a ā pāñcālebhyaḥ kuravo naimiṣāś ca; matsyāś caivāpy atha jānanti dharmam 08,030.075c kaliṅgakāś cāṅgakā māgadhāś ca; śiṣṭān dharmān upajīvanti vṛddhāḥ 08,030.076a prācīṃ diśaṃ śritā devā jātavedaḥpurogamāḥ 08,030.076c dakṣiṇāṃ pitaro guptāṃ yamena śubhakarmaṇā 08,030.077a pratīcīṃ varuṇaḥ pāti pālayann asurān balī 08,030.077c udīcīṃ bhagavān somo brahmaṇyo brāhmaṇaiḥ saha 08,030.078a rakṣaḥpiśācān himavān guhyakān gandhamādanaḥ 08,030.078b*0395_01 tathā rakṣaḥ piśācāś ca himavantaṃ nagottamam 08,030.078b*0395_02 guhyakāś ca mahārāja parvataṃ gandhamādanam 08,030.078c dhruvaḥ sarvāṇi bhūtāni viṣṇur lokāñ janārdanaḥ 08,030.078d*0396_01 naiva pāñcanadān pāpān samadān pāti kaś cana 08,030.079a iṅgitajñāś ca magadhāḥ prekṣitajñāś ca kosalāḥ 08,030.079c ardhoktāḥ kurupāñcālāḥ śālvāḥ kṛtsnānuśāsanāḥ 08,030.079e pārvatīyāś ca viṣamā yathaiva girayas tathā 08,030.080a sarvajñā yavanā rājañ śūrāś caiva viśeṣataḥ 08,030.080c mlecchāḥ svasaṃjñāniyatā nānukta itaro janaḥ 08,030.081a pratirabdhās tu bāhlīkā na ca ke cana madrakāḥ 08,030.081c sa tvam etādṛśaḥ śalya nottaraṃ vaktum arhasi 08,030.081d*0397_01 pṛthivyāṃ sarvadeśānāṃ madrako malam ucyate 08,030.081d*0398_01 tathā strīṇāṃ ca sarvāsāṃ madrikā mala ucyate 08,030.081d*0399_01 sīdhoḥ pānaṃ gurutalpāvamardo 08,030.081d*0399_02 bhrūṇahatyā paravittāpahāraḥ 08,030.082a etaj jñātvā joṣam āssva pratīpaṃ mā sma vai kṛthāḥ 08,030.082c sa tvāṃ pūrvam ahaṃ hatvā haniṣye keśavārjunau 08,030.082d*0400_01 evaṃ jñātvā joṣam āssva pratīpaṃ 08,030.082d*0400_02 mā sma krudhyaḥ pāpabhṛtāṃ variṣṭhaḥ 08,030.082d*0400_03 pūrvaṃ hatvā tvāṃ saputraṃ balaiś ca 08,030.082d*0400_04 paścād dhaṃsye vāsudevārjunau ca 08,030.083 śalya uvāca 08,030.083a āturāṇāṃ parityāgaḥ svadārasutavikrayaḥ 08,030.083c aṅgeṣu vartate karṇa yeṣām adhipatir bhavān 08,030.084a rathātirathasaṃkhyāyāṃ yat tvā bhīṣmas tadābravīt 08,030.084c tān viditvātmano doṣān nirmanyur bhava mā krudhaḥ 08,030.085a sarvatra brāhmaṇāḥ santi santi sarvatra kṣatriyāḥ 08,030.085c vaiśyāḥ śūdrās tathā karṇa striyaḥ sādhvyaś ca suvratāḥ 08,030.086a ramante copahāsena puruṣāḥ puruṣaiḥ saha 08,030.086c anyonyam avatakṣanto deśe deśe samaithunāḥ 08,030.087a paravācyeṣu nipuṇaḥ sarvo bhavati sarvadā 08,030.087c ātmavācyaṃ na jānīte jānann api vimuhyati 08,030.087d*0401_01 sarvatra santi rājānaḥ svaṃ svaṃ dharmam anuvratāḥ 08,030.087d*0401_02 durmanuṣyān nigṛhṇanti santi sarvatra dhārmikāḥ 08,030.087d*0401_03 na karṇa deśasāmānyāt sarvaḥ pāpaṃ niṣevate 08,030.087d*0401_04 saṃjaya uvāca 08,030.087d*0401_04 yādṛśāḥ svasvabhāvena devā api na tādṛśāḥ 08,030.087d*0401_05 tato duryodhano rājā karṇaśalyāv avārayat 08,030.087d*0401_06 sakhibhāvena rādheyaṃ śalyaṃ svāñjalyakena ca 08,030.087d*0401_07 tato nivāritaḥ karṇo dhārtarāṣṭreṇa māriṣa 08,030.088 saṃjaya uvāca 08,030.088a karṇo 'pi nottaraṃ prāha śalyo 'py abhimukhaḥ parān 08,030.088c punaḥ prahasya rādheyaḥ punar yāhīty acodayat 08,030.088d*0402_01 idaṃ tava mayākhyātaṃ kṣiptena na tv asauhṛdāt 08,030.088d*0403_01 tataḥ prayāntaṃ rādheyaṃ madrarājaḥ smayann iva 08,030.088d*0403_02 avasphūrjya idaṃ vākyam abravīt kurusaṃnidhau 08,030.088d*0403_03 camūṃ tavemāṃ vipulāṃ samṛddhām 08,030.088d*0403_04 asaṃkhyeyām aśvanarākulāṃ ca 08,030.088d*0403_05 tathā praveṣṭā samare dhanaṃjayaḥ 08,030.088d*0403_06 kakṣaṃ dahan dīpta ivāśrayāśīḥ 08,030.088d*0403_07 rathe sthitau vīra raṇe vareṇyau 08,030.088d*0403_08 siṃhaskandhau lohitapadmanetrau 08,030.088d*0403_09 draṣṭā bhavān adya vinā prayatnāt 08,030.088d*0403_10 tathā hi me śakunā vedayanti 08,031.001 saṃjaya uvāca 08,031.001a tataḥ parānīkabhidaṃ vyūham apratimaṃ paraiḥ 08,031.001c samīkṣya karṇaḥ pārthānāṃ dhṛṣṭadyumnābhirakṣitam 08,031.002a prayayau rathaghoṣeṇa siṃhanādaraveṇa ca 08,031.002c vāditrāṇāṃ ca ninadaiḥ kampayann iva medinīm 08,031.003a vepamāna iva krodhād yuddhaśauṇḍaḥ paraṃtapaḥ 08,031.003c pativyūhya mahātejā yathāvad bharatarṣabha 08,031.004a vyadhamat pāṇḍavīṃ senām āsurīṃ maghavān iva 08,031.004c yudhiṣṭhiraṃ cābhibhavann asapavyaṃ cakāra ha 08,031.004d@006_0001 karṇasya rathaghoṣeṇa maurvīniṣpeṣaṇena ca 08,031.004d@006_0002 saṃgraheṇa ca raśmīnāṃ samakampanta sṛñjayāḥ 08,031.004d@006_0003 tāni sarvāṇi sainyāni karṇaṃ dṛṣṭvā viśāṃ pate 08,031.004d@006_0004 babhūvuḥ saṃprahṛṣṭāni tāvakāni yuyutsayā 08,031.004d@006_0005 aśrūyanta tato vācas tāvakānāṃ viśāṃ pate 08,031.004d@006_0006 karṇārjunamahāyuddham etad adya bhaviṣyati 08,031.004d@006_0007 adya duryodhano rājā hatāmitro bhaviṣyati 08,031.004d@006_0008 adya karṇaṃ raṇe dṛṣṭvā phalguno vidraviṣyati 08,031.004d@006_0009 adya tāvad rathaṃ yuddhe karṇasyaivānugāminaḥ 08,031.004d@006_0010 karṇabāṇamayaṃ yuddhaṃ bhīmaṃ drakṣyāma saṃyuge 08,031.004d@006_0011 cirakālodyatam idam adyedānīṃ bhaviṣyati 08,031.004d@006_0012 adya drakṣyāma saṃgrāmaṃ ghoraṃ devāsuropamam 08,031.004d@006_0013 adyedānīṃ mahad yuddhaṃ bhaviṣyati bhayānakam 08,031.004d@006_0014 adyedānīṃ jayo nityam ekasyaikasya vā raṇe 08,031.004d@006_0015 arjunaṃ kila rādheyo vadhiṣyati mahāraṇe 08,031.004d@006_0016 atha vā kaṃ naraṃ loke na spṛśanti manorathāḥ 08,031.004d@006_0017 ity uktvā vividhā vācaḥ kuravaḥ kurunandana 08,031.004d@006_0018 ājaghnuḥ paṭahāṃś caiva tūryāṃś caiva sahasraśaḥ 08,031.004d@006_0019 bherīśaṅkhāṃś ca vividhān siṃhanādāṃś ca puṣkalān 08,031.004d@006_0020 murajānāṃ mahāśabdān ānakānāṃ śubhān ravān 08,031.004d@006_0021 nṛtyamānāś ca bahavas tarjamānāś ca māriṣa 08,031.004d@006_0022 anyonyam abhyayur yuddhe yuddharaṅgagatā narāḥ 08,031.005 dhṛtarāṣṭra uvāca 08,031.005a kathaṃ saṃjaya rādheyaḥ pratyavyūhata pāṇḍavān 08,031.005c dhṛṣṭadyumnamukhān vīrān bhīmasenābhirakṣitān 08,031.005d*0404_01 sarvān eva maheṣvāsān ajayyān amarair api 08,031.006a ke ca prapakṣau pakṣau vā mama sainyasya saṃjaya 08,031.006c pravibhajya yathānyāyaṃ kathaṃ vā samavasthitāḥ 08,031.007a kathaṃ pāṇḍusutāś cāpi pratyavyūhanta māmakān 08,031.007c kathaṃ caitan mahāyuddhaṃ prāvartata sudāruṇam 08,031.008a kva ca bībhatsur abhavad yat karṇo 'yād yudhiṣṭhiram 08,031.008c ko hy arjunasya sāṃnidhye śakto 'bhyetuṃ yudhiṣṭhiram 08,031.009a sarvabhūtāni yo hy ekaḥ khāṇḍave jitavān purā 08,031.009c kas tam anyatra rādheyāt pratiyudhyej jijīviṣuḥ 08,031.010 saṃjaya uvāca 08,031.010a śṛṇu vyūhasya racanām arjunaś ca yathā gataḥ 08,031.010c paridāya nṛpaṃ tebhyaḥ saṃgrāmaś cābhavad yathā 08,031.011a kṛpaḥ śāradvato rājan māgadhaś ca tarasvinaḥ 08,031.011c sātvataḥ kṛtavarmā ca dakṣiṇaṃ pakṣam āśritāḥ 08,031.012a teṣāṃ prapakṣe śakunir ulūkaś ca mahārathaḥ 08,031.012c sādibhir vimalaprāsais tavānīkam arakṣatām 08,031.013a gāndhāribhir asaṃbhrāntaiḥ pārvatīyaiś ca durjayaiḥ 08,031.013c śalabhānām iva vrātaiḥ piśācair iva durdṛśaiḥ 08,031.014a catustriṃśat sahasrāṇi rathānām anivartinām 08,031.014c saṃśaptakā yuddhaśauṇḍā vāmaṃ pārśvam apālayan 08,031.015a samuccitās tava sutaiḥ kṛṣṇārjunajighāṃsavaḥ 08,031.015c teṣāṃ prapakṣaḥ kāmbojāḥ śakāś ca yavanaiḥ saha 08,031.016a nideśāt sūtaputrasya sarathāḥ sāśvapattayaḥ 08,031.016c āhvayanto 'rjunaṃ tasthuḥ keśavaṃ ca mahābalam 08,031.017a madhyesenāmukhaṃ karṇo vyavātiṣṭhata daṃśitaḥ 08,031.017c citravarmāṅgadaḥ sragvī pālayan dhvajinīmukham 08,031.018a rakṣyamāṇaḥ susaṃrabdhaiḥ putraiḥ śastrabhṛtāṃ varaḥ 08,031.018c vāhinīpramukhaṃ vīraḥ saṃprakarṣann aśobhata 08,031.019a ayoratnir mahābāhuḥ sūryavaiśvānaradyutiḥ 08,031.019c mahādvipaskandhagataḥ piṅgalaḥ priyadarśanaḥ 08,031.019e duḥśāsano vṛtaḥ sainyaiḥ sthito vyūhasya pṛṣṭhataḥ 08,031.020a tam anvayān mahārāja svayaṃ duryodhano nṛpaḥ 08,031.020c citrāśvaiś citrasaṃnāhaiḥ sodaryair abhirakṣitaḥ 08,031.021a rakṣyamāṇo mahāvīryaiḥ sahitair madrakekayaiḥ 08,031.021c aśobhata mahārāja devair iva śatakratuḥ 08,031.022a aśvatthāmā kurūṇāṃ ca ye pravīrā mahārathāḥ 08,031.022c nityamattāś ca mātaṅgāḥ śūrair mlecchair adhiṣṭhitāḥ 08,031.022d*0405_01 ārohaṇair mahāmātrais tomarāṅkuśapāṇibhiḥ 08,031.022e anvayus tad rathānīkaṃ kṣaranta iva toyadāḥ 08,031.023a te dhvajair vaijayantībhir jvaladbhiḥ paramāyudhaiḥ 08,031.023c sādibhiś cāsthitā rejur drumavanta ivācalāḥ 08,031.024a teṣāṃ padātināgānāṃ pādarakṣāḥ sahasraśaḥ 08,031.024c paṭṭiśāsidharāḥ śūrā babhūvur anivartinaḥ 08,031.024d*0406_01 bhiṇḍipāladharāś caiva śūlahastāḥ sucakriṇaḥ 08,031.024d*0406_02 teṣāṃ samāgamo ghoro devāsuraraṇopamaḥ 08,031.025a sādibhiḥ syandanair nāgair adhikaṃ samalaṃkṛtaiḥ 08,031.025c sa vyūharājo vibabhau devāsuracamūpamaḥ 08,031.026a bārhaspatyaḥ suvihito nāyakena vipaścitā 08,031.026c nṛtyatīva mahāvyūhaḥ pareṣām ādadhad bhayam 08,031.027a tasya pakṣaprapakṣebhyo niṣpatanti yuyutsavaḥ 08,031.027c pattyaśvarathamātaṅgāḥ prāvṛṣīva balāhakāḥ 08,031.028a tataḥ senāmukhe karṇaṃ dṛṣṭvā rājā yudhiṣṭhiraḥ 08,031.028c dhanaṃjayam amitraghnam ekavīram uvāca ha 08,031.029a paśyārjuna mahāvyūhaṃ karṇena vihitaṃ raṇe 08,031.029c yuktaṃ pakṣaiḥ prapakṣaiś ca senānīkaṃ prakāśate 08,031.030a tad etad vai samālokya pratyamitraṃ mahad balam 08,031.030c yathā nābhibhavaty asmāṃs tathā nītir vidhīyatām 08,031.031a evam ukto 'rjuno rājñā prāñjalir nṛpam abravīt 08,031.031c yathā bhavān āha tathā tat sarvaṃ na tad anyathā 08,031.032a yas tv asya vihito ghātas taṃ kariṣyāmi bhārata 08,031.032c pradhānavadha evāsya vināśas taṃ karomy aham 08,031.033 yudhiṣṭhira uvāca 08,031.033a tasmāt tvam eva rādheyaṃ bhīmasenaḥ suyodhanam 08,031.033c vṛṣasenaṃ ca nakulaḥ sahadevo 'pi saubalam 08,031.034a duḥśāsanaṃ śatānīko hārdikyaṃ śinipuṃgavaḥ 08,031.034c dhṛṣṭadyumnas tathā drauṇiṃ svayaṃ yāsyāmy ahaṃ kṛpam 08,031.035a draupadeyā dhārtarāṣṭrāñ śiṣṭān saha śikhaṇḍinā 08,031.035c te te ca tāṃs tān ahitān asmākaṃ ghnantu māmakāḥ 08,031.036 saṃjaya uvāca 08,031.036a ity ukto dharmarājena tathety uktvā dhanaṃjayaḥ 08,031.036c vyādideśa svasainyāni svayaṃ cāgāc camūmukham 08,031.036d*0407_01 arkavaiśvānaraprakhyaṃ samucchritapatākinam 08,031.036d*0408_01 agnir vaiśvānaraḥ pūrvo brahmenduḥ saptitāṃ gataḥ 08,031.036d*0408_02 tasmād yaḥ prathamaṃ jātas taṃ devā brāhmaṇā viduḥ 08,031.036d*0409_01 tam ādyaṃ prathamaṃ sṛṣṭaṃ brahmaṇā lokakartṛṇā 08,031.036d*0410_01 brahmeśānendravaruṇān kramaśo yo 'vahat purā 08,031.036d*0410_02 tam ādyaṃ ratham āsthāya prayātau keśavārjunau 08,031.036d*0411_01 dhanaṃjayo mahārāja dakṣiṇaṃ pakṣam āsthitaḥ 08,031.036d*0411_02 bhīmaseno mahābāhur vāmaṃ pakṣam upāśritaḥ 08,031.036d*0411_03 sātyakir draupadeyāś ca svayaṃ rājā ca pāṇḍavaḥ 08,031.036d*0411_04 vyūhasya pramukhe tasthuḥ svenānīkena saṃvṛtāḥ 08,031.036d*0411_05 svabalenārisainyaṃ tat pratyavasthāpya pāṇḍavaḥ 08,031.036d*0411_06 pratyavyūhat puraskṛtya dhṛṣṭadyumnaśikhaṇḍinau 08,031.036d*0411_07 tat sādināgakalilaṃ padātirathasaṃkulam 08,031.036d*0411_08 dhṛṣṭadyumnamukhaṃ vyūham aśobhata mahābalam 08,031.037a atha taṃ ratham āyāntaṃ dṛṣṭvātyadbhutadarśanam 08,031.037c uvācādhirathiṃ śalyaḥ punas taṃ yuddhadurmadam 08,031.037d*0412_01 avasthitam idaṃ vākyaṃ madrarājaḥ smayann iva 08,031.038a ayaṃ sa ratha āyāti śvetāśvaḥ kṛṣṇasārathiḥ 08,031.038b*0413_01 durvāraḥ sarvasainyānāṃ vipākaḥ karmaṇām iva 08,031.038c nighnann amitrān kaunteyo yaṃ yaṃ tvaṃ paripṛcchasi 08,031.039a śrūyate tumulaḥ śabdo rathanemisvano mahān 08,031.039b*0414_01 dhruvam etau mahātmānau vāsudevadhanaṃjayau 08,031.039c eṣa reṇuḥ samudbhūto divam āvṛtya tiṣṭhati 08,031.040a cakranemipraṇunnā ca kampate karṇa medinī 08,031.040b*0415_01 camūṃ tavemāṃ vipulāṃ samṛddhām 08,031.040b*0415_02 asaṃkhyeyām aśrukulākulāṃ ca 08,031.040b*0415_03 dhruvaṃ pravekṣaty ajito dhanaṃjayaḥ 08,031.040b*0415_04 kathaṃ dahan dīpta ivāśrayāśaḥ 08,031.040b*0415_05 amī hayāś candramarīcivarṇāḥ 08,031.040b*0415_06 kṛṣṇapratodena pratudyamānāḥ 08,031.040b*0415_07 vahanti bībhatsum udārasattvāḥ 08,031.040b*0415_08 sitaprabhāḥ svabhram ivābhrasaṃghāḥ 08,031.040c pravāty eṣa mahāvāyur abhitas tava vāhinīm 08,031.040e kravyādā vyāharanty ete mṛgāḥ kurvanti bhairavam 08,031.041a paśya karṇa mahāghoraṃ bhayadaṃ lomaharṣaṇam 08,031.041c kabandhaṃ meghasaṃkāśaṃ bhānum āvṛtya saṃsthitam 08,031.042a paśya yūthair bahuvidhair mṛgāṇāṃ sarvatodiśam 08,031.042c balibhir dṛptaśārdūlair ādityo 'bhinirīkṣyate 08,031.042d*0416_01 rarāsa dīptalāṅgūlam ādityam abhitaḥ sthitam 08,031.043a paśya kaṅkāṃś ca gṛdhrāṃś ca samavetān sahasraśaḥ 08,031.043b*0417_01 ādityam abhivīkṣante hy aśivāḥ karṇa satvarāḥ 08,031.043c sthitān abhimukhān ghorān anyonyam abhibhāṣataḥ 08,031.044a sitāś cāśvāḥ samāyuktās tava karṇa mahārathe 08,031.044c pradarāḥ prajvalanty ete dhvajaś caiva prakampate 08,031.045a udīryato hayān paśya mahākāyān mahājavān 08,031.045c plavamānān darśanīyān ākāśe garuḍān iva 08,031.046a dhruvam eṣu nimitteṣu bhūmim āvṛtya pārthivāḥ 08,031.046c svapsyanti nihatāḥ karṇa śataśo 'tha sahasraśaḥ 08,031.047a śaṅkhānāṃ tumulaḥ śabdaḥ śrūyate lomaharṣaṇaḥ 08,031.047c ānakānāṃ ca rādheya mṛdaṅgānāṃ ca sarvaśaḥ 08,031.048a bāṇaśabdān bahuvidhān narāśvarathanisvanān 08,031.048c jyātalatreṣuśabdāṃś ca śṛṇu karṇa mahātmanām 08,031.049a hemarūpyapramṛṣṭānāṃ vāsasāṃ śilpinirmitāḥ 08,031.049c nānāvarṇā rathe bhānti śvasanena prakampitāḥ 08,031.050a sahemacandratārārkāḥ patākāḥ kiṅkiṇīyutāḥ 08,031.050c paśya karṇārjunasyaitāḥ saudāminya ivāmbude 08,031.051a dhvajāḥ kaṇakaṇāyante vātenābhisamīritāḥ 08,031.051b*0418_01 vibhrājanti raṇe karṇa vimāne devatā yathā 08,031.051c sapatākā rathāś cāpi pāñcālānāṃ mahātmanām 08,031.051d*0419_01 paśya kuntīsutaṃ vīraṃ bībhatsum aparājitam 08,031.051d*0419_02 pradharṣayitum āyāntaṃ kapipravaraketanam 08,031.051d@007_0001 eṣa dhvajāgre pārthasya prekṣamāṇaḥ samantataḥ 08,031.051d@007_0002 dṛśyate vānaro bhīmo dviṣatām aghavardhanaḥ 08,031.051d@007_0003 etac cakraṃ gadā śārṅgaṃ śaṅkhaḥ kṛṣṇasya dhīmataḥ 08,031.051d@007_0004 atyarthaṃ bhrājate kṛṣṇe kaustubhas tu maṇis tataḥ 08,031.051d@007_0005 eṣa śārṅgagadāpāṇir vāsudevo 'tivīryavān 08,031.051d@007_0006 vāhayann eti turagān pāṇḍurān vātaraṃhasaḥ 08,031.051d@007_0007 etat kūjati gāṇḍīvaṃ vikṛṣṭaṃ savyasācinā 08,031.051d@007_0008 ete hastavatā muktā ghnanty amitrāñ śitāḥ śarāḥ 08,031.051d@007_0009 viśālāyatatāmrākṣaiḥ pūrṇacandranibhānanaiḥ 08,031.051d@007_0010 eṣā bhūḥ kīryate rājñāṃ śirobhir apalāyinām 08,031.051d@007_0011 ete suparighākārāḥ puṇyagandhānulepanāḥ 08,031.051d@007_0012 udyatāyudhaśauṇḍānāṃ pātyante sāyudhā bhujāḥ 08,031.051d@007_0013 nirastanetrajihvāntā vājinaḥ saha sādibhiḥ 08,031.051d@007_0014 patitāḥ pātyamānāś ca kṣitau kṣīṇāś ca śerate 08,031.051d@007_0015 ete parvataśṛṅgāṇāṃ tulyarūpā hatā dvipāḥ 08,031.051d@007_0016 saṃchinnabhinnāḥ pārthena prapanty adrayo yathā 08,031.051d@007_0017 gandharvanagarākārā rathā hatanareśvarāḥ 08,031.051d@007_0018 vimānānīva puṇyāni svargiṇāṃ nipatanty amī 08,031.051d@007_0019 vyākulīkṛtam atyarthaṃ paśya sainyaṃ kirīṭinā 08,031.051d@007_0020 nānāmṛgasahasrāṇāṃ yūthaṃ kesariṇā yathā 08,031.051d@007_0021 ghnanty ete pārthivān vīrāḥ pāṇḍavāḥ samabhidrutāḥ 08,031.052a nāgāśvarathapattyaughāṃs tāvakān samabhighnataḥ 08,031.052c dhvajāgraṃ dṛśyate tv asya jyāśabdaś cāpi śrūyate 08,031.053a adya draṣṭāsi taṃ vīraṃ śvetāśvaṃ kṛṣṇasārathim 08,031.053c nighnantaṃ śātravān saṃkhye yaṃ karṇa paripṛcchasi 08,031.054a adya tau puruṣavyāghrau lohitākṣau paraṃtapau 08,031.054c vāsudevārjunau karṇa draṣṭāsy ekarathasthitau 08,031.054d*0420_01 yatra kṛṣṇo jagannātho yatra rājā yudhiṣṭhiraḥ 08,031.054d*0420_02 yatra gāṇḍīvadhṛk pārtho kathaṃ tvaṃ haṃsi tad balam 08,031.055a sārathir yasya vārṣṇeyo gāṇḍīvaṃ yasya kārmukam 08,031.055c taṃ ced dhantāsi rādheya tvaṃ no rājā bhaviṣyasi 08,031.055d*0421_01 rathanemisvanaḥ saṃkhye meghasyevābhigarjitaḥ 08,031.055d*0421_02 śrūyate vai yathā vyaktam etau kṛṣṇadhanaṃjayau 08,031.056a eṣa saṃśaptakāhūtas tān evābhimukho gataḥ 08,031.056c karoti kadanaṃ caiṣāṃ saṃgrāme dviṣatāṃ balī 08,031.056e iti bruvāṇaṃ madreśaṃ karṇaḥ prāhātimanyumān 08,031.057a paśya saṃśaptakaiḥ kruddhaiḥ sarvataḥ samabhidrutaḥ 08,031.057c eṣa sūrya ivāmbhodaiś channaḥ pārtho na dṛśyate 08,031.057e etad anto 'rjunaḥ śalya nimagnaḥ śokasāgare 08,031.058 śalya uvāca 08,031.058a varuṇaṃ ko 'mbhasā hanyād indhanena ca pāvakam 08,031.058c ko vānilaṃ nigṛhṇīyāt pibed vā ko mahārṇavam 08,031.059a īdṛg rūpam ahaṃ manye pārthasya yudhi nigraham 08,031.059c na hi śakyo 'rjuno jetuṃ sendraiḥ sarvaiḥ surāsuraiḥ 08,031.060a athaivaṃ paritoṣas te vācoktvā sumanā bhava 08,031.060c na sa śakyo yudhā jetum anyaṃ kuru manoratham 08,031.061a bāhubhyām uddhared bhūmiṃ dahet kruddha imāḥ prajāḥ 08,031.061c pātayet tridivād devān yo 'rjunaṃ samare jayet 08,031.062a paśya kuntīsutaṃ vīraṃ bhīmam akliṣṭakāriṇam 08,031.062c prabhāsantaṃ mahābāhuṃ sthitaṃ merum ivācalam 08,031.063a amarṣī nityasaṃrabdhaś ciraṃ vairam anusmaran 08,031.063c eṣa bhīmo jayaprepsur yudhi tiṣṭhati vīryavān 08,031.064a eṣa dharmabhṛtāṃ śreṣṭho dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ 08,031.064c tiṣṭhaty asukaraḥ saṃkhye paraiḥ parapuraṃjayaḥ 08,031.065a etau ca puruṣavyāghrāv aśvināv iva sodarau 08,031.065c nakulaḥ sahadevaś ca tiṣṭhato yudhi durjayau 08,031.066a dṛśyanta ete kārṣṇeyāḥ pañca pañcācalā iva 08,031.066c vyavasthitā yotsyamānāḥ sarve 'rjunasamā yudhi 08,031.067a ete drupadaputrāś ca dhṛṣṭadyumnapurogamāḥ 08,031.067c hīnāḥ satyajitā vīrās tiṣṭhanti paramaujasaḥ 08,031.067d*0422_01 asāv indra ivāsahyaḥ sātyakiḥ sātvatāṃ varaḥ 08,031.067d*0422_02 yuyutsur upayāty asmān kruddhāntakasamaḥ puraḥ 08,031.067d*0423_01 yatra kṛṣṇārjunau vīrau yatra rājā yudhiṣṭhiraḥ 08,031.067d*0423_02 tatra dharmaś ca satyaṃ ca yato dharmas tato jayaḥ 08,031.068a iti saṃvadator eva tayoḥ puruṣasiṃhayoḥ 08,031.068c te sene samasajjetāṃ gaṅgāyamunavad bhṛśam 08,031.068d*0424_01 tadāsthitam anājñāya pratyamitramahadbalam 08,031.068d*0424_02 avyūhatārjuno vyūhaṃ putrasya tava durjayam 08,032.001 dhṛtarāṣṭra uvāca 08,032.001a tathā vyūḍheṣv anīkeṣu saṃsakteṣu ca saṃjaya 08,032.001c saṃśaptakān kathaṃ pārtho gataḥ karṇaś ca pāṇḍavān 08,032.002a etad vistarato yuddhaṃ prabrūhi kuśalo hy asi 08,032.002c na hi tṛpyāmi vīrāṇāṃ śṛṇvāno vikramān raṇe 08,032.003 saṃjaya uvāca 08,032.003a tat sthāne samavasthāpya pratyamitraṃ mahābalam 08,032.003c avyūhatārjuno vyūhaṃ putrasya tava durnaye 08,032.004a tat sādināgakalilaṃ padātirathasaṃkulam 08,032.004c dhṛṣṭadyumnamukhair vyūḍham aśobhata mahad balam 08,032.005a pārāvatasavarṇāśvaś candrādityasamadyutiḥ 08,032.005c pārṣataḥ prababhau dhanvī kālo vigrahavān iva 08,032.006a pārṣataṃ tv abhi saṃtasthur draupadeyā yuyutsavaḥ 08,032.006b*0425_01 divyavarmāyudhabhṛtaḥ śārdūlasamavikramāḥ 08,032.006c sānugā bhīmavapuṣaś candraṃ tārāgaṇā iva 08,032.007a atha vyūḍheṣv anīkeṣu prekṣya saṃśaptakān raṇe 08,032.007c kruddho 'rjuno 'bhidudrāva vyākṣipan gāṇḍivaṃ dhanuḥ 08,032.008a atha saṃśaptakāḥ pārtham abhyadhāvan vadhaiṣiṇaḥ 08,032.008c vijaye kṛtasaṃkalpā mṛtyuṃ kṛtvā nivartanam 08,032.009a tad aśvasaṃghabahulaṃ mattanāgarathākulam 08,032.009b*0426_01 udīryamāṇaṃ saṃrabdhaṃ dhanaṃjayam abhidravat 08,032.009b*0426_02 tad udyataṃ mahat sainyaṃ sāgaraughasamaṃ jave 08,032.009b*0426_03 pārthavelāṃ samāsādya viṣṭhitaṃ samadṛśyata 08,032.009c pattimac chūravīraughair drutam arjunam ādravat 08,032.010a sa saṃprahāras tumulas teṣām āsīt kirīṭinā 08,032.010c tasyaiva naḥ śruto yādṛṅ nivātakavacaiḥ saha 08,032.011a rathān aśvān dhvajān nāgān pattīn rathapatīn api 08,032.011c iṣūn dhanūṃṣi khaḍgāṃś ca cakrāṇi ca paraśvadhān 08,032.012a sāyudhān udyatān bāhūn udyatāny āyudhāni ca 08,032.012c ciccheda dviṣatāṃ pārthaḥ śirāṃsi ca sahasraśaḥ 08,032.013a tasmin sainye mahāvarte pātālāvartasaṃnibhe 08,032.013c nimagnaṃ taṃ rathaṃ matvā neduḥ saṃśaptakā mudā 08,032.014a sa purastād arīn hatvā paścārdhenottareṇa ca 08,032.014c dakṣiṇena ca bībhatsuḥ kruddho rudraḥ paśūn iva 08,032.015a atha pāñcālacedīnāṃ sṛñjayānāṃ ca māriṣa 08,032.015c tvadīyaiḥ saha saṃgrāma āsīt paramadāruṇaḥ 08,032.016a kṛpaś ca kṛtavarmā ca śakuniś cāpi saubalaḥ 08,032.016c hṛṣṭasenāḥ susaṃrabdhā rathānīkaiḥ prahāriṇaḥ 08,032.017a kosalaiḥ kāśimatsyaiś ca kārūṣaiḥ kekayair api 08,032.017c śūrasenaiḥ śūravīrair yuyudhur yuddhadurmadāḥ 08,032.018a teṣām antakaraṃ yuddhaṃ dehapāpmapraṇāśanam 08,032.018c śūdraviṭkṣatravīrāṇāṃ dharmyaṃ svargyaṃ yaśaskaram 08,032.019a duryodhano 'pi sahito bhrātṛbhir bharatarṣabha 08,032.019c guptaḥ kurupravīraiś ca madrāṇāṃ ca mahārathaiḥ 08,032.020a pāṇḍavaiḥ sahapāñcālaiś cedibhiḥ sātyakena ca 08,032.020c yudhyamānaṃ raṇe karṇaṃ kuruvīro 'bhyapālayat 08,032.021a karṇo 'pi niśitair bāṇair vinihatya mahācamūm 08,032.021c pramṛdya ca rathaśreṣṭhān yudhiṣṭhiram apīḍayat 08,032.022a vipatrāyudhadehāsūn kṛtvā śatrūn sahasraśaḥ 08,032.022c yuktvā svargayaśobhyāṃ ca svebhyo mudam udāvahat 08,032.022d*0427_01 evaṃ māriṣa saṃgrāmo naravājigajakṣayaḥ 08,032.022d*0427_02 kurūṇāṃ sṛñjayānāṃ ca devāsurasamo 'bhavat 08,032.022d@008_0001 tad vigāhya rathānīkaṃ sūtaputro mahārathaḥ 08,032.022d@008_0002 nadīṃ pravartayām āsa śoṇitaughataraṅgiṇīm 08,032.022d@008_0003 śoṇitodāṃ kṣudramatsyāṃ nāganakrāṃ duratyayām 08,032.022d@008_0004 māṃsamajjākardaminīṃ cakrakūrmāṃ rathoḍupām 08,032.022d@008_0005 patitair meghasaṃkāśais tatra tatra mahādvipaiḥ 08,032.022d@008_0006 aśanībhir iva dhvastā mahī rājan virājate 08,032.022d@008_0007 tāṃ śarormimahāvartāṃ chattrahaṃsasamākulām 08,032.022d@008_0008 tanutroṣṇīṣasaṃghāṭāṃ hastipāṣāṇasaṃkulām 08,032.022d@008_0009 apārām anapārāṃ tāṃ śaṅkhadundubhighoṣiṇīm 08,032.022d@008_0010 raudrāṃ nadīṃ mahārāja rajasā sarvato vṛtām 08,032.022d@008_0011 atitīkṣṇāṃ nadākīrṇāṃ nadīm antakagāminīm 08,032.022d@008_0012 samaṃ ca viṣamaṃ caiva samāyāntīṃ mahābhayām 08,032.022d@008_0013 ā gulphāc cātra sīdantīṃ narāñ śoṇitakardame 08,032.022d@008_0014 narair abhiparikṣiptā yathā rājan mahādrumāḥ 08,032.022d@008_0015 tatas te tatra tatraiva prataranto mahānadīm 08,032.022d@008_0016 viceruḥ sarvato yodhā nauvāraṇamahāsanaiḥ 08,032.022d@008_0017 śoṇitena samaṃ rājan kṛtam āsīt samantataḥ 08,032.022d@008_0018 nadīvegair yathā bhūmis tadvad āsīd viśāṃ pate 08,032.023 dhṛtarāṣṭra uvāca 08,032.023a yat tat praviśya pārthānāṃ senāṃ kurvañ janakṣayam 08,032.023c karṇo rājānam abhyarcchat tan mamācakṣva saṃjaya 08,032.024a ke ca pravīrāḥ pārthānāṃ yudhi karṇam avārayan 08,032.024c kāṃś ca pramathyādhirathir yudhiṣṭhiram apīḍayat 08,032.025 saṃjaya uvāca 08,032.025a dhṛṣṭadyumnamukhān pārthān dṛṣṭvā karṇo vyavasthitān 08,032.025c samabhyadhāvat tvaritaḥ pāñcālāñ śatrukarśanaḥ 08,032.026a taṃ tūrṇam abhidhāvantaṃ pāñcālā jitakāśinaḥ 08,032.026c pratyudyayur mahārāja haṃsā iva mahārṇavam 08,032.027a tataḥ śaṅkhasahasrāṇāṃ nisvano hṛdayaṃgamaḥ 08,032.027c prādurāsīd ubhayato bherīśabdaś ca dāruṇaḥ 08,032.028a nānāvāditranādaś ca dvipāśvarathanisvanaḥ 08,032.028c siṃhanādaś ca vīrāṇām abhavad dāruṇas tadā 08,032.029a sādridrumārṇavā bhūmiḥ savātāmbudam ambaram 08,032.029c sārkendugrahanakṣatrā dyauś ca vyaktaṃ vyaghūrṇata 08,032.030a ati bhūtāni taṃ śabdaṃ menire 'ti ca vivyathuḥ 08,032.030c yāni cāplavasattvāni prāyas tāni mṛtāni ca 08,032.031a atha karṇo bhṛśaṃ kruddhaḥ śīghram astram udīrayan 08,032.031c jaghāna pāṇḍavīṃ senām āsurīṃ maghavān iva 08,032.032a sa pāṇḍavarathāṃs tūrṇaṃ praviśya visṛjañ śarān 08,032.032c prabhadrakāṇāṃ pravarān ahanat saptasaptatim 08,032.033a tataḥ supuṅkhair niśitai rathaśreṣṭho ratheṣubhiḥ 08,032.033c avadhīt pañcaviṃśatyā pāñcālān pañcaviṃśatim 08,032.034a suvarṇapuṅkhair nārācaiḥ parakāyavidāraṇaiḥ 08,032.034c cedikān avadhīd vīraḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ 08,032.035a taṃ tathā samare karma kurvāṇam atimānuṣam 08,032.035c parivavrur mahārāja pāñcālānāṃ rathavrajāḥ 08,032.036a tataḥ saṃdhāya viśikhān pañca bhārata duḥsahān 08,032.036c pāñcālān avadhīt pañca karṇo vaikartano vṛṣaḥ 08,032.037a bhānudevaṃ citrasenaṃ senābinduṃ ca bhārata 08,032.037c tapanaṃ śūrasenaṃ ca pāñcālān avadhīd raṇe 08,032.038a pāñcāleṣu ca śūreṣu vadhyamāneṣu sāyakaiḥ 08,032.038c hāhākāro mahān āsīt pāñcālānāṃ mahāhave 08,032.038d*0428_01 parivavrur mahārāja pāñcālānāṃ rathā daśa 08,032.039a teṣāṃ saṃkīryamāṇānāṃ hāhākārakṛtā diśaḥ 08,032.039c punar eva ca tān karṇo jaghānāśu patatribhiḥ 08,032.040a cakrarakṣau tu karṇasya putrau māriṣa durjayau 08,032.040c suṣeṇaḥ satyasenaś ca tyaktvā prāṇān ayudhyatām 08,032.041a pṛṣṭhagopas tu karṇasya jyeṣṭhaḥ putro mahārathaḥ 08,032.041c vṛṣasenaḥ svayaṃ karṇaṃ pṛṣṭhataḥ paryapālayat 08,032.042a dhṛṣṭadyumnaḥ sātyakiś ca draupadeyā vṛkodaraḥ 08,032.042b*0429_01 nakulaḥ sahadevaś ca sātyakiś ca mahārathaḥ 08,032.042c janamejayaḥ śikhaṇḍī ca pravīrāś ca prabhadrakāḥ 08,032.043a cedikekayapāñcālā yamau matsyāś ca daṃśitāḥ 08,032.043c samabhyadhāvan rādheyaṃ jighāṃsantaḥ prahāriṇaḥ 08,032.044a ta enaṃ vividhaiḥ śastraiḥ śaradhārābhir eva ca 08,032.044c abhyavarṣan vimṛdnantaḥ prāvṛṣīvāmbudā girim 08,032.045a pitaraṃ tu parīpsantaḥ karṇaputrāḥ prahāriṇaḥ 08,032.045c tvadīyāś cāpare rājan vīrā vīrān avārayan 08,032.046a suṣeṇo bhīmasenasya chittvā bhallena kārmukam 08,032.046c nārācaiḥ saptabhir viddhvā hṛdi bhīmaṃ nanāda ha 08,032.047a athānyad dhanur ādāya sudṛḍhaṃ bhīmavikramaḥ 08,032.047c sajyaṃ vṛkodaraḥ kṛtvā suṣeṇasyācchinad dhanuḥ 08,032.048a vivyādha cainaṃ navabhiḥ kruddho nṛtyann iveṣubhiḥ 08,032.048c karṇaṃ ca tūrṇaṃ vivyādha trisaptatyā śitaiḥ śaraiḥ 08,032.049a satyasenaṃ ca daśabhiḥ sāśvasūtadhvajāyudham 08,032.049c paśyatāṃ suhṛdāṃ madhye karṇaputram apātayat 08,032.050a kṣurapraṇunnaṃ tat tasya śiraś candranibhānanam 08,032.050c śubhadarśanam evāsīn nālabhraṣṭam ivāmbujam 08,032.051a hatvā karṇasutaṃ bhīmas tāvakān punar ārdayat 08,032.051c kṛpahārdikyayoś chittvā cāpe tāv apy athārdayat 08,032.052a duḥśāsanaṃ tribhir viddhvā śakuniṃ ṣaḍbhir āyasaiḥ 08,032.052c ulūkaṃ ca patatriṃ ca cakāra virathāv ubhau 08,032.053a he suṣeṇa hato 'sīti bruvann ādatta sāyakam 08,032.053c tam asya karṇaś ciccheda tribhiś cainam atāḍayat 08,032.054a athānyam api jagrāha suparvāṇaṃ sutejanam 08,032.054c suṣeṇāyāsṛjad bhīmas tam apy asyācchinad vṛṣaḥ 08,032.055a punaḥ karṇas trisaptatyā bhīmasenaṃ ratheṣubhiḥ 08,032.055c putraṃ parīpsan vivyādha krūraṃ krūrair jighāṃsayā 08,032.056a suṣeṇas tu dhanur gṛhya bhārasādhanam uttamam 08,032.056c nakulaṃ pañcabhir bāṇair bāhvor urasi cārdayat 08,032.057a nakulas taṃ tu viṃśatyā viddhvā bhārasahair dṛḍhaiḥ 08,032.057c nanāda balavan nādaṃ karṇasya bhayam ādadhat 08,032.058a taṃ suṣeṇo mahārāja viddhvā daśabhir āśugaiḥ 08,032.058c ciccheda ca dhanuḥ śīghraṃ kṣurapreṇa mahārathaḥ 08,032.059a athānyad dhanur ādāya nakulaḥ krodhamūrcchitaḥ 08,032.059c suṣeṇaṃ bahubhir bāṇair vārayām āsa saṃyuge 08,032.060a sa tu bāṇair diśo rājann ācchādya paravīrahā 08,032.060c ājaghne sārathiṃ cāsya suṣeṇaṃ ca tatas tribhiḥ 08,032.060e ciccheda cāsya sudṛḍhaṃ dhanur bhallais tribhis tridhā 08,032.061a athānyad dhanur ādāya suṣeṇaḥ krodhamūrchitaḥ 08,032.061c avidhyan nakulaṃ ṣaṣṭyā sahadevaṃ ca saptabhiḥ 08,032.062a tad yuddhaṃ sumahad ghoram āsīd devāsuropamam 08,032.062c nighnatāṃ sāyakais tūrṇam anyonyasya vadhaṃ prati 08,032.062d*0430_01 sātyakir vṛṣasenaṃ tu viddhvā saptabhir āśugaiḥ 08,032.062d*0430_02 punar vivyādha saptatyā sārathiṃ ca tribhiḥ śaraiḥ 08,032.062d*0430_03 vṛṣasenas tu śaineyaṃ śareṇa nataparvaṇā 08,032.062d*0430_04 ājaghāna mahārāja śaṅkhadeśe mahāratham 08,032.062d*0430_05 śaineyo vṛṣasenena patriṇā paripīḍitaḥ 08,032.062d*0430_06 krodhaṃ cakre mahārāja kruddho vegaṃ ca dāruṇam 08,032.062d*0430_07 jagrāheṣuvarān vīraḥ śīghraṃ sa daśa pañca ca 08,032.063a sātyakir vṛṣasenasya hatvā sūtaṃ tribhiḥ śaraiḥ 08,032.063c dhanuś ciccheda bhallena jaghānāśvāṃś ca saptabhiḥ 08,032.063e dhvajam ekeṣuṇonmathya tribhis taṃ hṛdy atāḍayat 08,032.064a athāvasannaḥ svarathe muhūrtāt punar utthitaḥ 08,032.064b*0431_01 sa raṇe yuyudhānena visūtāśvarathadhvajaḥ 08,032.064c atho jighāṃsuḥ śaineyaṃ khaḍgacarmabhṛd abhyayāt 08,032.065a tasya cāplavataḥ śīghraṃ vṛṣasenasya sātyakiḥ 08,032.065c varāhakarṇair daśabhir avidhyad asicarmaṇī 08,032.066a duḥśāsanas tu taṃ dṛṣṭvā virathaṃ vyāyudhaṃ kṛtam 08,032.066c āropya svarathe tūrṇam apovāha rathāntaram 08,032.067a athānyaṃ ratham āsthāya vṛṣaseno mahārathaḥ 08,032.067b*0432_01 draupadeyāṃs trisaptatyā yuyudhānaṃ ca pañcabhiḥ 08,032.067b*0432_02 bhīmasenaṃ catuḥṣaṣṭyā sahadevaṃ ca pañcabhiḥ 08,032.067b*0432_03 nakulaṃ triṃśatā bāṇaiḥ śatānīkaṃ ca saptabhiḥ 08,032.067b*0432_04 śikhaṇḍinaṃ ca daśabhir dharmarājaṃ śatena ca 08,032.067b*0432_05 etāṃś cānyāṃś ca rājendra pravīrāñ jayagṛddhinaḥ 08,032.067b*0432_06 abhyardayan maheṣvāsaḥ karṇaputro viśāṃ pate 08,032.067c karṇasya yudhi durdharṣaḥ punaḥ pṛṣṭham apālayat 08,032.068a duḥśāsanaṃ tu śaineyo navair navabhir āśugaiḥ 08,032.068c visūtāśvarathaṃ kṛtvā lalāṭe tribhir ārpayat 08,032.069a sa tv anyaṃ ratham āsthāya vidhivat kalpitaṃ punaḥ 08,032.069c yuyudhe pāṇḍubhiḥ sārdhaṃ karṇasyāpyāyayan balam 08,032.070a dhṛṣṭadyumnas tataḥ karṇam avidhyad daśabhiḥ śaraiḥ 08,032.070c draupadeyās trisaptatyā yuyudhānas tu saptabhiḥ 08,032.071a bhīmasenaś catuḥṣaṣṭyā sahadevaś ca pañcabhiḥ 08,032.071c nakulas triṃśatā bāṇaiḥ śatānīkaś ca saptabhiḥ 08,032.071e śikhaṇḍī daśabhir vīro dharmarājaḥ śatena tu 08,032.072a ete cānye ca rājendra pravīrā jayagṛddhinaḥ 08,032.072c abhyardayan maheṣvāsaṃ sūtaputraṃ mahāmṛdhe 08,032.073a tān sūtaputro viśikhair daśabhir daśabhiḥ śitaiḥ 08,032.073c rathe cāru caran vīraḥ pratyavidhyad ariṃdamaḥ 08,032.073d*0433_01 sātyakiṃ bhīmasenaṃ ca dhṛṣṭadyumnaṃ śikhaṇḍinam 08,032.073d*0433_02 draupadeyāṃś ca saṃrabdhān yatamānān mahārathān 08,032.073d*0433_03 paśyatāṃ sarvasainyānām athaitān sūtanandanaḥ 08,032.073d*0433_04 virathān rathinaḥ śreṣṭhān nimeṣārdhāc cakāra ha 08,032.073d*0433_05 amoghatvāc ca bāṇānāṃ bhūtasaṃghā visiṣmiyuḥ 08,032.074a tatrāstravīryaṃ karṇasya lāghavaṃ ca mahātmanaḥ 08,032.074c apaśyāma mahārāja tad adbhutam ivābhavat 08,032.075a na hy ādadānaṃ dadṛśuḥ saṃdadhānaṃ ca sāyakān 08,032.075c vimuñcantaṃ ca saṃrambhād dadṛśus te mahāratham 08,032.075d*0434_01 pratīcyāṃ diśi taṃ dṛṣṭvā prācyāṃ paśyāma lāghavāt 08,032.075d*0434_02 na tu paśyāma rājendra kva nu karṇo vyatiṣṭhata 08,032.075d*0434_03 iṣūn eva sma paśyāmo vikirantaṃ samantataḥ 08,032.075d*0434_04 chādayanto diśo rājañ śalabhānām iva vrajān 08,032.075d*0434_05 tasya tair iṣubhis tīkṣṇaiḥ saṃpatadbhiḥ sahasraśaḥ 08,032.075d*0434_06 marīcibhir ivoṣṇāṃśoḥ śitaiḥ saṃnataparvabhiḥ 08,032.075d*0434_07 vyāptāḥ sarvā diśo rājan yodhāś ca dadṛśus tadā 08,032.075d*0434_08 śaraiḥ saṃvṛtam ākāśaṃ tatrābhram iva cābhavat 08,032.076a dyaur viyad bhūr diśaś cāśu praṇunnā niśitaiḥ śaraiḥ 08,032.076c aruṇābhrāvṛtākāraṃ tasmin deśe babhau viyat 08,032.076d*0435_01 tataḥ punar ameyātmā karṇo rājan mahārathaḥ 08,032.076d*0435_02 nyahanat samare yodhān yaudhavratam anuṣṭhitaḥ 08,032.077a nṛtyann iva hi rādheyaś cāpahastaḥ pratāpavān 08,032.077c yair viddhaḥ pratyavidhyat tān ekaikaṃ triguṇaiḥ śaraiḥ 08,032.078a daśabhir daśabhiś cainān punar viddhvā nanāda ha 08,032.078c sāśvasūtadhvajacchatrās tatas te vivaraṃ daduḥ 08,032.078d*0436_01 te hanyamānāḥ karṇena palāyante diśo daśa 08,032.078d*0436_02 nādayanto diśaḥ sarvāḥ karṇatrastā vicetasaḥ 08,032.079a tān pramṛdnan maheṣvāsān rādheyaḥ śaravṛṣṭibhiḥ 08,032.079c rājānīkam asaṃbādhaṃ prāviśac chatrukarśanaḥ 08,032.080a sa rathāṃs triśatān hatvā cedīnām anivartinām 08,032.080c rādheyo niśitair bāṇais tato 'bhyārcchad yudhiṣṭhiram 08,032.080d*0437_01 tatas te virathāḥ śūrā rathān anyān samāsthitāḥ 08,032.080d*0437_02 parivavrur mahārāja dharmaputraṃ yudhiṣṭhiram 08,032.081a tatas te pāṇḍavā rājañ śikhaṇḍī ca sasātyakiḥ 08,032.081c rādheyāt parirakṣanto rājānaṃ paryavārayan 08,032.081d*0438_01 muñcanto vividhān bāṇān svarṇapuṅkhāñ śilāśitān 08,032.082a tathaiva tāvakāḥ sarve karṇaṃ durvāraṇaṃ raṇe 08,032.082c yattāḥ senāmaheṣvāsāḥ paryarakṣanta sarvaśaḥ 08,032.083a nānāvāditraghoṣāś ca prādurāsan viśāṃ pate 08,032.083c siṃhanādaś ca saṃjajñe śūrāṇām anivartinām 08,032.084a tataḥ punaḥ samājagmur abhītāḥ kurupāṇḍavāḥ 08,032.084c yudhiṣṭhiramukhāḥ pārthāḥ sūtaputramukhā vayam 08,033.001 saṃjaya uvāca 08,033.001a vidārya karṇas tāṃ senāṃ dharmarājam upādravat 08,033.001c rathahastyaśvapattīnāṃ sahasraiḥ parivāritaḥ 08,033.002a nānāyudhasahasrāṇi preṣitāny aribhir vṛṣaḥ 08,033.002c chittvā bāṇaśatair ugrais tān avidhyad asaṃbhramaḥ 08,033.003a nicakarta śirāṃsy eṣāṃ bāhūn ūrūṃś ca sarvaśaḥ 08,033.003b*0439_01 prahartukāmān aparān saṃdhiteṣūṃs tathāparān 08,033.003b*0439_02 pragṛhītāyudhān bāhūn anyeṣāṃ ca pradhāvatām 08,033.003b*0439_03 nijaghāna raṇe karṇo nānāśastraniṣevitān 08,033.003c te hatā vasudhāṃ petur bhagnāś cānye vidudruvuḥ 08,033.004a draviḍāndhraniṣādās tu punaḥ sātyakicoditāḥ 08,033.004c abhyardayañ jighāṃsantaḥ pattayaḥ karṇam āhave 08,033.005a te vibāhuśirastrāṇāḥ prahatāḥ karṇasāyakaiḥ 08,033.005c petuḥ pṛthivyāṃ yugapac chinnaṃ śālavanaṃ yathā 08,033.006a evaṃ yodhaśatāny ājau sahasrāṇy ayutāni ca 08,033.006c hatānīyur mahīṃ dehair yaśasāpūrayan diśaḥ 08,033.007a atha vaikartanaṃ karṇaṃ raṇe kruddham ivāntakam 08,033.007c rurudhuḥ pāṇḍupāñcālā vyādhiṃ mantrauṣadhair iva 08,033.008a sa tān pramṛdyābhyapatat punar eva yudhiṣṭhiram 08,033.008c mantrauṣadhikriyātīto vyādhir atyulbaṇo yathā 08,033.009a sa rājagṛddhibhī ruddhaḥ pāṇḍupāñcālakekayaiḥ 08,033.009c nāśakat tān atikrāntuṃ mṛtyur brahmavido yathā 08,033.010a tato yudhiṣṭhiraḥ karṇam adūrasthaṃ nivāritam 08,033.010b*0440_01 tair yodhaiḥ pramukhe vīraṃ dṛṣṭvā vivyādha sāyakaiḥ 08,033.010b*0440_02 karṇaḥ pārthaśarair viddhas tottrārdita iva dvipaḥ 08,033.010b*0440_03 pramathya sahitān vīrān yudhiṣṭhiram apīḍayat 08,033.010b*0440_04 tato yudhiṣṭhiraḥ karṇam āsādya jayatāṃ varam 08,033.010c abravīt paravīraghnaḥ krodhasaṃraktalocanaḥ 08,033.011a karṇa karṇa vṛthādṛṣṭe sūtaputra vacaḥ śṛṇu 08,033.011c sadā spardhasi saṃgrāme phalgunena yaśasvinā 08,033.011e tathāsmān bādhase nityaṃ dhārtarāṣṭramate sthitaḥ 08,033.012a yad balaṃ yac ca te vīryaṃ pradveṣo yaś ca pāṇḍuṣu 08,033.012c tat sarvaṃ darśayasvādya pauruṣaṃ mahad āsthitaḥ 08,033.012e yuddhaśraddhāṃ sa te 'dyāhaṃ vineṣyāmi mahāhave 08,033.013a evam uktvā mahārāja karṇaṃ pāṇḍusutas tadā 08,033.013c suvarṇapuṅkhair daśabhir vivyādhāyasmayaiḥ śitaiḥ 08,033.014a taṃ sūtaputro navabhiḥ pratyavidhyad ariṃdamaḥ 08,033.014c vatsadantair maheṣvāsaḥ prahasann iva bhārata 08,033.014d@009_0001 so 'vajñāya tu nirviddhaḥ sūtaputreṇa māriṣa 08,033.014d@009_0002 prajajvāla tataḥ krodhād dhaviṣeva hutāśanaḥ 08,033.014d@009_0003 tato visphārya sumahac cāpaṃ hemapariṣkṛtam 08,033.014d@009_0004 samādhatta śitaṃ bāṇaṃ girīṇām api dāraṇam 08,033.014d@009_0005 tataḥ pūrṇāyataṃ tīkṣṇaṃ yamadaṇḍanibhaṃ śaram 08,033.014d@009_0006 mumoca tvarito rājā sūtaputrajighāṃsayā 08,033.014d@009_0007 sa tu vegavatā mukto bāṇo vajrāśanisvanaḥ 08,033.014d@009_0008 viveśa sahasā karṇaṃ savye pārśve mahāratham 08,033.014d@009_0009 sa tu tena prahāreṇa pīḍitaḥ pramumoha vai 08,033.014d@009_0010 srastagātro mahābāhur dhanur utsṛjya syandane 08,033.014d@009_0011 tato hāhākṛtaṃ sarvaṃ dhārtarāṣṭrabalaṃ mahat 08,033.014d@009_0012 vivarṇamukhabhūyiṣṭhaṃ karṇaṃ dṛṣṭvā tathāgatam 08,033.014d@009_0013 siṃhanādaś ca saṃjajñe kṣveḍāḥ kilakilās tathā 08,033.014d@009_0014 pāṇḍavānāṃ mahārāja dṛṣṭvā rājñaḥ parākramam 08,033.014d@009_0015 pratilabhya tu rādheyaḥ saṃjñāṃ nāticirād iva 08,033.014d@009_0016 dadhre rājavināśāya manaḥ krūraparākramaḥ 08,033.014d@009_0017 sa hemavikṛtaṃ cāpaṃ visphārya vijayaṃ mahat 08,033.014d@009_0018 avākirad ameyātmā pāṇḍavaṃ niśitaiḥ śaraiḥ 08,033.015a tataḥ kṣurābhyāṃ pāñcālyau cakrarakṣau mahātmanaḥ 08,033.015c jaghāna samare śūraḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ 08,033.016a tāv ubhau dharmarājasya pravīrau paripārśvataḥ 08,033.016c rathābhyāśe cakāśete candrasyeva punarvasū 08,033.017a yudhiṣṭhiraḥ punaḥ karṇam avidhyat triṃśatā śaraiḥ 08,033.017c suṣeṇaṃ satyasenaṃ ca tribhis tribhir atāḍayat 08,033.018a śalyaṃ navatyā vivyādha trisaptatyā ca sūtajam 08,033.018c tāṃś cāsya goptṝn vivyādha tribhis tribhir ajihmagaiḥ 08,033.019a tataḥ prahasyādhirathir vidhunvānaḥ sa kārmukam 08,033.019c bhittvā bhallena rājānaṃ viddhvā ṣaṣṭyānadan mudā 08,033.020a tataḥ pravīrāḥ pāṇḍūnām abhyadhāvan yudhiṣṭhiram 08,033.020c sūtaputrāt parīpsantaḥ karṇam abhyardayañ śaraiḥ 08,033.021a sātyakiś cekitānaś ca yuyutsuḥ pāṇḍya eva ca 08,033.021b*0441_01 colaṃ ca cerakaṃ caiva siṃhaladvīpavāsinam 08,033.021b*0441_02 karṇo vivyādha saṃkruddho dākṣiṇātyān samantataḥ 08,033.021c dhṛṣṭadyumnaḥ śikhaṇḍī ca draupadeyāḥ prabhadrakāḥ 08,033.022a yamau ca bhīmasenaś ca śiśupālasya cātmajaḥ 08,033.022c kārūṣā matsyaśeṣāś ca kekayāḥ kāśikosalāḥ 08,033.022e ete ca tvaritā vīrā vasuṣeṇam avārayan 08,033.023a janamejayaś ca pāñcālyaḥ karṇaṃ vivyādha sāyakaiḥ 08,033.023c varāhakarṇair nārācair nālīkair niśitaiḥ śaraiḥ 08,033.023e vatsadantair vipāṭhaiś ca kṣurapraiś caṭakāmukhaiḥ 08,033.024a nānāpraharaṇaiś cograi rathahastyaśvasādinaḥ 08,033.024c sarvato 'bhyādravan karṇaṃ parivārya jighāṃsayā 08,033.025a sa pāṇḍavānāṃ pravaraiḥ sarvataḥ samabhidrutaḥ 08,033.025b*0442_01 chādyamānaiḥ śitair bāṇaiḥ svasvanāmāṅkitais tadā 08,033.025b*0442_02 na cacāla raṇe karṇo mahendro dānavair iva 08,033.025c udairayad brāhmam astraṃ śaraiḥ saṃpūrayan diśaḥ 08,033.025d*0443_01 saṃjayaḥ 08,033.025d*0443_01 nijaghāna maheṣvāsān pāñcālān ekaviṃśatim 08,033.025d*0443_02 tataḥ punar ameyātmā cedīnāṃ pravarān daśa 08,033.025d*0443_03 nyahanad bharataśreṣṭha karṇo vaikartanas tadā 08,033.025d*0443_04 tasya bāṇasahasrāṇi saṃprapannāni māriṣa 08,033.025d*0443_05 dṛśyante dikṣu sarvāsu śalabhānām iva vrajāḥ 08,033.025d*0443_06 karṇanāmāṅkitā bāṇāḥ svarṇapuṅkhāḥ sutejanāḥ 08,033.025d*0443_07 narāśvakāyān nirbhidya petur urvyāṃ samantataḥ 08,033.025d*0443_08 karṇenaikena samare cedīnāṃ pravarā rathāḥ 08,033.025d*0443_09 sṛñjayānāṃ ca sarveṣāṃ śataśo nihatā raṇe 08,033.025d*0443_10 karṇasya śarasaṃchannaṃ babhūva vipulaṃ tamaḥ 08,033.025d*0443_11 nājñāyata tataḥ kiṃ cit pareṣām ātmano 'pi vā 08,033.025d*0443_12 tasmiṃs tamasi bhūte ca kṣatriyāṇāṃ bhayaṃkare 08,033.025d*0443_13 vicacāra mahābāhur nirdahan kṣatriyān bahūn 08,033.026a tataḥ śaramahājvālo vīryoṣmā karṇapāvakaḥ 08,033.026c nirdahan pāṇḍavavanaṃ cāru paryacarad raṇe 08,033.026d*0444_01 tatas teṣāṃ mahārāja pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ 08,033.026d*0444_02 sṛñjayānāṃ ca sarveṣāṃ śataśo 'tha sahasraśaḥ 08,033.026d*0444_03 astraiḥ karṇaṃ maheṣvāṃsa samantāt paryavāraya 08,033.027a sa saṃvārya mahāstrāṇi maheṣvāso mahātmanām 08,033.027c prahasya puruṣendrasya śaraiś ciccheda kārmukam 08,033.028a tataḥ saṃdhāya navatiṃ nimeṣān nataparvaṇām 08,033.028c bibheda kavacaṃ rājño raṇe karṇaḥ śitaiḥ śaraiḥ 08,033.029a tad varma hemavikṛtaṃ rarāja nipatat tadā 08,033.029c savidyudabhraṃ savituḥ śiṣṭaṃ vātahataṃ yathā 08,033.030a tad aṅgaṃ puruṣendrasya bhraṣṭavarma vyarocata 08,033.030c ratnair alaṃkṛtaṃ divyair vyabhraṃ niśi yathā nabhaḥ 08,033.031a sa vivarmā śaraiḥ pārtho rudhireṇa samukṣitaḥ 08,033.031b*0445_01 babhāse puruṣaśreṣṭha udyann iva divākaraḥ 08,033.031b*0445_02 sa śarārpitasarvāṅgaś chinnavarmātha saṃyuge 08,033.031b*0445_03 kṣatradharmaṃ samāsthāya siṃhanādam athākarot 08,033.031b*0445_04 naditvā ca ciraṃ kālaṃ pāṇḍavo rabhaso raṇe 08,033.031c kruddhaḥ sarvāyasīṃ śaktiṃ cikṣepādhirathiṃ prati 08,033.032a tāṃ jvalantīm ivākāśe śaraiś ciccheda saptabhiḥ 08,033.032c sā chinnā bhūmim apatan maheṣvāsasya sāyakaiḥ 08,033.033a tato bāhvor lalāṭe ca hṛdi caiva yudhiṣṭhiraḥ 08,033.033c caturbhis tomaraiḥ karṇaṃ tāḍayitvā mudānadat 08,033.034a udbhinnarudhiraḥ karṇaḥ kruddhaḥ sarpa iva śvasan 08,033.034b*0446_01 jaghāna sūtaṃ pārthasya pārṣṇiṃ ca navabhiḥ śaraiḥ 08,033.034c dhvajaṃ ciccheda bhallena tribhir vivyādha pāṇḍavam 08,033.034d*0447_01 hatvā sūtaṃ ca pārthasya pṛṣṭhagopaṃ ca sāyakaiḥ 08,033.034e iṣudhī cāsya ciccheda rathaṃ ca tilaśo 'cchinat 08,033.034f*0448_01 kālavālās tu ye pārthaṃ dantavarṇāvahan hayāḥ 08,033.034f*0448_02 tair yuktaṃ ratham āsthāya prāyād rājā parāṅmukhaḥ 08,033.034f@010_0001 etasminn antare śūrāḥ pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ 08,033.034f@010_0002 vavarṣuḥ śaravarṣāṇi rādheyaṃ prati bhārata 08,033.034f@010_0003 sātyakiḥ pañcaviṃśatyā śikhaṇḍī navabhiḥ śaraiḥ 08,033.034f@010_0004 avarṣatāṃ mahārāja rādheyaṃ śatrukarśanam 08,033.034f@010_0005 śaineyaṃ tu tataḥ kruddhaḥ karṇaḥ pañcabhir āyasaiḥ 08,033.034f@010_0006 vivyādha samare rājaṃs tribhiś cānyaiḥ śilīmukhaiḥ 08,033.034f@010_0007 dakṣiṇaṃ tu bhujaṃ tasya tribhiḥ karṇo 'py avidhyata 08,033.034f@010_0008 savyaṃ ṣoḍaśabhir bāṇair yantāraṃ cāsya saptabhiḥ 08,033.034f@010_0009 athāsya caturo vāhāṃś caturbhir niśitaiḥ śaraiḥ 08,033.034f@010_0010 sūtaputro 'nayat kṣipraṃ yamasya sadanaṃ prati 08,033.034f@010_0011 apareṇātha bhallena dhanuś chittvā mahārathaḥ 08,033.034f@010_0012 sāratheḥ saśirastrāṇaṃ śiraḥ kāyād apāharat 08,033.034f@010_0013 hatāśvasūte tu rathe sthitaḥ sa śinipuṃgavaḥ 08,033.034f@010_0014 śaktiṃ cikṣepa karṇāya vaiḍūryamaṇibhūṣitām 08,033.034f@010_0015 tām āpatantīṃ sahasā dvidhā ciccheda bhārata 08,033.034f@010_0016 karṇo vai dhanvināṃ śreṣṭhas tāṃś ca sarvān avārayat 08,033.034f@010_0017 tatas tān niśitair bāṇaiḥ pāṇḍavānāṃ mahārathān 08,033.034f@010_0018 nyavārayad ameyātmā śikṣayā ca balena ca 08,033.034f@010_0019 ardayitvā śarais tāṃs tu siṃhaḥ kṣudramṛgān iva 08,033.034f@010_0020 pīḍayan dharmarājānaṃ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ 08,033.034f@010_0021 abhyadravata rādheyo dharmaputraṃ śitaiḥ śaraiḥ 08,033.035a evaṃ pārtho vyapāyāt sa nihataprārṣṭisārathiḥ 08,033.035c aśaknuvan pramukhataḥ sthātuṃ karṇasya durmanāḥ 08,033.036a tam abhidrutya rādheyaḥ skandhaṃ saṃspṛśya pāṇinā 08,033.036b*0449_01 vajracchatrāṅkuśair matsyair dhvajakūrmāmbujādibhiḥ 08,033.036b*0449_02 lakṣaṇair upapannena pāṇinā pāṇḍunandanam 08,033.036b*0449_03 pavitrīkartum ātmānaṃ skandhopari samaspṛśat 08,033.036b*0449_04 grahītum icchan sa balāt kuntīvākyaṃ ca so 'smarat 08,033.036b*0449_05 taṃ śalyaḥ prāha mā karṇa gṛhṇīthāḥ pārthivottamam 08,033.036b*0449_06 gṛhītamātro hatvā tvāṃ mā kariṣyati bhasmasāt 08,033.036c abravīt prahasan rājan kutsayann iva pāṇḍavam 08,033.037a kathaṃ nāma kule jātaḥ kṣatradharme vyavasthitaḥ 08,033.037c prajahyāt samare śatrūn prāṇān rakṣan mahāhave 08,033.038a na bhavān kṣatradharmeṣu kuśalo 'sīti me matiḥ 08,033.038c brāhme bale bhavān yuktaḥ svādhyāye yajñakarmaṇi 08,033.039a mā sma yudhyasva kaunteya mā ca vīrān samāsadaḥ 08,033.039c mā cainān apriyaṃ brūhi mā ca vraja mahāraṇam 08,033.039d*0450_01 vaktavyā māriṣānye tu na vaktavyās tu mādṛśāḥ 08,033.039d*0450_02 mādṛśān hi bruvan yuddhe etad anyac ca lapsyase 08,033.039d*0450_03 svagṛhaṃ gaccha kaunteya yatra vā keśavārjunau 08,033.039d*0450_04 na hi tvāṃ samare rājan hanyāt karṇaḥ kathaṃ cana 08,033.039d*0451_00 saṃjayaḥ 08,033.039d*0451_01 varapradānaṃ kuntyās tu karṇaḥ smṛtvā mahārathaḥ 08,033.039d*0451_02 vadhaprāptaṃ tu kaunteyaṃ nāvadhīt puruṣottamam 08,033.040a evam uktvā tataḥ pārthaṃ visṛjya ca mahābalaḥ 08,033.040c nyahanat pāṇḍavīṃ senāṃ vajrahasta ivāsurīm 08,033.040e tataḥ prāyād drutaṃ rājan vrīḍann iva janeśvaraḥ 08,033.041a atha prayāntaṃ rājānam anvayus te tadācyutam 08,033.041c cedipāṇḍavapāñcālāḥ sātyakiś ca mahārathaḥ 08,033.041e draupadeyās tathā śūrā mādrīputrau ca pāṇḍavau 08,033.042a tato yudhiṣṭhirānīkaṃ dṛṣṭvā karṇaḥ parāṅmukham 08,033.042c kurubhiḥ sahito vīraiḥ pṛṣṭhagaiḥ pṛṣṭham anvayāt 08,033.043a śaṅkhabherīninādaiś ca kārmukāṇāṃ ca nisvanaiḥ 08,033.043c babhūva dhārtarāṣṭrāṇāṃ siṃhanādaravas tadā 08,033.044a yudhiṣṭhiras tu kauravya ratham āruhya satvaraḥ 08,033.044c śrutakīrter mahārāja dṛṣṭavān karṇavikramam 08,033.045a kālyamānaṃ balaṃ dṛṣṭvā dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ 08,033.045c tān yodhān abravīt kruddho hatainaṃ vai sahasraśaḥ 08,033.046a tato rājñābhyanujñātāḥ pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ 08,033.046c bhīmasenamukhāḥ sarve putrāṃs te pratyupādravan 08,033.047a abhavat tumulaḥ śabdo yodhānāṃ tatra bhārata 08,033.047c hastyaśvarathapattīnāṃ śastrāṇāṃ ca tatas tataḥ 08,033.047d*0452_01 udgataḥ pratisṛṣṭānāṃ śastrāṇāṃ ca tatas tataḥ 08,033.048a uttiṣṭhata praharata praitābhipatateti ca 08,033.048c iti bruvāṇā anyonyaṃ jaghnur yodhā raṇājire 08,033.049a abhracchāyeva tatrāsīc charavṛṣṭibhir ambare 08,033.049c samāvṛttair naravarair nighnadbhir itaretaram 08,033.050a vipatākādhvajacchatrā vyaśvasūtāyudhā raṇe 08,033.050c vyaṅgāṅgāvayavāḥ petuḥ kṣitau kṣīṇā hateśvarāḥ 08,033.051a pravarāṇīva śailānāṃ śikharāṇi dvipottamāḥ 08,033.051b*0453_01 pralutvā vīra śailānāṃ śikharāṇi dvipopamāḥ 08,033.051c sārohā nihatāḥ petur vajrabhinnā ivādrayaḥ 08,033.052a chinnabhinnaviparyastair varmālaṃkāravigrahaiḥ 08,033.052c sārohās turagāḥ petur hatavīrāḥ sahasraśaḥ 08,033.053a vipraviddhāyudhāṅgāś ca dviradāśvarathair hatāḥ 08,033.053c prativīraiś ca saṃmarde pattisaṃghāḥ sahasraśaḥ 08,033.054a viśālāyatatāmrākṣaiḥ padmendusadṛśānanaiḥ 08,033.054c śirobhir yuddhaśauṇḍānāṃ sarvataḥ saṃstṛtā mahī 08,033.055a tathā tu vitate vyomni nisvanaṃ śuśruvur janāḥ 08,033.055c vimānair apsaraḥsaṃghair gītavāditranisvanaiḥ 08,033.056a hatān kṛttān abhimukhān vīrān vīraiḥ sahasraśaḥ 08,033.056c āropyāropya gacchanti vimāneṣv apsarogaṇāḥ 08,033.056d*0454_01 tavāyaṃ na tavaivāyaṃ mamāyam iti vallabhaḥ 08,033.056d*0455_01 pariṣvakto vijānāti nārībhir uparisthitaḥ 08,033.056d*0455_02 iti bāhulatāpāśapāśino divyarūpiṇaḥ 08,033.056d*0455_03 samādhāyāpsaraḥsaṃghā nānāyānair divaṃ yayuḥ 08,033.057a tad dṛṣṭvā mahad āścaryaṃ pratyakṣaṃ svargalipsayā 08,033.057c prahṛṣṭamanasaḥ śūrāḥ kṣipraṃ jagmuḥ parasparam 08,033.058a rathino rathibhiḥ sārdhaṃ citraṃ yuyudhur āhave 08,033.058c pattayaḥ pattibhir nāgā nāgaiḥ saha hayair hayāḥ 08,033.059a evaṃ pravṛtte saṃgrāme gajavājijanakṣaye 08,033.059c sainye ca rajasā vyāpte sve svāñ jaghnuḥ pare parān 08,033.060a kacākaci babhau yuddhaṃ dantādanti nakhānakhi 08,033.060c muṣṭiyuddhaṃ niyuddhaṃ ca dehapāpmavināśanam 08,033.061a tathā vartati saṃgrāme gajavājijanakṣaye 08,033.061c narāśvagajadehebhyaḥ prasṛtā lohitāpagā 08,033.061e narāśvagajadehān sā vyuvāha patitān bahūn 08,033.062a narāśvagajasaṃbādhe narāśvagajasādinām 08,033.062c lohitodā mahāghorā nadī lohitakardamā 08,033.062e narāśvagajadehān sā vahantī bhīrubhīṣaṇī 08,033.063a tasyāḥ paramapāraṃ ca vrajanti vijayaiṣiṇaḥ 08,033.063c gādhena ca plavantaś ca nimajjyonmajjya cāpare 08,033.064a te tu lohitadigdhāṅgā raktavarmāyudhāmbarāḥ 08,033.064c sasnus tasyāṃ papuś cāsṛṅ mamluś ca bharatarṣabha 08,033.065a rathān aśvān narān nāgān āyudhābharaṇāni ca 08,033.065c vasanāny atha varmāṇi hanyamānān hatān api 08,033.065e bhūmiṃ khaṃ dyāṃ diśaś caiva prāyaḥ paśyāma lohitam 08,033.066a lohitasya tu gandhena sparśena ca rasena ca 08,033.066c rūpeṇa cātiriktena śabdena ca visarpatā 08,033.066e viṣādaḥ sumahān āsīt prāyaḥ sainyasya bhārata 08,033.067a tat tu viprahataṃ sainyaṃ bhīmasenamukhais tava 08,033.067c bhūyaḥ samādravan vīrāḥ sātyakipramukhā rathāḥ 08,033.068a teṣām āpatatāṃ vegam aviṣahya mahātmanām 08,033.068c putrāṇāṃ te mahat sainyam āsīd rājan parāṅmukham 08,033.069a tat prakīrṇarathāśvebhaṃ naravājisamākulam 08,033.069c vidhvastacarmakavacaṃ praviddhāyudhakārmukam 08,033.070a vyadravat tāvakaṃ sainyaṃ loḍyamānaṃ samantataḥ 08,033.070c siṃhārditaṃ mahāraṇye yathā gajakulaṃ tathā 08,034.001 saṃjaya uvāca 08,034.001a tān abhidravato dṛṣṭvā pāṇḍavāṃs tāvakaṃ balam 08,034.001b*0456_01 duryodhano mahārāja vārayām āsa sarvaśaḥ 08,034.001b*0456_02 yodhāṃś ca svabalaṃ caiva samantād bharatarṣabha 08,034.001c krośatas tava putrasya na sma rājan nyavartata 08,034.002a tataḥ pakṣāt prapakṣāc ca prapakṣaiś cāpi dakṣiṇāt 08,034.002c udastaśastrāḥ kuravo bhīmam abhyadravan raṇe 08,034.003a karṇo 'pi dṛṣṭvā dravato dhārtarāṣṭrān parāṅmukhān 08,034.003b*0457_01 madrarājam uvācedaṃ yāhi bhīmarathaṃ prati 08,034.003b*0457_02 evam uktaś ca karṇena śalyo madrādhipas tadā 08,034.003c haṃsavarṇān hayāgryāṃs tān praiṣīd yatra vṛkodaram 08,034.004a te preṣitā mahārāja śalyenāhavaśobhinā 08,034.004c bhīmasenarathaṃ prāpya samasajjanta vājinaḥ 08,034.005a dṛṣṭvā karṇaṃ samāyāntaṃ bhīmaḥ krodhasamanvitaḥ 08,034.005c matiṃ dadhre vināśāya karṇasya bharatarṣabha 08,034.006a so 'bravīt sātyakiṃ vīraṃ dhṛṣṭadyumnaṃ ca pārṣatam 08,034.006c enaṃ rakṣata rājānaṃ dharmātmānaṃ yudhiṣṭhiram 08,034.006e saṃśayān mahato muktaṃ kathaṃ cit prekṣato mama 08,034.007a agrato me kṛto rājā chinnasarvaparicchadaḥ 08,034.007c duryodhanasya prītyarthaṃ rādheyena durātmanā 08,034.008a antam adya kariṣyāmi tasya duḥkhasya pārṣata 08,034.008c hantā vāsmi raṇe karṇaṃ sa vā māṃ nihaniṣyati 08,034.008e saṃgrāmeṇa sughoreṇa satyam etad bravīmi vaḥ 08,034.009a rājānam adya bhavatāṃ nyāsabhūtaṃ dadāmi vai 08,034.009c asya saṃrakṣaṇe sarve yatadhvaṃ vigatajvarāḥ 08,034.010a evam uktvā mahābāhuḥ prāyād ādhirathiṃ prati 08,034.010c siṃhanādena mahatā sarvāḥ saṃnādayan diśaḥ 08,034.011a dṛṣṭvā tvaritam āyāntaṃ bhīmaṃ yuddhābhinandinam 08,034.011c sūtaputram athovāca madrāṇām īśvaro vibhuḥ 08,034.012a paśya karṇa mahābāhuṃ kruddhaṃ pāṇḍavanandanam 08,034.012c dīrghakālārjitaṃ krodhaṃ moktukāmaṃ tvayi dhruvam 08,034.013a īdṛśaṃ nāsya rūpaṃ me dṛṣṭapūrvaṃ kadā cana 08,034.013c abhimanyau hate karṇa rākṣase vā ghaṭotkace 08,034.014a trailokyasya samastasya śaktaḥ kruddho nivāraṇe 08,034.014c bibharti yādṛśaṃ rūpaṃ kālāgnisadṛśaṃ śubham 08,034.015a iti bruvati rādheyaṃ madrāṇām īśvare nṛpa 08,034.015c abhyavartata vai karṇaṃ krodhadīpto vṛkodaraḥ 08,034.016a tathāgataṃ tu saṃprekṣya bhīmaṃ yuddhābhinandinam 08,034.016c abravīd vacanaṃ śalyaṃ rādheyaḥ prahasann iva 08,034.017a yad uktaṃ vacanaṃ me 'dya tvayā madrajaneśvara 08,034.017c bhīmasenaṃ prati vibho tat satyaṃ nātra saṃśayaḥ 08,034.018a eṣa śūraś ca vīraś ca krodhanaś ca vṛkodaraḥ 08,034.018c nirapekṣaḥ śarīre ca prāṇataś ca balādhikaḥ 08,034.019a ajñātavāsaṃ vasatā virāṭanagare tadā 08,034.019c draupadyāḥ priyakāmena kevalaṃ bāhusaṃśrayāt 08,034.019e gūḍhabhāvaṃ samāśritya kīcakaḥ sagaṇo hataḥ 08,034.020a so 'dya saṃgrāmaśirasi saṃnaddhaḥ krodhamūrcchitaḥ 08,034.020c kiṃkarodyatadaṇḍena mṛtyunāpi vrajed raṇam 08,034.021a cirakālābhilaṣito mamāyaṃ tu manorathaḥ 08,034.021c arjunaṃ samare hanyāṃ māṃ vā hanyād dhanaṃjayaḥ 08,034.021e sa me kadā cid adyaiva bhaved bhīmasamāgamāt 08,034.021f*0458_01 saṃśayaḥ sumahāñ śalya prāpya bhīmam ariṃdamam 08,034.022a nihate bhīmasene tu yadi vā virathīkṛte 08,034.022c abhiyāsyati māṃ pārthas tan me sādhu bhaviṣyati 08,034.022e atra yan manyase prāptaṃ tac chīghraṃ saṃpradhāraya 08,034.022f*0459_01 bhīmasenaṃ samāsādya mayā śakyaṃ nivartitum 08,034.022f*0459_02 mūrtimantam ahaṃ manye mārutiṃ marutāṃ patim 08,034.022f*0459_03 yudhiṣṭhiraṃ bhīmam ihātha śaknuyāṃ 08,034.022f*0459_04 yamau tathā daṇḍadharaṃ yamaprabham 08,034.022f*0459_05 tair eva naḥ sukhakaram āhavo 'stu 08,034.022f*0459_06 vrajāmi bībhatsum ahaṃ gadādharam 08,034.023a etac chrutvā tu vacanaṃ rādheyasya mahātmanaḥ 08,034.023c uvāca vacanaṃ śalyaḥ sūtaputraṃ tathāgatam 08,034.024a abhiyāsi mahābāho bhīmasenaṃ mahābalam 08,034.024c nirasya bhīmasenaṃ tu tataḥ prāpsyasi phalgunam 08,034.024d*0460_01 nirapekṣaś ca yudhyasva śaktiṃ svāṃ saṃpradarśayan 08,034.025a yas te kāmo 'bhilaṣitaś cirāt prabhṛti hṛdgataḥ 08,034.025c sa vai saṃpatsyate karṇa satyam etad bravīmi te 08,034.026a evam ukte tataḥ karṇaḥ śalyaṃ punar abhāṣata 08,034.026c hantāham arjunaṃ saṃkhye māṃ vā hantā dhanaṃjayaḥ 08,034.026d*0461_01 evam uktvā tato rājan rādheyo rathināṃ varaḥ 08,034.026e yuddhe manaḥ samādhāya yāhi yāhīty acodayat 08,034.027a tataḥ prāyād rathenāśu śalyas tatra viśāṃ pate 08,034.027c yatra bhīmo maheṣvāso vyadrāvayata vāhinīm 08,034.028a tatas tūryaninādaś ca bherīṇāṃ ca mahāsvanaḥ 08,034.028c udatiṣṭhata rājendra karṇabhīmasamāgame 08,034.029a bhīmaseno 'tha saṃkruddhas tava sainyaṃ durāsadam 08,034.029c nārācair vimalais tīkṣṇair diśaḥ prādrāvayad balī 08,034.030a sa saṃnipātas tumulo bhīmarūpo viśāṃ pate 08,034.030c āsīd raudro mahārāja karṇapāṇḍavayor mṛdhe 08,034.030e tato muhūrtād rājendra pāṇḍavaḥ karṇam ādravat 08,034.030e*0462_01 **** **** nātikṛcchrād dhasann iva 08,034.030e*0462_02 bhīmaseno mahābāhuḥ 08,034.031a tam āpatantaṃ saṃprekṣya karṇo vaikartano vṛṣaḥ 08,034.031c ājaghānorasi kruddho nārācena stanāntare 08,034.031e punaś cainam ameyātmā śaravarṣair avākirat 08,034.032a sa viddhaḥ sūtaputreṇa chādayām āsa patribhiḥ 08,034.032c vivyādha niśitaiḥ karṇa navabhir nataparvabhiḥ 08,034.033a tasya karṇo dhanurmadhye dvidhā ciccheda patriṇā 08,034.033c atha taṃ chinnadhanvānam abhyavidhyat stanāntare 08,034.033e nārācena sutīkṣṇena sarvāvaraṇabhedinā 08,034.034a so 'nyat kārmukam ādāya sūtaputraṃ vṛkodaraḥ 08,034.034c rājan marmasu marmajño viddhvā suniśitaiḥ śaraiḥ 08,034.034e nanāda balavan nādaṃ kampayann iva rodasī 08,034.035a taṃ karṇaḥ pañcaviṃśatyā nārācānāṃ samārdayat 08,034.035c madotkaṭaṃ vane dṛptam ulkābhir iva kuñjaram 08,034.036a tataḥ sāyakabhinnāṅgaḥ pāṇḍavaḥ krodhamūrcchitaḥ 08,034.036c saṃrambhāmarṣatāmrākṣaḥ sūtaputravadhecchayā 08,034.037a sa kārmuke mahāvegaṃ bhārasādhanam uttamam 08,034.037c girīṇām api bhettāraṃ sāyakaṃ samayojayat 08,034.038a vikṛṣya balavac cāpam ā karṇād atimārutiḥ 08,034.038c taṃ mumoca maheṣvāsaḥ kruddhaḥ karṇajighāṃsayā 08,034.039a sa visṛṣṭo balavatā bāṇo vajrāśanisvanaḥ 08,034.039c adārayad raṇe karṇaṃ vajravega ivācalam 08,034.040a sa bhīmasenābhihato sūtaputraḥ kurūdvaha 08,034.040c niṣasāda rathopasthe visaṃjñaḥ pṛtanāpatiḥ 08,034.040d*0463_01 rudhireṇāvasiktāṅgo gatāsuvad ariṃdamaḥ 08,034.040d@011_0001 etasminn antare dṛṣṭvā madrarājo vṛkodaram 08,034.040d@011_0002 jihvāṃ chettuṃ samāyāntaṃ sāntvayann idam abravīt 08,034.040d@011_0003 bhīmasena mahābāho yat tvā vakṣyāmi tac chṛṇu 08,034.040d@011_0004 vacanaṃ hetusaṃpannaṃ śrutvā caitat tathā kuru 08,034.040d@011_0005 arjunena pratijñāto vadhaḥ karṇasya śuṣmiṇaḥ 08,034.040d@011_0006 bhīma uvāca 08,034.040d@011_0006 tāṃ tathā kuru bhadraṃ te pratijñāṃ savyasācinaḥ 08,034.040d@011_0007 dṛḍhavratatvaṃ pārthasya jānāmi nṛpasattama 08,034.040d@011_0008 rājñas tu dharṣaṇaṃ pāpaḥ kṛtavān mama saṃnidhau 08,034.040d@011_0009 tataḥ krodhābhibhūtena śeṣaṃ na gaṇitaṃ mayā 08,034.040d@011_0010 patite cāpi rādheye na me manyuḥ śamaṃ gataḥ 08,034.040d@011_0011 jihvoddharaṇam evāsya prāptakālaṃ mataṃ mama 08,034.040d@011_0012 anena tu nṛśaṃsena samaveteṣu rājasu 08,034.040d@011_0013 asmākaṃ śṛṇvatāṃ kṛṣṇā yāni vākyāni mātula 08,034.040d@011_0014 asahyāni ca nīcena bahūni śrāvitāni bhoḥ 08,034.040d@011_0015 nūnaṃ te tat parijñātaṃ dūrasthasyāpi pārthiva 08,034.040d@011_0016 chedanaṃ cāsya jihvāyās tad evākāṅkṣitaṃ mayā 08,034.040d@011_0017 rājñas tu priyakāmena kālo 'yaṃ paripālitaḥ 08,034.040d@011_0018 bhavatā tu yad ukto 'smi vākyaṃ hetvarthasaṃhitam 08,034.040d@011_0019 tad gṛhītaṃ mahārāja kaṭukastham ivauṣadham 08,034.040d@011_0020 hīnapratijño bībhatsur na hi jīveta karhi cit 08,034.040d@011_0021 asmin vinaṣṭe naṣṭāḥ smaḥ sarva eva sakeśavāḥ 08,034.040d@011_0022 adya caiva nṛśaṃsātmā pāpaḥ pāpakṛtāṃ varaḥ 08,034.040d@011_0023 gamiṣyati parābhāvaṃ dṛṣṭamātraḥ kirīṭinā 08,034.040d@011_0024 yudhiṣṭhirasya kopena pūrvaṃ dagdho nṛśaṃsakṛt 08,034.040d@011_0025 tvayā saṃrakṣitas tv adya matsamīpād upāyataḥ 08,034.041a tato madrādhipo dṛṣṭvā visaṃjñaṃ sūtanandanam 08,034.041c apovāha rathenājau karṇam āhavaśobhinam 08,034.042a tataḥ parājite karṇe dhārtarāṣṭrīṃ mahācamūm 08,034.042c vyadrāvayad bhīmaseno yathendro dānavīṃ camūm 08,035.001 dhṛtarāṣṭra uvāca 08,035.001a suduṣkaram idaṃ karma kṛtaṃ bhīmena saṃjaya 08,035.001c yena karṇo mahābāhū rathopasthe nipātitaḥ 08,035.002a karṇo hy eko raṇe hantā sṛñjayān pāṇḍavaiḥ saha 08,035.002c iti duryodhanaḥ sūta prābravīn māṃ muhur muhuḥ 08,035.003a parājitaṃ tu rādheyaṃ dṛṣṭvā bhīmena saṃyuge 08,035.003c tataḥ paraṃ kim akarot putro duryodhano mama 08,035.004 saṃjaya uvāca 08,035.004a vibhrāntaṃ prekṣya rādheyaṃ sūtaputraṃ mahāhave 08,035.004c mahatyā senayā rājan sodaryān samabhāṣata 08,035.005a śīghraṃ gacchata bhadraṃ vo rādheyaṃ parirakṣata 08,035.005c bhīmasenabhayāgādhe majjantaṃ vyasanārṇave 08,035.006a te tu rājñā samādiṣṭā bhīmasenajighāṃsavaḥ 08,035.006c abhyavartanta saṃkruddhāḥ pataṃgā iva pāvakam 08,035.007a śrutāyur durdharaḥ krātho vivitsur vikaṭaḥ samaḥ 08,035.007c niṣaṅgī kavacī pāśī tathā nandopanandakau 08,035.008a duṣpradharṣaḥ subāhuś ca vātavegasuvarcasau 08,035.008c dhanurgrāho durmadaś ca tathā sattvasamaḥ sahaḥ 08,035.009a ete rathaiḥ parivṛtā vīryavanto mahābalāḥ 08,035.009c bhīmasenaṃ samāsādya samantāt paryavārayan 08,035.009e te vyamuñcañ śaravrātān nānāliṅgān samantataḥ 08,035.010a sa tair abhyardyamānas tu bhīmaseno mahābalaḥ 08,035.010c teṣām āpatatāṃ kṣipraṃ sutānāṃ te narādhipa 08,035.010e rathaiḥ pañcāśatā sārdhaṃ pañcāśan nyahanad rathān 08,035.011a vivitsos tu tataḥ kruddho bhallenāpāharac chiraḥ 08,035.011c sakuṇḍalaśirastrāṇaṃ pūrṇacandropamaṃ tadā 08,035.011d*0464_01 aśobhata mahārāja pūrṇacandra ivāmbare 08,035.011e bhīmena ca mahārāja sa papāta hato bhuvi 08,035.012a taṃ dṛṣṭvā nihataṃ śūraṃ bhrātaraḥ sarvataḥ prabho 08,035.012c abhyadravanta samare bhīmaṃ bhīmaparākramam 08,035.013a tato 'parābhyāṃ bhallābhyāṃ putrayos te mahāhave 08,035.013c jahāra samare prāṇān bhīmo bhīmaparākramaḥ 08,035.014a tau dharām anvapadyetāṃ vātarugṇāv iva drumau 08,035.014c vikaṭaś ca samaś cobhau devagarbhasamau nṛpa 08,035.015a tatas tu tvarito bhīmaḥ krāthaṃ ninye yamakṣayam 08,035.015c nārācena sutīkṣṇena sa hato nyapatad bhuvi 08,035.016a hāhākāras tatas tīvraḥ saṃbabhūva janeśvara 08,035.016c vadhyamāneṣu te rājaṃs tadā putreṣu dhanviṣu 08,035.017a teṣāṃ saṃlulite sainye bhīmaseno mahābalaḥ 08,035.017c nandopanandau samare prāpayad yamasādanam 08,035.018a tatas te prādravan bhītāḥ putrās te vihvalīkṛtāḥ 08,035.018c bhīmasenaṃ raṇe dṛṣṭvā kālāntakayamopamam 08,035.019a putrāṃs te nihatān dṛṣṭvā sūtaputro mahāmanāḥ 08,035.019c haṃsavarṇān hayān bhūyaḥ prāhiṇod yatra pāṇḍavaḥ 08,035.020a te preṣitā mahārāja madrarājena vājinaḥ 08,035.020c bhīmasenarathaṃ prāpya samasajjanta vegitāḥ 08,035.021a sa saṃnipātas tumulo ghorarūpo viśāṃ pate 08,035.021c āsīd raudro mahārāja karṇapāṇḍavayor mṛdhe 08,035.022a dṛṣṭvā mama mahārāja tau sametau mahārathau 08,035.022c āsīd buddhiḥ kathaṃ nūnam etad adya bhaviṣyati 08,035.022d*0465_01 ājaghne bahubhir bāṇair dhvajam ekeṣuṇāhanat 08,035.022d*0465_02 sārathiṃ cāsya bhallena preṣayām āsa mṛtyave 08,035.022d*0466_01 chittvā ca kārmukaṃ tūrṇaṃ pāṇḍavasyāśu patriṇā 08,035.022d@012_0001 tato bhīmo raṇaślāghī chādayām āsa patribhiḥ 08,035.022d@012_0002 karṇaṃ raṇe mahārāja putrāṇāṃ tava paśyatām 08,035.022d@012_0003 tataḥ karṇo bhṛśaṃ kruddho bhīmaṃ navabhir āyasaiḥ 08,035.022d@012_0004 vivyādha paramāstrajño bhallaiḥ saṃnataparvabhiḥ 08,035.022d@012_0005 āhataḥ sa mahābāhur bhīmo bhīmaparākramaḥ 08,035.022d@012_0006 ākarṇapūrṇair viśikhaiḥ karṇaṃ vivyādha saptabhiḥ 08,035.022d@012_0007 tataḥ karṇo mahārāja āśīviṣa iva śvasan 08,035.022d@012_0008 śaravarṣeṇa mahatā chādayām āsa pāṇḍavam 08,035.022d@012_0009 bhīmo 'pi taṃ śaravrātaiś chādayitvā mahāratham 08,035.022d@012_0010 paśyatāṃ kauraveyāṇāṃ vinanarda mahābalaḥ 08,035.022d@012_0011 tataḥ karṇo bhṛśaṃ kruddho dṛḍham ādāya kārmukam 08,035.022d@012_0012 bhīmaṃ vivyādha daśabhiḥ kaṅkapatraiḥ śilāśitaiḥ 08,035.022d@012_0013 kārmukaṃ cāsya ciccheda bhallena niśitena ca 08,035.022d@012_0014 tato bhīmo mahābāhur hemapaṭṭavibhūṣitam 08,035.022d@012_0015 parighaṃ ghoram ādāya mṛtyudaṇḍam ivāparam 08,035.022d@012_0016 karṇasya nidhanākāṅkṣī cikṣepātibalo nadan 08,035.022d@012_0017 tam āpatantaṃ parighaṃ vajrāśanisamasvanam 08,035.022d@012_0018 ciccheda bahudhā karṇaḥ śarair āśīviṣopamaiḥ 08,035.022d@012_0019 tataḥ kārmukam ādāya bhīmo dṛḍhataraṃ tadā 08,035.022d@012_0020 chādayām āsa viśikhaiḥ karṇaṃ parabalārdanam 08,035.022d@012_0021 tato yuddham abhūd ghoraṃ karṇapāṇḍavayor mṛdhe 08,035.022d@012_0022 harīndrayor iva muhuḥ parasparavadhaiṣiṇoḥ 08,035.022d@012_0023 tataḥ karṇo mahārāja bhīmasenaṃ tribhiḥ śaraiḥ 08,035.022d@012_0024 ākarṇamūlaṃ vivyādha dṛḍham āyamya kārmukam 08,035.022d@012_0025 so 'tividdho maheṣvāsaḥ karṇena balināṃ varaḥ 08,035.022d@012_0026 ghoram ādatta viśikhaṃ karṇakāyāvadāraṇam 08,035.022d@012_0027 tasya bhittvā tanutrāṇaṃ bhittvā kāyaṃ ca sāyakaḥ 08,035.022d@012_0028 prāviśad dharaṇīṃ rājan valmīkam iva pannagaḥ 08,035.022d@012_0029 sa tenātiprahāreṇa vyathito vihvalann iva 08,035.022d@012_0030 saṃcacāla rathe karṇaḥ kṣitikampe yathācalaḥ 08,035.022d@012_0031 tataḥ karṇo mahārāja roṣāmarṣasamanvitaḥ 08,035.022d@012_0032 pāṇḍavaṃ pañcaviṃśatyā nārācānāṃ samārpayat 08,035.023a tato muhūrtād rājendra nātikṛcchrād dhasann iva 08,035.023c virathaṃ bhīmakarmāṇaṃ bhīmaṃ karṇaś cakāra ha 08,035.024a viratho bharataśreṣṭhaḥ prahasann anilopamaḥ 08,035.024b*0467_01 tato 'marṣī mahātejā viratho rathināṃ varaḥ 08,035.024c gadāhasto mahābāhur apatat syandanottamāt 08,035.024d*0468_01 avaplutya ca vegena tava sainyaṃ viśāṃ pate 08,035.024d*0468_02 vyadhamad gadayā bhīmaḥ śaran meghān ivānilaḥ 08,035.024d*0469_01 gadayā ca mahārāja karṇasya rathakūbaram 08,035.024d*0469_02 pothayām āsa saṃkruddhaḥ samare śatrutāpanaḥ 08,035.024d*0470_01 sa krodhavaśam āpannaḥ pāṇḍuputraḥ pratāpavān 08,035.024d*0470_02 vidrāvya gadayā vīras tava putrān mahāhave 08,035.024d*0471_01 karṇaṃ śalyaṃ ca yugapad gadayā prahasann iva 08,035.024d*0471_02 apātayad rathopasthe nihatya vinanāda ha 08,035.025a nāgān saptaśatān rājann īṣādantān prahāriṇaḥ 08,035.025c vyadhamat sahasā bhīmaḥ kruddharūpaḥ paraṃtapaḥ 08,035.026a dantaveṣṭeṣu netreṣu kambheṣu sa kaṭeṣu ca 08,035.026c marmasv api ca marmajño ninadan vyadhamad bhṛśam 08,035.026d*0472_01 te 'bhyarditā mārutinā vinadanto bhṛśāturāḥ 08,035.027a tatas te prādravan bhītāḥ pratīpaṃ prahitāḥ punaḥ 08,035.027c mahāmātrais tam āvavrur meghā iva divākaram 08,035.028a tān sa saptaśatān nāgān sārohāyudhaketanān 08,035.028c bhūmiṣṭho gadayā jaghne śaranmeghān ivānilaḥ 08,035.029a tataḥ subalaputrasya nāgān atibalān punaḥ 08,035.029c pothayām āsa kaunteyo dvāpañcāśatam āhave 08,035.030a tathā rathaśataṃ sāgraṃ pattīṃś ca śataśo 'parān 08,035.030c nyahanat pāṇḍavo yuddhe tāpayaṃs tava vāhinīm 08,035.031a pratāpyamānaṃ sūryeṇa bhīmena ca mahātmanā 08,035.031c tava sainyaṃ saṃcukoca carma vahnigataṃ yathā 08,035.032a te bhīmabhayasaṃtrastās tāvakā bharatarṣabha 08,035.032c vihāya samare bhīmaṃ dudruvur vai diśo daśa 08,035.033a rathāḥ pañcaśatāś cānye hrādinaś carmavarmiṇaḥ 08,035.033c bhīmam abhyadravaṃs tūrṇaṃ śarapūgaiḥ samantataḥ 08,035.034a tān sasūtarathān sarvān sapatākādhvajāyudhān 08,035.034c pothayām āsa gadayā bhīmo viṣṇur ivāsurān 08,035.035a tataḥ śakuninirdiṣṭāḥ sādinaḥ śūrasaṃmatāḥ 08,035.035c trisāhasrā yayur bhīmaṃ śaktyṛṣṭiprāsapāṇayaḥ 08,035.036a tān pratyudgamya yavanān aśvārohān varārihā 08,035.036c vicaran vividhān mārgān ghātayām āsa pothayan 08,035.037a teṣām āsīn mahāñ śabdas tāḍitānāṃ ca sārvaśaḥ 08,035.037c asibhiś chidyamānānāṃ naḍānām iva bhārata 08,035.038a evaṃ subalaputrasya trisāhasrān hayottamān 08,035.038c hatvānyaṃ ratham āsthāya kruddho rādheyam abhyayāt 08,035.039a karṇo 'pi samare rājan dharmaputram ariṃdamam 08,035.039c śaraiḥ pracchādayām āsa sārathiṃ cāpy apātayat 08,035.040a tataḥ saṃpradrutaṃ saṃkhye rathaṃ dṛṣṭvā mahārathaḥ 08,035.040c anvadhāvat kiran bāṇaiḥ kaṅkapatrair ajihmagaiḥ 08,035.041a rājānam abhi dhāvantaṃ śarair āvṛtya rodasī 08,035.041c kruddhaḥ pracchādayām āsa śarajālena mārutiḥ 08,035.042a saṃnivṛttas tatas tūrṇaṃ rādheyaḥ śatrukarśanaḥ 08,035.042c bhīmaṃ pracchādayām āsa samantān niśitaiḥ śaraiḥ 08,035.043a bhīmasenarathavyagraṃ karṇaṃ bhārata sātyakiḥ 08,035.043c abhyardayad ameyātmā pārṣṇigrahaṇakāraṇāt 08,035.043e abhyavartata karṇas tam ardito 'pi śarair bhṛśam 08,035.044a tāv anyonyaṃ samāsādya vṛṣabhau sarvadhanvinām 08,035.044c visṛjantau śarāṃś citrān vibhrājetāṃ manasvinau 08,035.045a tābhyāṃ viyati rājendra vitataṃ bhīmadarśanam 08,035.045c krauñcapṛṣṭhāruṇaṃ raudraṃ bāṇajālaṃ vyadṛśyata 08,035.046a naiva sūryaprabhāṃ khaṃ vā na diśaḥ pradiśaḥ kutaḥ 08,035.046c prājñāsiṣma vayaṃ tābhyāṃ śarair muktaiḥ sahasraśaḥ 08,035.047a madhyāhne tapato rājan bhāskarasya mahāprabhāḥ 08,035.047c hṛtāḥ sarvāḥ śaraughais taiḥ karṇamādhavayos tadā 08,035.048a saubalaṃ kṛtavarmāṇaṃ drauṇim ādhirathiṃ kṛpam 08,035.048c saṃsaktān pāṇḍavair dṛṣṭvā nivṛttāḥ kuravaḥ punaḥ 08,035.049a teṣām āpatatāṃ śabdas tīvra āsīd viśāṃ pate 08,035.049c uddhūtānāṃ yathā vṛṣṭyā sāgarāṇāṃ bhayāvahaḥ 08,035.050a te sene bhṛśasaṃvigne dṛṣṭvānyonyaṃ mahāraṇe 08,035.050c harṣeṇa mahatā yukte parigṛhya parasparam 08,035.051a tataḥ pravavṛte yuddhaṃ madhyaṃ prāpte divākare 08,035.051c yādṛśaṃ na kadā cid dhi dṛṣṭapūrvaṃ na ca śrutam 08,035.052a balaughas tu samāsādya balaughaṃ sahasā raṇe 08,035.052c upāsarpata vegena jalaugha iva sāgaram 08,035.053a āsīn ninādaḥ sumahān balaughānāṃ parasparam 08,035.053c garjatāṃ sāgaraughāṇāṃ yathā syān nisvano mahān 08,035.054a te tu sene samāsādya vegavatyau parasparam 08,035.054b*0473_01 upāsarpata vegena anyonyena narādhipa 08,035.054c ekībhāvam anuprāpte nadyāv iva samāgame 08,035.055a tataḥ pravavṛte yuddhaṃ ghorarūpaṃ viśāṃ pate 08,035.055b*0474_01 harṣeṇa mahatā yuktaiḥ kurupāṇḍavasainikaiḥ 08,035.055c kurūṇāṃ pāṇḍavānāṃ ca lipsatāṃ sumahad yaśaḥ 08,035.056a kurūṇāṃ garjatāṃ tatra avicchedakṛtā giraḥ 08,035.056c śrūyante vividhā rājan nāmāny uddiśya bhārata 08,035.057a yasya yad dhi raṇe nyaṅgaṃ pitṛto mātṛto 'pi vā 08,035.057c karmataḥ śīlato vāpi sa tac chrāvayate yudhi 08,035.058a tān dṛṣṭvā samare śūrāṃs tarjayānān parasparam 08,035.058c abhavan me matī rājan naiṣām astīti jīvitam 08,035.059a teṣāṃ dṛṣṭvā tu kruddhānāṃ vapūṃṣy amitatejasām 08,035.059c abhavan me bhayaṃ tīvraṃ katham etad bhaviṣyati 08,035.060a tatas te pāṇḍavā rājan kauravāś ca mahārathāḥ 08,035.060c tatakṣuḥ sāyakais tīkṣṇair nighnanto hi parasparam 08,036.001 saṃjaya uvāca 08,036.001a kṣatriyās te mahārāja parasparavadhaiṣiṇaḥ 08,036.001c anyonyaṃ samare jaghnuḥ kṛtavairāḥ parasparam 08,036.002a rathaughāś ca hayaughāś ca naraughāś ca samantataḥ 08,036.002c gajaughāś ca mahārāja saṃsaktāḥ sma parasparam 08,036.003a gadānāṃ parighāṇāṃ ca kaṇapānāṃ ca sarpatām 08,036.003c prāsānāṃ bhiṇḍipālānāṃ bhuśuṇḍīnāṃ ca sarvaśaḥ 08,036.004a saṃpātaṃ cānvapaśyāma saṃgrāme bhṛśadāruṇe 08,036.004c śalabhā iva saṃpetuḥ samantāc charavṛṣṭayaḥ 08,036.005a nāgā nāgān samāsādya vyadhamanta parasparam 08,036.005c hayā hayāṃś ca samare rathino rathinas tathā 08,036.005e pattayaḥ pattisaṃghaiś ca hayasaṃghair hayās tathā 08,036.006a pattayo rathamātaṅgān rathā hastyaśvam eva ca 08,036.006b*0475_01 hastino 'śvān rathāṃś caiva 08,036.006c nāgāś ca samare tryaṅgaṃ mamṛduḥ śīghragā nṛpa 08,036.006d*0476_01 **** **** hayās tryaṅgaṃ ca māriṣa 08,036.006d*0477_01 narāś ca mamṛdus tryaṅgaṃ rathās tryaṅgaṃ ca māriṣa 08,036.006d*0478_01 śaratomaranārācair gadāśaktiparaśvadhaiḥ 08,036.007a patatāṃ tatra śūrāṇāṃ krośatāṃ ca parasparam 08,036.007c ghoram āyodhanaṃ jajñe paśūnāṃ vaiśasaṃ yathā 08,036.008a rudhireṇa samāstīrṇā bhāti bhārata medinī 08,036.008c śakragopagaṇākīrṇā prāvṛṣīva yathā dharā 08,036.009a yathā vā vāsasī śukle mahārajanarañjite 08,036.009c bibhṛyād yuvatiḥ śyāmā tadvad āsīd vasuṃdharā 08,036.009d*0479_01 baddhacūḍāmaṇivaraiḥ śirobhiś cārukuṇḍalaiḥ 08,036.009d*0479_02 ujjhitair vṛṣabhākṣāṇāṃ bhrājate sma vasuṃdharā 08,036.009e māṃsaśoṇitacitreva śātakaumbhamayīva ca 08,036.009f*0480_01 bhūr babhau bharataśreṣṭha śāntārcirbhir ivāgnibhiḥ 08,036.010a chinnānāṃ cottamāṅgānāṃ bāhūnāṃ corubhiḥ saha 08,036.010c kuṇḍalānāṃ praviddhānāṃ bhūṣaṇānāṃ ca bhārata 08,036.011a niṣkāṇām adhisūtrāṇāṃ śarīrāṇāṃ ca dhanvinām 08,036.011c varmaṇāṃ sapatākānāṃ saṃghās tatrāpatan bhuvi 08,036.011d*0481_01 agamyakalpā pṛthivī sarvato bhṛśadurgamā 08,036.012a gajān gajāḥ samāsādya viṣāṇāgrair adārayan 08,036.012c viṣāṇābhihatās te ca bhrājante dviradā yathā 08,036.013a rudhireṇāvasiktāṅgā gairikaprasravā iva 08,036.013c yathā bhrājanti syandantaḥ parvatā dhātumaṇḍitāḥ 08,036.013d*0482_01 tathā rejū raṇe nāgā rudhireṇa samāplutāḥ 08,036.014a tomarān gajibhir muktān pratīpān āsthitān bahūn 08,036.014c hastair vicerus te nāgā babhañjuś cāpare tathā 08,036.015a nārācaiś chinnavarmāṇo bhrājante sma gajottamāḥ 08,036.015c himāgame mahārāja vyabhrā iva mahīdharāḥ 08,036.016a śaraiḥ kanakapuṅkhais tu citā rejur gajottamāḥ 08,036.016c ulkābhiḥ saṃpradīptāgrāḥ parvatā iva māriṣa 08,036.017a ke cid abhyāhatā nāgā nāgair naganibhā bhuvi 08,036.017c nipetuḥ samare tasmin pakṣavanta ivādrayaḥ 08,036.018a apare prādravan nāgāḥ śalyārtā vraṇapīḍitāḥ 08,036.018c pratimānaiś ca kumbhaiś ca petur urvyāṃ mahāhave 08,036.019a niṣeduḥ siṃhavac cānye nadanto bhairavān ravān 08,036.019c mamluś ca bahavo rājaṃś cukūjuś cāpare tathā 08,036.020a hayāś ca nihatā bāṇaiḥ svarṇabhāṇḍaparicchadāḥ 08,036.020c niṣeduś caiva mamluś ca babhramuś ca diśo daśa 08,036.021a apare kṛṣyamāṇāś ca viveṣṭanto mahītale 08,036.021c bhāvān bahuvidhāṃś cakrus tāḍitāḥ śaratomaraiḥ 08,036.022a narās tu nihatā bhūmau kūjantas tatra māriṣa 08,036.022c dṛṣṭvā ca bāndhavān anye pitṝn anye pitāmahān 08,036.023a dhāvamānān parāṃś caiva dṛṣṭvānye tatra bhārata 08,036.023c gotranāmāni khyātāni śaśaṃsur itaretaram 08,036.024a teṣāṃ chinnā mahārāja bhujāḥ kanakabhūṣaṇāḥ 08,036.024c udveṣṭante viveṣṭante patante cotpatanti ca 08,036.025a nipatanti tathā bhūmau sphuranti ca sahasraśaḥ 08,036.025c vegāṃś cānye raṇe cakruḥ sphuranta iva pannagāḥ 08,036.026a te bhujā bhogibhogābhāś candanāktā viśāṃ pate 08,036.026c lohitārdrā bhṛśaṃ rejus tapanīyadhvajā iva 08,036.027a vartamāne tathā ghore saṃkule sarvatodiśam 08,036.027c avijñātāḥ sma yudhyante vinighnantaḥ parasparam 08,036.028a bhaumena rajasā kīrṇe śastrasaṃpātasaṃkule 08,036.028c naiva sve na pare rājan vyajñāyanta tamovṛte 08,036.029a tathā tad abhavad yuddhaṃ ghorarūpaṃ bhayānakam 08,036.029c śoṇitodā mahānadyaḥ prasasrus tatra cāsakṛt 08,036.030a śīrṣapāṣāṇasaṃchannāḥ keśaśaivalaśādvalāḥ 08,036.030c asthisaṃghātasaṃkīrṇā dhanuḥśaravarottamāḥ 08,036.031a māṃsakardamapaṅkāś ca śoṇitaughāḥ sudāruṇāḥ 08,036.031c nadīḥ pravartayām āsur yamarāṣṭravivardhanīḥ 08,036.031d*0483_01 bhīruvitrāsakāriṇyaḥ śūrāṇāṃ harṣavardhanāḥ 08,036.032a tā nadyo ghorarūpāś ca nayantyo yamasādanam 08,036.032c avagāḍhā majjayantyaḥ kṣatrasyājanayan bhayam 08,036.033a kravyādānāṃ naravyāghra nardatāṃ tatra tatra ha 08,036.033c ghoram āyodhanaṃ jajñe pretarājapuropamam 08,036.034a utthitāny agaṇeyāni kabandhāni samantataḥ 08,036.034c nṛtyanti vai bhūtagaṇāḥ saṃtṛptā māṃsaśoṇitaiḥ 08,036.035a pītvā ca śoṇitaṃ tatra vasāṃ pītvā ca bhārata 08,036.035c medomajjāvasātṛptās tṛptā māṃsasya caiva hi 08,036.035e dhāvamānāś ca dṛśyante kākagṛdhrabalās tathā 08,036.036a śūrās tu samare rājan bhayaṃ tyaktvā sudustyajam 08,036.036c yodhavratasamākhyātāś cakruḥ karmāṇy abhītavat 08,036.037a śaraśaktisamākīrṇe kravyādagaṇasaṃkule 08,036.037c vyacaranta gaṇaiḥ śūrāḥ khyāpayantaḥ svapauruṣam 08,036.038a anyonyaṃ śrāvayanti sma nāmagotrāṇi bhārata 08,036.038c pitṛnāmāni ca raṇe gotranāmāni cābhitaḥ 08,036.039a śrāvayanto hi bahavas tatra yodhā viśāṃ pate 08,036.039c anyonyam avamṛdnantaḥ śaktitomarapaṭṭiśaiḥ 08,036.040a vartamāne tadā yuddhe ghorarūpe sudāruṇe 08,036.040c vyaṣīdat kauravī senā bhinnā naur iva sāgare 08,037.001 saṃjaya uvāca 08,037.001a vartamāne tadā yuddhe kṣatriyāṇāṃ nimajjane 08,037.001c gāṇḍīvasya mahān ghoṣaḥ śuśruve yudhi māriṣa 08,037.002a saṃśaptakānāṃ kadanam akarod yatra pāṇḍavaḥ 08,037.002c kosalānāṃ tathā rājan nārāyaṇabalasya ca 08,037.003a saṃśaptakās tu samare śaravṛṣṭiṃ samantataḥ 08,037.003c apātayan pārthamūrdhni jayagṛddhāḥ pramanyavaḥ 08,037.004a tāṃ vṛṣṭiṃ sahasā rājaṃs tarasā dhārayan prabhuḥ 08,037.004c vyagāhata raṇe pārtho vinighnan rathināṃ varaḥ 08,037.005a nigṛhya tu rathānīkaṃ kaṅkapatraiḥ śilāśitaiḥ 08,037.005c āsasāda raṇe pārthaḥ suśarmāṇaṃ mahāratham 08,037.006a sa tasya śaravarṣāṇi vavarṣa rathināṃ varaḥ 08,037.006c tathā saṃśaptakāś caiva pārthasya samare sthitāḥ 08,037.007a suśarmā tu tataḥ pārthaṃ viddhvā navabhir āśugaiḥ 08,037.007c janārdanaṃ tribhir bāṇair abhyahan dakṣiṇe bhuje 08,037.007e tato 'pareṇa bhallena ketuṃ vivyādha māriṣa 08,037.007f*0484_01 vivyādha samare rājan suśarmā krodhamūrcchitaḥ 08,037.008a sa vānaravaro rājan viśvakarmakṛto mahān 08,037.008c nanāda sumahan nādaṃ bhīṣayan vai nanarda ca 08,037.009a kapes tu ninadaṃ śrutvā saṃtrastā tava vāhinī 08,037.009c bhayaṃ vipulam ādāya niśceṣṭā samapadyata 08,037.010a tataḥ sā śuśubhe senā niśceṣṭāvasthitā nṛpa 08,037.010c nānāpuṣpasamākīrṇaṃ yathā caitrarathaṃ vanam 08,037.011a pratilabhya tataḥ saṃjñāṃ yodhās te kurusattama 08,037.011c arjunaṃ siṣicur bāṇaiḥ parvataṃ jaladā iva 08,037.011e parivavrus tadā sarve pāṇḍavasya mahāratham 08,037.011f*0485_01 nigṛhya taṃ pracukruśur vadhyamānāḥ śitaiḥ śaraiḥ 08,037.011f*0486_01 nigrahītum upākrāman krodhāviṣṭāḥ samantataḥ 08,037.011f*0486_02 nigṛhya taṃ rathaṃ tasya yodhās te tu sahasraśaḥ 08,037.011f*0487_01 rathabandhaṃ pracakrur hi pāṇḍavasyāmitaujasaḥ 08,037.011f*0487_02 ratham āruruhuḥ ke cit pārthakṛṣṇau jighṛkṣavaḥ 08,037.011f*0487_03 saṃśaptakānāṃ yodhās te siṃhanādāṃś ca nedire 08,037.011f*0487_04 sa rathas tair gṛhītas tu pāṇḍavasya mahātmanaḥ 08,037.011f*0487_05 syandamāno nāśakat tu tad adbhutam ivābhavat 08,037.011f*0488_01 tataḥ pārtho mahābāhuḥ saṃvṛtas tair mahārathaiḥ 08,037.011f*0488_02 nigṛhītaṃ rathaṃ dṛṣṭvā tāṃś cābhidravato bahūn 08,037.011f*0489_01 rathavadhaṃ pracukṣus te sarve tatra mahāhave 08,037.012a te hayān rathacakre ca ratheṣāś cāpi bhārata 08,037.012c nigṛhya balavat tūrṇaṃ siṃhanādam athānadan 08,037.013a apare jagṛhuś caiva keśavasya mahābhujau 08,037.013c pārtham anye mahārāja rathasthaṃ jagṛhur mudā 08,037.014a keśavas tu tadā bāhū vidhunvan raṇamūrdhani 08,037.014c pātayām āsa tān sarvān duṣṭahastīva hastinaḥ 08,037.015a tataḥ kruddho raṇe pārthaḥ saṃvṛtas tair mahārathaiḥ 08,037.015c nigṛhītaṃ rathaṃ dṛṣṭvā keśavaṃ cāpy abhidrutam 08,037.015e rathārūḍhāṃś ca subahūn padātīṃś cāpy apātayat 08,037.016a āsannāṃś ca tato yodhāñ śarair āsannayodhibhiḥ 08,037.016b*0490_01 tāṃs tāpayitvā samare pārthaḥ parapuraṃjayaḥ 08,037.016c cyāvayām āsa samare keśavaṃ cedam abravīt 08,037.017a paśya kṛṣṇa mahābāho saṃśaptakagaṇān mayā 08,037.017c kurvāṇān dāruṇaṃ karma vadhyamānān sahasraśaḥ 08,037.018a rathabandham imaṃ ghoraṃ pṛthivyāṃ nāsti kaś cana 08,037.018c yaḥ saheta pumāṃl loke mad anyo yadupuṃgava 08,037.018d*0491_01 paśya tān adya samare matprayuktaiḥ sutejanaiḥ 08,037.018d*0491_02 patyamānān raṇe kṛṣṇa śarair āśīviṣopamaiḥ 08,037.019a ity evam uktvā bībhatsur devadattam athādhamat 08,037.019b*0492_01 vyanādayad ameyātmā devadattaṃ mahāmṛdhe 08,037.019b*0492_02 devadattasvanaṃ śrutvā keśavo 'pi mahāyaśāḥ 08,037.019c pāñcajanyaṃ ca kṛṣṇo 'pi pūrayann iva rodasī 08,037.020a taṃ tu śaṅkhasvanaṃ śrutvā saṃśaptakavarūthinī 08,037.020c saṃcacāla mahārāja vitrastā cābhavad bhṛśam 08,037.021a padabandhaṃ tataś cakre pāṇḍavaḥ paravīrahā 08,037.021c nāgam astraṃ mahārāja saṃprodīrya muhur muhuḥ 08,037.021d*0493_01 nāgam astraṃ tataḥ pārthaḥ prāduś cakre hasann iva 08,037.021d*0493_02 pādabandhaṃ sa teṣāṃ vai cakre tena mahāstravit 08,037.022a yān uddiśya raṇe pārthaḥ padabandhaṃ cakāra ha 08,037.022c te baddhāḥ padabandhena pāṇḍavena mahātmanā 08,037.022e niśceṣṭā abhavan rājann aśmasāramayā iva 08,037.023a niśceṣṭāṃs tu tato yodhān avadhīt pāṇḍunandanaḥ 08,037.023c yathendraḥ samare daityāṃs tārakasya vadhe purā 08,037.024a te vadhyamānāḥ samare mumucus taṃ rathottamam 08,037.024c āyudhāni ca sarvāṇi visraṣṭum upacakramuḥ 08,037.024d*0494_01 te baddhāḥ pādabandhena na śekuś ceṣṭituṃ nṛpa 08,037.024d*0494_02 tatas tān avadhīt pārthaḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ 08,037.024d*0494_03 sarvayodhā hi samare bhujagair veṣṭitābhavan 08,037.025a tataḥ suśarmā rājendra gṛhītāṃ vīkṣya vāhinīm 08,037.025c sauparṇam astraṃ tvaritaḥ prāduścakre mahārathaḥ 08,037.026a tataḥ suparṇāḥ saṃpetur bhakṣayanto bhujaṃgamān 08,037.026c te vai vidudruvur nāgā dṛṣṭvā tān khacarān nṛpa 08,037.027a babhau balaṃ tad vimuktaṃ padabandhād viśāṃ pate 08,037.027c meghavṛndād yathā mukto bhāskaras tāpayan prajāḥ 08,037.028a vipramuktās tu te yodhāḥ phalgunasya rathaṃ prati 08,037.028c sasṛjur bāṇasaṃghāṃś ca śastrasaṃghāṃś ca māriṣa 08,037.028d*0495_01 vividhāni ca śastrāṇi pratyavidhyanta sarvaśaḥ 08,037.029a tāṃ mahāstramayīṃ vṛṣṭiṃ saṃchidya śaravṛṣṭibhiḥ 08,037.029c vyavātiṣṭhat tato yodhān vāsaviḥ paravīrahā 08,037.030a suśarmā tu tato rājan bāṇenānataparvaṇā 08,037.030c arjunaṃ hṛdaye viddhvā vivyādhānyais tribhiḥ śaraiḥ 08,037.030d*0496_01 so 'tividdho maheṣvāsaḥ śarair āśīviṣopamaiḥ 08,037.030d*0497_01 suśarmāṇaṃ mahārāja krodhāviṣṭo mahārathaḥ 08,037.030d*0497_02 tataḥ śaraśataiḥ pārthaḥ saṃchādyainaṃ kṣaṇād raṇe 08,037.030d*0497_03 diśa āvārayām āsa bāṇais tatra mahāstravit 08,037.030d*0497_04 vimukhīkṛtya samare suśarmāṇaṃ dhanaṃjayaḥ 08,037.030e sa gāḍhaviddho vyathito rathopastha upāviśat 08,037.030f*0498_01 tata uccukruśuḥ sarve hataḥ pārtha iti sma ha 08,037.030f*0498_02 tataḥ śaṅkhaninādāś ca bherīśabdāś ca puṣkalāḥ 08,037.030f*0498_03 nānāvāditraninadāḥ siṃhanādāś ca jajñire 08,037.031a pratilabhya tataḥ saṃjñāṃ śvetāśvaḥ kṛṣṇasārathiḥ 08,037.031c aindram astram ameyātmā prāduścakre tvarānvitaḥ 08,037.031e tato bāṇasahasrāṇi samutpannāni māriṣa 08,037.032a sarvadikṣu vyadṛśyanta sūdayanto nṛpa dvipān 08,037.032c hayān rathāṃś ca samare śastraiḥ śatasahasraśaḥ 08,037.032d*0499_01 rarāja samare rājañ śakro nighnann ivāsurān 08,037.033a vadhyamāne tataḥ sainye vipulā bhīḥ samāviśat 08,037.033c saṃśaptakagaṇānāṃ ca gopālānāṃ ca bhārata 08,037.033e na hi kaś cit pumāṃs tatra yo 'rjunaṃ pratyayudhyata 08,037.034a paśyatāṃ tatra vīrāṇām ahanyata mahad balam 08,037.034c hanyamānam apaśyaṃś ca niśceṣṭāḥ sma parākrame 08,037.035a ayutaṃ tatra yodhānāṃ hatvā pāṇḍusuto raṇe 08,037.035c vyabhrājata raṇe rājan vidhūmo 'gnir iva jvalan 08,037.036a caturdaśa sahasrāṇi yāni śiṣṭāni bhārata 08,037.036c rathānām ayutaṃ caiva trisāhasrāś ca dantinaḥ 08,037.037a tataḥ saṃśaptakā bhūyaḥ parivavrur dhanaṃjayam 08,037.037c martavyam iti niścitya jayaṃ vāpi nivartanam 08,037.038a tatra yuddhaṃ mahad dhy āsīt tāvakānāṃ viśāṃ pate 08,037.038c śūreṇa balinā sārdhaṃ pāṇḍavena kirīṭinā 08,037.038d*0500_01 jitvā tān nyahanat pārthaḥ śatrūñ śakra ivāsurān 08,038.001 saṃjaya uvāca 08,038.001a kṛtavarmā kṛpo drauṇiḥ sūtaputraś ca māriṣa 08,038.001c ulūkaḥ saubalaś caiva rājā ca saha sodaraiḥ 08,038.002a sīdamānāṃ camūṃ dṛṣṭvā pāṇḍuputrabhayārditām 08,038.002c samujjihīrṣur vegena bhinnāṃ nāvam ivārṇave 08,038.003a tato yuddham atīvāsīn muhūrtam iva bhārata 08,038.003c bhīrūṇāṃ trāsajananaṃ śūrāṇāṃ harṣavardhanam 08,038.003d*0501_01 bhīmasenaṃ sapāñcālaṃ cedikaikeyasaṃvṛtam 08,038.003d*0501_02 vaikartanaḥ svayaṃ yuddhvā vārayām āsa kārmukaiḥ 08,038.003d*0501_03 tataś cedikarūṣāṃś ca sṛñjayāṃś ca mahārathān 08,038.003d*0501_04 karṇo jaghāna saṃkruddho bhīmasenasya paśyataḥ 08,038.004a kṛpeṇa śaravarṣāṇi vipramuktāni saṃyuge 08,038.004c sṛñjayāḥ śātayām āsuḥ śalabhānāṃ vrajā iva 08,038.005a śikhaṇḍī tu tataḥ kruddho gautamaṃ tvarito yayau 08,038.005c vavarṣa śaravarṣāṇi samantād eva brāhmaṇe 08,038.005d*0502_01 mahad āsīt tadā yuddhaṃ muhūrtād iva dāruṇam 08,038.005d*0502_02 kruddhayoḥ samare rājan rāmarāvaṇayor iva 08,038.006a kṛpas tu śaravarṣaṃ tad vinihatya mahāstravit 08,038.006c śikhaṇḍinaṃ raṇe kruddho vivyādha daśabhiḥ śaraiḥ 08,038.007a tataḥ śikhaṇḍī kupītaḥ śaraiḥ saptabhir āhave 08,038.007c kṛpaṃ vivyādha subhṛśaṃ kaṅkapatrair ajihmagaiḥ 08,038.008a tataḥ kṛpaḥ śarais tīkṣṇaiḥ so 'tividdho mahārathaḥ 08,038.008b*0503_01 tatas tu niśitais tīkṣṇaiḥ kṣuraprair hemabhūṣaṇaiḥ 08,038.008c vyaśvasūtarathaṃ cakre pārṣataṃ tu dvijottamaḥ 08,038.009a hatāśvāt tu tato yānād avaplutya mahārathaḥ 08,038.009c carmakhaḍge ca saṃgṛhya satvaraṃ brāhmaṇaṃ yayau 08,038.010a tam āpatantaṃ sahasā śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ 08,038.010c chādayām āsa samare tad adbhutam ivābhavat 08,038.011a tatrādbhutam apaśyāma śilānāṃ plavanaṃ yathā 08,038.011c niśceṣṭo yad raṇe rājañ śikhaṇḍī samatiṣṭhata 08,038.012a kṛpeṇa chāditaṃ dṛṣṭvā nṛpottama śikhaṇḍinam 08,038.012c pratyudyayau kṛpaṃ tūrṇaṃ dhṛṣṭadyumno mahārathaḥ 08,038.013a dhṛṣṭadyumnaṃ tato yāntaṃ śāradvatarathaṃ prati 08,038.013c pratijagrāha vegena kṛtavarmā mahārathaḥ 08,038.014a yudhiṣṭhiram athāyāntaṃ śāradvatarathaṃ prati 08,038.014c saputraṃ sahasenaṃ ca droṇaputro nyavārayat 08,038.015a nakulaṃ sahadevaṃ ca tvaramāṇau mahārathau 08,038.015c pratijagrāha te putraḥ śaravarṣeṇa vārayan 08,038.016a bhīmasenaṃ karūṣāṃś ca kekayān sahasṛñjayān 08,038.016c karṇo vaikartano yuddhe vārayām āsa bhārata 08,038.017a śikhaṇḍinas tato bāṇān kṛpaḥ śāradvato yudhi 08,038.017c prāhiṇot tvarayā yukto didhakṣur iva māriṣa 08,038.018a tāñ śarān preṣitāṃs tena samantād dhemabhūṣaṇān 08,038.018c ciccheda khaḍgam āvidhya bhrāmayaṃś ca punaḥ punaḥ 08,038.019a śatacandraṃ tataś carma gautamaḥ pārṣatasya ha 08,038.019c vyadhamat sāyakais tūrṇaṃ tata uccukruśur janāḥ 08,038.020a sa vicarmā mahārāja khaḍgapāṇir upādravat 08,038.020c kṛpasya vaśam āpanno mṛtyor āsyam ivāturaḥ 08,038.021a śāradvataśarair grastaṃ kliśyamānaṃ mahābalam 08,038.021c citraketusuto rājan suketus tvarito yayau 08,038.022a vikiran brāhmaṇaṃ yuddhe bahubhir niśitaiḥ śaraiḥ 08,038.022c abhyāpatad ameyātmā gautamasya rathaṃ prati 08,038.023a dṛṣṭvāviṣahyaṃ taṃ yuddhe brāhmaṇaṃ caritavratam 08,038.023c apayātas tatas tūrṇaṃ śikhaṇḍī rājasattama 08,038.024a suketus tu tato rājan gautamaṃ navabhiḥ śaraiḥ 08,038.024c viddhvā vivyādha saptatyā punaś cainaṃ tribhiḥ śaraiḥ 08,038.025a athāsya saśaraṃ cāpaṃ punaś ciccheda māriṣa 08,038.025c sārathiṃ ca śareṇāsya bhṛśaṃ marmaṇy atāḍayat 08,038.026a gautamas tu tataḥ kruddho dhanur gṛhya navaṃ dṛḍham 08,038.026c suketuṃ triṃśatā bāṇaiḥ sarvamarmasv atāḍayat 08,038.027a sa vihvalitasarvāṅgaḥ pracacāla rathottame 08,038.027c bhūmicāle yathā vṛkṣaś calaty ākampito bhṛśam 08,038.028a calatas tasya kāyāt tu śiro jvalitakuṇḍalam 08,038.028c soṣṇīṣaṃ saśirastrāṇaṃ kṣurapreṇānvapātayat 08,038.029a tac chiraḥ prāpatad bhūmau śyenāhṛtam ivāmiṣam 08,038.029c tato 'sya kāyo vasudhāṃ paścāt prāpa tadā cyutaḥ 08,038.030a tasmin hate mahārāja trastās tasya padānugāḥ 08,038.030c gautamaṃ samare tyaktvā dudruvus te diśo daśa 08,038.031a dhṛṣṭadyumnaṃ tu samare saṃnivārya mahābalaḥ 08,038.031c kṛtavarmābravīd dhṛṣṭas tiṣṭha tiṣṭheti pārṣatam 08,038.032a tad abhūt tumulaṃ yuddhaṃ vṛṣṇipārṣatayo raṇe 08,038.032c āmiṣārthe yathā yuddhaṃ śyenayor gṛddhayor nṛpa 08,038.033a dhṛṣṭadyumnas tu samare hārdikyaṃ navabhiḥ śaraiḥ 08,038.033c ājaghānorasi kruddhaḥ pīḍayan hṛdikātmajam 08,038.034a kṛtavarmā tu samare pārṣatena dṛḍhāhataḥ 08,038.034c pārṣataṃ sarathaṃ sāśvaṃ chādayām āsa sāyakaiḥ 08,038.035a sarathaś chādito rājan dhṛṣṭadyumno na dṛśyate 08,038.035c meghair iva paricchanno bhāskaro jaladāgame 08,038.036a vidhūya taṃ bāṇagaṇaṃ śaraiḥ kanakabhūṣaṇaiḥ 08,038.036c vyarocata raṇe rājan dhṛṣṭadyumnaḥ kṛtavraṇaḥ 08,038.037a tatas tu pārṣataḥ kruddhaḥ śastravṛṣṭiṃ sudāruṇām 08,038.037c kṛtavarmāṇam āsādya vyasṛjat pṛtanāpatiḥ 08,038.038a tām āpatantīṃ sahasā śastravṛṣṭiṃ nirantarām 08,038.038c śarair anekasāhasrair hārdikyo vyadhamad yudhi 08,038.038d@013_0001 yathā rukmarathenājau vāhān vāhair amiśrayat 08,038.038d@013_0002 tathaiva sātvato rājan vāhān vāhair amiśrayat 08,038.038d@013_0003 gṛhītvā carma khaḍgaṃ ca rathaṃ tasyāvapupluve 08,038.038d@013_0004 miśriteṣv atha vāheṣu pratyāsanne ca pārṣate 08,038.038d@013_0005 dṛṣṭvāpadānaṃ tasyāśu gadāṃ jagrāha sātvataḥ 08,038.038d@013_0006 gadāpāṇis tato rājan rathāt tūrṇam avaplutaḥ 08,038.038d@013_0007 tam adṛṣṭvā rathopasthe sārathiṃ samatāḍayat 08,038.038d@013_0008 khaḍgena śitadhāreṇa sa hataḥ prāpatad rathāt 08,038.038d@013_0009 kṛtavarmā tato hṛṣṭas talaśabdaṃ cakāra ha 08,038.038d@013_0010 pārṣataṃ cābravīd rājann ehy ehīti punaḥ punaḥ 08,038.038d@013_0011 sa taṃ na mamṛṣe yuddhe talaśabdaṃ samīritam 08,038.038d@013_0012 yathā nāgaḥ sadā mattas talaśabdaṃ samīritam 08,038.038d@013_0013 avaplutya rathāt tasmāt svarathaṃ punar āsthitaḥ 08,038.038d@013_0014 abhyayāt sa tu taṃ tūrṇaṃ tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt 08,038.038d@013_0015 kṛtavarmā susaṃkruddho didhakṣur iva pāvakaḥ 08,038.038d@013_0016 dhṛṣṭadyumnamukhān sarvān pāṇḍavān paryavārayat 08,038.038d@013_0017 tato rājan maheṣvāsaḥ kṛtavarmāṇam āśu vai 08,038.038d@013_0018 gadāṃ gṛhya punar vegāt kṛtavarmāṇam āhanat 08,038.038d@013_0019 so 'tividdho balavatā nyapatan mūrchayā hataḥ 08,038.038d@013_0020 tato rājan maheṣvāsaṃ kṛtavarmāṇam āśu vai 08,038.038d@013_0021 śrutavān ratham āropya apovāha raṇājirāt 08,038.039a dṛṣṭvā tu dāritāṃ yuddhe śastravṛṣṭiṃ duruttarām 08,038.039c kṛtavarmāṇam abhyetya vārayām āsa pārṣataḥ 08,038.039d*0504_01 hārdikyaṃ chādayām āsa pārṣato niśitaiḥ śaraiḥ 08,038.040a sārathiṃ cāsya tarasā prāhiṇod yamasādanam 08,038.040c bhallena śitadhāreṇa sa hataḥ prāpatad rathāt 08,038.041a dhṛṣṭadyumnas tu balavāñ jitvā śatruṃ mahāratham 08,038.041c kauravān samare tūrṇaṃ vārayām āsa sāyakaiḥ 08,038.042a tatas te tāvakā yodhā dhṛṣṭadyumnam upādravan 08,038.042c siṃhanādaravaṃ kṛtvā tato yuddham avartata 08,039.001 saṃjaya uvāca 08,039.001a drauṇir yudhiṣṭhiraṃ dṛṣṭvā śaineyenābhirakṣitam 08,039.001c draupadeyais tathā śūrair abhyavartata hṛṣṭavat 08,039.002a kirann iṣugaṇān ghorān svarṇapuṅkhāñ śilāśitān 08,039.002c darśayan vividhān mārgāñ śikṣārthaṃ laghuhastavat 08,039.003a tataḥ khaṃ pūrayām āsa śarair divyāstramantritaiḥ 08,039.003c yudhiṣṭhiraṃ ca samare paryavārayad astravit 08,039.004a drauṇāyaniśaracchannaṃ na prājñāyata kiṃ cana 08,039.004c bāṇabhūtam abhūt sarvam āyodhanaśiro hi tat 08,039.005a bāṇajālaṃ diviṣṭhaṃ tat svarṇajālavibhūṣitam 08,039.005c śuśubhe bharataśreṣṭha vitānam iva viṣṭhitam 08,039.006a tena channe raṇe rājan bāṇajālena bhāsvatā 08,039.006c abhracchāyeva saṃjajñe bāṇaruddhe nabhastale 08,039.007a tatrāścaryam apaśyāma bāṇabhūte tathāvidhe 08,039.007c na sma saṃpatate bhūmau dṛṣṭvā drauṇeḥ parākramam 08,039.008a lāghavaṃ droṇaputrasya dṛṣṭvā tatra mahārathāḥ 08,039.008c vyasmayanta mahārāja na cainaṃ prativīkṣitum 08,039.008e śekus te sarvarājānas tapantam iva bhāskaram 08,039.009a sātyakir yatamānas tu dharmarājaś ca pāṇḍavaḥ 08,039.009c tathetarāṇi sainyāni na sma cakruḥ parākramam 08,039.010a vadhyamāne tataḥ sainye draupadeyā mahārathāḥ 08,039.010c sātyakir dharmarājaś ca pāñcālāś cāpi saṃgatāḥ 08,039.010e tyaktvā mṛtyubhayaṃ ghoraṃ drauṇāyanim upādravan 08,039.011a sātyakiḥ pañcaviṃśatyā drauṇiṃ viddhvā śilāmukhaiḥ 08,039.011c punar vivyādha nārācaiḥ saptabhiḥ svarṇabhūṣitaiḥ 08,039.012a yudhiṣṭhiras trisaptatyā prativindhyaś ca saptabhiḥ 08,039.012c śrutakarmā tribhir bāṇaiḥ śrutakīrtis tu saptabhiḥ 08,039.013a sutasomaś ca navabhiḥ śatānīkaś ca saptabhiḥ 08,039.013c anye ca bahavaḥ śūrā vivyadhus taṃ samantataḥ 08,039.014a so 'tikruddhas tato rājann āśīviṣa iva śvasan 08,039.014c sātyakiṃ pañcaviṃśatyā prāvidhyata śilāśitaiḥ 08,039.015a śrutakīrtiṃ ca navabhiḥ sutasomaṃ ca pañcabhiḥ 08,039.015c aṣṭabhiḥ śrutakarmāṇaṃ prativindhyaṃ tribhiḥ śaraiḥ 08,039.015e śatānīkaṃ ca navabhir dharmaputraṃ ca saptabhiḥ 08,039.016a athetarāṃs tataḥ śūrān dvābhyāṃ dvābhyām atāḍayat 08,039.016c śrutakīrtes tathā cāpaṃ ciccheda niśitaiḥ śaraiḥ 08,039.017a athānyad dhanur ādāya śrutakīrtir mahārathaḥ 08,039.017c drauṇāyaniṃ tribhir viddhvā vivyādhānyaiḥ śitaiḥ śaraiḥ 08,039.018a tato drauṇir mahārāja śaravarṣeṇa bhārata 08,039.018c chādayām āsa tat sainyaṃ samantāc ca śarair nṛpān 08,039.019a tataḥ punar ameyātmā dharmarājasya kārmukam 08,039.019c drauṇiś ciccheda vihasan vivyādha ca śarais tribhiḥ 08,039.020a tato dharmasuto rājan pragṛhyānyan mahad dhanuḥ 08,039.020c drauṇiṃ vivyādha saptatyā bāhvor urasi cārdayat 08,039.021a sātyakis tu tataḥ kruddho drauṇeḥ praharato raṇe 08,039.021c ardhacandreṇa tīkṣṇena dhanuś chittvānadad bhṛśam 08,039.022a chinnadhanvā tato drauṇiḥ śaktyā śaktimatāṃ varaḥ 08,039.022c sārathiṃ pātayām āsa śaineyasya rathād drutam 08,039.023a athānyad dhanur ādāya droṇaputraḥ pratāpavān 08,039.023c śaineyaṃ śaravarṣeṇa chādayām āsa bhārata 08,039.024a tasyāśvāḥ pradrutāḥ saṃkhye patite rathasārathau 08,039.024c tatra tatraiva dhāvantaḥ samadṛśyanta bhārata 08,039.025a yudhiṣṭhirapurogās te drauṇiṃ śastrabhṛtāṃ varam 08,039.025c abhyavarṣanta vegena visṛjantaḥ śitāñ śarān 08,039.026a āgacchamānāṃs tān dṛṣṭvā raudrarūpān paraṃtapaḥ 08,039.026c prahasan pratijagrāha droṇaputro mahāraṇe 08,039.027a tataḥ śaraśatajvālaḥ senākakṣaṃ mahārathaḥ 08,039.027c drauṇir dadāha samare kakṣam agnir yathā vane 08,039.028a tad balaṃ pāṇḍuputrasya droṇaputrapratāpitam 08,039.028c cukṣubhe bharataśreṣṭha timineva nadīmukham 08,039.028c*0505_01 **** **** tasminn eva camūmukhe 08,039.028c*0505_02 tad balaṃ pāṇḍaveyasya droṇaputraśarārciṣā 08,039.028c*0505_03 tāpayan bharataśreṣṭha gabhastibhir ivāṃśumān 08,039.028c*0505_04 tat tāpyamānaṃ tīkṣṇāgrair brāhmaṇasya ca sāyakaiḥ 08,039.028c*0505_05 kṣubhyate pāṇḍavaṃ sainyaṃ 08,039.028c*0506_01 tad bhajyamānaṃ marṣeṇa brāhmaṇasya śarāhatam 08,039.029a dṛṣṭvā te ca mahārāja droṇaputraparākramam 08,039.029c nihatān menire sarvān pāṇḍūn droṇasutena vai 08,039.030a yudhiṣṭhiras tu tvarito drauṇiṃ śliṣya mahāratham 08,039.030c abravīd droṇaputraṃ tu roṣāmarṣasamanvitaḥ 08,039.030d*0507_01 jānāmi tvāṃ yudhi śreṣṭhaṃ vīryavantaṃ balānvitam 08,039.030d*0507_02 kṛtāstraṃ kṛtinaṃ caiva tathā laghuparākramam 08,039.030d*0507_03 balam etad bhavān sarvaṃ pārṣate yadi darśayet 08,039.030d*0507_04 tatas tvāṃ balavantaṃ ca kṛtavīryaṃ ca vidmahe 08,039.030d*0507_05 sa hi vai pārṣataṃ dṛṣṭvā samare śatrusūdanam 08,039.030d*0507_06 bhavet tava balaṃ kiṃ cid bravīmi tvāṃ na tu dvija 08,039.031a naiva nāma tava prītir naiva nāma kṛtajñatā 08,039.031c yatas tvaṃ puruṣavyāghra mām evādya jighāṃsasi 08,039.032a brāhmaṇena tapaḥ kāryaṃ dānam adhyayanaṃ tathā 08,039.032c kṣatriyeṇa dhanur nāmyaṃ sa bhavān brāhmaṇabruvaḥ 08,039.033a miṣatas te mahābāho jeṣyāmi yudhi kauravān 08,039.033c kuruṣva samare karma brahmabandhur asi dhruvam 08,039.034a evam ukto mahārāja droṇaputraḥ smayann iva 08,039.034c yuktatvaṃ tac ca saṃcintya nottaraṃ kiṃ cid abravīt 08,039.035a anuktvā ca tataḥ kiṃ cic charavarṣeṇa pāṇḍavam 08,039.035c chādayām āsa samare kruddho 'ntaka iva prajāḥ 08,039.036a saṃchādyamānas tu tadā droṇaputreṇa māriṣa 08,039.036c pārtho 'payātaḥ śīghraṃ vai vihāya mahatīṃ camūm 08,039.037a apayāte tatas tasmin dharmaputre yudhiṣṭhire 08,039.037c droṇaputraḥ sthito rājan pratyādeśān mahātmanaḥ 08,039.038a tato yudhiṣṭhiro rājā tyaktvā drauṇiṃ mahāhave 08,039.038c prayayau tāvakaṃ sainyaṃ yuktaḥ krūrāya karmaṇe 08,040.001 saṃjaya uvāca 08,040.001a bhīmasenaṃ sapāñcālyaṃ cedikekayasaṃvṛtam 08,040.001c vaikartanaḥ svayaṃ ruddhvā vārayām āsa sāyakaiḥ 08,040.002a tatas tu cedikārūṣān sṛñjayāṃś ca mahārathān 08,040.002c karṇo jaghāna saṃkruddho bhīmasenasya paśyataḥ 08,040.003a bhīmasenas tataḥ karṇaṃ vihāya rathasattamam 08,040.003c prayayau kauravaṃ sainyaṃ kakṣam agnir iva jvalan 08,040.004a sūtaputro 'pi samare pāñcālān kekayāṃs tathā 08,040.004c sṛñjayāṃś ca maheṣvāsān nijaghāna sahasraśaḥ 08,040.005a saṃśaptakeṣu pārthaś ca kauraveṣu vṛkodaraḥ 08,040.005c pāñcāleṣu tathā karṇaḥ kṣayaṃ cakrūr mahārathāḥ 08,040.006a te kṣatriyā dahyamānās tribhis taiḥ pāvakopamaiḥ 08,040.006c jagmur vināśaṃ samare rājan durmantrite tava 08,040.007a tato duryodhanaḥ kruddho nakulaṃ navabhiḥ śaraiḥ 08,040.007c vivyādha bharataśreṣṭha caturaś cāsya vājinaḥ 08,040.008a tataḥ punar ameyātmā tava putro janādhipaḥ 08,040.008c kṣureṇa sahadevasya dhvajaṃ ciccheda kāñcanam 08,040.009a nakulas tu tataḥ kruddhas tava putraṃ trisaptabhiḥ 08,040.009c jaghāna samare rājan sahadevaś ca pañcabhiḥ 08,040.010a tāv ubhau bharataśreṣṭhau śreṣṭhau sarvadhanuṣmatām 08,040.010c vivyādhorasi saṃkruddhaḥ pañcabhiḥ pañcabhiḥ śaraiḥ 08,040.011a tato 'parābhyāṃ bhallābhyāṃ dhanuṣī samakṛntata 08,040.011c yamayoḥ prahasan rājan vivyādhaiva ca saptabhiḥ 08,040.012a tāv anye dhanuṣī śreṣṭhe śakracāpanibhe śubhe 08,040.012c pragṛhya rejatuḥ śūrau devaputrasamau yudhi 08,040.013a tatas tau rabhasau yuddhe bhrātarau bhrātaraṃ nṛpa 08,040.013c śarair vavarṣatur ghorair mahāmeghau yathācalam 08,040.014a tataḥ kruddho mahārāja tava putro mahārathaḥ 08,040.014c pāṇḍuputrau maheṣvāsau vārayām āsa patribhiḥ 08,040.015a dhanurmaṇḍalam evāsya dṛśyate yudhi bhārata 08,040.015c sāyakāś caiva dṛśyante niścarantaḥ samantataḥ 08,040.016a tasya sāyakasaṃchannau cakāśetāṃ ca pāṇḍavau 08,040.016c meghacchannau yathā vyomni candrasūryau hataprabhau 08,040.017a te tu bāṇā mahārāja hemapuṅkhāḥ śilāśitāḥ 08,040.017c ācchādayan diśaḥ sarvāḥ sūryasyevāṃśavas tadā 08,040.018a bāṇabhūte tatas tasmin saṃchanne ca nabhastale 08,040.018b*0508_01 nakulaḥ sahadevaś ca krodhaṃ tīvraṃ samāsthitau 08,040.018b*0508_02 tāṃ bāṇavṛṣṭiṃ rājñas tu śaraiḥ śatasahasrabhiḥ (sic) 08,040.018b*0508_03 chādayām āsatur ubhau bāṇaughais tanayaṃ tava 08,040.018b*0508_04 tatas tayor mahārāja sṛjator aniśaṃ śarān 08,040.018c yamābhyāṃ dadṛśe rūpaṃ kālāntakayamopamam 08,040.019a parākramaṃ tu taṃ dṛṣṭvā tava sūnor mahārathāḥ 08,040.019b*0509_01 krodham āsthāya paramaṃ niḥśvasaṃś ca yathoragaḥ 08,040.019b*0509_02 bāṇāndhakāraṃ sasṛje tava putras tayos tadā 08,040.019c mṛtyor upāntikaṃ prāptau mādrīputrau sma menire 08,040.020a tataḥ senāpatī rājan pāṇḍavasya mahātmanaḥ 08,040.020c pārṣataḥ prayayau tatra yatra rājā suyodhanaḥ 08,040.021a mādrīputrau tataḥ śūrau vyatikramya mahārathau 08,040.021c dhṛṣṭadyumnas tava sutaṃ tāḍayām āsa sāyakaiḥ 08,040.022a tam avidhyad ameyātmā tava putro 'tyamarṣaṇaḥ 08,040.022c pāñcālyaṃ pañcaviṃśatyā prahasya puruṣarṣabha 08,040.023a tataḥ punar ameyātmā putras te pṛthivīpate 08,040.023c viddhvā nanāda pāñcālyaṃ ṣaṣṭyā pañcabhir eva ca 08,040.024a athāsya saśaraṃ cāpaṃ hastāvāpaṃ ca māriṣa 08,040.024c kṣurapreṇa sutīkṣṇena rājā ciccheda saṃyuge 08,040.025a tad apāsya dhanuś chinnaṃ pāñcālyaḥ śatrukarśanaḥ 08,040.025c anyad ādatta vegena dhanur bhārasahaṃ navam 08,040.026a prajvalann iva vegena saṃrambhād rudhirekṣaṇaḥ 08,040.026c aśobhata maheṣvāso dhṛṣṭadyumnaḥ kṛtavraṇaḥ 08,040.027a sa pañcadaśa nārācāñ śvasataḥ pannagān iva 08,040.027c jighāṃsur bharataśreṣṭhaṃ dhṛṣṭadyumno vyavāsṛjat 08,040.028a te varma hemavikṛtaṃ bhittvā rājñaḥ śilāśitāḥ 08,040.028c viviśur vasudhāṃ vegāt kaṅkabarhiṇavāsasaḥ 08,040.029a so 'tividdho mahārāja putras te 'tivyarājata 08,040.029c vasante puṣpaśabalaḥ sapuṣpa iva kiṃśukaḥ 08,040.030a sa chinnavarmā nārācaiḥ prahārair jarjaracchaviḥ 08,040.030c dhṛṣṭadyumnasya bhallena kruddhaś ciccheda kārmukam 08,040.031a athainaṃ chinnadhanvānaṃ tvaramāṇo mahīpatiḥ 08,040.031c sāyakair daśabhī rājan bhruvor madhye samārdayat 08,040.031d*0510_01 vivyādha vividhair bāṇaiḥ kālāntakayamopamaiḥ 08,040.032a tasya te 'śobhayan vaktraṃ karmāraparimārjitāḥ 08,040.032c praphullaṃ campakaṃ yadvad bhramarā madhulipsavaḥ 08,040.033a tad apāsya dhanuś chinnaṃ dhṛṣṭadyumno mahāmanāḥ 08,040.033c anyad ādatta vegena dhanur bhallāṃś ca ṣoḍaśa 08,040.034a tato duryodhanasyāśvān hatvā sūtaṃ ca pañcabhiḥ 08,040.034c dhanuś ciccheda bhallena jātarūpapariṣkṛtam 08,040.035a rathaṃ sopaskaraṃ chatraṃ śaktiṃ khaḍgaṃ gadāṃ dhvajam 08,040.035c bhallaiś ciccheda navabhiḥ putrasya tava pārṣataḥ 08,040.036a tapanīyāṅgadaṃ citraṃ nāgaṃ maṇimayaṃ śubham 08,040.036c dhvajaṃ kurupateś chinnaṃ dadṛśuḥ sarvapārthivāḥ 08,040.037a duryodhanaṃ tu virathaṃ chinnasarvāyudhaṃ raṇe 08,040.037c bhrātaraḥ paryarakṣanta sodaryā bharatarṣabha 08,040.038a tam āropya rathe rājan daṇḍadhāro janādhipam 08,040.038c apovāha ca saṃbhrānto dhṛṣṭadyumnasya paśyataḥ 08,040.039a karṇas tu sātyakiṃ jitvā rājagṛddhī mahābalaḥ 08,040.039c droṇahantāram ugreṣuṃ sasārābhimukhaṃ raṇe 08,040.040a taṃ pṛṣṭhato 'bhyayāt tūrṇaṃ śaineyo vitudañ śaraiḥ 08,040.040c vāraṇaṃ jaghanopānte viṣāṇābhyām iva dvipaḥ 08,040.041a sa bhārata mahān āsīd yodhānāṃ sumahātmanām 08,040.041c karṇapārṣatayor madhye tvadīyānāṃ mahāraṇaḥ 08,040.042a na pāṇḍavānāṃ nāsmākaṃ yodhaḥ kaś cit parāṅmukhaḥ 08,040.042c pratyadṛśyata yat karṇaḥ pāñcālāṃs tvarito yayau 08,040.043a tasmin kṣaṇe naraśreṣṭha gajavājinarakṣayaḥ 08,040.043c prādurāsīd ubhayato rājan madhyaṃgate 'hani 08,040.044a pāñcālās tu mahārāja tvaritā vijigīṣavaḥ 08,040.044c sarvato 'bhyadravan karṇaṃ patatriṇa iva drumam 08,040.045a teṣām ādhirathiḥ kruddho yatamānān manasvinaḥ 08,040.045c vicinvann eva bāṇāgraiḥ samāsādayad agrataḥ 08,040.046a vyāghraketuṃ suśarmāṇaṃ śaṅkuṃ cograṃ dhanaṃjayam 08,040.046c śuklaṃ ca rocamānaṃ ca siṃhasenaṃ ca durjayam 08,040.047a te vīrā rathavegena parivavrur narottamam 08,040.047c sṛjantaṃ sāyakān kruddhaṃ karṇam āhavaśobhinam 08,040.048a yudhyamānāṃs tu tāñ śūrān manujendraḥ pratāpavān 08,040.048c aṣṭābhir aṣṭau rādheyo nyahanan niśitaiḥ śaraiḥ 08,040.049a athāparān mahārāja sūtaputraḥ pratāpavān 08,040.049c jaghāna bahusāhasrān yodhān yuddhaviśāradaḥ 08,040.050a viṣṇuṃ ca viṣṇukarmāṇaṃ devāpiṃ bhadram eva ca 08,040.050c daṇḍaṃ ca samare rājaṃś citraṃ citrāyudhaṃ harim 08,040.051a siṃhaketuṃ rocamānaṃ śalabhaṃ ca mahāratham 08,040.051c nijaghāna susaṃkruddhaś cedīnāṃ ca mahārathān 08,040.052a teṣām ādadataḥ prāṇān āsīd ādhirather vapuḥ 08,040.052c śoṇitābhyukṣitāṅgasya rudrasyevorjitaṃ mahat 08,040.053a tatra bhārata karṇena mātaṅgās tāḍitāḥ śaraiḥ 08,040.053c sarvato 'bhyadravan bhītāḥ kurvanto mahad ākulam 08,040.054a nipetur urvyāṃ samare karṇasāyakapīḍitāḥ 08,040.054c kurvanto vividhān nādān vajranunnā ivācalāḥ 08,040.055a gajavājimanuṣyaiś ca nipatadbhiḥ samantataḥ 08,040.055c rathaiś cāvagatair mārge paryastīryata medinī 08,040.056a naiva bhīṣmo na ca droṇo nāpy anye yudhi tāvakāḥ 08,040.056c cakruḥ sma tādṛśaṃ karma yādṛśaṃ vai kṛtaṃ raṇe 08,040.057a sūtaputreṇa nāgeṣu ratheṣu ca hayeṣu ca 08,040.057c nareṣu ca naravyāghra kṛtaṃ sma kadanaṃ mahat 08,040.058a mṛgamadhye yathā siṃho dṛśyate nirbhayaś caran 08,040.058c pāñcālānāṃ tathā madhye karṇo 'carad abhītavat 08,040.059a yathā mṛgagaṇāṃs trastān siṃho drāvayate diśaḥ 08,040.059c pāñcālānāṃ rathavrātān karṇo drāvayate tathā 08,040.060a siṃhāsyaṃ ca yathā prāpya na jīvanti mṛgāḥ kva cit 08,040.060c tathā karṇam anuprāpya na jīvanti mahārathāḥ 08,040.061a vaiśvānaraṃ yathā dīptaṃ dahyante prāpya vai janāḥ 08,040.061c karṇāgninā raṇe tadvad dagdhā bhārata sṛñjayāḥ 08,040.062a karṇena cediṣv ekena pāñcāleṣu ca bhārata 08,040.062c viśrāvya nāma nihatā bahavaḥ śūrasaṃmatāḥ 08,040.063a mama cāsīn manuṣyendra dṛṣṭvā karṇasya vikramam 08,040.063c naiko 'py ādhirather jīvan pāñcālyo mokṣyate yudhi 08,040.064a pāñcālān vidhaman saṃkhye sūtaputraḥ pratāpavān 08,040.064b*0511_01 pāñcālān atha nighnantaṃ karṇaṃ dṛṣṭvā mahāraṇe 08,040.064c abhyadhāvata saṃkruddho dharmaputraṃ yudhiṣṭhiram 08,040.065a dhṛṣṭadyumnaś ca rājānaṃ draupadeyāś ca māriṣa 08,040.065c parivavrur amitraghnaṃ śataśaś cāpare janāḥ 08,040.066a śikhaṇḍī sahadevaś ca nakulo nākulis tathā 08,040.066c janamejayaḥ śiner naptā bahavaś ca prabhadrakāḥ 08,040.067a ete purogamā bhūtvā dhṛṣṭadyumnasya saṃyuge 08,040.067c karṇam asyantam iṣvastrair vicerur amitaujasaḥ 08,040.068a tāṃs tatrādhirathiḥ saṃkhye cedipāñcālapāṇḍavān 08,040.068b*0512_01 sātyakiṃ ca mahārāja nātyavartata saṃyuge 08,040.068c eko bahūn abhyapatad garutman pannagān iva 08,040.068d*0513_01 taiḥ karṇasyābhavad yuddhaṃ ghorarūpaṃ viśāṃ pate 08,040.068d*0513_02 tādṛg yādṛk purā vṛttaṃ devānāṃ dānavaiḥ saha 08,040.068d*0513_03 tān sametān maheṣvāsāñ śaravarṣaughavarṣiṇaḥ 08,040.068d*0513_04 eko 'bhyabhavad avyagras tamāṃsīva divākaraḥ 08,040.069a bhīmasenas tu saṃkruddhaḥ kurūn madrān sakekayān 08,040.069b*0514_01 sarvato 'bhyahanat kruddho yamadaṇḍanibhaiḥ śaraiḥ 08,040.069b*0514_02 bāhlīkān kekayān matsyān vāsātyān madrasaindhavān 08,040.069c ekaḥ saṃkhye maheṣvāso yodhayan bahv aśobhata 08,040.070a tatra marmasu bhīmena nārācais tāḍitā gajāḥ 08,040.070c prapatanto hatārohāḥ kampayanti sma medinīm 08,040.071a vājinaś ca hatārohāḥ pattayaś ca gatāsavaḥ 08,040.071c śerate yudhi nirbhinnā vamanto rudhiraṃ bahu 08,040.071d*0515_01 tāḍitāḥ sahasā nāgā bhīmasenena māriṣa 08,040.071d*0515_02 nipatanti sma vegena vajrarugṇā ivācalāḥ 08,040.071d*0516_01 nihatais tair mahārāja vegavadbhir mahāgajaiḥ 08,040.071d*0516_02 śuśubhe vasudhā rājan vikīrṇair iva parvataiḥ 08,040.072a sahasraśaś ca rathinaḥ patitāḥ patitāyudhāḥ 08,040.072c akṣatāḥ samadṛśyanta bhīmād bhītā gatāsavaḥ 08,040.073a rathibhir vājibhiḥ sūtaiḥ pattibhiś ca tathā gajaiḥ 08,040.073c bhīmasenaśaracchinnair āstīrṇā vasudhābhavat 08,040.074a tat stambhitam ivātiṣṭhad bhīmasenabalārditam 08,040.074c duryodhanabalaṃ rājan nirutsāhaṃ kṛtavraṇam 08,040.075a niśceṣṭaṃ tumule dīnaṃ babhau tasmin mahāraṇe 08,040.075c prasannasalilaḥ kāle yathā syāt sāgaro nṛpa 08,040.075d*0517_01 tadvat tava balaṃ tad vai niścalaṃ samavasthitam 08,040.076a manyuvīryabalopetaṃ balāt paryavaropitam 08,040.076c abhavat tava putrasya tat sainyam iṣubhis tadā 08,040.076d*0518_01 tad balaṃ bharataśreṣṭha vadhyamānaṃ parasparam 08,040.076e rudhiraughapariklinnaṃ rudhirārdraṃ babhūva ha 08,040.076f*0519_01 jagāma bharataśreṣṭha vadhyamānaṃ parasparam 08,040.077a sūtaputro raṇe kruddhaḥ pāṇḍavānām anīkinīm 08,040.077c bhīmasenaḥ kurūṃś cāpi drāvayan bahv aśobhata 08,040.078a vartamāne tathā raudre saṃgrāme 'dbhutadarśane 08,040.078c nihatya pṛtanāmadhye saṃśaptakagaṇān bahūn 08,040.079a arjuno jayatāṃ śreṣṭho vāsudevam athābravīt 08,040.079c prabhagnaṃ balam etad dhi yotsyamānaṃ janārdana 08,040.080a ete dhāvanti sagaṇāḥ saṃśaptakamahārathāḥ 08,040.080b*0520_01 durjayā hy eva samare devair api savāsavaiḥ 08,040.080c apārayanto madbāṇān siṃhaśabdān mṛgā iva 08,040.080d*0521_01 kuravaś cāpi dhāvanti bhīmasenabhayārditāḥ 08,040.081a dīryate ca mahat sainyaṃ sṛñjayānāṃ mahāraṇe 08,040.081c hastikakṣyo hy asau kṛṣṇa ketuḥ karṇasya dhīmataḥ 08,040.081e dṛśyate rājasainyasya madhye vicarato muhuḥ 08,040.082a na ca karṇaṃ raṇe śaktā jetum anye mahārathāḥ 08,040.082b*0522_01 durjayā hy eṣa samare devadānavarākṣasaiḥ 08,040.082c jānīte hi bhavān karṇaṃ vīryavantaṃ parākrame 08,040.083a tatra yāhi yataḥ karṇo drāvayaty eṣa no balam 08,040.084a varjayitvā raṇe yāhi sūtaputraṃ mahāratham 08,040.084c śramo mā bādhate kṛṣṇa yathā vā tava rocate 08,040.085a etac chrutvā mahārāja govindaḥ prahasann iva 08,040.085c abravīd arjunaṃ tūrṇaṃ kauravāñ jahi pāṇḍava 08,040.086a tatas tava mahat sainyaṃ govindapreritā hayāḥ 08,040.086c haṃsavarṇāḥ praviviśur vahantaḥ kṛṣṇapāṇḍavau 08,040.087a keśavaprahitair aśvaiḥ śvetaiḥ kāñcanabhūṣaṇaiḥ 08,040.087c praviśadbhis tava balaṃ caturdiśam abhidyata 08,040.087d*0523_01 meghastanitanirhrādaḥ sa ratho vānaradhvajaḥ 08,040.087d*0523_02 calatpatākas tāṃ senāṃ vimānaṃ dyām ivāviśata 08,040.088a tau vidārya mahāsenāṃ praviṣṭau keśavārjunau 08,040.088c kruddhau saṃrambharaktākṣau vyabhrājetāṃ mahādyutī 08,040.089a yuddhaśauṇḍau samāhūtāv aribhis tau raṇādhvaram 08,040.089c yajvabhir vidhināhūtau makhe devāv ivāśvinau 08,040.089d*0524_01 krodhatāmrekṣaṇau śūrau śuśubhāte mahābalau 08,040.089d*0524_02 madotkaṭau yathā nāgau dṛṣṭisaṃcāracāriṇau 08,040.090a kruddhau tau tu naravyāghrau vegavantau babhūvatuḥ 08,040.090c talaśabdena ruṣitau yathā nāgau mahāhave 08,040.091a vigāhan sa rathānīkam aśvasaṃghāṃś ca phalgunaḥ 08,040.091c vyacarat pṛtanāmadhye pāśahasta ivāntakaḥ 08,040.092a taṃ dṛṣṭvā yudhi vikrāntaṃ senāyāṃ tava bhārata 08,040.092c saṃśaptakagaṇān bhūyaḥ putras te samacodayat 08,040.093a tato rathasahasreṇa dviradānāṃ tribhiḥ śataiḥ 08,040.093c caturdaśasahasraiś ca turagāṇāṃ mahāhave 08,040.094a dvābhyāṃ śatasahasrābhyāṃ padātīnāṃ ca dhanvinām 08,040.094c śūrāṇāṃ nāmalabdhānāṃ viditānāṃ samantataḥ 08,040.094d*0525_01 duryodhanena te sārdhaṃ jātavegāḥ samantataḥ 08,040.094e abhyavartanta tau vīrau chādayanto mahārathāḥ 08,040.094f*0526_01 śaravarṣair mahārāja sarvataḥ pāṇḍunandanam 08,040.095a sa chādyamānaḥ samare śaraiḥ parabalārdanaḥ 08,040.095c darśayan raudram ātmānaṃ pāśahasta ivāntakaḥ 08,040.095e nighnan saṃśaptakān pārthaḥ prekṣaṇīyataro 'bhavat 08,040.096a tato vidyutprabhair bāṇaiḥ kārtasvaravibhūṣitaiḥ 08,040.096c nirantaram ivākāśam āsīn nunnaiḥ kirīṭinā 08,040.097a kirīṭibhujanirmuktaiḥ saṃpatadbhir mahāśaraiḥ 08,040.097c samācchannaṃ babhau sarvaṃ kādraveyair iva prabho 08,040.098a rukmapuṅkhān prasannāgrāñ śarān saṃnataparvaṇaḥ 08,040.098c adarśayad ameyātmā dikṣu sarvāsu pāṇḍavaḥ 08,040.098d*0527_01 mahī viyad diśaḥ sarvāḥ samudrā girayo 'pi vā 08,040.098d*0527_02 sphuṭantīti janā jajñuḥ pārthasya talanisvanāt 08,040.099a hatvā daśa sahasrāṇi pārthivānāṃ mahārathaḥ 08,040.099c saṃśaptakānāṃ kaunteyaḥ prapakṣaṃ tvarito 'bhyayāt 08,040.100a prapakṣaṃ sa samāsādya pārthaḥ kāmbojarakṣitam 08,040.100c pramamātha balād bāṇair dānavān iva vāsavaḥ 08,040.101a pracicchedāśu bhallaiś ca dviṣatām ātatāyinām 08,040.101c śastrapāṇīṃs tathā bāhūṃs tathāpi ca śirāṃsy uta 08,040.102a aṅgāṅgāvayavaiś chinnair vyāyudhās te 'patan kṣitau 08,040.102c viṣvagvātābhisaṃbhagnā bahuśākhā iva drumāḥ 08,040.102d*0528_01 kāmbojas tu tataḥ kruddho dṛṣṭvā pārthaṃ mahāratham 08,040.103a hastyaśvarathapattīnāṃ vrātān nighnantam arjunam 08,040.103b*0529_01 acodayata yantāram arjunāyaiva māṃ vaha 08,040.103b*0529_02 tatas taṃ rathināṃ śreṣṭhaṃ bahudakṣiṇam āhave 08,040.103b*0529_03 arjunasya rathaṃ kṣipraṃ prāpayām āsa sārathiḥ 08,040.103b*0529_04 tato 'rjunaṃ tribhir bāṇair viddhvā bhārasahair yudhi 08,040.103b*0529_05 keśavaṃ navabhī rājan bāhvor urasi cāparyat 08,040.103b*0529_06 tataḥ kruddho mahārāja pāṇḍavaḥ paravīrahā 08,040.103c sudakṣiṇād avarajaḥ śaravṛṣṭyābhyavīvṛṣat 08,040.104a asyāsyato 'rdhacandrābhyāṃ sa bāhū parighopamau 08,040.104c pūrṇacandrābhavaktraṃ ca kṣureṇābhyahanac chiraḥ 08,040.105a sa papāta tato vāhāt svalohitaparisravaḥ 08,040.105c manaḥśilāgireḥ śṛṅgaṃ vajreṇevāvadāritam 08,040.106a sudakṣiṇād avarajaṃ kāmbojaṃ dadṛśur hatam 08,040.106c prāṃśuṃ kamalapatrākṣam atyarthaṃ priyadarśanam 08,040.106e kāñcanastambhasaṃkāśaṃ bhinnaṃ hemagiriṃ yathā 08,040.107a tato 'bhavat punar yuddhaṃ ghoram adbhutadarśanam 08,040.107c nānāvasthāś ca yodhānāṃ babhūvus tatra yudhyatām 08,040.108a eteṣv āvarjitair aśvaiḥ kāmbojair yavanaiḥ śakaiḥ 08,040.108c śoṇitāktais tadā raktaṃ sarvam āsīd viśāṃ pate 08,040.109a rathai rathāśvasūtaiś ca hatārohaiś ca vājibhiḥ 08,040.109c dviradaiś ca hatārohair mahāmātrair hatadvipaiḥ 08,040.109e anyonyena mahārāja kṛto ghoro janakṣayaḥ 08,040.110a tasmin prapakṣe pakṣe ca vadhyamāne mahātmanā 08,040.110c arjunaṃ jayatāṃ śreṣṭhaṃ tvarito drauṇir āyayau 08,040.111a vidhunvāno mahac cāpaṃ kārtasvaravibhūṣitam 08,040.111c ādadānaḥ śarān ghorān svaraśmīn iva bhāskaraḥ 08,040.111d*0530_01 krodhāmarṣavivṛttāsyo lohitākṣo babhau balī 08,040.111d*0530_02 antakāle yathā kruddho mṛtyuḥ kiṃkaradaṇḍabhṛt 08,040.111d*0530_03 tataḥ prāsṛjad ugrāṇi śaravarṣāṇi saṃghaśaḥ 08,040.111d*0530_04 tair visṛṣṭair mahārāja vyadravat pāṇḍavī camūḥ 08,040.111d*0530_05 sa dṛṣṭvaiva tu dāśārhaṃ syandanasthaṃ viśāṃ pate 08,040.111d*0530_06 punaḥ prāsṛjad ugrāṇi śaravarṣāṇi māriṣa 08,040.111d*0531_01 tayor āsīn mahad yuddhaṃ dharmabhrātror anaiṣṭhikam 08,040.111d*0531_02 visiṣmāpayiṣor lokaṃ yaśaś cottamam icchatoḥ 08,040.111d*0531_03 saṃśaptakāṃs tu kaunteyaḥ kurūṃś cāpi vṛkodaraḥ 08,040.111d*0531_04 sūtaputras tu pāñcālān bhūyo 'ghnaṃs tvaritāḥ śaraiḥ 08,040.111d*0531_05 evam eṣa mahārāja vināśaḥ pṛthivīkṣitām 08,040.111d*0531_06 āsīt kruddhe 'rjune karṇe bhīmasene ca dāruṇe 08,040.111d*0532_01 yuddhaṃ ghoraṃ tathā tv āsīt tridhābhūte camūmukhe 08,040.112a taiḥ patadbhir mahārāja drauṇimuktaiḥ samantataḥ 08,040.112c saṃchāditau rathasthau tāv ubhau kṛṣṇadhanaṃjayau 08,040.113a tataḥ śaraśatais tīkṣṇair bhāradvājaḥ pratāpavān 08,040.113c niśceṣṭau tāv ubhau cakre yuddhe mādhavapāṇḍavau 08,040.114a hāhākṛtam abhūt sarvaṃ jaṅgamaṃ sthāvaraṃ tathā 08,040.114c carācarasya goptārau dṛṣṭvā saṃchāditau śaraiḥ 08,040.115a siddhacāraṇasaṃghāś ca saṃpetur vai samantataḥ 08,040.115c cintayanto bhaved adya lokānāṃ svasty apīty aha 08,040.116a na mayā tādṛśo rājan dṛṣṭapūrvaḥ parākramaḥ 08,040.116c saṃjajñe yādṛśo drauṇeḥ kṛṣṇau saṃchādayiṣyataḥ 08,040.117a drauṇes tu dhanuṣaḥ śabdam ahitatrāsanaṃ raṇe 08,040.117c aśrauṣaṃ bahuśo rājan siṃhasya nadato yathā 08,040.118a jyā cāsya carato yuddhe savyadakṣiṇam asyataḥ 08,040.118c vidyud ambudamadhyasthā bhrājamāneva sābhavat 08,040.119a sa tathā kṣiprakārī ca dṛḍhahastaś ca pāṇḍavaḥ 08,040.119c saṃmohaṃ paramaṃ gatvā praikṣata droṇajaṃ tataḥ 08,040.120a sa vikramaṃ hṛtaṃ mene ātmanaḥ sumahātmanā 08,040.120c tathāsya samare rājan vapur āsīt sudurdṛśam 08,040.121a drauṇipāṇḍavayor evaṃ vartamāne mahāraṇe 08,040.121c vardhamāne ca rājendra droṇaputre mahābale 08,040.121e hīyamāne ca kaunteye kṛṣṇaṃ roṣaḥ samabhyayāt 08,040.122a sa roṣān niḥśvasan rājan nirdahann iva cakṣuṣā 08,040.122c drauṇiṃ hy apaśyat saṃgrāme phalgunaṃ ca muhur muhuḥ 08,040.123a tataḥ kruddho 'bravīt kṛṣṇaḥ pārthaṃ sapraṇayaṃ tadā 08,040.123c atyadbhutam idaṃ pārtha tava paśyāmi saṃyuge 08,040.123e atiśete hi yatra tvā droṇaputro 'dya bhārata 08,040.123f*0533_01 kaccid vīryaṃ yathāpūrvaṃ bhujayor vā balaṃ tava 08,040.124a kaccit te gāṇḍivaṃ haste rathe tiṣṭhasi cārjuna 08,040.124c kaccit kuśalinau bāhū kaccid vīryaṃ tad eva te 08,040.124d*0534_01 udīryamāṇaṃ hi raṇe paśyāmi drauṇim āhave 08,040.124d*0534_02 guruputra iti hy enaṃ mānayan bharatarṣabha 08,040.124d*0534_03 upekṣāṃ kuru mā pārtha nāyaṃ kāla upekṣitum 08,040.125a evam uktas tu kṛṣṇena kṣiptvā bhallāṃś caturdaśa 08,040.125c tvaramāṇas tvarākāle drauṇer dhanur athācchinat 08,040.125e dhvajaṃ chatraṃ patākāṃ ca rathaṃ śaktiṃ gadāṃ tathā 08,040.126a jatrudeśe ca subhṛśaṃ vatsadantair atāḍayat 08,040.126c sa mūrcchāṃ paramāṃ gatvā dhvajayaṣṭiṃ samāśritaḥ 08,040.127a taṃ visaṃjñaṃ mahārāja kirīṭibhayapīḍitam 08,040.127c apovāha raṇāt sūto rakṣamāṇo dhanaṃjayāt 08,040.128a etasminn eva kāle tu vijayaḥ śatrutāpanaḥ 08,040.128c nyavadhīt tāvakaṃ sainyaṃ śataśo 'tha sahasraśaḥ 08,040.128e paśyatas tava putrasya tasya vīrasya bhārata 08,040.129a evam eṣa kṣayo vṛttas tāvakānāṃ paraiḥ saha 08,040.129c krūro viśasano ghoro rājan durmantrite tava 08,040.130a saṃśaptakāṃś ca kaunteyaḥ kurūṃś cāpi vṛkodaraḥ 08,040.130c vasuṣeṇaṃ ca pāñcālaḥ kṛtsnena vyadhamad raṇe 08,040.130d*0535_01 vartamāne tathā raudre rājan vīravarakṣaye 08,040.130d*0535_02 utthitāny agaṇeyāni kabandhāni samantataḥ 08,040.130d*0535_03 yudhiṣṭhiro 'pi saṃgrāme prahārair gāḍhavedanaḥ 08,040.130d*0535_04 krośamātram apakramya tasthau bharatasattama 08,040.130d@014_0000 saṃjayaḥ 08,040.130d@014_0001 duryodhanas tataḥ karṇam upetya bharatarṣabha 08,040.130d@014_0002 abravīn madrarājaṃ ca tathaivānyān mahārathān 08,040.130d@014_0003 yadṛcchayopasaṃprāptaṃ svargadvāram apāvṛtam 08,040.130d@014_0004 sukhinaḥ kṣatriyāḥ karṇa labhante yuddham īdṛśam 08,040.130d@014_0005 sadṛśaiḥ kṣatriyaiḥ śūraiḥ śūrāṇāṃ yudhyatāṃ yudhi 08,040.130d@014_0006 iṣṭaṃ bhavati rādheya tad idaṃ samupasthitam 08,040.130d@014_0007 hatvā vā pāṇḍavān yuddhe sphītām urvīm avāpsyatha 08,040.130d@014_0008 nihatā vā parair yuddhe vīralokam avāpsyatha 08,040.130d@014_0009 duryodhanasya tac chrutvā vacanaṃ kṣatriyarṣabhāḥ 08,040.130d@014_0010 hṛṣṭā nādān udakrośan vāditrāṇi ca sarvaśaḥ 08,040.130d@014_0011 tataḥ pramudite tasmin duryodhanabale tadā 08,040.130d@014_0012 harṣayaṃs tāvakān yodhān drauṇir vacanam abravīt 08,040.130d@014_0013 pratyakṣaṃ sarvasainyānāṃ bhavatāṃ cāpi paśyatām 08,040.130d@014_0014 nyastaśastro mama pitā dhṛṣṭadyumnena pātitaḥ 08,040.130d@014_0015 sa tenāham amarṣeṇa mitrārthe cāpi pārthivāḥ 08,040.130d@014_0016 satyaṃ vaḥ pratijānāmi tad vākyaṃ me nibodhata 08,040.130d@014_0017 dhṛṣṭadyumnam ahatvāhaṃ na vimokṣyāmi daṃśanam 08,040.130d@014_0018 anṛtāyāṃ pratijñāyāṃ nāhaṃ svargam avāpnuyām 08,040.130d@014_0019 arjuno bhīmasenaś ca yaś ca māṃ pratyudeṣyati 08,040.130d@014_0020 sarvāṃs tān pramathiṣye 'ham iti me nāsti saṃśayaḥ 08,040.130d@014_0021 evam ukte tataḥ sarvā sahitā bhāratī camūḥ 08,040.130d@014_0022 abhyadravata kaunteyāṃs tathā te cāpi pāṇḍavāḥ 08,040.130d@014_0023 sa saṃnipāto rathayūthapānāṃ 08,040.130d@014_0024 mahātmanāṃ bhārata mohanīyaḥ 08,040.130d@014_0025 janakṣayaḥ kālayugāntakalpaḥ 08,040.130d@014_0026 prāvartatāgre kurusṛñjayānām 08,040.130d@014_0027 tataḥ pravṛtte yudhi saṃprahāre 08,040.130d@014_0028 bhūtāni sarvāṇi sadaivatāni 08,040.130d@014_0029 āsan sametāni sahāpsarobhir 08,040.130d@014_0030 didṛkṣamāṇāni narapravīrān 08,040.130d@014_0031 divyaiś ca mālyair vividhaiś ca gandhair 08,040.130d@014_0032 divyaiś ca ratnair vividhair narāgryān 08,040.130d@014_0033 raṇe svakarmodvahataḥ pravīrān 08,040.130d@014_0034 avākirann apsarasaḥ prahṛṣṭāḥ 08,040.130d@014_0035 samīraṇas tāṃś ca niṣevya gandhān 08,040.130d@014_0036 siṣeva sarvān api yodhamukhyān 08,040.130d@014_0037 niṣevyamāṇās tv anilena yodhāḥ 08,040.130d@014_0038 parasparaghnā dharaṇīṃ nipetuḥ 08,040.130d@014_0039 sā divyapuṣpair avakīryamāṇā 08,040.130d@014_0040 suvarṇapuṅkhaiś ca śarair vicitraiḥ 08,040.130d@014_0041 nakṣatrasaṃghair iva citritā dyauḥ 08,040.130d@014_0042 kṣitair babhau yodhavarair vicitrā 08,040.130d@014_0043 tato 'ntarikṣād api sādhuvādair 08,040.130d@014_0044 vāditraghoṣaiḥ samudīryamāṇaḥ 08,040.130d@014_0045 jyāghoṣanemisvananādacitraḥ 08,040.130d@014_0046 samākulaḥ so 'bhavat saṃprahāraḥ 08,040.130d@015_0001 tathā tu tasmiṃs tumule pravṛtte 08,040.130d@015_0002 duryodhanaḥ krodham amṛṣyamāṇaḥ 08,040.130d@015_0003 abhyetya bhīmaṃ balinaṃ baliṣṭhaḥ 08,040.130d@015_0004 samarpayat kṣudrakāṇāṃ śatena 08,040.130d@015_0005 duḥśāsanaś citrasenaś ca vīras 08,040.130d@015_0006 tathā caivaṃ kitavaḥ saubalaś ca 08,040.130d@015_0007 gajānīkaiḥ sarvato bhīmasenaṃ 08,040.130d@015_0008 tathā viṣaktaṃ sahasaivābhyagacchan 08,040.130d@015_0009 tam āpatantaṃ saṃprekṣya gajānīkaṃ vṛkodaraḥ 08,040.130d@015_0010 duryodhanaṃ mahābāhuḥ śaravarṣair avākirat 08,040.130d@015_0011 duryodhanaṃ tathā bhīmaḥ sāyakaiḥ śataśaḥ śitaiḥ 08,040.130d@015_0012 pāṇḍavo vimukhīkṛtya gajān abhyadravad balī 08,040.130d@015_0013 tataḥ pāvakasaṃkāśair bhīmo bāṇair avakragaiḥ 08,040.130d@015_0014 śalabhair iva nāgāṃs tān ardayām āsa pāṇḍavaḥ 08,040.130d@015_0015 tataḥ kuñjarayūthāni bhīmaseno mahābalaḥ 08,040.130d@015_0016 vyadhaman niśitair bāṇair mahābhrāṇīva mārutaḥ 08,040.130d@015_0017 anvayus tad rathānīkaṃ maṇijālaiś ca kuñjarāḥ 08,040.130d@015_0018 rūpyajāmbūnadābhāsāḥ kṣuramālyābhyalaṃkṛtāḥ 08,040.130d@015_0019 vadhyamānāḥ śarai rājan bhīmasenena te gajāḥ 08,040.130d@015_0020 vibhinnahṛdayāḥ ke cit tatraivābhyapatan bhuvi 08,040.130d@015_0021 nipatadbhir mahāvegair hemabhāṇḍavibhūṣitaiḥ 08,040.130d@015_0022 aśobhata mahārāja dhātucitrair ivācalaiḥ 08,040.130d@015_0023 dīptābharaṇavadbhiś ca gajapṛṣṭhān nipātitaiḥ 08,040.130d@015_0024 sa raṇaḥ śuśubhe rājan kṣīṇapuṇyair ivāmaraiḥ 08,040.130d@015_0025 mahāparighasaṃkāśau candanāgarurūṣitau 08,040.130d@015_0026 apaśyan bhīmasenasya dhanur vikṣipato bhujau 08,040.130d@015_0027 tasya jyātalanirghoṣam asyataḥ savyadakṣiṇam 08,040.130d@015_0028 śrutvā hy abhyadravan nāgā bhīmasenaṃ bhayārditāḥ 08,040.130d@015_0029 tasya bhīmasya tat karma rājann ekasya dhīmataḥ 08,040.130d@015_0030 apaśyāma mahārāja tad adbhutam ivābhavat 08,040.130d@016_0000 saṃjaya uvāca 08,040.130d@016_0001 evam eṣa mahān āsīt saṃgrāmaḥ pṛthivīkṣitām 08,040.130d@016_0002 kruddhe 'rjune tathā karṇe bhīmasene ca pāṇḍave 08,040.130d@016_0003 droṇaputraṃ parājitya jitvā cānyān mahārathān 08,040.130d@016_0004 abravīd arjuno rājan vāsudevam idaṃ vacaḥ 08,040.130d@016_0005 paśya kṛṣṇa mahābāho dravantīṃ pāṇḍavīṃ camūm 08,040.130d@016_0006 karṇaṃ paśya ca saṃgrāme kālayantaṃ mahārathān 08,040.130d@016_0007 na ca paśyāmi dāśārha dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram 08,040.130d@016_0008 nāpi ketur yudhāṃ śreṣṭha dharmarājasya dṛśyate 08,040.130d@016_0009 tribhāgaś cāvaśiṣṭo 'yaṃ divasasya janārdana 08,040.130d@016_0010 na ca māṃ dhārtarāṣṭreṣu kaś cid yudhyati saṃyuge 08,040.130d@016_0011 tasmāt tvaṃ matpriyaṃ kurvan yāhi yatra yudhiṣṭhiraḥ 08,040.130d@016_0012 dṛṣṭvā kuśalinaṃ yuddhe dharmaputraṃ sahānujam 08,040.130d@016_0013 punar yoddhāsmi vārṣṇeya śatrubhiḥ saha saṃyuge 08,040.130d@016_0014 tataḥ prāyād rathenāśu bībhatsor vacanād dhariḥ 08,040.130d@016_0015 yato yudhiṣṭhiro rājā sṛñjayāś ca mahārathāḥ 08,040.130d@016_0016 ayudhyaṃs tāvakaiḥ sārdhaṃ mṛtyuṃ kṛtvā nivartanam 08,041.001 saṃjaya uvāca 08,041.001a tvaramāṇaḥ punaḥ kṛṣṇaḥ pārtham abhyavadac chanaiḥ 08,041.001c paśya kauravya rājānam apayātāṃś ca pāṇḍavān 08,041.002a karṇaṃ paśya mahāraṅge jvalantam iva pāvakam 08,041.002c asau bhīmo maheṣvāsaḥ saṃnivṛtto raṇaṃ prati 08,041.003a tam ete 'nu nivartante dhṛṣṭadyumnapurogamāḥ 08,041.003c pāñcālānāṃ sṛñjayānāṃ pāṇḍavānāṃ ca yan mukham 08,041.003e nivṛttaiś ca tathā pārthair bhagnaṃ śatrubalaṃ mahat 08,041.004a kauravān dravato hy eṣa karṇo dhārayate 'rjuna 08,041.004c antakapratimo vege śakratulyaparākramaḥ 08,041.005a asau gacchati kauravya drauṇir astrabhṛtāṃ varaḥ 08,041.005c tam eṣa pradrutaḥ saṃkhye dhṛṣṭadyumno mahārathaḥ 08,041.005d*0536_01 anuprayāti saṃgrāme hatān paśya ca sṛñjayān 08,041.006a sarvaṃ vyācaṣṭa durdharṣo vāsudevaḥ kirīṭine 08,041.006c tato rājan prādurāsīn mahāghoro mahāraṇaḥ 08,041.007a siṃhanādaravāś cātra prādurāsan samāgame 08,041.007c ubhayoḥ senayo rājan mṛtyuṃ kṛtvā nivartanam 08,041.007d*0537_01 evam eṣa kṣayo vṛttaḥ pṛthivyāṃ pṛthivīpate 08,041.007d*0537_02 tāvakānāṃ pareṣāṃ ca rājan durmantrite tava 08,042.001 saṃjaya uvāca 08,042.001a tataḥ punaḥ samājagmur abhītāḥ kurusṛñjayāḥ 08,042.001c yudhiṣṭhiramukhāḥ pārthā vaikartanamukhā vayam 08,042.002a tataḥ pravavṛte bhīmaḥ saṃgrāmo lomaharṣaṇaḥ 08,042.002c karṇasya pāṇḍavānāṃ ca yamarāṣṭravivardhanaḥ 08,042.003a tasmin pravṛtte saṃgrāme tumule śoṇitodake 08,042.003c saṃśaptakeṣu śūreṣu kiṃcicchiṣṭeṣu bhārata 08,042.004a dhṛṣṭadyumno mahārāja sahitaḥ sarvarājabhiḥ 08,042.004c karṇam evābhidudrāva pāṇḍavāś ca mahārathāḥ 08,042.005a āgacchamānāṃs tān saṃkhye prahṛṣṭān vijayaiṣiṇaḥ 08,042.005c dadhāraiko raṇe karṇo jalaughān iva parvataḥ 08,042.006a tam āsādya tu te karṇaṃ vyaśīryanta mahārathāḥ 08,042.006c yathācalaṃ samāsādya jalaughāḥ sarvatodiśam 08,042.006e tayor āsīn mahārāja saṃgrāmo lomaharṣaṇaḥ 08,042.006f*0538_01 prayudhyator mahāraṅge balinor vijigīṣatoḥ 08,042.007a dhṛṣṭadyumnas tu rādheyaṃ śareṇa nataparvaṇā 08,042.007c tāḍayām āsa saṃkruddhas tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt 08,042.008a vijayaṃ tu dhanuḥśreṣṭhaṃ vidhunvāno mahārathaḥ 08,042.008b*0539_01 vavarṣa śaravarṣāṇi toyavarṣān ivāmbudaḥ 08,042.008c pārṣatasya dhanuś chittvā śarān āśīviṣopamān 08,042.008e tāḍayām āsa saṃkruddhaḥ pārṣataṃ navabhiḥ śaraiḥ 08,042.009a te varma hemavikṛtaṃ bhittvā tasya mahātmanaḥ 08,042.009c śoṇitāktā vyarājanta śakragopā ivānagha 08,042.010a tad apāsya dhanuś chinnaṃ dhṛṣṭadyumno mahārathaḥ 08,042.010c anyad dhanur upādāya śarāṃś cāśīviṣopamān 08,042.010e karṇaṃ vivyādha saptatyā śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ 08,042.011a tathaiva rājan karṇo 'pi pārṣataṃ śatrutāpanam 08,042.011b*0540_01 chādayām āsa samare śarair āśīviṣopamaiḥ 08,042.011c droṇaśatruṃ maheṣvāso vivyādha niśitaiḥ śaraiḥ 08,042.012a tasya karṇo mahārāja śaraṃ kanakabhūṣaṇam 08,042.012c preṣayām āsa saṃkruddho mṛtyudaṇḍam ivāparam 08,042.013a tam āpatantaṃ sahasā ghorarūpaṃ viśāṃ pate 08,042.013c ciccheda saptadhā rājañ śaineyaḥ kṛtahastavat 08,042.014a dṛṣṭvā vinihitaṃ bāṇaṃ śaraiḥ karṇo viśāṃ pate 08,042.014c sātyakiṃ śaravarṣeṇa samantāt paryavārayat 08,042.015a vivyādha cainaṃ samare nārācais tatra saptabhiḥ 08,042.015c taṃ pratyavidhyac chaineyaḥ śarair hemavibhūṣitaiḥ 08,042.016a tato yuddham atīvāsīc cakṣuḥśrotrabhayāvaham 08,042.016c rājan ghoraṃ ca citraṃ ca prekṣaṇīyaṃ samantataḥ 08,042.017a sarveṣāṃ tatra bhūtānāṃ lomaharṣo vyajāyata 08,042.017c tad dṛṣṭvā samare karma karṇaśaineyayor nṛpa 08,042.018a etasminn antare drauṇir abhyayāt sumahābalam 08,042.018c pārṣataṃ śatrudamanaṃ śatruvīryāsunāśanam 08,042.018d*0541_01 sa dṛṣṭvā samare karṇaṃ pārṣataṃ ca mahāratham 08,042.019a abhyabhāṣata saṃkruddho drauṇir dūre dhanaṃjaye 08,042.019b*0542_01 rathaṃ rathena saṃpīḍya śatruvīryapraṇāśanaḥ 08,042.019c tiṣṭha tiṣṭhādya brahmaghna na me jīvan vimokṣyase 08,042.020a ity uktvā subhṛśaṃ vīraḥ śīghrakṛn niśitaiḥ śaraiḥ 08,042.020c pārṣataṃ chādayām āsa ghorarūpaiḥ sutejanaiḥ 08,042.020e yatamānaṃ paraṃ śaktyā yatamāno mahārathaḥ 08,042.020f*0543_01 chādayām āsa samare yatamāno mahārathaḥ 08,042.020f*0543_02 yatnataḥ parayā śaktyā dhṛṣṭadyumnaṃ mahāraṇe 08,042.020f*0544_01 yodhayām āsa samare kruddharūpo viśāṃ pate 08,042.021a yathā hi samare drauṇiḥ pārṣataṃ vīkṣya māriṣa 08,042.021c tathā drauṇiṃ raṇe dṛṣṭvā pārṣataḥ paravīrahā 08,042.021e nātihṛṣṭamanā bhūtvā manyate mṛtyum ātmanaḥ 08,042.021f*0545_01 sa jñātvā samare ''tmānaṃ śastreṇāvadhyam eva tu 08,042.021f*0545_02 javenābhiyayau drauṇiṃ kālaḥ kālam iva kṣaye 08,042.022a drauṇis tu dṛṣṭvā rājendra dhṛṣṭadyumnaṃ raṇe sthitam 08,042.022c krodhena niḥśvasan vīraḥ pārṣataṃ samupādravat 08,042.022e tāv anyonyaṃ tu dṛṣṭvaiva saṃrambhaṃ jagmatuḥ param 08,042.022f*0546_01 tato roṣaparītātmā dhṛṣṭadyumno 'py amarṣaṇaḥ 08,042.022f*0546_02 provāca cainaṃ saṃrabdho droṇaputraṃ paraṃtapaḥ 08,042.022f*0547_01 pragṛhya mahatī cāpe śarāsanavirājite 08,042.023a athābravīn mahārāja droṇaputraḥ pratāpavān 08,042.023c dhṛṣṭadyumnaṃ samīpasthaṃ tvaramāṇo viśāṃ pate 08,042.023e pāñcālāpasadādya tvāṃ preṣayiṣyāmi mṛtyave 08,042.024a pāpaṃ hi yat tvayā karma ghnatā droṇaṃ purā kṛtam 08,042.024c adya tvā patsyate tad vai yathā hy akuśalaṃ tathā 08,042.024d*0548_01 pataṅgadarśanenādya darśanena vyapohyate 08,042.024d*0548_02 śaśismaraṇatanmātrān vaṃśān kṛtam apohyate 08,042.024d*0548_03 mayā mārayitavyas tvaṃ paśumāreṇa pārṣata 08,042.024d*0548_04 adya śvo vā paraśvo vā satyam etad bhaviṣyati 08,042.025a arakṣyamāṇaḥ pārthena yadi tiṣṭhasi saṃyuge 08,042.025c nāpakramasi vā mūḍha satyam etad bravīmi te 08,042.026a evam uktaḥ pratyuvāca dhṛṣṭadyumnaḥ pratāpavān 08,042.026c prativākyaṃ sa evāsir māmako dāsyate tava 08,042.026e yenaiva te pitur dattaṃ yatamānasya saṃyuge 08,042.026f*0549_01 eṣa te prativākyaṃ vai asir dāsyati māmakaḥ 08,042.026f*0549_02 yena kṛttaṃ tava pitur yatamānasya tac chiraḥ 08,042.027a yadi tāvan mayā droṇo nihato brāhmaṇabruvaḥ 08,042.027c tvām idānīṃ kathaṃ yuddhe na haniṣyāmi vikramāt 08,042.028a evam uktvā mahārāja senāpatir amarṣaṇaḥ 08,042.028c niśitenātha bāṇena drauṇiṃ vivyādha pārṣataḥ 08,042.029a tato drauṇiḥ susaṃkruddhaḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ 08,042.029c prācchādayad diśo rājan dhṛṣṭadyumnasya saṃyuge 08,042.030a naivāntarikṣaṃ na diśo naiva yodhāḥ samantataḥ 08,042.030c dṛśyante vai mahārāja śaraiś channāḥ sahasraśaḥ 08,042.031a tathaiva pārṣato rājan drauṇim āhavaśobhinam 08,042.031c śaraiḥ saṃchādayām āsa sūtaputrasya paśyataḥ 08,042.032a rādheyo 'pi mahārāja pāñcālān saha pāṇḍavaiḥ 08,042.032c draupadeyān yudhāmanyuṃ sātyakiṃ ca mahāratham 08,042.032e ekaḥ sa vārayām āsa prekṣaṇīyaḥ samantataḥ 08,042.032f*0550_01 sātyakiṃ ca mahārāja yodhāṃś cānyān sahasraśaḥ 08,042.033a dhṛṣṭadyumno 'pi samare drauṇeś ciccheda kārmukam 08,042.033b*0551_01 kṣurapreṇa sutīkṣṇena paśyatāṃ sarvayodhinām 08,042.033c tad apāsya dhanuś chinnam anyad ādatta kārmukam 08,042.033e vegavat samare ghoraṃ śarāṃś cāśīviṣopamān 08,042.034a sa pārṣatasya rājendra dhanuḥ śaktiṃ gadāṃ dhvajam 08,042.034b*0552_01 sa śaktiṃ prāhiṇot tasmai tāṃ drauṇir vyadhamac charaiḥ 08,042.034b*0552_02 tāṃ nikṛttāṃ raṇe dṛṣṭvā drauṇinā pārṣato balī 08,042.034b*0552_03 parighaṃ ghoram ādāya kārtasvaravibhūṣitam 08,042.034b*0552_04 cikṣepa bhujavīryeṇa pārṣato vai purā nadan 08,042.034b*0552_05 tam āpatantaṃ parighaṃ droṇaputrasya lāghavāt 08,042.034b*0552_06 ciccheda bahudhā rājañ śarair atiratho raṇe 08,042.034c hayān sūtaṃ rathaṃ caiva nimeṣād vyadhamac charaiḥ 08,042.034d*0553_01 pārṣatasya tataḥ kruddho droṇaputraḥ paraṃtapaḥ 08,042.035a sa chinnadhanvā viratho hatāśvo hatasārathiḥ 08,042.035c khaḍgam ādatta vipulaṃ śatacandraṃ ca bhānumat 08,042.036a drauṇis tad api rājendra bhallaiḥ kṣipraṃ mahārathaḥ 08,042.036c ciccheda samare vīraḥ kṣiprahasto dṛḍhāyudhaḥ 08,042.036e rathād anavarūḍhasya tad adbhutam ivābhavat 08,042.036e*0554_01 **** **** dhanvino bāhuśālinaḥ 08,042.036e*0554_02 paśyatāṃ sarvasainyānāṃ 08,042.037a dhṛṣṭadyumnaṃ tu virathaṃ hatāśvaṃ chinnakārmukam 08,042.037c śaraiś ca bahudhā viddham astraiś ca śakalīkṛtam 08,042.037e nātarad bharataśreṣṭha yatamāno mahārathaḥ 08,042.038a tasyāntam iṣubhī rājan yadā drauṇir na jagmivān 08,042.038c atha tyaktvā dhanur vīraḥ pārṣataṃ tvarito 'nvagāt 08,042.038d*0555_01 pragṛhya vipulaṃ khaḍgaṃ jātarūpapariṣkṛtam 08,042.039a āsīd ādravato rājan vegas tasya mahātmanaḥ 08,042.039c garuḍasyeva patato jighṛkṣoḥ pannagottamam 08,042.040a etasminn eva kāle tu mādhavo 'rjunam abravīt 08,042.040c paśya pārtha yathā drauṇiḥ pārṣatasya vadhaṃ prati 08,042.040d*0556_01 etasminn eva kāle tu keśavaḥ paravīrahā 08,042.040d*0556_02 abravīd bharataśreṣṭham arjunaṃ jayatāṃ varam 08,042.040d*0556_03 paśya drauṇiṃ pārṣatasya yatamānaṃ vadhaṃ prati 08,042.040e yatnaṃ karoti vipulaṃ hanyāc cainam asaṃśayam 08,042.041a taṃ mocaya mahābāho pārṣataṃ śatrutāpanam 08,042.041c drauṇer āsyam anuprāptaṃ mṛtyor āsyagataṃ yathā 08,042.042a evam uktvā mahārāja vāsudevaḥ pratāpavān 08,042.042c praiṣayat tatra turagān yatra drauṇir vyavasthitaḥ 08,042.043a te hayāś candrasaṃkāśāḥ keśavena pracoditāḥ 08,042.043c pibanta iva tad vyoma jagmur drauṇirathaṃ prati 08,042.044a dṛṣṭvāyāntau mahāvīryāv ubhau kṛṣṇadhanaṃjayau 08,042.044c dhṛṣṭadyumnavadhe rājaṃś cakre yatnaṃ mahābalaḥ 08,042.045a vikṛṣyamāṇaṃ dṛṣṭvaiva dhṛṣṭadyumnaṃ janeśvara 08,042.045c śarāṃś cikṣepa vai pārtho drauṇiṃ prati mahābalaḥ 08,042.046a te śarā hemavikṛtā gāṇḍīvapreṣitā bhṛśam 08,042.046c drauṇim āsādya viviśur valmīkam iva pannagāḥ 08,042.047a sa vidhvastaiḥ śarair ghorair droṇaputraḥ pratāpavān 08,042.047b*0557_01 utsṛjya samare rājan pāñcālyam amitaujasam 08,042.047c ratham āruruhe vīro dhanaṃjayaśarārditaḥ 08,042.047e pragṛhya ca dhanuḥ śreṣṭhaṃ pārthaṃ vivyādha sāyakaiḥ 08,042.048a etasminn antare vīraḥ sahadevo janādhipa 08,042.048c apovāha rathenājau pārṣataṃ śatrutāpanam 08,042.049a arjuno 'pi mahārāja drauṇiṃ vivyādha patribhiḥ 08,042.049c taṃ droṇaputraḥ saṃkruddho bāhvor urasi cārdayat 08,042.050a krodhitas tu raṇe pārtho nārācaṃ kālasaṃmitam 08,042.050c droṇaputrāya cikṣepa kāladaṇḍam ivāparam 08,042.050e sa brāhmaṇasyāṃsadeśe nipapāta mahādyutiḥ 08,042.051a sa vihvalo mahārāja śaravegena saṃyuge 08,042.051c niṣasāda rathopasthe vaiklavyaṃ ca paraṃ yayau 08,042.052a tataḥ karṇo mahārāja vyākṣipad vijayaṃ dhanuḥ 08,042.052c arjunaṃ samare kruddhaḥ prekṣamāṇo muhur muhuḥ 08,042.052e dvairathaṃ cāpi pārthena kāmayāno mahāraṇe 08,042.053a taṃ tu hitvā hataṃ vīraṃ sārathiḥ śatrukarśanam 08,042.053c apovāha rathenājau tvaramāṇo raṇājirāt 08,042.054a athotkruṣṭaṃ mahārāja pāñcālair jitakāśibhiḥ 08,042.054c mokṣitaṃ pārṣataṃ dṛṣṭvā droṇaputraṃ ca pīḍitam 08,042.055a vāditrāṇi ca divyāni prāvādyanta sahasraśaḥ 08,042.055c siṃhanādaś ca saṃjajñe dṛṣṭvā ghoraṃ mahādbhutam 08,042.056a evaṃ kṛtvābravīt pārtho vāsudevaṃ dhanaṃjayaḥ 08,042.056c yāhi saṃśaptakān kṛṣṇa kāryam etat paraṃ mama 08,042.057a tataḥ prayāto dāśārhaḥ śrutvā pāṇḍavabhāṣitam 08,042.057c rathenātipatākena manomārutaraṃhasā 08,043.001 saṃjaya uvāca 08,043.001*0558_01 teṣāṃ pravṛtte saṃgrāme vipule śoṇitodake 08,043.001*0558_02 rarāja lohitenorvī saṃraktā bahudhā bhṛśam 08,043.001*0558_03 tato rajasi saṃśānte rudhireṇa samantataḥ 08,043.001*0559_01 tadā vilokya pārthaṃ ca kṛṣṇo vacanam abravīt 08,043.001a etasminn antare kṛṣṇaḥ pārthaṃ vacanam abravīt 08,043.001c darśayann iva kaunteyaṃ dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram 08,043.002a eṣa pāṇḍava te bhrātā dhārtarāṣṭrair mahābalaiḥ 08,043.002c jighāṃsubhir maheṣvāsair drutaṃ pārthānusaryate 08,043.003a tathānuyānti saṃrabdhāḥ pāñcālā yuddhadurmadāḥ 08,043.003c yudhiṣṭhiraṃ mahātmānaṃ parīpsanto mahājavāḥ 08,043.004a eṣa duryodhanaḥ pārtha rathānīkena daṃśitaḥ 08,043.004c rājā sarvasya lokasya rājānam anudhāvati 08,043.005a jighāṃsuḥ puruṣavyāghraṃ bhrātṛbhiḥ sahito balī 08,043.005c āśīviṣasamasparśaiḥ sarvayuddhaviśāradaiḥ 08,043.006a ete jighṛkṣavo yānti dvipāśvarathapattayaḥ 08,043.006c yudhiṣṭhiraṃ dhārtarāṣṭrā ratnottamam ivārthinaḥ 08,043.007a paśya sātvatabhīmābhyāṃ niruddhādhiṣṭhitaḥ prabhuḥ 08,043.007c jihīrṣavo 'mṛtaṃ daityāḥ śakrāgnibhyām ivāvaśāḥ 08,043.008a ete bahutvāt tvaritāḥ punar gacchanti pāṇḍavam 08,043.008c samudram iva vāryoghāḥ prāvṛṭkāle mahārathāḥ 08,043.009a nadantaḥ siṃhanādāṃś ca dhamantaś cāpi vārijān 08,043.009c balavanto maheṣvāsā vidhunvanto dhanūṃṣi ca 08,043.010a mṛtyor mukhagataṃ manye kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram 08,043.010c hutam agnau ca bhadraṃ te duryodhanavaśaṃ gatam 08,043.011a yathāyuktam anīkaṃ hi dhārtarāṣṭrasya pāṇḍava 08,043.011c nāsya śakro 'pi mucyeta saṃprāpto bāṇagocaram 08,043.012a duryodhanasya śūrasya drauṇeḥ śāradvatasya ca 08,043.012c karṇasya ceṣuvego vai parvatān api dārayet 08,043.013a duryodhanasya śūrasya śaraughāñ śīghram asyataḥ 08,043.013c saṃkruddhasyāntakasyeva ko vegaṃ saṃsahed raṇe 08,043.014a karṇena ca kṛto rājā vimukhaḥ śatrutāpanaḥ 08,043.014c balavāṃl laghuhastaś ca kṛtī yuddhaviśāradaḥ 08,043.015a rādheyaḥ pāṇḍavaśreṣṭhaṃ śaktaḥ pīḍayituṃ raṇe 08,043.015c sahito dhṛtarāṣṭrasya putraiḥ śūro mahātmabhiḥ 08,043.016a tasyaivaṃ yudhyamānasya saṃgrāme saṃyatātmanaḥ 08,043.016c anyair api ca pārthasya hṛtaṃ varma mahārathaiḥ 08,043.017a upavāsakṛśo rājā bhṛśaṃ bharatasattama 08,043.017c brāhme bale sthito hy eṣa na kṣatre 'tibale vibho 08,043.017d*0560_01 karme sute kṛtaṃ rāṣṭraṃ jīvitaṃ śatrutāpanaḥ 08,043.017d*0561_01 nityānaśanasaṃgrāme samāptavrataniścayaḥ 08,043.017d*0561_02 yo vatsodayikaṃ śrāddhe viśeṣeṇa mahībhujā 08,043.017d*0562_01 karṇena cābhiyukto 'yaṃ bhūpatiḥ śatrutāpanaḥ 08,043.017d*0562_02 saṃśayaṃ samanuprāptaḥ pāṇḍavo vai yudhiṣṭhiraḥ 08,043.018a na jīvati mahārājo manye pārtha yudhiṣṭhiraḥ 08,043.018c yad bhīmasenaḥ sahate siṃhanādam amarṣaṇaḥ 08,043.019a nardatāṃ dhārtarāṣṭrāṇāṃ punaḥ punar ariṃdama 08,043.019c dhamatāṃ ca mahāśaṅkhān saṃgrāme jitakāśinām 08,043.020a yudhiṣṭhiraṃ pāṇḍaveyaṃ hateti bharatarṣabha 08,043.020c saṃcodayaty asau karṇo dhārtarāṣṭrān mahābalān 08,043.020d*0563_01 astrair nānāvidhaiś citraiḥ kauravāḥ pārtha saṃyuge 08,043.021a sthūṇākarṇendrajālena pārtha pāśupatena ca 08,043.021c pracchādayanto rājānam anuyānti mahārathāḥ 08,043.021e āturo me mato rājā saṃniṣevyaś ca bhārata 08,043.022a yathainam anuvartante pāñcālāḥ saha pāṇḍavaiḥ 08,043.022c tvaramāṇās tvarākāle sarvaśastrabhṛtāṃ varāḥ 08,043.022e majjantam iva pātāle balino 'py ujjihīrṣavaḥ 08,043.023a na ketur dṛśyate rājñaḥ karṇena nihataḥ śaraiḥ 08,043.023c paśyator yamayoḥ pārtha sātyakeś ca śikhaṇḍinaḥ 08,043.024a dhṛṣṭadyumnasya bhīmasya śatānīkasya vā vibho 08,043.024c pāñcālānāṃ ca sarveṣāṃ cedīnāṃ caiva bhārata 08,043.025a eṣa karṇo raṇe pārtha pāṇḍavānām anīkinīm 08,043.025c śarair vidhvaṃsayati vai nalinīm iva kuñjaraḥ 08,043.026a ete dravanti rathinas tvadīyāḥ pāṇḍunandana 08,043.026b*0564_01 drāvyamāṇā raṇe pārtha karṇenāmitatejasā 08,043.026c paśya paśya yathā pārtha gacchanty ete mahārathāḥ 08,043.027a ete bhārata mātaṅgāḥ karṇenābhihatā raṇe 08,043.027c ārtanādān vikurvāṇā vidravanti diśo daśa 08,043.028a rathānāṃ dravatāṃ vṛndaṃ paśya pārtha samantataḥ 08,043.028c drāvyamāṇaṃ raṇe caiva karṇenāmitrakarśinā 08,043.029a hastikakṣyāṃ raṇe paśya carantīṃ tatra tatra ha 08,043.029c rathasthaṃ sūtaputrasya ketuṃ ketumatāṃ vara 08,043.030a asau dhāvati rādheyo bhīmasenarathaṃ prati 08,043.030c kirañ śaraśatānīva vinighnaṃs tava vāhinīm 08,043.031a etān paśya ca pāñcālān drāvyamāṇān mahātmanā 08,043.031c śakreṇeva yathā daityān hanyamānān mahāhave 08,043.032a eṣa karṇo raṇe jitvā pāñcālān pāṇḍusṛñjayān 08,043.032c diśo viprekṣate sarvās tvadartham iti me matiḥ 08,043.033a paśya pārtha dhanuḥ śreṣṭhaṃ vikarṣan sādhu śobhate 08,043.033c śatrūñ jitvā yathā śakro devasaṃghaiḥ samāvṛtaḥ 08,043.034a ete nadanti kauravyā dṛṣṭvā karṇasya vikramam 08,043.034c trāsayanto raṇe pārthān sṛñjayāṃś ca sahasraśaḥ 08,043.035a eṣa sarvātmanā pāṇḍūṃs trāsayitvā mahāraṇe 08,043.035b*0565_01 trāsayitvā raṇe pārtha rādheyo rathināṃ varaḥ 08,043.035c abhibhāṣati rādheyaḥ sarvasainyāni mānadaḥ 08,043.036a abhidravata gacchadhvaṃ drutaṃ dravata kauravāḥ 08,043.036c yathā jīvan na vaḥ kaś cin mucyate yudhi sṛñjayaḥ 08,043.037a tathā kuruta saṃyattā vayaṃ yāsyāma pṛṣṭhataḥ 08,043.037c evam uktvā yayāv eṣa pṛṣṭhato vikirañ śaraiḥ 08,043.037d*0566_01 rādheyaḥ kauravīṃ senāṃ rakṣamāṇaḥ samantataḥ 08,043.038a paśya karṇaṃ raṇe pārtha śvetacchavivirājitam 08,043.038c udayaṃ parvataṃ yadvac chobhayan vai divākaraḥ 08,043.039a pūrṇacandranikāśena mūrdhni chatreṇa bhārata 08,043.039c dhriyamāṇena samare tathā śataśalākinā 08,043.040a eṣa tvāṃ prekṣate karṇaḥ sakaṭākṣo viśāṃ pate 08,043.040c uttamaṃ yatnam āsthāya dhruvam eṣyati saṃyuge 08,043.041a paśya hy enaṃ mahābāho vidhunvānaṃ mahad dhanuḥ 08,043.041c śarāṃś cāśīviṣākārān visṛjantaṃ mahābalam 08,043.042a asau nivṛtto rādheyo dṛśyate vānaradhvaja 08,043.042b*0567_01 prārthayan samaraṃ pārtha tvayā saha paraṃtapa 08,043.042c vadhāya cātmano 'bhyeti dīpasya śalabho yathā 08,043.042d*0568_01 eṣa hy amarṣī śūraś ca dhārtarāṣṭrahite rataḥ 08,043.042d*0568_02 tvāṃ na marṣayate pārtha nityam eva sumandadhīḥ 08,043.042d*0569_01 ekākinaṃ ca dṛṣṭvainaṃ dhārtarāṣṭro raṇājire 08,043.042d*0570_01 tvāṃ ca pārthābhisaṃrabdhaṃ karṇaṃ prati mahāratham 08,043.043a karṇam ekākinaṃ dṛṣṭvā rathānīkena bhārata 08,043.043b*0571_01 asau duryodhanaḥ kruddho rathānīkena daṃśitaḥ 08,043.043c rirakṣiṣuḥ susaṃyatto dhārtarāṣṭro 'bhivartate 08,043.044a sārvaiḥ sahaibhir duṣṭātmā vadhya eṣa prayatnataḥ 08,043.044b*0572_01 adīnayor viśrutayor yuvayor yotsyamānayoḥ 08,043.044b*0572_02 devāsure pārtha mṛdhe devadānavayor iva 08,043.044b*0573_01 paśyantu kauravāḥ sarve tava pārtha parākramam 08,043.044b*0574_01 tvāṃ ca dṛṣṭvātisaṃrabdhaṃ karṇaṃ ca bharatarṣabha 08,043.044b*0574_02 asau duryodhanaḥ kruddho nottaraṃ pratipadyate 08,043.044c tvayā yaśaś ca rājyaṃ ca sukhaṃ cottamam icchatā 08,043.045a ātmānaṃ ca kṛtātmānaṃ samīkṣya bharatarṣabha 08,043.045c kṛtāgasaṃ ca rādheyaṃ dharmātmani yudhiṣṭhire 08,043.045d*0575_01 sahitaḥ sa tu duṣṭātmā dhārtarāṣṭro 'bhyavartate 08,043.045d*0575_02 eṣa eva nihantavyo mūlaṃ vairasya bhārata 08,043.045d*0575_03 mūle chinne yathā nāśaḥ śākhānāṃ jāyate dhruvam 08,043.045d*0575_04 tathā duryodhane pārtha hate syur akhilā hatāḥ 08,043.045d*0575_05 dhārtarāṣṭrā mahābāho sabhṛtyāmātyabāndhavāḥ 08,043.045d*0575_06 paśya sarve yathā yodhā yānti bhīmarathaṃ prati 08,043.045d*0575_07 bhīmo 'pi śe[ro]ṣatāmrākṣo hanti śatrūn aśeṣataḥ 08,043.045d*0575_08 eṣa dharmasuto rājā yamābhyāṃ paripālitaḥ 08,043.045d*0575_09 duryodhano 'pi karṇena rakṣyate sasutena ca 08,043.045d*0575_10 kṛtavarmā kṛpo drauṇī rakṣanto 'nyonyam uttamāḥ 08,043.045d*0575_11 kulūkaḥ śakuniś caiva kṛtvā rakṣāṃ sthitāv ubhau 08,043.046a pratipadyasva rādheyaṃ prāptakālam anantaram 08,043.046c āryāṃ yuddhe matiṃ kṛtvā pratyehi rathayūthapam 08,043.047a pañca hy etāni mukhyānāṃ rathānāṃ rathasattama 08,043.047c śatāny āyānti vegena balināṃ bhīmatejasām 08,043.048a pañca nāgasahasrāṇi dviguṇā vājinas tathā 08,043.048c abhisaṃhatya kaunteya padātiprayutāni ca 08,043.048e anyonyarakṣitaṃ vīra balaṃ tvām abhivartate 08,043.048f*0576_01 droṇaputraṃ puraskṛtya tataḥ śīghraṃ ca sūdaya 08,043.048f*0576_02 nikṛtyaitad rathānīkaṃ balinaṃ lokaviśrutam 08,043.049a sūtaputre maheṣvāse darśayātmānam ātmanā 08,043.049c uttamaṃ yatnam āsthāya pratyehi bharatarṣabha 08,043.049d*0577_01 bhūtāni caiva sarvāṇi kurupāñcālasṛñjayāḥ 08,043.050a asau karṇaḥ susaṃrabdhaḥ pāñcālān abhidhāvati 08,043.050c ketum asya hi paśyāmi dhṛṣṭadyumnarathaṃ prati 08,043.050e samucchetsyati pāñcālān iti manye paraṃtapa 08,043.051a ācakṣe te priyaṃ pārtha tad evaṃ bharatarṣabha 08,043.051c rājā jīvati kauravyo dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ 08,043.052a asau bhimo mahābāhuḥ saṃnivṛttaś camūmukhe 08,043.052c vṛtaḥ sṛñjayasainyena sātyakena ca bhārata 08,043.053a vadhyanta ete samare kauravā niśitaiḥ śaraiḥ 08,043.053c bhīmasenena kaunteya pāñcālaiś ca mahātmabhiḥ 08,043.054a senā hi dhārtarāṣṭrasya vimukhā cābhavad raṇāt 08,043.054c vipradhāvati vegena bhīmasya nihatā śaraiḥ 08,043.055a vipannasasyeva mahī rudhireṇa samukṣitā 08,043.055c bhāratī bharataśreṣṭha senā kṛpaṇadarśanā 08,043.056a nivṛttaṃ paśya kaunteya bhīmasenaṃ yudhāṃ patim 08,043.056c āśīviṣam iva kruddhaṃ tasmād dravati vāhinī 08,043.057a pītaraktāsitasitās tārācandrārkamaṇḍitāḥ 08,043.057c patākā viprakīryante chatrāṇy etāni cārjuna 08,043.058a sauvarṇā rājatāś caiva taijasāś ca pṛthagvidhāḥ 08,043.058c ketavo vinipātyante hastyaśvaṃ viprakīryate 08,043.059a rathebhyaḥ prapatanty ete rathino vigatāsavaḥ 08,043.059c nānāvarṇair hatā bāṇaiḥ pāñcālair apalāyibhiḥ 08,043.060a nirmanuṣyān gajān aśvān rathāṃś caiva dhanaṃjaya 08,043.060c samādravanti pāñcālā dhārtarāṣṭrāṃs tarasvinaḥ 08,043.061a mṛdnanti ca naravyāghrā bhīmasenavyapāśrayāt 08,043.061c balaṃ pareṣāṃ durdharṣaṃ tyaktvā prāṇān ariṃdama 08,043.062a ete nadanti pāñcālā dhamanty api ca vārijān 08,043.062c abhidravanti ca raṇe nighnantaḥ sāyakaiḥ parān 08,043.063a paśya svargasya māhātmyaṃ pāñcālā hi paraṃtapa 08,043.063c dhārtarāṣṭrān vinighnanti kruddhāḥ siṃhā iva dvipān 08,043.063d*0578_01 śastram ācchidya śatrūṇāṃ sāyudhānāṃ nirāyudhāḥ 08,043.063d*0578_02 tenaivaitān amoghāstrā nighnanti ca nadanti ca 08,043.063d*0578_03 śirāṃsy etāni pātyante śatrūṇāṃ bāhavo 'pi ca 08,043.063d*0578_04 rathanāgahayā vīrā yaśasyāḥ sarva eva ca 08,043.064a sarvataś cābhipannaiṣā dhārtarāṣṭrī mahācamūḥ 08,043.064b*0579_01 pāñcālair māgadhaiś caiva yodhā nītā yamakṣayam 08,043.064b*0580_01 tyaktvā prāṇān maheṣvāsaiḥ pāñcālaiḥ paripātyate 08,043.064c pāñcālair mānasād etya haṃsair gaṅgeva vegitaiḥ 08,043.065a subhṛśaṃ ca parākrāntāḥ pāñcālānāṃ nivāraṇe 08,043.065c kṛpakarṇādayo vīrā ṛṣabhāṇām ivarṣabhāḥ 08,043.065d*0581_01 suhṛdaś ca parākrāntāḥ kṛpakarṇādayo vibho 08,043.065d*0581_02 nivāraṇe maheṣvāsāḥ pāñcālānāṃ paraṃtapa 08,043.066a sunimagnāṃś ca bhīmāstrair dhārtarāṣṭrān mahārathān 08,043.066c dhṛṣṭadyumnamukhā vīrā ghnanti śatrūn sahasraśaḥ 08,043.066d*0582_01 pāñcāleṣv abhibhūteṣu dviṣadbhir apabhīr nadan 08,043.066d*0582_02 śatrupakṣam avaskandya śarān asyati mārutiḥ 08,043.066d*0583_01 rathāś ca vimukhāḥ sarve nivṛtte bharatarṣabhe 08,043.066e viṣaṇṇabhūyiṣṭharathā dhārtarāṣṭrī mahācamūḥ 08,043.066f*0584_01 rathāś caite suvitrastā bhīmasenabhayārditāḥ 08,043.067a paśya bhīmena nārācaiś chinnā nāgāḥ patanty amī 08,043.067b*0585_01 nānā nāgā hatā bāṇair bhīmena prapatanty amī 08,043.067c vajrivajrāhatānīva śikharāṇi mahībhṛtām 08,043.067d*0586_01 bhīmasenena mātaṅgāḥ prāpitā yamasādanam 08,043.067d*0586_02 girīṇāṃ śikharāṇīva nipatanti nararṣabha 08,043.068a bhīmasenasya nirviddhā bāṇaiḥ saṃnataparvabhiḥ 08,043.068c svāny anīkāni mṛdnanto dravanty ete mahāgajāḥ 08,043.068d*0587_01 ete dravanti kuravo bhīmasenabhayārditāḥ 08,043.068d*0587_02 tyaktvā rathān gajāṃś caiva hayāṃś caiva sahasraśaḥ 08,043.068d*0587_03 hastyaśvarathapattīnaṃ dravatāṃ nisvanaṃ śṛṇu 08,043.068d*0587_04 bhīmasenasya ninadaṃ drāvayāṇasya kauravān 08,043.069a nābhijānāsi bhīmasya siṃhanādaṃ durutsaham 08,043.069c nadato 'rjuna saṃgrāme vīrasya jitakāśinaḥ 08,043.070a eṣa naiṣādir abhyeti dvipamukhyena pāṇḍavam 08,043.070c jighāṃsus tomaraiḥ kruddho daṇḍapāṇir ivāntakaḥ 08,043.071a satomarāv asya bhujau chinnau bhīmena garjataḥ 08,043.071c tīkṣṇair agniśikhāprakhyair nārācair daśabhir hataḥ 08,043.072a hatvainaṃ punar āyāti nāgān anyān prahāriṇaḥ 08,043.072c paśya nīlāmbudanibhān mahāmātrair adhiṣṭhitān 08,043.072e śaktitomarasaṃkāśair vinighnantaṃ vṛkodaram 08,043.073a sapta sapta ca nāgāṃs tān vaijayantīś ca sadhvajāḥ 08,043.073c nihatya niśitair bāṇaiś chinnāḥ pārthāgrajena te 08,043.073e daśabhir daśabhiś caiko nārācair nihato gajaḥ 08,043.074a na cāsau dhārtarāṣṭrāṇāṃ śrūyate ninadas tathā 08,043.074c puraṃdarasame kruddhe nivṛtte bharatarṣabhe 08,043.075a akṣauhiṇyas tathā tisro dhārtarāṣṭrasya saṃhatāḥ 08,043.075c kruddhena narasiṃhena bhīmasenena vāritāḥ 08,043.075d*0588_01 na śaknuvanti vai pārthaṃ pārthivāḥ samudīkṣitum 08,043.075d*0588_02 madhyaṃdinagataṃ sūryaṃ yathā durbalacakṣuṣaḥ 08,043.075d*0588_03 ete bhīmasya saṃtrastāḥ siṃhasyevetare mṛgāḥ 08,043.075d*0588_04 śaraiḥ saṃtrāsitāḥ saṃkhye na labhante sukhaṃ kva cit 08,043.075d*0589_01 rājānaṃ ca mahābāhuṃ pīḍayanty āttamanyavaḥ 08,043.075d*0589_02 rādheyo bahubhiḥ sārdham asau gacchati vegitaḥ 08,043.075d*0589_03 varjayitvā tu bhīruṃ taṃ pārśvato hy ānayad dhanuḥ 08,043.075d*0589_04 taṃ pālayan mahārājaṃ dhārtarāṣṭro balānvitaḥ 08,043.076 saṃjaya uvāca 08,043.076*0590_01 etac chrutvā mahābāhur vāsudevād dhanaṃjayaḥ 08,043.076a bhīmasenena tat karma kṛtaṃ dṛṣṭvā suduṣkaram 08,043.076c arjuno vyadhamac chiṣṭān ahitān niśitaiḥ śaraiḥ 08,043.077a te vadhyamānāḥ samare saṃśaptakagaṇāḥ prabho 08,043.077b*0591_01 prabhagnāḥ samare bhītāḥ diśo daśa mahābalāḥ 08,043.077c śakrasyātithitāṃ gatvā viśokā hy abhavan mudā 08,043.077d*0592_01 śakrasyātithitāṃ prāptāḥ samapadyanta vijvarāḥ 08,043.077d*0593_01 viśokāḥ samapadyanta śakrasyāntikatāṃ gatāḥ 08,043.077d*0594_01 nārāyaṇāṃs tu gopālān vyadhamat pāṇḍunandanaḥ 08,043.077d*0594_02 uttamaṃ vegam āsthāya caṇḍavāyur ghanān iva 08,043.077d*0594_03 anvakīryanta bhītās te tatra tatraiva bhārata 08,043.077d*0594_04 lulitāṃś ca tataḥ śūrān ahanat puruṣottamaḥ 08,043.078a pārthaś ca puruṣavyāghraḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ 08,043.078c jaghāna dhārtarāṣṭrasya caturvidhabalāṃ camūm 08,044.001 dhṛtarāṣṭra uvāca 08,044.001a nivṛtte bhīmasene ca pāṇḍave ca yudhiṣṭhire 08,044.001c vadhyamāne bale cāpi māmake pāṇḍusṛñjayaiḥ 08,044.002a dravamāṇe balaughe ca nirākrande muhur muhuḥ 08,044.002b*0595_01 avaśeṣaṃ na paśyāmi mama sainyeṣu saṃjaya 08,044.002b*0595_02 aho bata daśāṃ prāpto na hi śakṣyāmi jīvitum 08,044.002b*0595_03 jayakāṅkṣī kathaṃ sūta putrāṇām anivartinām 08,044.002b*0595_04 kathaṃ jīvāmi nihatāñ śrutvā ca mama sainikān 08,044.002b*0595_05 bahunādya kim uktena daivaṃ teṣāṃ parāyaṇam 08,044.002c kim akurvanta kuravas tan mamācakṣva saṃjaya 08,044.003 saṃjaya uvāca 08,044.003*0596_01 kṣayas teṣāṃ mahāñ jāto rājan durmantrite tava 08,044.003a dṛṣṭvā bhīmaṃ mahābāhuṃ sūtaputraḥ pratāpavān 08,044.003c krodharaktekṣaṇo rājan bhīmasenam upādravat 08,044.003d*0597_01 tiṣṭha tiṣṭha pṛthāputra paśya me 'dya parākramam 08,044.003d*0597_02 adya tvāṃ preṣayiṣyāmi yamasya sadanaṃ prati 08,044.003d*0597_03 ity uktvā prayayau tūrṇaṃ yatra bhīmo vyavasthitaḥ 08,044.004a tāvakaṃ ca balaṃ dṛṣṭvā bhīmasenāt parāṅmukham 08,044.004c yatnena mahatā rājan paryavasthāpayad balī 08,044.005a vyavasthāpya mahābāhus tava putrasya vāhinīm 08,044.005c pratyudyayau tadā karṇaḥ pāṇḍavān yuddhadurmadān 08,044.006a pratyudyayus tu rādheyaṃ pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ 08,044.006c dhunvānāḥ kārmukāṇy ājau vikṣipantaś ca sāyakān 08,044.007a bhīmasenaḥ śiner naptā śikhaṇḍī janamejayaḥ 08,044.007c dhṛṣṭadyumnaś ca balavān sarve cāpi prabhadrakāḥ 08,044.008a pāñcālāś ca naravyāghrāḥ samantāt tava vāhinīm 08,044.008c abhyadravanta saṃkruddhāḥ samare jitakāśinaḥ 08,044.009a tathaiva tāvakā rājan pāṇḍavānām anīkinīm 08,044.009c abhyadravanta tvaritā jighāṃsanto mahārathāḥ 08,044.010a rathanāgāśvakalilaṃ pattidhvajasamākulam 08,044.010c babhūva puruṣavyāghra sainyam adbhutadarśanam 08,044.011a śikhaṇḍī ca yayau karṇaṃ dhṛṣṭadyumnaḥ sutaṃ tava 08,044.011c duḥśāsanaṃ mahārāja mahatyā senayā vṛtam 08,044.012a nakulo vṛṣasenaṃ ca citrasenaṃ yudhiṣṭhiraḥ 08,044.012c ulūkaṃ samare rājan sahadevaḥ samabhyayāt 08,044.013a sātyakiḥ śakuniṃ cāpi bhīmasenaś ca kauravān 08,044.013c arjunaṃ ca raṇe yattaṃ droṇaputro mahārathaḥ 08,044.014a yudhāmanyuṃ maheṣvāsaṃ gautamo 'bhyapatad raṇe 08,044.014c kṛtavarmā ca balavān uttamaujasam ādravat 08,044.014d*0598_01 yudhāmanyuṃ kṛpo rājann uttamaujasam āhave 08,044.014d*0598_02 kṛtavarmā maheṣvāsaḥ paryavārayad āhave 08,044.015a bhīmasenaḥ kurūn sarvān putrāṃś ca tava māriṣa 08,044.015c sahānīkān mahābāhur eka evābhyavārayat 08,044.016a śikhaṇḍī ca tataḥ karṇaṃ vicarantam abhītavat 08,044.016c bhīṣmahantā mahārāja vārayām āsa patribhiḥ 08,044.017a pratirabdhas tataḥ karṇo roṣāt prasphuritādharaḥ 08,044.017c śikhaṇḍinaṃ tribhir bāṇair bhruvor madhye vyatāḍayat 08,044.018a dhārayaṃs tu sa tān bāṇāñ śikhaṇḍī bahv aśobhata 08,044.018c rājataḥ parvato yadvat tribhiḥ śṛṅgaiḥ samanvitaḥ 08,044.019a so 'tividdho maheṣvāsaḥ sūtaputreṇa saṃyuge 08,044.019c karṇaṃ vivyādha samare navatyā niśitaiḥ śaraiḥ 08,044.020a tasya karṇo hayān hatvā sārathiṃ ca tribhiḥ śaraiḥ 08,044.020c unmamātha dhvajaṃ cāsya kṣurapreṇa mahārathaḥ 08,044.021a hatāśvāt tu tato yānād avaplutya mahārathaḥ 08,044.021b*0599_01 saṃchinnakārmuko rājan sūtaputreṇa saṃyuge 08,044.021c śaktiṃ cikṣepa karṇāya saṃkruddhaḥ śatrutāpanaḥ 08,044.022a tāṃ chittvā samare karṇas tribhir bhārata sāyakaiḥ 08,044.022c śikhaṇḍinam athāvidhyan navabhir niśitaiḥ śaraiḥ 08,044.023a karṇacāpacyutān bāṇān varjayaṃs tu narottamaḥ 08,044.023c apayātas tatas tūrṇaṃ śikhaṇḍī jayatāṃ varaḥ 08,044.024a tataḥ karṇo mahārāja pāṇḍusainyāny aśātayat 08,044.024c tūlarāśiṃ samāsādya yathā vāyur mahājavaḥ 08,044.025a dhṛṣṭadyumno mahārāja tava putreṇa pīḍitaḥ 08,044.025c duḥśāsanaṃ tribhir bāṇair abhyavidhyat stanāntare 08,044.026a tasya duḥśāsano bāhuṃ savyaṃ vivyādha māriṣa 08,044.026c śitena rukmapuṅkhena bhallena nataparvaṇā 08,044.027a dhṛṣṭadyumnas tu nirviddhaḥ śaraṃ ghoram amarṣaṇaḥ 08,044.027c duḥśāsanāya saṃkruddhaḥ preṣayām āsa bhārata 08,044.027d*0600_01 āśīviṣasamaṃ bāṇam āśu mārutaraṃhasam 08,044.028a āpatantaṃ mahāvegaṃ dhṛṣṭadyumnasamīritam 08,044.028c śaraiś ciccheda putras te tribhir eva viśāṃ pate 08,044.029a athāparaiḥ saptadaśair bhallaiḥ kanakabhūṣaṇaiḥ 08,044.029c dhṛṣṭadyumnaṃ samāsādya bāhvor urasi cārdayat 08,044.030a tataḥ sa pārṣataḥ kruddho dhanuś ciccheda māriṣa 08,044.030c kṣurapreṇa sutīkṣṇena tata uccukruśur janāḥ 08,044.031a athānyad dhanur ādāya putras te bharatarṣabha 08,044.031c dhṛṣṭadyumnaṃ śaravrātaiḥ samantāt paryavārayat 08,044.032a tava putrasya te dṛṣṭvā vikramaṃ taṃ mahātmanaḥ 08,044.032c vyahasanta raṇe yodhāḥ siddhāś cāpsarasāṃ gaṇāḥ 08,044.032d*0601_01 dhṛṣṭadyumnaṃ na paśyāma ghaṭamānaṃ mahābalam 08,044.032d*0601_02 duḥśāsanena saṃruddhaṃ siṃheneva mahāgajam 08,044.032d*0601_03 tataḥ sarathanāgāśvāḥ pāñcālāḥ pāṇḍupūrvaja 08,044.032d*0601_04 senāpatiṃ parīpsanto rurudhus tanayaṃ tava 08,044.033a tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tāvakānāṃ paraiḥ saha 08,044.033c ghoraṃ prāṇabhṛtāṃ kāle ghorarūpaṃ paraṃtapa 08,044.034a nakulaṃ vṛṣasenas tu viddhvā pañcabhir āyasaiḥ 08,044.034c pituḥ samīpe tiṣṭhantaṃ tribhir anyair avidhyata 08,044.035a nakulas tu tataḥ kruddho vṛṣasenaṃ smayann iva 08,044.035c nārācena sutīkṣṇena vivyādha hṛdaye dṛḍham 08,044.036a so 'tividdho balavatā śatruṇā śatrukarśanaḥ 08,044.036c śatruṃ vivyādha viṃśatyā sa ca taṃ pañcabhiḥ śaraiḥ 08,044.037a tataḥ śarasahasreṇa tāv ubhau puruṣarṣabhau 08,044.037c anyonyam ācchādayatām athābhajyata vāhinī 08,044.038a dṛṣṭvā tu pradrutāṃ senāṃ dhārtarāṣṭrasya sūtajaḥ 08,044.038c nivārayām āsa balād anupatya viśāṃ pate 08,044.038d*0602_01 etasminn antare kaṣṭaṃ yuddham āsīd viśāṃ pate 08,044.038e nivṛtte tu tataḥ karṇe nakulaḥ kauravān yayau 08,044.038f*0603_01 vṛṣasenas tu pāñcālān pitrā sārdhaṃ viśāṃ pate 08,044.039a karṇaputras tu samare hitvā nakulam eva tu 08,044.039c jugopa cakraṃ tvaritaṃ rādheyasyaiva māriṣa 08,044.040a ulūkas tu raṇe kruddhaḥ sahadevena vāritaḥ 08,044.040b*0604_01 nivāritaḥ śaraśataiḥ kruddhena raṇamūrdhani 08,044.040c tasyāśvāṃś caturo hatvā sahadevaḥ pratāpavān 08,044.040e sārathiṃ preṣayām āsa yamasya sadanaṃ prati 08,044.041a ulūkas tu tato yānād avaplutya viśāṃ pate 08,044.041b*0605_01 apayātas tatas tūrṇam ulūko raṇamūrdhani 08,044.041c trigartānāṃ balaṃ pūrṇaṃ jagāma pitṛnandanaḥ 08,044.041d*0606_01 ratham anyaṃ samāsthāya jagāma pitur antikam 08,044.042a sātyakiḥ śakuniṃ viddhvā viṃśatyā niśitaiḥ śaraiḥ 08,044.042c dhvajaṃ ciccheda bhallena saubalasya hasann iva 08,044.043a saubalas tasya samare kruddho rājan pratāpavān 08,044.043b*0607_01 sārathiṃ preṣayām āsa yamasya sadanaṃ prati 08,044.043c vidārya kavacaṃ bhūyo dhvajaṃ ciccheda kāñcanam 08,044.044a athainaṃ niśitair bāṇaiḥ sātyakiḥ pratyavidhyata 08,044.044c sārathiṃ ca mahārāja tribhir eva samārdayat 08,044.044e athāsya vāhāṃs tvaritaḥ śarair ninye yamakṣayam 08,044.045a tato 'vaplutya sahasā śakunir bharatarṣabha 08,044.045c āruroha rathaṃ tūrṇam ulūkasya mahārathaḥ 08,044.045e apovāhātha śīghraṃ sa śaineyād yuddhaśālinaḥ 08,044.045f*0608_01 apovāha rathasthaṃ taṃ sātyakasyājisāgarāt 08,044.046a sātyakis tu raṇe rājaṃs tāvakānām anīkinīm 08,044.046c abhidudrāva vegena tato 'nīkam abhidyata 08,044.047a śaineyaśaranunnaṃ tu tataḥ sainyaṃ viśāṃ pate 08,044.047c bheje daśa diśas tūrṇaṃ nyapatac ca gatāsuvat 08,044.048a bhīmasenaṃ tava suto vārayām āsa saṃyuge 08,044.048c taṃ tu bhīmo muhūrtena vyaśvasūtarathadhvajam 08,044.048e cakre lokeśvaraṃ tatra tenātuṣyanta cāraṇāḥ 08,044.048f*0609_01 śatruṇā vijitaṃ jñātvā bhayāt supuruṣarṣabha 08,044.049a tato 'pāyān nṛpas tatra bhīmasenasya gocarāt 08,044.049c kurusainyaṃ tataḥ sarvaṃ bhīmasenam upādravat 08,044.049e tatra rāvo mahān āsīd bhīmam ekaṃ jighāṃsatām 08,044.050a yudhāmanyuḥ kṛpaṃ viddhvā dhanur asyāśu cicchide 08,044.050c athānyad dhanur ādāya kṛpaḥ śastrabhṛtāṃ varaḥ 08,044.051a yudhāmanyor dhvajaṃ sūtaṃ chatraṃ cāpātayat kṣitau 08,044.051c tato 'pāyād rathenaiva yudhāmanyur mahārathaḥ 08,044.052a uttamaujās tu hārdikyaṃ śarair bhīmaparākramam 08,044.052c chādayām āsa sahasā megho vṛṣṭyā yathācalam 08,044.053a tad yuddhaṃ sumahac cāsīd ghorarūpaṃ paraṃtapa 08,044.053c yādṛśaṃ na mayā yuddhaṃ dṛṣṭapūrvaṃ viśāṃ pate 08,044.054a kṛtavarmā tato rājann uttamaujasam āhave 08,044.054c hṛdi vivyādha sa tadā rathopastha upāviśat 08,044.055a sārathis tam apovāha rathena rathināṃ varam 08,044.055c tatas tu satvaraṃ rājan pāṇḍusainyam upādravat 08,044.055d*0610_01 kurusainyaṃ tataḥ sarvaṃ bhīmasenam upādravat 08,044.055d*0611_01 yudhiṣṭhiraś citrasenaṃ śaravarṣair avākirat 08,044.055d*0611_02 citraseno 'pi kaunteyaṃ saṃkruddhaḥ samavārayat 08,044.055d*0611_03 muhūrtād vimukhīkṛtya citrasenaṃ sa dharmarāṭ 08,044.055d*0611_04 tāvakaṃ sainyam abhyaghnat samantān niśitaiḥ śaraiḥ 08,044.055d*0612_01 tasmin pravṛtte tumule naravīrajanakṣaye 08,044.055d*0612_02 duryodhanaḥ krodham upetya tīvraṃ 08,044.055d*0612_03 krodhāgnināsau paridahyamānaḥ 08,044.055d*0612_04 anyaṃ rathaṃ samupetyāśu caiva 08,044.055d*0612_05 bhīmaṃ pravivyādha sucitrapuṅkhaiḥ 08,044.055d*0612_06 duḥśāsano 'dyāpi ca citraseno 08,044.055d*0612_07 durdyūtasevī kitavaḥ saubalaś ca 08,044.055d*0613_01 gajānīkaiḥ sarvato bhīmasenaṃ 08,044.055d*0613_02 tathābhyarditaṃ sahasābhyadhāvat 08,044.055d*0614_01 tāvakāś ca mahābāho duryodhanapurogamāḥ 08,044.055d*0615_01 yudhiṣṭhiraṃ jighṛkṣantaḥ sarvasainyam avākṣipan 08,044.055d@017_0001 duḥśāsanaḥ saubalaś ca gajānīkena pāṇḍavam 08,044.055d@017_0002 mahatā parivāryaiva kṣudrakair abhyatāḍayat 08,044.055d@017_0003 tato bhīmaḥ śaraśatair duryodhanam amarṣaṇam 08,044.055d@017_0004 vimukhīkṛtya tarasā gajānīkam upādravat 08,044.055d@017_0005 tam āpatantaṃ sahasā gajānīkaṃ vṛkodaraḥ 08,044.055d@017_0006 dṛṣṭvaiva subhṛśaṃ kruddho divyam astram udairayat 08,044.055d@017_0007 gajair gajān abhyahanad vajreṇendra ivāsurān 08,044.055d@017_0008 tato 'ntarikṣaṃ bāṇaughaiḥ śalabhair iva pādapam 08,044.055d@017_0009 chādayām āsa samare gajān nighnan vṛkodaraḥ 08,044.055d@017_0010 tataḥ kuñjarayūthāni sametāni sahasraśaḥ 08,044.055d@017_0011 vyadhamat tarasā bhīmo meghasaṃghān ivānilaḥ 08,044.055d@017_0012 suvarṇajālāpihitā maṇijālaiś ca kuñjarāḥ 08,044.055d@017_0013 rejur abhyadhikaṃ saṃkhye vidyutvanta ivāmbudāḥ 08,044.055d@017_0014 te vadhyamānā bhīmena gajā rājan vidudruvuḥ 08,044.055d@017_0015 ke cid vibhinnahṛdayāḥ kuñjarā nyapatan bhuvi 08,044.055d@017_0016 patitair nipatadbhiś ca gajair hemavibhūṣitaiḥ 08,044.055d@017_0017 aśobhata mahī tatra viśīrṇair iva parvataiḥ 08,044.055d@017_0018 dīptābhai ratnavadbhiś ca patitair gajayodhibhiḥ 08,044.055d@017_0019 rarāja bhūmiḥ patitaiḥ kṣīṇapuṇyair iva grahaiḥ 08,044.055d@017_0020 tato bhinnakaṭā nāgā bhinnakumbhakarās tathā 08,044.055d@017_0021 dudruvuḥ śataśaḥ saṃkhye bhīmasenaśarāhatāḥ 08,044.055d@017_0022 ke cid vamanto rudhiraṃ bhayārtāḥ parvatopamāḥ 08,044.055d@017_0023 vyadravañ śaraviddhāṅgā dhātucitrā ivācalāḥ 08,044.055d@017_0024 mahābhujagasaṃkāśau candanāgarurūṣitau 08,044.055d@017_0025 apaśyaṃ bhīmasenasya dhanur vikṣipato bhujau 08,044.055d@017_0026 tasya jyātalanirghoṣaṃ śrutvāśanisamasvanam 08,044.055d@017_0027 vimuñcantaḥ śakṛnmūtraṃ gajāḥ prādudruvur bhṛśam 08,044.055d@017_0028 bhīmasenasya tat karma rājann ekasya dhīmataḥ 08,044.055d@017_0029 nighnataḥ sarvabhūtāni rudrasyeva ca nirbabhau 08,044.055d@018_0000 saṃjaya uvāca 08,044.055d@018_0001 tataḥ śvetāśvasaṃyukte nārāyaṇasamāhite 08,044.055d@018_0002 tiṣṭhan rathavare śrīmān arjunaḥ samapadyata 08,044.055d@018_0003 tad balaṃ nṛpatiśreṣṭha tāvakaṃ vijayo raṇe 08,044.055d@018_0004 vyakṣobhayad udīrṇāśvaṃ mahodadhim ivānalaḥ 08,044.055d@018_0005 duryodhanas tava sutaḥ pramatte śvetavāhane 08,044.055d@018_0006 abhyetya sahasā kruddhaḥ sainyārdhenābhisaṃvṛtaḥ 08,044.055d@018_0007 paryavārayad āyāntaṃ yudhiṣṭhiram amarṣaṇam 08,044.055d@018_0008 kṣuraprāṇāṃ trisaptatyā tato 'vidhyata pāṇḍavam 08,044.055d@018_0009 akrudhyata bhṛśaṃ tatra kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ 08,044.055d@018_0010 sa bhallāṃs triṃśatas tūrṇaṃ tava putre nyaveśayat 08,044.055d@018_0011 tato 'dhāvanta kauravyā jighṛkṣanto yudhiṣṭhiram 08,044.055d@018_0012 duṣṭabhāvān parāñ jñātvā samavetā mahārathāḥ 08,044.055d@018_0013 ājagmus taṃ parīpsaṃtaḥ kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram 08,044.055d@018_0014 nakulaḥ sahadevaś ca dhṛṣṭadyumnaś ca pārṣataḥ 08,044.055d@018_0015 akṣauhiṇyā parivṛtās te 'bhyadhāvan yudhiṣṭhiram 08,044.055d@018_0016 bhīmasenaś ca samare mṛdnaṃs tava mahārathān 08,044.055d@018_0017 abhyadhāvad abhiprepsū rājānaṃ śatrubhir vṛtam 08,044.055d@018_0018 tāṃs tu sarvān maheṣvāsān karṇo vaikartano nṛpa 08,044.055d@018_0019 śaravarṣeṇa mahatā pratyavārayad āgatān 08,044.055d@018_0020 śaraughān visṛjantas te prerayantaś ca tomarān 08,044.055d@018_0021 na śekur yatnavanto 'pi rādheyaṃ prativīkṣitum 08,044.055d@018_0022 tāṃś ca sarvān maheṣvāsān sarvaśastrāstrapāragaḥ 08,044.055d@018_0023 mahatā śaravarṣeṇa rādheyaḥ pratyavārayat 08,044.055d@018_0024 duryodhanaṃ tu viṃśatyā śīghram astram udīrayan 08,044.055d@018_0025 avidhyat tūrṇam abhyetya sahadevo mahāmanāḥ 08,044.055d@018_0026 sa viddhaḥ sahadevena rarājācalasaṃnibhaḥ 08,044.055d@018_0027 prabhinna iva mātaṅgo rudhireṇa pariplutaḥ 08,044.055d@018_0028 dṛṣṭvā tava sutaṃ tatra gāḍhaviddhaṃ sutejanaiḥ 08,044.055d@018_0029 abhyadhāvad dṛḍhaṃ kruddho rādheyo rathināṃ varaḥ 08,044.055d@018_0030 duryodhanaṃ tathā dṛṣṭvā śīghram astram udīrya saḥ 08,044.055d@018_0031 tena yaudhiṣṭhiraṃ sainyam avadhīt pārṣataṃ tathā 08,044.055d@018_0032 tato yaudhiṣṭhiraṃ sainyaṃ vadhyamānaṃ mahātmanā 08,044.055d@018_0033 sahasā prādravad rājan sūtaputraśarārditam 08,044.055d@018_0034 vividhā viśikhās tatra saṃpatantaḥ parasparam 08,044.055d@018_0035 phalaiḥ puṅkhān samājaghnuḥ sūtaputradhanuścyutāḥ 08,044.055d@018_0036 antarikṣe śaraughāṇāṃ patatāṃ ca parasparam 08,044.055d@018_0037 saṃgharṣeṇa mahārāja pāvakaḥ samajāyata 08,044.055d@018_0038 tato daśa diśaḥ karṇaḥ śalabhair iva yāyibhiḥ 08,044.055d@018_0039 abhyaghnaṃs tarasā rājañ śaraiḥ paraśarīragaiḥ 08,044.055d@018_0040 raktacandanasaṃdigdhau maṇihemavibhūṣitau 08,044.055d@018_0041 bāhū vyatyakṣipat karṇaḥ paramāstraṃ vidarśayan 08,044.055d@018_0042 tataḥ sarvā diśo rājan sāyakair vipramohayan 08,044.055d@018_0043 apīḍayad bhṛśaṃ karṇo dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram 08,044.055d@018_0044 tataḥ kruddho mahārāja dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ 08,044.055d@018_0045 niśitair iṣubhiḥ karṇaṃ pañcāśadbhiḥ samārpayat 08,044.055d@018_0046 bāṇāndhakāram abhavat tad yuddhaṃ ghoradarśanam 08,044.055d@018_0047 hāhākāro mahān āsīt tāvakānāṃ viśāṃ pate 08,044.055d@018_0048 vadhyamāne tadā sainye dharmaputreṇa māriṣa 08,044.055d@018_0049 sāyakair vividhais tīkṣṇaiḥ kaṅkapatraiḥ śilāśitaiḥ 08,044.055d@018_0050 bhallair anekair vividhaiḥ śaktyṛṣṭimusalair api 08,044.055d@018_0051 yatra yatra sa dharmātmā duṣṭāṃ dṛṣṭiṃ vyasarjayat 08,044.055d@018_0052 tatra tatra vyaśīryanta tāvakā bharatarṣabha 08,044.055d@018_0053 karṇo 'pi bhṛśasaṃkruddho dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram 08,044.055d@018_0054 nārācair ardhacandraiś ca vatsadantaiś ca saṃyuge 08,044.055d@018_0055 amarṣī krodhanaś caiva roṣaprasphuritānanaḥ 08,044.055d@018_0056 sāyakair aprameyātmā yudhiṣṭhiram abhidravat 08,044.055d@018_0057 yudhiṣṭhiraś cāpi śataṃ svarṇapuṅkhaiḥ śitaiḥ śaraiḥ 08,044.055d@018_0058 prahasann iva taṃ karṇaḥ kaṅkapatraiḥ śilāśitaiḥ 08,044.055d@018_0059 urasy avidhyad rājānaṃ tribhir bhallaiś ca pāṇḍavam 08,044.055d@018_0060 sa pīḍito bhṛśaṃ tena dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ 08,044.055d@018_0061 upaviśya rathopasthe sūtaṃ yāhīty acodayat 08,044.055d@018_0062 prākrośanta tataḥ sarve dhārtarāṣṭrāḥ sarājakāḥ 08,044.055d@018_0063 gṛhīdhvam iti rājānam abhyadhāvanta sarvaśaḥ 08,044.055d@018_0064 tataḥ śatāḥ saptadaśa kekayānāṃ prahāriṇām 08,044.055d@018_0065 pāñcālaiḥ sahitā rājan dhārtarāṣṭrān nyavārayan 08,044.055d@018_0066 tasmin sutumule yuddhe vartamāne janakṣaye 08,044.055d@018_0067 duryodhanaś ca bhīmaś ca sameyātāṃ mahābalau 08,044.055d@018_0068 karṇo 'tha śarajālena kekayānāṃ mahārathān 08,044.055d@018_0069 vyadhamat parameṣvāsān agrataḥ paryavasthitān 08,044.055d@018_0070 teṣāṃ prayatamānānāṃ rādheyasya nivāraṇe 08,044.055d@018_0071 rathān pañcaśatān karṇaḥ prāhiṇod yamasādanam 08,044.055d@018_0072 aviṣahyaṃ tato dṛṣṭvā rādheyaṃ yudhi yodhinaḥ 08,044.055d@018_0073 bhīmasenam upāgacchan karṇabāṇaprapīḍitāḥ 08,044.055d@018_0074 rathānīkaṃ vidāryaiva śarajālair anekadhā 08,044.055d@018_0075 karṇa ekarathenaiva yudhiṣṭhiram upādravat 08,044.055d@018_0076 senāniveśam ārchantaṃ mārgaṇaiḥ kṣatavikṣatam 08,044.055d@018_0077 yamayor madhyagaṃ vīraṃ śanair yāntaṃ vicetasam 08,044.055d@018_0078 samāsādya tu rājānaṃ duryodhanahitepsayā 08,044.055d@018_0079 sūtaputras tribhis tīkṣṇair vivyādha parameṣubhiḥ 08,044.055d@018_0080 tathaiva rājā rādheyaṃ pratyavidhyat stanāntare 08,044.055d@018_0081 śarais tribhiś ca yantāraṃ caturbhiś caturo hayān 08,044.055d@018_0082 cakrarakṣau tu pārthasya mādrīputrau paraṃtapau 08,044.055d@018_0083 tāv apy adhāvatāṃ karṇaṃ rājānaṃ mā vadhīr iti 08,044.055d@018_0084 tau pṛthak śaravarṣābhyāṃ rādheyam abhyavarṣatām 08,044.055d@018_0085 nakulaḥ sahadevaś ca paramaṃ yatnam āsthitau 08,044.055d@018_0086 tathaiva tau pratyavidhyat sūtaputraḥ pratāpavān 08,044.055d@018_0087 bhallābhyāṃ śitadhārābhyāṃ mahātmānāv ariṃdamau 08,044.055d@018_0088 dantavarṇāṃs tu rādheyo nijaghāna manojavān 08,044.055d@018_0089 yudhiṣṭhirasya saṃgrāme kālavālān hayottamān 08,044.055d@018_0090 tato 'pareṇa bhallena śirastrāṇam apātayat 08,044.055d@018_0091 kaunteyasya maheṣvāsaḥ prahasann iva sūtajaḥ 08,044.055d@018_0092 tathaiva nakulasyāpi hayān hatvā pratāpavān 08,044.055d@018_0093 īṣāṃ dhanuś ca ciccheda mādrīputrasya dhīmataḥ 08,044.055d@018_0094 tau hatāśvau hatarathau pāṇḍavau bhṛśavikṣatau 08,044.055d@018_0095 bhrātarāv āruruhatuḥ sahadevarathaṃ tadā 08,044.055d@018_0096 tau dṛṣṭvā mātulas tatra virathau paravīrahā 08,044.055d@018_0097 abhyabhāṣata rādheyaṃ madrarājo 'nukampayā 08,044.055d@018_0098 yoddhavyam adya pārthena phalgunena tvayā saha 08,044.055d@018_0099 kimarthaṃ dharmarājena yudhayse bhṛśaroṣitaḥ 08,044.055d@018_0100 kṣīṇaśastrāstrakavacaḥ kṣīṇabāṇo vibāṇadhiḥ 08,044.055d@018_0101 śrāntasārathivāhaś ca channo 'strair aribhis tathā 08,044.055d@018_0102 pārtham āsādya rādheya upahāsyo bhaviṣyasi 08,044.055d@018_0103 evam ukto 'pi karṇas tu madrarājena saṃyuge 08,044.055d@018_0104 tathaiva karṇaḥ saṃrabdho yudhiṣṭhiram atāḍayat 08,044.055d@018_0105 śarais tīkṣṇaiḥ parāvidhya mādrīputrau ca pāṇḍavau 08,044.055d@018_0106 prahasya samare karṇaś cakāra vimukhaṃ śaraiḥ 08,044.055d@018_0107 tataḥ śalyaḥ prahasyedaṃ karṇaṃ punar uvāca ha 08,044.055d@018_0108 rathastham atisaṃrabdhaṃ yudhiṣṭhiravadhe dhṛtam 08,044.055d@018_0109 yadarthaṃ dhārtarāṣṭreṇa satataṃ mānito bhavān 08,044.055d@018_0110 taṃ pārthaṃ jahi rādheya kiṃ te hatvā yudhiṣṭhiram 08,044.055d@018_0111 śaṅkhayor dhmāyatoḥ śabdaḥ sumahān eṣa kṛṣṇayoḥ 08,044.055d@018_0112 śrūyate cāpaghoṣo 'yaṃ prāvṛṣīvāmbudasya ha 08,044.055d@018_0113 asau nighnan rathodārān arjunaḥ śaravṛṣṭibhiḥ 08,044.055d@018_0114 sarvāṃ grasati naḥ senāṃ karṇa paśyainam āhave 08,044.055d@018_0115 pṛṣṭharakṣau ca śūrasya yudhāmanyūttamaujasau 08,044.055d@018_0116 uttaraṃ cāsya vai śūraś cakraṃ rakṣati sātyakiḥ 08,044.055d@018_0117 dhṛṣṭadyumnas tathā cāsya cakraṃ rakṣati dakṣiṇam 08,044.055d@018_0118 bhīmasenaś ca vai rājñā dhārtarāṣṭreṇa yudhyate 08,044.055d@018_0119 yathā na hanyāt taṃ bhīmaḥ sarveṣāṃ no 'dya paśyatām 08,044.055d@018_0120 tathā rādheya kriyatāṃ rājā mucyeta no yathā 08,044.055d@018_0121 paśyainaṃ bhīmasenena grastam āhavaśobhinam 08,044.055d@018_0122 yadi tv āsādya mucyeta vismayaḥ sumahān bhavet 08,044.055d@018_0123 paritrāhy enam abhyetya saṃśayaṃ paramaṃ gatam 08,044.055d@018_0124 kiṃ nu mādrīsutau hatvā rājānaṃ ca yudhiṣṭhiram 08,044.055d@018_0125 iti śalyavacaḥ śrutvā rādheyaḥ pṛthivīpate 08,044.055d@018_0126 dṛṣṭvā duryodhanaṃ caiva bhīmagrastaṃ mahāhave 08,044.055d@018_0127 rājagṛddhī bhṛśaṃ caiva śalyavākyapracoditaḥ 08,044.055d@018_0128 ajātaśatrum utsṛjya mādrīputrau ca pāṇḍavau 08,044.055d@018_0129 tava putraṃ paritrātum abhyadhāvata vīryavān 08,044.055d@018_0130 madrarājapraṇuditair aśvair ākāśagair iva 08,044.055d@018_0131 gate karṇe tu kaunteyaḥ pāṇḍuputro yudhiṣṭhiraḥ 08,044.055d@018_0132 apāyāj javanair aśvaiḥ sahadevasya māriṣa 08,044.055d@018_0133 tābhyāṃ sa sahitas tūrṇaṃ vrīḍann iva nareśvaraḥ 08,044.055d@018_0134 prāpya senāniveśaṃ ca mārgaṇaiḥ kṣatavikṣataḥ 08,044.055d@018_0135 avatīrṇo rathāt tūrṇam āviśac chayanaṃ śubham 08,044.055d@018_0136 apanītaśalyaḥ subhṛśaṃ hṛcchalyābhinipīḍitaḥ 08,044.055d@018_0137 so 'bravīd bhrātarau rājā mādrīputrau mahārathau 08,044.055d@018_0138 anīkaṃ bhīmasenasya pāṇḍavāv āśu gacchatām 08,044.055d@018_0139 jīmūta iva nardaṃs tu yudhyate sa vṛkodaraḥ 08,044.055d@018_0140 tato 'nyaṃ ratham āsthāya nakulo rathapuṃgavaḥ 08,044.055d@018_0141 sahadevaś ca tejasvī bhrātarau śatrukarśanau 08,044.055d@018_0142 turagair agryaraṃhobhir yātvā bhīmasya śuṣmiṇau 08,044.055d@018_0143 anīkaṃ sahitau tatra bhrātarau paryavasthitau 08,045.001 saṃjaya uvāca 08,045.001a drauṇis tu rathavaṃśena mahatā parivāritaḥ 08,045.001c āpatat sahasā rājan yatra rājā vyavasthitaḥ 08,045.002a tam āpatantaṃ sahasā śūraḥ śaurisahāyavān 08,045.002c dadhāra sahasā pārtho veleva makarālayam 08,045.003a tataḥ kruddho mahārāja droṇaputraḥ pratāpavān 08,045.003c arjunaṃ vāsudevaṃ ca chādayām āsa patribhiḥ 08,045.004a avacchannau tataḥ kṛṣṇau dṛṣṭvā tatra mahārathāḥ 08,045.004c vismayaṃ paramaṃ gatvā praikṣanta kuravas tadā 08,045.005a arjunas tu tato divyam astraṃ cakre hasann iva 08,045.005c tad astraṃ brāhmaṇo yuddhe vārayām āsa bhārata 08,045.006a yad yad dhi vyākṣipad yuddhe pāṇḍavo 'straṃ jighāṃsayā 08,045.006c tat tad astraṃ maheṣvāso droṇaputro vyaśātayat 08,045.007a astrayuddhe tato rājan vartamāne bhayāvahe 08,045.007c apaśyāma raṇe drauṇiṃ vyāttānanam ivāntakam 08,045.008a sa diśo vidiśaś caiva chādayitvā vijihmagaiḥ 08,045.008c vāsudevaṃ tribhir bāṇair avidhyad dakṣiṇe bhuje 08,045.009a tato 'rjuno hayān hatvā sarvāṃs tasya mahātmanaḥ 08,045.009c cakāra samare bhūmiṃ śoṇitaughataraṅgiṇīm 08,045.009d*0616_01 sarvalokavahāṃ raudrāṃ paralokavahāṃ nadīm 08,045.009d*0617_01 sarathān rathinaḥ sarvān pārthacāpacyutaiḥ śaraiḥ 08,045.009d*0617_02 drauṇer apahatān saṃkhye dadṛśuḥ sa ca tāṃ tathā 08,045.009d*0617_03 prāvartayan mahāghorāṃ nadīṃ paravahāṃ tathā 08,045.009d*0617_04 tayos tu vyākule yuddhe drauṇeḥ pārthasya dāruṇe 08,045.009d*0617_05 amaryādaṃ yodhayantaḥ paryadhāvann itas tataḥ 08,045.009d*0617_06 rathair hatāśvasūtaiś ca hatārohaiś ca vājibhiḥ 08,045.009d*0617_07 dviradaiś ca hatārohair mahāmātrair hatadvipaiḥ 08,045.009d*0617_08 pārthena samare rājan kṛto ghoro janakṣayaḥ 08,045.010a nihatā rathinaḥ petuḥ pārthacāpacyutaiḥ śaraiḥ 08,045.010c hayāś ca paryadhāvanta muktayoktrās tatas tataḥ 08,045.011a tad dṛṣṭvā karma pārthasya drauṇir āhavaśobhinaḥ 08,045.011b*0618_01 arjunaṃ jayatāṃ śreṣṭhaṃ tvarito 'bhyetya vīryavān 08,045.011b*0618_02 vidhunvāno mahac cāpaṃ kārtasvaravibhūṣitam 08,045.011c avākirad raṇe kṛṣṇaṃ samantān niśitaiḥ śaraiḥ 08,045.012a tato 'rjunaṃ mahārāja drauṇir āyamya patriṇā 08,045.012c vakṣodeśe samāsādya tāḍayām āsa saṃyuge 08,045.013a so 'tividdho raṇe tena droṇaputreṇa bhārata 08,045.013b*0619_01 gāṇḍīvadhanvā prasabhaṃ śaravarṣair udāradhīḥ 08,045.013b*0619_02 saṃchādya samare drauṇiṃ cicchedāsya ca cārmukam 08,045.013b*0619_03 sa chinnadhanvā parighaṃ vajrasparśasamaṃ yudhi 08,045.013c ādatta parighaṃ ghoraṃ drauṇeś cainam avākṣipat 08,045.013d*0620_01 ādāya cikṣepa tadā droṇaputraḥ kirīṭine 08,045.014a tam āpatantaṃ parighaṃ kārtasvaravibhūṣitam 08,045.014a*0621_01 **** **** jāmbūnadapariṣkṛtam 08,045.014a*0621_02 ciccheda sahasā rājan prahasann iva pāṇḍavaḥ 08,045.014c drauṇiś ciccheda sahasā tata uccukruśur janāḥ 08,045.015a so 'nekadhāpatad bhūmau bhāradvājasya sāyakaiḥ 08,045.015c viśīrṇaḥ parvato rājan yathā syān mātariśvanā 08,045.015d*0622_01 tataḥ kruddho mahārāja droṇaputro mahārathaḥ 08,045.015d*0622_02 aindreṇa cāstravegena bībhatsuṃ samavākirat 08,045.015d*0622_03 tasyendrajālāvatataṃ samīkṣya 08,045.015d*0622_04 pārtho rājan gāṇḍivam ādade saḥ 08,045.015d*0622_05 aindraṃ jālaṃ pratyahanat tarasvī 08,045.015d*0622_06 varāstram ādāya mahendrasṛṣṭam 08,045.015d*0622_07 vidārya taj jālam athendramuktaṃ 08,045.015d*0622_08 pārthas tato drauṇirathaṃ kṣaṇena 08,045.015d*0622_09 pracchādayām āsa tathābhyupetya 08,045.015d*0622_10 drauṇis tadā pārthaśarābhibhūtaḥ 08,045.015d*0622_11 vigāhya tāṃ pāṇḍavabāṇavṛṣṭiṃ 08,045.015d*0622_12 śaraiḥ paraṃ nāma tataḥ prakāśya 08,045.015d*0622_13 śatena kṛṣṇaṃ sahasābhyavidhyat 08,045.015d*0622_14 tribhiḥ śatair arjunaṃ kṣudrakāṇām 08,045.015d*0622_15 tato 'rjunaḥ sāyakānāṃ śatena 08,045.015d*0622_16 guroḥ sutaṃ marmasu nirbibheda 08,045.015d*0622_17 aśvāṃś ca sūtaṃ ca tathā dhanur jyām 08,045.015d*0622_18 avākirat paśyatāṃ tāvakānām 08,045.016a tato 'rjuno raṇe drauṇiṃ vivyādha daśabhiḥ śaraiḥ 08,045.016b*0623_01 sa viddhvā marmasu drauṇiṃ pāṇḍavaḥ paravīrahā 08,045.016c sārathiṃ cāsya bhallena rathanīḍād apāharat 08,045.017a sa saṃgṛhya svayaṃ vāhān kṛṣṇau prācchādayac charaiḥ 08,045.017c tatrādbhutam apaśyāma drauṇer āśu parākramam 08,045.018a ayacchat turagān yac ca phalgunaṃ cāpy ayodhayat 08,045.018c tad asya samare rājan sarve yodhā apūjayan 08,045.018d*0624_01 tenāsya samare rājaṃs tuṣṭuvuḥ sarvasainikāḥ 08,045.018d*0625_01 tataḥ prahasya bībhatsur droṇaputrasya saṃyuge 08,045.019a yadā tv agrasyata raṇe droṇaputreṇa phalgunaḥ 08,045.019c tato raśmīn rathāśvānāṃ kṣurapraiś cicchide jayaḥ 08,045.020a prādravaṃs turagās te tu śaravegaprabādhitāḥ 08,045.020c tato 'bhūn ninado bhūyas tava sainyasya bhārata 08,045.021a pāṇḍavās tu jayaṃ labdhvā tava sainyam upādravan 08,045.021c samantān niśitān bāṇān vimuñcanto jayaiṣiṇaḥ 08,045.022a pāṇḍavais tu mahārāja dhārtarāṣṭrī mahācamūḥ 08,045.022c punaḥ punar atho vīrair abhajyata jayoddhataiḥ 08,045.023a paśyatāṃ te mahārāja putrāṇāṃ citrayodhinām 08,045.023c śakuneḥ saubaleyasya karṇasya ca mahātmanaḥ 08,045.024a vāryamāṇā mahāsenā putrais tava janeśvara 08,045.024c nāvatiṣṭhata saṃgrāme tāḍyamānā samantataḥ 08,045.025a tato yodhair mahārāja palāyadbhis tatas tataḥ 08,045.025c abhavad vyākulaṃ bhītaiḥ putrāṇāṃ te mahad balam 08,045.026a tiṣṭha tiṣṭheti satataṃ sūtaputrasya jalpataḥ 08,045.026c nāvatiṣṭhata sā senā vadhyamānā mahātmabhiḥ 08,045.027a athotkruṣṭaṃ mahārāja pāṇḍavair jitakāśibhiḥ 08,045.027c dhārtarāṣṭrabalaṃ dṛṣṭvā dravamāṇaṃ samantataḥ 08,045.028a tato duryodhanaḥ karṇam abravīt praṇayād iva 08,045.028c paśya karṇa yathā senā pāṇḍavair arditā bhṛśam 08,045.029a tvayi tiṣṭhati saṃtrāsāt palāyati samantataḥ 08,045.029c etaj jñātvā mahābāho kuru prāptam ariṃdama 08,045.030a sahasrāṇi ca yodhānāṃ tvām eva puruṣarṣabha 08,045.030c krośanti samare vīra drāvyamāṇāni pāṇḍavaiḥ 08,045.031a etac chrutvā tu rādheyo duryodhanavaco mahat 08,045.031c madrarājam idaṃ vākyam abravīt sūtanandanaḥ 08,045.032a paśya me bhujayor vīryam astrāṇāṃ ca janeśvara 08,045.032c adya hanmi raṇe sarvān pāñcālān pāṇḍubhiḥ saha 08,045.032e vāhayāśvān naravyāghra bhadreṇaiva janeśvara 08,045.033a evam uktvā mahārāja sūtaputraḥ pratāpavān 08,045.033c pragṛhya vijayaṃ vīro dhanuḥśreṣṭhaṃ purātanam 08,045.033e sajyaṃ kṛtvā mahārāja saṃmṛjya ca punaḥ punaḥ 08,045.034a saṃnivārya ca yodhān svān satyena śapathena ca 08,045.034c prāyojayad ameyātmā bhārgavāstraṃ mahābalaḥ 08,045.035a tato rājan sahasrāṇi prayutāny arbudāni ca 08,045.035c koṭiśaś ca śarās tīkṣṇā niragacchan mahāmṛdhe 08,045.036a jvalitais tair mahāghoraiḥ kaṅkabarhiṇavājitaiḥ 08,045.036c saṃchannā pāṇḍavī senā na prājñāyata kiṃ cana 08,045.037a hāhākāro mahān āsīt pāñcālānāṃ viśāṃ pate 08,045.037c pīḍitānāṃ balavatā bhārgavāstreṇa saṃyuge 08,045.038a nipatadbhir gajai rājan naraiś cāpi sahasraśaḥ 08,045.038c rathaiś cāpi naravyāghra hayaiś cāpi samantataḥ 08,045.039a prākampata mahī rājan nihatais tais tatas tataḥ 08,045.039c vyākulaṃ sarvam abhavat pāṇḍavānāṃ mahad balam 08,045.040a karṇas tv eko yudhāṃ śreṣṭho vidhūma iva pāvakaḥ 08,045.040c dahañ śatrūn naravyāghra śuśubhe sa paraṃtapaḥ 08,045.041a te vadhyamānāḥ karṇena pāñcālāś cedibhiḥ saha 08,045.041c tatra tatra vyamuhyanta vanadāhe yathā dvipāḥ 08,045.041e cukruśus te naravyāghra yathāprāg vā narottamāḥ 08,045.042a teṣāṃ tu krośatāṃ śrutvā bhītānāṃ raṇamūrdhani 08,045.042c dhāvatāṃ ca diśo rājan vitrastānāṃ samantataḥ 08,045.042e ārtanādo mahāṃs tatra pretānām iva saṃplave 08,045.043a vadhyamānāṃs tu tān dṛṣṭvā sūtaputreṇa māriṣa 08,045.043c vitresuḥ sarvabhūtāni tiryagyonigatāny api 08,045.044a te vadhyamānāḥ samare sūtaputreṇa sṛñjayāḥ 08,045.044c arjunaṃ vāsudevaṃ ca vyākrośanta muhur muhuḥ 08,045.044d*0626_01 śrutvā tu ninadaṃ teṣāṃ vadhyatāṃ karṇasāyakaiḥ 08,045.044e pretarājapure yadvat pretarājaṃ vicetasaḥ 08,045.044f*0627_01 athārjuno mahābāhuḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ 08,045.044f*0627_02 duḥsaho vajriṇāpy ājau parājitya guroḥ sutam 08,045.045a athābravīd vāsudevaṃ kuntīputro dhanaṃjayaḥ 08,045.045c bhārgavāstraṃ mahāghoraṃ dṛṣṭvā tatra sabhīritam 08,045.046a paśya kṛṣṇa mahābāho bhārgavāstrasya vikramam 08,045.046c naitad astraṃ hi samare śakyaṃ hantuṃ kathaṃ cana 08,045.047a sūtaputraṃ ca saṃrabdhaṃ paśya kṛṣṇa mahāraṇe 08,045.047c antakapratimaṃ vīraṃ kurvāṇaṃ karma dāruṇam 08,045.048a sutīkṣṇaṃ codayann aśvān prekṣate māṃ muhur muhuḥ 08,045.048c na ca paśyāmi samare karṇasya prapalāyitam 08,045.049a jīvan prāpnoti puruṣaḥ saṃkhye jayaparājayau 08,045.049c jitasya tu hṛṣīkeśa vadha eva kuto jayaḥ 08,045.049d*0628_01 evam uktas tu pārthena kṛṣṇo matimatāṃ varam 08,045.049d*0628_02 dhanaṃjayam uvācedaṃ prāptakālam ariṃdamam 08,045.049d*0629_01 karṇena hi dṛḍhaṃ rājā kuntīputraḥ parikṣataḥ 08,045.049d*0629_02 taṃ dṛṣṭvāśvāsya ca punaḥ karṇaṃ pārtha vadhiṣyasi 08,045.049d*0630_01 pratipadyasva kaunteya prāptakālam anantaram 08,045.049d*0630_02 karṇam ekākinaṃ hatvā rathānīkena bhārata 08,045.049d*0631_01 eṣa karṇo raṇe bhāti madhyāhna iva bhāskaraḥ 08,045.049d*0631_02 nivartaya rathaṃ kṛṣṇa jīvan bhadrāṇi paśyati 08,045.050a tato janārdanaḥ prāyād draṣṭum icchan yudhiṣṭhiram 08,045.050b*0632_00 saṃjaya uvāca 08,045.050b*0632_01 tato janārdanaḥ śrutvā tasya vākyaṃ viśāṃ pate 08,045.050b*0633_01 rathenāpayayau kṣipraṃ saṃgrāmād iti bhārata 08,045.050b*0633_02 pratyanīkam avasthāpya bhīmaṃ bhīmaparākramam 08,045.050b*0633_03 alaṃ viṣahituṃ hy eṣa kurūṇāṃ saṃprapadyatām 08,045.050c śrameṇa grāhayiṣyaṃś ca karṇaṃ yuddhena māriṣa 08,045.050d*0634_01 karṇaṃ ca samare rājan grāhayiṣyañ śramaṃ prati 08,045.050d*0635_01 viśramārthaṃ ca kauravya pāṇḍavasya mahātmanaḥ 08,045.050d*0635_02 apayāto raṇād vīro rājānaṃ draṣṭum eva ca 08,045.051a arjunaṃ cābravīt kṛṣṇo bhṛśaṃ rājā parikṣataḥ 08,045.051c tam āśvāsya kuruśreṣṭha tataḥ karṇaṃ haniṣyasi 08,045.052a tato dhanaṃjayo draṣṭuṃ rājānaṃ bāṇapīḍitam 08,045.052b*0636_01 yāhi yāhīti bahuśo vāsudevam acodayat 08,045.052b*0636_02 rājānaṃ prati vārṣṇeya dūyate me dṛḍhaṃ manaḥ 08,045.052b*0636_03 sa codyamānaḥ pārthena keśighno vṛṣṇinandanaḥ 08,045.052c rathena prayayau kṣipraṃ saṃgrāme keśavājñayā 08,045.053a gacchann eva tu kaunteyo dharmarājadidṛkṣayā 08,045.053c sainyam ālokayām āsa nāpaśyat tatra cāgrajam 08,045.054a yuddhaṃ kṛtvā tu kaunteyo droṇaputreṇa bhārata 08,045.054c duḥsahaṃ vajriṇā saṃkhye parājigye bhṛgoḥ sutam 08,045.055a drauṇiṃ parājitya tatogradhanvā; kṛtvā mahad duṣkaram āryakarma 08,045.055c ālokayām āsa tataḥ svasainyaṃ; dhanaṃjayaḥ śatrubhir apradhṛṣyaḥ 08,045.056a sa yudhyamānaḥ pṛtanāmukhasthāñ; śūrāñ śūro harṣayan savyasācī 08,045.056c pūrvāpadānaiḥ prathitaiḥ praśaṃsan; sthirāṃś cakārātmarathān anīke 08,045.057a apaśyamānas tu kirīṭamālī; yudhi jyeṣṭhaṃ bhrātaram ājamīḍham 08,045.057c uvāca bhīmaṃ tarasābhyupetya; rājñaḥ pravṛttis tv iha keti rājan 08,045.058 bhīma uvāca 08,045.058a apayāta ito rājā dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ 08,045.058c karṇabāṇavibhugnāṅgo yadi jīvet kathaṃ cana 08,045.059 arjuna uvāca 08,045.059a tasmād bhavāñ śīghram itaḥ prayātu; rājñaḥ pravṛttyai kurusattamasya 08,045.059c nūnaṃ hi viddho 'tibhṛśaṃ pṛṣatkaiḥ; karṇena rājā śibiraṃ gato 'sau 08,045.060a yaḥ saṃprahāre niśi saṃpravṛtte; droṇena viddho 'tibhṛśaṃ tarasvī 08,045.060c tasthau ca tatrāpi jayapratīkṣo; droṇena yāvan na hataḥ kilāsīt 08,045.061a sa saṃśayaṃ gamitaḥ pāṇḍavāgryaḥ; saṃkhye 'dya karṇena mahānubhāvaḥ 08,045.061c jñātuṃ prayāhy āśu tam adya bhīma; sthāsyāmy ahaṃ śatrugaṇān nirudhya 08,045.062 bhīma uvāca 08,045.062a tvam eva jānīhi mahānubhāva; rājñaḥ pravṛttiṃ bharatarṣabhasya 08,045.062c ahaṃ hi yady arjuna yāmi tatra; vakṣyanti māṃ bhīta iti pravīrāḥ 08,045.063a tato 'bravīd arjuno bhīmasenaṃ; saṃśaptakāḥ pratyanīkaṃ sthitā me 08,045.063c etān ahatvā na mayā tu śakyam; ito 'payātuṃ ripusaṃghagoṣṭhāt 08,045.064a athābravīd arjunaṃ bhīmasenaḥ; svavīryam āśritya kurupravīra 08,045.064c saṃśaptakān pratiyotsyāmi saṃkhye; sarvān ahaṃ yāhi dhanaṃjayeti 08,045.065a tad bhīmasenasya vaco niśamya; sudurvacaṃ bhrātur amitramadhye 08,045.065b*0637_01 saṃśaptakānīkam asahyam ekaḥ 08,045.065b*0637_02 suduṣkaraṃ dhārayāmīti pārthaḥ 08,045.065b*0637_03 uvāca nārāyaṇam aprameyaṃ 08,045.065b*0637_04 kapidhvajaḥ satyaparākramasya 08,045.065b*0637_05 śrutvā vaco bhrātur adīnasattvas 08,045.065b*0637_06 tadāhave satyavaco mahātmā 08,045.065c draṣṭuṃ kuruśreṣṭham abhiprayātuṃ; provāca vṛṣṇipravaraṃ tadānīm 08,045.065d*0638_01 rājānaṃ prati vārṣṇeya dūyate me dṛḍhaṃ manaḥ 08,045.066a codayāśvān hṛṣīkeśa vigāhyaitaṃ rathārṇavam 08,045.066c ajātaśatruṃ rājānaṃ draṣṭum icchāmi keśava 08,045.066d*0639_01 taṃ rathaṃ codayām āsa bībhatsor vacanād dhariḥ 08,045.067a tato hayān sarvadāśārhamukhyaḥ; prācodayad bhīmam uvāca cedam 08,045.067c naitac citraṃ tava karmādya vīra; yāsyāmahe jahi bhīmārisaṃghān 08,045.068a tato yayau hṛṣīkeśo yatra rājā yudhiṣṭhiraḥ 08,045.068c śīghrāc chīghrataraṃ rājan vājibhir garuḍopamaiḥ 08,045.069a pratyanīke vyavasthāpya bhīmasenam ariṃdamam 08,045.069c saṃdiśya caiva rājendra yuddhaṃ prati vṛkodaram 08,045.069d*0640_01 kṣaṇenaiva tu rājānam āsedatur ariṃdamau 08,045.070a tatas tu gatvā puruṣapravīrau; rājānam āsādya śayānam ekam 08,045.070c rathād ubhau pratyavaruhya tasmād; vavandatur dharmarājasya pādau 08,045.070d*0641_01 javena gatvā tu dāśārhamukhyaḥ 08,045.070d*0641_02 śayānam ekaṃ kururājaṃ dadarśa 08,045.070d*0641_03 praharṣavegeritamānasāv ubhau 08,045.070d*0641_04 rājānam āsādya parisravad vraṇam 08,045.070d*0642_01 ity evam abhisaṃgṛhya ubhau tu prāñjalī sthitau 08,045.070d*0642_02 śastrakṣatau mahārāja rudhireṇa samukṣitau 08,045.070d*0642_03 nihatya vāhinīṃ tubhyam apayātau raṇājirāt 08,045.071a tau dṛṣṭvā puruṣavyāghrau kṣemiṇau puruṣarṣabha 08,045.071c mudābhyupagatau kṛṣṇāv aśvināv iva vāsavam 08,045.072a tāv abhyanandad rājā hi vivasvān aśvināv iva 08,045.072c hate mahāsure jambhe śakraviṣṇū yathā guruḥ 08,045.073a manyamāno hataṃ karṇaṃ dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ 08,045.073a*0643_01 **** **** prītaḥ parapuraṃjayaḥ 08,045.073a*0643_02 sa bhūtvā puruṣavyāghrau 08,045.073c harṣagadgadayā vācā prītaḥ prāha paraṃtapau 08,046.001 saṃjaya uvāca 08,046.001*0644_01 athopayātau pṛthulohitākṣau 08,046.001*0644_02 śarācitāṅgau rudhirapradigdhau 08,046.001*0645_01 yudhiṣṭhirasya prativedayantau 08,046.001*0645_02 priyaṃ tadānīṃ puruṣapravīrau 08,046.001*0645_03 tāv āgatau prekṣya mahendrakalpau 08,046.001*0645_04 yudhiṣṭhiro duḥkhaparītacetāḥ 08,046.001*0645_05 kṛcchreṇa rājā pratilabhya saṃjñāṃ 08,046.001*0645_06 tataḥ punaḥ prītamanā babhūva 08,046.001*0646_01 samīkṣya senāgranarapravīrau 08,046.001*0646_02 yudhiṣṭhiro vākyam idaṃ babhāṣe 08,046.001a mahāsattvau tu tau dṛṣṭvā sahitau keśavārjunau 08,046.001c hatam ādhirathiṃ mene saṃkhye gāṇḍīvadhanvanā 08,046.002a tāv abhyanandat kaunteyaḥ sāmnā paramavalgunā 08,046.002c smitapūrvam amitraghnaḥ pūjayan bharatarṣabha 08,046.003 yudhiṣṭhira uvāca 08,046.003a svāgataṃ devakīputra svāgataṃ te dhanaṃjaya 08,046.003c priyaṃ me darśanaṃ bāḍhaṃ yuvayor acyutārjunau 08,046.004a akṣatābhyām ariṣṭābhyāṃ kathaṃ yudhya mahāratham 08,046.004c āśīviṣasamaṃ yuddhe sarvaśastraviśāradam 08,046.005a agragaṃ dhārtarāṣṭrāṇāṃ sarveṣāṃ śarma varma ca 08,046.005c rakṣitaṃ vṛṣasenena suṣeṇena ca dhanvinā 08,046.006a anujñātaṃ mahāvīryaṃ rameṇāstreṣu durjayam 08,046.006b*0647_01 rāmeṇa jāmadagnyena anujñātaṃ yaśasvinā 08,046.006b*0648_01 mukhyaṃ sarvasya lokasya rathinaṃ lokaviśrutam 08,046.006c trātāraṃ dhārtarāṣṭrāṇāṃ gantāraṃ vāhinīmukhe 08,046.007a hantāram arisainyānām amitragaṇamardanam 08,046.007c duryodhanahite yuktam asmadyuddhāya codyatam 08,046.008a apradhṛṣyaṃ mahāyuddhe devair api savāsavaiḥ 08,046.008c analānilayos tulyaṃ tejasā ca balena ca 08,046.009a pātālam iva gambhīraṃ suhṛdānandavardhanam 08,046.009c antakābham amitrāṇāṃ karṇaṃ hatvā mahāhave 08,046.009e diṣṭyā yuvām anuprāptau jitvāsuram ivāmarau 08,046.010a tena yuddham adīnena mayā hy adyācyutārjunau 08,046.010b*0649_01 kṛtaṃ ghoraṃ mahābāho dhṛṣṭadyumnasya paśyataḥ 08,046.010c kupitenāntakeneva prajāḥ sarvā jighāṃsatā 08,046.011a tena ketuś ca me chinno hatau ca pārṣṇisārathī 08,046.011c hatavāhaḥ kṛtaś cāsmi yuyudhānasya paśyataḥ 08,046.012a dhṛṣṭadyumnasya yamayor vīrasya ca śikhaṇḍinaḥ 08,046.012c paśyatāṃ draupadeyānāṃ pāñcālānāṃ ca sarvaśaḥ 08,046.013a etāñ jitvā mahāvīryān karṇaḥ śatrugaṇān bahūn 08,046.013c jitavān māṃ mahābāho yatamānaṃ mahāraṇe 08,046.014a anusṛtya ca māṃ yuddhe paruṣāṇy uktavān bahu 08,046.014c tatra tatra yudhāṃ śreṣṭhaḥ paribhūya na saṃśayaḥ 08,046.015a bhīmasenaprabhāvāt tu yaj jīvāmi dhanaṃjaya 08,046.015c bahunātra kim uktena nāhaṃ tat soḍhum utsahe 08,046.016a trayodaśāhaṃ varṣāṇi yasmād bhīto dhanaṃjaya 08,046.016c na sma nidrāṃ labhe rātrau na cāhani sukhaṃ kva cit 08,046.017a tasya dveṣeṇa saṃyuktaḥ paridahye dhanaṃjaya 08,046.017c ātmano maraṇaṃ jānan vādhrīṇasa iva dvipaḥ 08,046.017d*0650_01 kṛṣṇagrīvo raktaśirāḥ śvetapakṣo vihaṃgamaḥ 08,046.017d*0650_02 sa vai vādhrīṇasaḥ prokto yājñikaiḥ pitṛkarmasu 08,046.018a yasyāyam agamat kālaś cintayānasya me vibho 08,046.018c kathaṃ śakyo mayā karṇo yuddhe kṣapayituṃ bhavet 08,046.019a jāgrat svapaṃś ca kaunteya karṇam eva sadā hy aham 08,046.019c paśyāmi tatra tatraiva karṇabhūtam idaṃ jagat 08,046.020a yatra yatra hi gacchāmi karṇād bhīto dhanaṃjaya 08,046.020c tatra tatra hi paśyāmi karṇam evāgrataḥ sthitam 08,046.021a so 'haṃ tenaiva vīreṇa samareṣv apalāyinā 08,046.021c sahayaḥ sarathaḥ pārtha jitvā jīvan visarjitaḥ 08,046.022a ko nu me jīvitenārtho rājyenārtho 'tha vā punaḥ 08,046.022c mamaivaṃ dhikkṛtasyeha karṇenāhavaśobhinā 08,046.023a na prāptapūrvaṃ yad bhīṣmāt kṛpād droṇāc ca saṃyuge 08,046.023c tat prāptam adya me yuddhe sūtaputrān mahārathāt 08,046.024a tat tvā pṛcchāmi kaunteya yathā hy akuśalas tathā 08,046.024c tan mamācakṣva kārtsnyena yathā karṇas tvayā hataḥ 08,046.025a śakravīryasamo yuddhe yamatulyaparākramaḥ 08,046.025c rāmatulyas tathāstre yaḥ sa kathaṃ vai niṣūditaḥ 08,046.026a mahārathaḥ samākhyātaḥ sarvayuddhaviśāradaḥ 08,046.026c dhanurdharāṇāṃ pravaraḥ sarveṣām ekapūruṣaḥ 08,046.027a pūjito dhṛtarāṣṭreṇa saputreṇa viśāṃ pate 08,046.027c sadā tvadarthaṃ rādheyaḥ sa kathaṃ nihatas tvayā 08,046.028a dhṛtarāṣṭro hi yodheṣu sarveṣv eva sadārjuna 08,046.028c tava mṛtyuṃ raṇe karṇaṃ manyate puruṣarṣabhaḥ 08,046.029a sa tvayā puruṣavyāghra kathaṃ yuddhe niṣūditaḥ 08,046.029c taṃ mamācakṣva bībhatso yathā karṇo hatas tvayā 08,046.030a sotsedham asya ca śiraḥ paśyatāṃ suhṛdāṃ hṛtam 08,046.030c tvayā puruṣaśārdūla śārdūlena yathā ruroḥ 08,046.031a yaḥ paryupāsīt pradiśo diśaś ca; tvāṃ sūtaputraḥ samare parīpsan 08,046.031c ditsuḥ karṇaḥ samare hastipūgaṃ; sa hīdānīṃ kaṅkapatraiḥ sutīkṣṇaiḥ 08,046.031d*0651_01 ditsan nṛṇāṃ śakaṭaṃ ratnapūrṇaṃ 08,046.031d*0651_02 kathaṃ tvayāsau nihato 'dya karṇaḥ 08,046.032a tvayā raṇe nihataḥ sūtaputraḥ; kaccic chete bhūmitale durātmā 08,046.032c kaccit priyaṃ me paramaṃ tvayādya; kṛtaṃ raṇe sūtaputraṃ nihatya 08,046.033a yaḥ sarvataḥ paryapatat tvadarthe; madānvito garvitaḥ sūtaputraḥ 08,046.033c sa śūramānī samare sametya; kaccit tvayā nihataḥ saṃyuge 'dya 08,046.034a raukmaṃ rathaṃ hastivaraiś ca yuktaṃ; rathaṃ ditsur yaḥ parebhyas tvadarthe 08,046.034c sadā raṇe spardhate yaḥ sa pāpaḥ; kaccit tvayā nihatas tāta yuddhe 08,046.035a yo 'sau nityaṃ śūramadena matto; vikatthate saṃsadi kauravāṇām 08,046.035c priyo 'tyarthaṃ tasya suyodhanasya; kaccit sa pāpo nihatas tvayādya 08,046.036a kaccit samāgamya dhanuḥpramuktais; tvatpreṣitair lohitārthair vihaṃgaiḥ 08,046.036c śete 'dya pāpaḥ sa vibhinnagātraḥ; kaccid bhagno dhārtarāṣṭrasya bāhuḥ 08,046.037a yo 'sau sadā ślāghate rājamadhye; duryodhanaṃ harṣayan darpapūrṇaḥ 08,046.037c ahaṃ hantā phalgunasyeti mohāt; kaccid dhatas tasya na vai tathā rathaḥ 08,046.037d*0652_01 kaccid vaco 'sya vitathaṃ tvayā kṛtaṃ 08,046.037d*0652_02 yat tat priyām avadat tāta karṇaḥ 08,046.037d*0652_03 sabhāmadhye rūkṣam anekarūpaṃ 08,046.037d*0652_04 dhik pāṇḍavān apatis tvaṃ hi kṛṣṇe 08,046.037d*0652_05 kaccid dhruvaṃ śatrur ayaṃ mahātmā 08,046.037d*0652_06 hy adhārayad dvādaśa yaḥ samāstu 08,046.037d*0652_07 karṇo vrataṃ ghoram amitrasāho 08,046.037d*0652_08 duryodhanasyārthaniviṣṭabuddhiḥ 08,046.038a nāhaṃ pādau dhāvayiṣye kadā cid; yāvat sthitaḥ pārtha ity alpabuddhiḥ 08,046.038c vrataṃ tasyaitat sarvadā śakrasūno; kaccit tvayā nihataḥ so 'dya karṇaḥ 08,046.038d*0653_01 pādau na dhāve yāvad ahaṃ na hanmi 08,046.038d*0653_02 dhanaṃjayaṃ samareṣūgravegam 08,046.038d*0653_03 kaccid raṇe phalguna taṃ nihatya 08,046.038d*0653_04 kaccid vrataṃ tasya bhagnaṃ tvayādya 08,046.039a yo 'sau kṛṣṇām abravīd duṣṭabuddhiḥ; karṇaḥ sabhāyāṃ kuruvīramadhye 08,046.039c kiṃ pāṇḍavāṃs tvaṃ na jahāsi kṛṣṇe; sudurbalān patitān hīnasattvān 08,046.040a yat tat karṇaḥ pratyajānāt tvadarthe; nāhatvāhaṃ saha kṛṣṇena pārtham 08,046.040a*0654_01 mahābalaḥ saṃyuge śatruhantā 08,046.040c ihopayāteti sa pāpabuddhiḥ; kaccic chete śarasaṃbhinnagātraḥ 08,046.041a kaccit saṃgrāme vidito vā tadāyaṃ; samāgamaḥ sṛñjayakauravāṇām 08,046.041c yatrāvasthām īdṛśīṃ prāpito 'haṃ; kaccit tvayā so 'dya hataḥ sametya 08,046.042a kaccit tvayā tasya sumandabuddher; gāṇḍīvamuktair viśikhair jvaladbhiḥ 08,046.042c sakuṇḍalaṃ bhānumad uttamāṅgaṃ; kāyāt prakṛttaṃ yudhi savyasācin 08,046.043a yat tan mayā bāṇasamarpitena; dhyāto 'si karṇasya vadhāya vīra 08,046.043c tan me tvayā kaccid amogham adya; dhyātaṃ kṛtaṃ karṇanipātanena 08,046.044a yad darpapūrṇaḥ sa suyodhano 'smān; avekṣate karṇasamāśrayeṇa 08,046.044c kaccit tvayā so 'dya samāśrayo 'sya; bhagnaḥ parākramya suyodhanasya 08,046.045a yo naḥ purā ṣaṇḍhatilān avocat; sabhāmadhye pārthivānāṃ samakṣam 08,046.045c sa durmatiḥ kaccid upetya saṃkhye; tvayā hataḥ sūtaputro 'tyamarṣī 08,046.046a yaḥ sūtaputraḥ prahasan durātmā; purābravīn nirjitāṃ saubalena 08,046.046c svayaṃ prasahyānaya yājñasenīm; apīha kaccit sa hatas tvayādya 08,046.046d*0655_01 yaḥ prāhiṇot sūtaputro durātmā 08,046.046d*0655_02 kṛṣṇāṃ jitāṃ saubalenānayeti 08,046.046d*0655_03 sa mandabuddhir nihataḥ prasahya 08,046.046d*0655_04 vaikartanas tv adya kaccin mahātman 08,046.046d*0656_01 anavāpyāṃ prāptum icchann acintyaṃ 08,046.046d*0656_02 śiśur yathā candramasaṃ grahītum 08,046.046d*0656_03 sa pāpātmā sa tu no vidviṣāṇaḥ 08,046.046d*0656_04 kaccit karṇo nihato vā tvayā dhik 08,046.046d*0656_05 asmin saṃgrāme bhīmarūpe tvayādya 08,046.046d*0656_06 vrataṃ tu bhagnaṃ sūtaputrasya pārtha 08,046.046d*0656_07 kaccit pāpaṃ vacanaṃ dyūtakāle 08,046.046d*0656_08 yac cāpy asau samitau vāsudevam 08,046.046d*0656_09 tadoktavān paruṣaṃ so 'tikāmam 08,046.046d*0656_10 hitaṃ caran yaḥ satataṃ kurūṇām 08,046.046d*0656_11 kaccit sa karṇo nihato 'dya saṃkhe 08,046.046d*0656_12 yo dhārtarāṣṭraṃ paripālayan raṇe 08,046.046d*0656_13 ekaḥ sadā śoṣayan māmakaṃ balaṃ 08,046.046d*0656_14 sa pāñcālān kekayāṃś caiva sarvān 08,046.046d*0656_15 śriyaṃ diditsan dhārtarāṣṭrīṃ sa karṇaḥ 08,046.046d*0656_16 kaccin mahyaṃ pratyavadhīs tvam adya 08,046.046d*0656_17 atho bhāsāś ca sṛgālāś ca gṛdhrā 08,046.046d*0656_18 hatasya māṃsāny uddharanti sma kāyāt 08,046.047a yaḥ śastrabhṛc chreṣṭhatamaṃ pṛthivyāṃ; pitāmahaṃ vyākṣipad alpacetāḥ 08,046.047c saṃkhyāyamāno 'rdharathaḥ sa kaccit; tvayā hato 'dyādhirathir durātmā 08,046.047d*0657_01 yat tat tvayā saṃśrutaṃ me kirīṭin 08,046.047d*0657_02 sabhāmadhye dvairatheneha bhūyaḥ 08,046.047d*0657_03 ahaṃ karṇaṃ sūdayiṣye saputraṃ 08,046.047d*0657_04 tat karma kṛtvā hy anṛṇo 'si kaccit 08,046.048a amarṣaṇaṃ nikṛtisamīraṇeritaṃ; hṛdi śritaṃ jvalanam imaṃ sadā mama 08,046.048c hato mayā so 'dya sametya pāpadhīr; iti bruvan praśamaya me 'dya phalguna 08,046.048d*0658_01 bravīhi me durlabham etad adya 08,046.048d*0658_02 kathaṃ tvayā nihataḥ sūtaputraḥ 08,046.048d*0658_03 anudhyāye tvāṃ satataṃ pravīra 08,046.048d*0658_04 vṛtre hate 'sau bhagavān ivendraḥ 08,047.001 saṃjaya uvāca 08,047.001a tad dharmaśīlasya vaco niśamya; rājñaḥ kruddhasyādhirathau mahātmā 08,047.001c uvāca durdharṣam adīnasattvaṃ; yudhiṣṭhiraṃ jiṣṇur anantavīryaḥ 08,047.001d*0659_01 droṇaṃ hataṃ pārtha karṇo viditvā 08,047.001d*0659_02 bhinnāṃ nāvam ivātyagādhe kurūṇām 08,047.001d*0659_03 saṃmuhyamānān dhārtarāṣṭrān viditvā 08,047.001d*0659_04 nirutsāhāṃś ca vijaye pareṣām 08,047.001d*0659_05 sodaryavat tvarito 'mitaujā 08,047.001d*0659_06 uttārayiṣyan dhṛtarāṣṭrasya putrān 08,047.001d*0659_07 raṇe rathenādhirathir mahātmā 08,047.001d*0659_08 tato hi māṃ tvaritaḥ so 'bhyadhāvat 08,047.002a saṃśaptakair yudhyamānasya me 'dya; senāgrayāyī kurusainyasya rājan 08,047.002c āśīviṣābhān khagamān pramuñcan; drauṇiḥ purastāt sahasā vyatiṣṭhat 08,047.003a dṛṣṭvā rathaṃ meghanibhaṃ mamemam; ambaṣṭhasenā maraṇe vyatiṣṭhat 08,047.003c teṣām ahaṃ pañca śatāni hatvā; tato drauṇim agamaṃ pārthivāgrya 08,047.003d*0660_01 sa me dṛṣṭvā śūratamo dhvajāgraṃ 08,047.003d*0660_02 samādiśad rathasaṃghān anekān 08,047.003d*0660_03 teṣām ahaṃ pañcaśatān nihatya 08,047.003d*0660_04 āsādayaṃ droṇaputraṃ nadantam 08,047.003d*0661_01 sa droṇaputraḥ sadṛśaṃ mahātmā 08,047.003d*0661_02 mām apy arautsīt tadanīkamadhye 08,047.003d*0661_03 kirañ śaraughān bahurūpān vicitrāṃś 08,047.003d*0661_04 citrāṃ gataḥ śukra ivātivarṣan 08,047.003d*0661_05 sa me śarān sarvataḥ kaṅkapatrān 08,047.003d*0661_06 avāsṛjad vai pṛthivīprakāśān 08,047.003d*0661_07 nivārya tūrṇaṃ paramājimadhye 08,047.003d*0661_08 tato hi māṃ bāṇagaṇaiḥ samarpayat 08,047.003d*0661_09 ākarṣaṇaṃ vāpi vikṛṣya muktaṃ 08,047.003d*0661_10 na dṛśyate tasya mahārathasya 08,047.003d*0662_01 sa māṃ samāsādya narendra yattaḥ 08,047.003d*0662_02 samabhyayāt siṃha iva dvipendraḥ 08,047.003d*0662_03 akārṣīc ca rathinām ujjihīrṣāṃ 08,047.003d*0662_04 mahārāja vadhyatāṃ kauravāṇām 08,047.003d*0662_05 tato raṇe bhārata duṣprakampya 08,047.003d*0662_06 ācāryaputraḥ pravaraḥ kurūṇām 08,047.003d*0662_07 mām ardayām āsa śitaiḥ pṛṣatkair 08,047.003d*0662_08 janārdanaṃ caiva viṣāgnikalpaiḥ 08,047.003d*0662_09 aṣṭau gavām aṣṭaśatāni bāṇān 08,047.003d*0662_10 mayā prayuddhasya vahanti tasya 08,047.003d*0662_11 tāṃs tena muktān aham asya bāṇair 08,047.003d*0662_12 vyanāśayaṃ vāyur ivābhrajālam 08,047.004a tato 'parān bāṇasaṃghān anekān; ākarṇapūrṇāyatavipramuktān 08,047.004c sasarja śikṣāstrabalaprayatnais; tathā yathā prāvṛṣi kālameghaḥ 08,047.005a naivādadānaṃ na ca saṃdadhānaṃ; jānīmahe katareṇāsyatīti 08,047.005c vāmena vā yadi vā dakṣiṇena; sa droṇaputraḥ samare paryavartat 08,047.005d*0663_01 na saṃdadhānaḥ kuta ādadhāno 08,047.005d*0663_02 na vyākṣipann āvikarṣan vimuñcan 08,047.005d*0663_03 savyena vā yadi vā dakṣiṇena 08,047.005d*0663_04 na jñāyate katareṇāsyatīti 08,047.005d*0664_01 ācāryavat samare paryavartan 08,047.005d*0664_02 mahac citraṃ dṛśyate sarvataḥ sma 08,047.005d*0664_03 dṛṣṭir viṣaṃ cāsukaraṃ pareṣāṃ 08,047.005d*0664_04 sarvā diśaḥ pūrayānaṃ śaraughaiḥ 08,047.005d*0664_05 alātacakrapratimaṃ mahātmanaḥ 08,047.005d*0664_06 sadā nataṃ kārmukaṃ brahmabandhoḥ 08,047.005d*0665_01 tasyātataṃ maṇḍalam eva sajyaṃ 08,047.005d*0665_02 pradṛśyate kārmukaṃ droṇasūnoḥ 08,047.006a avidhyan māṃ pañcabhir droṇaputraḥ; śitaiḥ śaraiḥ pañcabhir vāsudevam 08,047.006c ahaṃ tu taṃ triṃśatā vajrakalpaiḥ; samārdayaṃ nimiṣasyāntareṇa 08,047.006d*0666_01 abhyaghnaṃ bāṇais tam ahaṃ sudhārair 08,047.006d*0666_02 nimeṣamātreṇa suvarṇapuṅkhaiḥ 08,047.006d*0667_01 kṣaṇāc chvāvitsamarūpo babhūva 08,047.006d*0667_02 samārdito madvisṛṣṭaiḥ pṛṣatkaiḥ 08,047.007a sa vikṣaran rudhiraṃ sarvagātrai; rathānīkaṃ sūtasūnor viveśa 08,047.007c mayābhibhūtaḥ sainikānāṃ prabarhān; asāv apaśyan rudhireṇa pradigdhān 08,047.007d*0668_01 sa nirviddho vikṣaran droṇaputro 08,047.007d*0668_02 rathānīkaṃ cātirather viveśa 08,047.007d*0668_03 mayābhibhūtān svarathaprabarhān 08,047.007d*0668_04 astraṃ ca paśyan rudhirapradigdham 08,047.008a tato 'bhibhūtaṃ yudhi vīkṣya sainyaṃ; vidhvastayodhaṃ drutavājināgam 08,047.008c pañcāśatā rathamukhyaiḥ sametaḥ; karṇas tvaran mām upāyāt pramāthī 08,047.009a tān sūdayitvāham apāsya karṇaṃ; draṣṭuṃ bhavantaṃ tvarayābhiyātaḥ 08,047.009c sarve pāñcālā hy udvijante sma karṇād; gandhād gāvaḥ kesariṇo yathaiva 08,047.010a mahājhaṣasyeva mukhaṃ prapannāḥ; prabhadrakāḥ karṇam abhi dravanti 08,047.010c mṛtyor āsyaṃ vyāttam ivānvapadyan; prabhadrakāḥ karṇam āsādya rājan 08,047.010d*0669_01 yāsyāmi tāṃs tārayiṣyan balaughān 08,047.010d*0669_02 diṣṭyā bhavān svastimān pārtha dṛṣṭaḥ 08,047.010d@019_0001 rathāṃs tu tān saptaśatān nimagnāṃs 08,047.010d@019_0002 tadā karṇaḥ prāhiṇon mṛtyusadma 08,047.010d@019_0003 na cāpy abhūt klāntamanāḥ sa rājan 08,047.010d@019_0004 yāvan nāsmān dṛṣṭavān sūtaputraḥ 08,047.010d@019_0005 śrutvā tu tvāṃ tena dṛṣṭaṃ sametam 08,047.010d@019_0006 aśvatthāmnā pūrvataraṃ kṣataṃ ca 08,047.010d@019_0007 manye kālam apayānasya rājan 08,047.010d@019_0008 krūrāt karṇāt te 'ham acintyakarman 08,047.010d@019_0009 na me karṇasyāstram idaṃ purastād 08,047.010d@019_0010 yuddhe dṛṣṭaṃ pāṇḍava citrarūpam 08,047.010d@019_0011 na hy anyayoddhā vidyate sṛñjayānāṃ 08,047.010d@019_0012 mahārathaṃ yo 'dya saheta karṇam 08,047.010d@019_0013 śaineyo me sātyakiś cakrarakṣau 08,047.010d@019_0014 dhṛṣṭadyumnaś cāpi tathaiva rājan 08,047.010d@019_0015 yudhāmanyuś cottamaujāś ca śūrau 08,047.010d@019_0016 pṛṣṭhato māṃ rakṣatāṃ rājaputrau 08,047.010d@019_0017 rathapravīreṇa mahānubhāva 08,047.010d@019_0018 dviṣatsainye vartatā dustareṇa 08,047.011a āyāhi paśyādya yuyutsamānaṃ; māṃ sūtaputraṃ ca vṛtau jayāya 08,047.011c ṣaṭsāhasrā bhārata rājaputrāḥ; svargāya lokāya rathā nimagnāḥ 08,047.011d*0670_01 tān adya yāsyāmi raṇād vimoktuṃ 08,047.011d*0670_02 sarvātmanā sūtaputraṃ ca hantum 08,047.011d*0670_03 rathapravīreṇa mahānubhāva 08,047.011d*0670_04 dviṣat sainyaṃ nirdahan vistareṇa 08,047.012a sametyāhaṃ sūtaputreṇa saṃkhye; vṛtreṇa vajrīva narendramukhya 08,047.012b*0671_01 evaṃ gate kiṃ ca mayādya śakyaṃ 08,047.012b*0671_02 kāryaṃ kartuṃ nigrahe sūtajasya 08,047.012b*0671_03 tathaiva rājñaś ca suyodhanasya 08,047.012b*0671_04 ye cāpi māṃ yoddhukāmāḥ sametāḥ 08,047.012c yotsye bhṛśaṃ bhārata sūtaputram; asmin saṃgrāme yadi vai dṛśyate 'dya 08,047.013a karṇaṃ na ced adya nihanmi rājan; sabāndhavaṃ yudhyamānaṃ prasahya 08,047.013c pratiśrutyākurvatāṃ vai gatir yā; kaṣṭāṃ gaccheyaṃ tām ahaṃ rājasiṃha 08,047.014a āmantraye tvāṃ brūhi jayaṃ raṇe me; purā bhīmaṃ dhārtarāṣṭrā grasante 08,047.014c sautiṃ haniṣyāmi narendrasiṃha; sainyaṃ tathā śatrugaṇāṃś ca sarvān 08,048.001 saṃjaya uvāca 08,048.001a śrutvā karṇaṃ kalyam udāravīryaṃ; kruddhaḥ pārthaḥ phalgunasyāmitaujāḥ 08,048.001c dhanaṃjayaṃ vākyam uvāca cedaṃ; yudhiṣṭhiraḥ karṇaśarābhitaptaḥ 08,048.001d*0672_01 vipradrutā tāta camūs tvadīyā 08,048.001d*0672_02 tiraskṛtā cādya yathā na sādhu 08,048.001d*0673_01 bhīto bhīmaṃ tyajya cāyās tathā tvaṃ 08,048.001d*0673_02 yan nāśakaḥ karṇam atho nihantum 08,048.001d*0673_03 steyaṃ tvayā pārtha kṛtaṃ pṛthāyā 08,048.001d*0673_04 garbhaṃ samāviśya yathā na sādhu 08,048.001d*0674_01 raudraṃ raṇe duṣprativāryavīryaḥ 08,048.001d*0674_02 sautis tvayā nādya śakyo nihantum 08,048.001d*0675_01 tyaktvā raṇe yad apāyāḥ sa bhīmaṃ 08,048.001d*0675_02 yan nāśakaḥ sūtaputraṃ nihantum 08,048.001d*0676_01 yat tad vākyaṃ dvaitavane tvayoktaṃ 08,048.001d*0676_02 hantā karṇam ekarathena satyam 08,048.001d*0676_03 tyaktvā taṃ vai katham adyāpayātaḥ 08,048.001d*0676_04 karṇād bhīto bhīmasenaṃ vihāya 08,048.001d*0677_01 imāṃ ca vasatiṃ prāpto bhayāt karṇena bādhitaḥ 08,048.001d*0677_02 ahaṃ tvaṃ bhīmasenaś ca mādrīputrau ca pāṇḍavau 08,048.001d*0677_03 vāsudevena sahitā vayaṃ karṇena nirjitāḥ 08,048.001d*0677_04 punar eva vanaṃ prāpya tapaścaryāṃ carāmahe 08,048.001d*0677_05 atha vā dhārtarāṣṭrāṇāṃ paricaryāṃ carāmahe 08,048.001d*0677_06 ity evam uktvā bībhatsuṃ roṣāt saṃraktalocanaḥ 08,048.001d*0677_07 abravīt punar evātra dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ 08,048.002a idaṃ yadi dvaitavane hy avakṣyaḥ; karṇaṃ yoddhuṃ na prasahe nṛpeti 08,048.002c vayaṃ tadā prāptakālāni sarve; vṛttāny upaiṣyāma tadaiva pārtha 08,048.003a mayi pratiśrutya vadhaṃ hi tasya; balasya cāptasya tathaiva vīra 08,048.003c ānīya naḥ śatrumadhyaṃ sa kasmāt; samutkṣipya sthaṇḍile pratyapiṃṣṭhāḥ 08,048.004a anvāśiṣma vayam arjuna tvayi; yiyāsavo bahu kalyāṇam iṣṭam 08,048.004c tan naḥ sarvaṃ viphalaṃ rājaputra; phalārthināṃ nicula ivātipuṣpaḥ 08,048.004d*0678_01 anvāsya satyena yad āttha pārtha 08,048.004d*0678_02 satyaṃ śapan vāsudevena sārdham 08,048.004d*0678_03 taṃ naḥ satyam aphalam akārṣīs tvaṃ 08,048.004d*0678_04 phalakāle puṣpavṛkṣaṃ nikṛntaḥ 08,048.005a pracchāditaṃ baḍiśam ivāmiṣeṇa; pracchādito gavaya ivāpavācā 08,048.005c anarthakaṃ me darśitavān asi tvaṃ; rājyārthino rājyarūpaṃ vināśam 08,048.005d*0679_01 pracchāditas tvaṃ bāliśa duryaśenā- 08,048.005d*0679_02 narthavākyo 'syarjuna naiva sādhuḥ 08,048.005d*0679_03 tyaktvā bhīmaṃ sarvabhīmeṣu bhīmaṃ 08,048.005d*0679_04 saṃyojitas tvaṃ sūtaputraṃ nihantum 08,048.005d*0680_01 trayodaśemā hi samāḥ sadā vayaṃ 08,048.005d*0680_02 tvām anvajīviṣma dhanaṃjayāśayā 08,048.005d*0680_03 kāle varṣaṃ devam ivoptabījaṃ 08,048.005d*0680_04 tan naḥ sarvān narake tvaṃ nyamajjayaḥ 08,048.006a yat tat pṛthāṃ vāg uvācāntarikṣe; saptāhajāte tvayi mandabuddhau 08,048.006c jātaḥ putro vāsavavikramo 'yaṃ; sarvāñ śūrāñ śātravāñ jeṣyatīti 08,048.006d*0681_01 apāpīyān vāsavāt kuntijāto 08,048.006d*0681_02 bahūn saṃgrāmān ayam eva jetā 08,048.007a ayaṃ jetā khāṇḍave devasaṃghān; sarvāṇi bhūtāny api cottamaujāḥ 08,048.007c ayaṃ jetā madrakaliṅgakekayān; ayaṃ kurūn hanti ca rājamadhye 08,048.007c*0682_01 daityāṃś ca rakṣāṃsi samāgatāni 08,048.007c*0682_02 bhūmiṃ ca sarvān nikhilena jetā 08,048.008a asmāt paro na bhavitā dhanurdharo; na vai bhūtaḥ kaś cana jātu jetā 08,048.008c icchann āryaḥ sarvabhūtāni kuryād; vaśe vaśī sarvasamāptavidyaḥ 08,048.009a kāntyā śaśāṅkasya javena vāyoḥ; sthairyeṇa meroḥ kṣamayā pṛthivyāḥ 08,048.009c sūryasya bhāsā dhanadasya lakṣmyā; śauryeṇa śakrasya balena viṣṇoḥ 08,048.010a tulyo mahātmā tava kunti putro; jāto 'diter viṣṇur ivārihantā 08,048.010c sveṣāṃ jayāya dviṣatāṃ vadhāya; khyāto 'mitaujāḥ kulatantukartā 08,048.011a ity antarikṣe śataśṛṅgamūrdhni; tapasvināṃ śṛṇvatāṃ vāg uvāca 08,048.011c evaṃvidhaṃ tvāṃ tac ca nābhūt tavādya; devā hi nūnam anṛtaṃ vadanti 08,048.012a tathāpareṣām ṛṣisattamānāṃ; śrutvā giraṃ pūjayatāṃ sadaiva 08,048.012c na saṃnatiṃ praimi suyodhanasya; na tvā jānāmy ādhirather bhayārtam 08,048.013a tvaṣṭrā kṛtaṃ vāham akūjanākṣaṃ; śubhaṃ samāsthāya kapidhvajaṃ tvam 08,048.013c khaḍgaṃ gṛhītvā hemacitraṃ samiddhaṃ; dhanuś cedaṃ gāṇḍivaṃ tālamātram 08,048.013e sa keśavenohyamānaḥ kathaṃ nu; karṇād bhīto vyapayāto 'si pārtha 08,048.013f@020_0001 pūrvaṃ yad uktaṃ hi suyodhanena 08,048.013f@020_0002 na phalgunaḥ pramukhe sthāsyatīti 08,048.013f@020_0003 karṇasya yuddhe hi mahābalasya 08,048.013f@020_0004 maurkhyāt tu tan nāvabuddhaṃ mayāsīt 08,048.013f@020_0005 tenādya tapsye bhṛśam aprameyaṃ 08,048.013f@020_0006 yan mitravargo narakaṃ praviṣṭaḥ 08,048.013f@020_0007 tadaiva vācyo 'smi nanu tvayāhaṃ 08,048.013f@020_0008 na yotsye 'haṃ sūtaputraṃ kathaṃ cit 08,048.013f@020_0009 tato nāhaṃ sṛñjayān kekayāṃś ca 08,048.013f@020_0010 samānayeyaṃ suhṛdo raṇāya 08,048.013f@020_0011 evaṃ gate kiṃ ca mayādya śakyaṃ 08,048.013f@020_0012 kāryaṃ kartuṃ nigrahe sūtajasya 08,048.013f@020_0013 tathaiva rājñaś ca suyodhanasya 08,048.013f@020_0014 ye cāpi māṃ yoddhukāmāḥ sametāḥ 08,048.013f@020_0015 dhig astu majjīvitam adya kṛṣṇa 08,048.013f@020_0016 yo 'haṃ vaśaṃ sūtaputrasya yātaḥ 08,048.013f@020_0017 madhye kurūṇāṃ sasuyodhanānāṃ 08,048.013f@020_0018 ye cāpy anye yoddhukāmāḥ sametāḥ 08,048.013f@020_0019 ekas tu me bhīmaseno 'dya nātho 08,048.013f@020_0020 yenābhipanno 'smi raṇe mahābhaye 08,048.013f@020_0021 vimocya māṃ cāpi ruṣānvitas tataḥ 08,048.013f@020_0022 śareṇa tīkṣṇena bibheda karṇam 08,048.013f@020_0023 tyaktvā prāṇān samare bhīmasenaś 08,048.013f@020_0024 cakre yuddhaṃ kurumukhyaiḥ sametaiḥ 08,048.013f@020_0025 gadāgrahasto rudhirokṣitāṅgaś 08,048.013f@020_0026 caran raṇe kāla ivāntakāle 08,048.013f@020_0027 asau hi bhīmasya mahān ninādo 08,048.013f@020_0028 muhur muhuḥ śrūyate dhārtarāṣṭraiḥ 08,048.013f@020_0029 yadi sma jīvet samare nihantā 08,048.013f@020_0030 mahārathānāṃ pravaro narottamaḥ 08,048.013f@020_0031 tavābhimanyus tanayo 'dya pārtha 08,048.013f@020_0032 na cāsmi gantā samare parābhavam 08,048.013f@020_0033 athāpi jīvet samare ghaṭotkacas 08,048.013f@020_0034 tathāpi nāhaṃ samare parāṅmukhaḥ 08,048.013f@020_0035 bhīmasya putraḥ samarāgrayāyī 08,048.013f@020_0036 mahāstravic cāpi tavānurūpaḥ 08,048.013f@020_0037 yatnaṃ samāsādya ripor balaṃ no 08,048.013f@020_0038 nimīlitākṣaṃ bhayaviplutaṃ bhavet 08,048.013f@020_0039 cakāra yo 'sau niśi yuddham ekas 08,048.013f@020_0040 tyaktvā raṇaṃ yasya bhayād dravante 08,048.013f@020_0041 sa cet samāsādya mahānubhāvaḥ 08,048.013f@020_0042 karṇaṃ raṇe bāṇagaṇaiḥ pramohya 08,048.013f@020_0043 dhairye sthitenāpi ca sūtajena 08,048.013f@020_0044 śaktyā hato vāsavadattayā tayā 08,048.013f@020_0045 mamaiva bhāgyāni purā kṛtāni 08,048.013f@020_0046 pāpāni nūnaṃ phalavanti yuddhe 08,048.013f@020_0047 tṛṇaṃ ca kṛtvā samare bhavantaṃ 08,048.013f@020_0048 tato 'ham evaṃ nikṛto durātmanā 08,048.013f@020_0049 vaikartaneneha tathā kṛto 'haṃ 08,048.013f@020_0050 yathā hy aśaktaḥ kriyate hy abāndhavaḥ 08,048.013f@020_0051 āpadgataṃ yaś ca naraṃ vimokṣayet 08,048.013f@020_0052 sa bāndhavaḥ snehayutaḥ suhṛd vai 08,048.013f@020_0053 evaṃ purāṇā ṛṣayo vadanti 08,048.013f@020_0054 dharmaḥ sadā sadbhir anuṣṭhitaś ca 08,048.014a dhanuś caitat keśavāya pradāya; yantābhaviṣyas tvaṃ raṇe ced durātman 08,048.014c tato 'haniṣyat keśavaḥ karṇam ugraṃ; marutpatir vṛtram ivāttavajraḥ 08,048.014d*0683_01 rādheyam evaṃ yadi cāpy aśaktaś 08,048.014d*0683_02 carantam ugraṃ pratibodhanāya 08,048.014d*0683_03 yacchānyasmai gāṇḍivam etad adya 08,048.014d*0683_04 tvatto yo 'strair abhyadhiko narendraḥ 08,048.014d*0684_01 tasmān naivaṃ putradārair vihīnān 08,048.014d*0684_02 sukhād bhraṣṭān rājyanāśāc ca bhūyaḥ 08,048.014d*0684_03 draṣṭā lokaḥ patitān apy agādhe 08,048.014d*0684_04 pāpair juṣṭe narake pāṇḍaveya 08,048.014d*0685_01 rathe sthitaḥ phālguna keśavas te 08,048.014d*0685_02 raśmī samādāya raṇe prayātu 08,048.014d*0685_03 jahi tvam adyaiva sametya karṇaṃ 08,048.014d*0685_04 caidyaṃ yathā keśavo rājamadhye 08,048.015a māse 'patiṣyaḥ pañcame tvaṃ prakṛcchre; na vā garbho 'py abhaviṣyaḥ pṛthāyāḥ 08,048.015c tat te śramo rājaputrābhaviṣyan; na saṃgrāmād apayātuṃ durātman 08,048.015d*0686_01 dhig gāṇḍivaṃ dhik ca te bāhuvīryam 08,048.015d*0686_02 asaṃkhyeyān bāṇagaṇāṃś ca dhik te 08,048.015d*0686_03 dhik te ketuḥ kesariṇaḥ sutasya 08,048.015d*0686_04 kṛśānudattaṃ ca rathaṃ ca te dhik 08,049.001 saṃjaya uvāca 08,049.001a yudhiṣṭhireṇaivam uktaḥ kaunteyaḥ śvetavāhanaḥ 08,049.001c asiṃ jagrāha saṃkruddho jighāṃsur bharatarṣabham 08,049.002a tasya kopaṃ samudvīkṣya cittajñaḥ keśavas tadā 08,049.002c uvāca kim idaṃ pārtha gṛhītaḥ khaḍga ity uta 08,049.003a neha paśyāmi yoddhavyaṃ tava kiṃ cid dhanaṃjaya 08,049.003c te dhvastā dhārtarāṣṭrā hi sarve bhīmena dhīmatā 08,049.004a apayāto 'si kaunteya rājā draṣṭavya ity api 08,049.004c sa rājā bhavatā dṛṣṭaḥ kuśalī ca yudhiṣṭhiraḥ 08,049.005a taṃ dṛṣṭvā nṛpaśārdūlaṃ śārdūlasamavikramam 08,049.005c harṣakāle tu saṃprāpte kasmāt tvā manyur āviśat 08,049.006a na taṃ paśyāmi kaunteya yas te vadhyo bhaved iha 08,049.006b*0687_01 prahartum icchase kasmāt kiṃ vā te cittavibhramaḥ 08,049.006c kasmād bhavān mahākhaḍgaṃ parigṛhṇāti satvaram 08,049.007a tat tvā pṛcchāmi kaunteya kim idaṃ te cikīrṣitam 08,049.007c parāmṛśasi yat kruddhaḥ khaḍgam adbhutavikrama 08,049.008a evam uktas tu kṛṣṇena prekṣamāṇo yudhiṣṭhiram 08,049.008c arjunaḥ prāha govindaṃ kruddhaḥ sarpa iva śvasan 08,049.009a dada gāṇḍīvam anyasmā iti māṃ yo 'bhicodayet 08,049.009c chindyām ahaṃ śiras tasya ity upāṃśuvrataṃ mama 08,049.009d*0688_01 yudhiṣṭhireṇa tenāham uktaś cāsmi janārdana 08,049.010a tad ukto 'ham adīnātman rājñāmitaparākrama 08,049.010c samakṣaṃ tava govinda na tat kṣantum ihotsahe 08,049.011a tasmād enaṃ vadhiṣyāmi rājānaṃ dharmabhīrukam 08,049.011c pratijñāṃ pālayiṣyāmi hatvemaṃ narasattamam 08,049.011e etadarthaṃ mayā khaḍgo gṛhīto yadunandana 08,049.012a so 'haṃ yudhiṣṭhiraṃ hatvā satye 'py ānṛṇyatāṃ gataḥ 08,049.012c viśoko vijvaraś cāpi bhaviṣyāmi janārdana 08,049.013a kiṃ vā tvaṃ manyase prāptam asmin kāle samutthite 08,049.013c tvam asya jagatas tāta vettha sarvaṃ gatāgatam 08,049.013d*0689_01 jātas tvatto hi dharmaś cādharmaś ceti parā śrutiḥ 08,049.013e tat tathā prakariṣyāmi yathā māṃ vakṣyate bhavān 08,049.013f*0690_00 saṃjaya uvāca 08,049.013f*0690_01 dhig dhig ity eva govindaḥ pārtham uktvābravīt punaḥ 08,049.014 kṛṣṇa uvāca 08,049.014a idānīṃ pārtha jānāmi na vṛddhāḥ sevitās tvayā 08,049.014c akāle puruṣavyāghra saṃrambhakriyayānayā 08,049.014e na hi dharmavibhāgajñaḥ kuryād evaṃ dhanaṃjaya 08,049.014f*0691_01 yathā tvaṃ pāṇḍavādyeha dharmabhīrur apaṇḍitaḥ 08,049.015a akāryāṇāṃ ca kāryāṇāṃ saṃyogaṃ yaḥ karoti vai 08,049.015c kāryāṇām akriyāṇāṃ ca sa pārtha puruṣādhamaḥ 08,049.016a anusṛtya tu ye dharmaṃ kavayaḥ samupasthitāḥ 08,049.016c samāsavistaravidāṃ na teṣāṃ vettha niścayam 08,049.017a aniścayajño hi naraḥ kāryākāryaviniścaye 08,049.017c avaśo muhyate pārtha yathā tvaṃ mūḍha eva tu 08,049.018a na hi kāryam akāryaṃ vā sukhaṃ jñātuṃ kathaṃ cana 08,049.018c śrutena jñāyate sarvaṃ tac ca tvaṃ nāvabudhyase 08,049.019a avijñānād bhavān yac ca dharmaṃ rakṣati dharmavit 08,049.019c prāṇināṃ hi vadhaṃ pārtha dhārmiko nāvabudhyate 08,049.020a prāṇinām avadhas tāta sarvajyāyān mato mama 08,049.020c anṛtaṃ tu bhaved vācyaṃ na ca hiṃsyāt kathaṃ cana 08,049.021a sa kathaṃ bhrātaraṃ jyeṣṭhaṃ rājānaṃ dharmakovidam 08,049.021c hanyād bhavān naraśreṣṭha prākṛto 'nyaḥ pumān iva 08,049.022a ayudhyamānasya vadhas tathāśastrasya bhārata 08,049.022c parāṅmukhasya dravataḥ śaraṇaṃ vābhigacchataḥ 08,049.022e kṛtāñjaleḥ prapannasya na vadhaḥ pūjyate budhaiḥ 08,049.022e*0692_01 **** **** pramattasya tathaiva ca 08,049.022e*0692_02 na vadhaḥ pūjyate sadbhis tac ca sarvaṃ gurau tava 08,049.023a tvayā caiva vrataṃ pārtha bālenaiva kṛtaṃ purā 08,049.023c tasmād adharmasaṃyuktaṃ mauḍhyāt karma vyavasyasi 08,049.024a sa guruṃ pārtha kasmāt tvaṃ hanyā dharmam anusmaran 08,049.024c asaṃpradhārya dharmāṇāṃ gatiṃ sūkṣmāṃ duranvayām 08,049.025a idaṃ dharmarahasyaṃ ca vakṣyāmi bharatarṣabha 08,049.025c yad brūyāt tava bhīṣmo vā dharmajño vā yudhiṣṭhiraḥ 08,049.026a viduro vā tathā kṣattā kuntī vāpi yaśasvinī 08,049.026b*0693_01 kuntī vā bharataśreṣṭha draupadī vā yaśasvinī 08,049.026c tat te vakṣyāmi tattvena tan nibodha dhanaṃjaya 08,049.027a satyasya vacanaṃ sādhu na satyād vidyate param 08,049.027c tattvenaitat sudurjñeyaṃ yasya satyam anuṣṭhitam 08,049.028a bhavet satyam avaktavyaṃ vaktavyam anṛtaṃ bhavet 08,049.028c sarvasvasyāpahāre tu vaktavyam anṛtaṃ bhavet 08,049.029a prāṇātyaye vivāhe ca vaktavyam anṛtaṃ bhavet 08,049.029c yatrānṛtaṃ bhavet satyaṃ satyaṃ cāpy anṛtaṃ bhavet 08,049.029d*0694_01 vivāhakāle ratisaṃprayoge 08,049.029d*0694_02 prāṇātyaye sarvadhanāpahāre 08,049.029d*0694_03 viprasya cārthe hy anṛtaṃ vadeta 08,049.029d*0694_04 pañcānṛtāny āhur apātakāni 08,049.030a tādṛśaṃ paśyate bālo yasya satyam anuṣṭhitam 08,049.030b*0695_01 bhavet satyam avaktavyaṃ na vaktavyam anuṣṭhitam 08,049.030c satyānṛte viniścitya tato bhavati dharmavit 08,049.031a kim āścaryaṃ kṛtaprajñaḥ puruṣo 'pi sudāruṇaḥ 08,049.031c sumahat prāpnuyāt puṇyaṃ balāko 'ndhavadhād iva 08,049.032a kim āścaryaṃ punar mūḍho dharmakāmo 'py apaṇḍitaḥ 08,049.032c sumahat prāpnuyāt pāpam āpagām iva kauśikaḥ 08,049.033 arjuna uvāca 08,049.033a ācakṣva bhagavann etad yathā vidyām ahaṃ tathā 08,049.033c balākāndhābhisaṃbaddhaṃ nadīnāṃ kauśikasya ca 08,049.034 kṛṣṇa uvāca 08,049.034a mṛgavyādho 'bhavat kaś cid balāko nāma bhārata 08,049.034c yātrārthaṃ putradārasya mṛgān hanti na kāmataḥ 08,049.035a so 'ndhau ca mātāpitarau bibharty anyāṃś ca saṃśritān 08,049.035c svadharmanirato nityaṃ satyavāg anasūyakaḥ 08,049.036a sa kadā cin mṛgāṃl lipsur nānvavindat prayatnavān 08,049.036c athāpaśyat sa pītodaṃ śvāpadaṃ ghrāṇacakṣuṣam 08,049.037a adṛṣṭapūrvam api tat sattvaṃ tena hataṃ tadā 08,049.037c anv eva ca tato vyomnaḥ puṣpavarṣam avāpatat 08,049.038a apsarogītavāditrair nāditaṃ ca manoramam 08,049.038c vimānam āgamat svargān mṛgavyādhaninīṣayā 08,049.039a tad bhūtaṃ sarvabhūtānām abhāvāya kilārjuna 08,049.039c tapas taptvā varaṃ prāptaṃ kṛtam andhaṃ svayaṃbhuvā 08,049.040a tad dhatvā sarvabhūtānām abhāvakṛtaniścayam 08,049.040c tato balākaḥ svaragād evaṃ dharmaḥ sudurvidaḥ 08,049.041a kauśiko 'py abhavad vipras tapasvī na bahuśrutaḥ 08,049.041c nadīnāṃ saṃgame grāmād adūre sa kilāvasat 08,049.042a satyaṃ mayā sadā vācyam iti tasyābhavad vratam 08,049.042c satyavādīti vikhyātaḥ sa tadāsīd dhanaṃjaya 08,049.043a atha dasyubhayāt ke cit tadā tad vanam āviśan 08,049.043c dasyavo 'pi gatāḥ krūrā vyamārganta prayatnataḥ 08,049.044a atha kauśikam abhyetya prāhus taṃ satyavādinam 08,049.044c katamena pathā yātā bhagavan bahavo janāḥ 08,049.044e satyena pṛṣṭaḥ prabrūhi yadi tān vettha śaṃsa naḥ 08,049.045a sa pṛṣṭaḥ kauśikaḥ satyaṃ vacanaṃ tān uvāca ha 08,049.045b*0696_01 satyasya tv avibhāgajñaḥ satyaṃ tebhyaḥ śaśaṃsa saḥ 08,049.045c bahuvṛkṣalatāgulmam etad vanam upāśritāḥ 08,049.045d*0697_01 iti tān khyāpayām āsa sa tebhyaḥ pārtha kauśikaḥ 08,049.045e tatas te tān samāsādya krūrā jaghnur iti śrutiḥ 08,049.046a tenādharmeṇa mahatā vāgduruktena kauśikaḥ 08,049.046c gataḥ sukaṣṭaṃ narakaṃ sūkṣmadharmeṣv akovidaḥ 08,049.046e aprabhūtaśruto mūḍho dharmāṇām avibhāgavit 08,049.047a vṛddhān apṛṣṭvā saṃdehaṃ mahac chvabhram ito 'rhati 08,049.047c tatra te lakṣaṇoddeśaḥ kaś cid eva bhaviṣyati 08,049.048a duṣkaraṃ paramajñānaṃ tarkeṇātra vyavasyati 08,049.048c śrutir dharma iti hy eke vadanti bahavo janāḥ 08,049.049a na tv etat pratisūyāmi na hi sarvaṃ vidhīyate 08,049.049b*0698_01 śrutir dhāryeyam ity eke vadanti bahavo janāḥ 08,049.049b*0698_02 na tān pārthābhyasūyāmi na ca sarvatra śiṣyati 08,049.049b*0698_03 smṛtir dhāryā iti tv eke vadanti bahavo janāḥ 08,049.049b*0698_04 na tu tān pratyasūyāmi nātra sarvaṃ vidhīyate 08,049.049c prabhavārthāya bhūtānāṃ dharmapravacanaṃ kṛtam 08,049.049d*0699_01 evaṃvidhā gatir vīra dharmasyātīva durdṛśā 08,049.049d*0699_02 vidyāśīlavayovṛddhān anupāsyānadhītya vā 08,049.049d*0699_03 manvādīnāṃ tu kṛtsnaṃ vai ko dharmaṃ vaktum arhati 08,049.049d*0699_04 adharmād eva bhavati dharme 'pi ca mahān yathā 08,049.049d*0699_05 vyādhakauśikayor yadvad dharmādharmaviruddhayoḥ 08,049.049d*0699_06 vedo mūlaṃ hi dharmāṇām iti santo yad abruvan 08,049.049d*0699_07 jijñāsate hi vidyānāṃ sādhanāny eva tattvavit 08,049.049d*0699_08 vedaṃ brāhmaṇam āsādya puṇyapāpe paraṃtapa 08,049.049d*0699_09 sa tu vetti paraṃ dharmam ahiṃsāṃ vetti bhārata 08,049.049d*0700_01 yat syād ahiṃsāsaṃyuktaṃ sa dharma iti niścayaḥ 08,049.049d*0700_02 ahiṃsārthāya bhūtānāṃ dharmapravacanaṃ kṛtam 08,049.050a dhāraṇād dharmam ity āhur dharmo dhārayati prajāḥ 08,049.050c yaḥ syād dhāraṇasaṃyuktaḥ sa dharma iti niścayaḥ 08,049.051a ye 'nyāyena jihīrṣanto janā icchanti karhi cit 08,049.051c akūjanena cen mokṣo nātra kūjet kathaṃ cana 08,049.052a avaśyaṃ kūjitavyaṃ vā śaṅkeran vāpy akūjataḥ 08,049.052c śreyas tatrānṛtaṃ vaktuṃ satyād iti vicāritam 08,049.052d*0701_01 yaḥ kāryebhyo vrataṃ kṛtvā karmaṇā nopapādayet 08,049.052d*0701_02 na tat phalam avāpnoti evam āhur manīṣiṇaḥ 08,049.052d*0702_01 satye sati na pāpebhyo dhanaṃ deyaṃ kadā cana 08,049.053a prāṇātyaye vivāhe vā sarvajñātidhanakṣaye 08,049.053c narmaṇy abhipravṛtte vā pravaktavyaṃ mṛṣā bhavet 08,049.053e adharmaṃ nātra paśyanti dharmatattvārthadarśinaḥ 08,049.053f*0703_01 sarvadā hi vadet tat tu nānṛtaḥ syād vicakṣaṇaḥ 08,049.054a yaḥ stenaiḥ saha saṃbandhān mucyate śapathair api 08,049.054c śreyas tatrānṛtaṃ vaktuṃ tat satyam avicāritam 08,049.055a na ca tebhyo dhanaṃ deyaṃ śakye sati kathaṃ cana 08,049.055c pāpebhyo hi dhanaṃ dattaṃ dātāram api pīḍayet 08,049.055e tasmād dharmārtham anṛtam uktvā nānṛtavāg bhavet 08,049.056a eṣa te lakṣaṇoddeśaḥ samuddiṣṭo yathāvidhi 08,049.056b*0704_01 yathādharmaṃ yathābuddhi mayā pārthārthitas tava 08,049.056c etac chrutvā brūhi pārtha yadi vadhyo yudhiṣṭhiraḥ 08,049.057 arjuna uvāca 08,049.057a yathā brūyān mahāprājño yathā brūyān mahāmatiḥ 08,049.057c hitaṃ caiva yathāsmākaṃ tathaitad vacanaṃ tava 08,049.058a bhavān mātṛsamo 'smākaṃ tathā pitṛsamo 'pi ca 08,049.058c gatiś ca paramā kṛṣṇa tena te vākyam adbhutam 08,049.059a na hi te triṣu lokeṣu vidyate 'viditaṃ kva cit 08,049.059c tasmād bhavān paraṃ dharmaṃ veda sarvaṃ yathātatham 08,049.060a avadhyaṃ pāṇḍavaṃ manye dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram 08,049.060c tasmin samayasaṃyoge brūhi kiṃ cid anugraham 08,049.060e idaṃ cāparam atraiva śṛṇu hṛtsthaṃ vivakṣitam 08,049.061a jānāsi dāśārha mama vrataṃ tvaṃ; yo māṃ brūyāt kaś cana mānuṣeṣu 08,049.061c anyasmai tvaṃ gāṇḍivaṃ dehi pārtha; yas tvatto 'strair bhavitā vā viśiṣṭaḥ 08,049.062a hanyām ahaṃ keśava taṃ prasahya; bhīmo hanyāt tūbaraketi coktaḥ 08,049.062c tan me rājā proktavāṃs te samakṣaṃ; dhanur dehīty asakṛd vṛṣṇisiṃha 08,049.063a taṃ hatvā cet keśava jīvaloke; sthātā kālaṃ nāham apy alpamātram 08,049.063b*0705_01 evaṃ tvaṃ māṃ kṛṣṇa jānāsi sarvaṃ 08,049.063b*0705_02 kālaṃ loke hīnadharmo hi jīvan 08,049.063b*0705_03 satyāc cyuto lokam imaṃ tyajeyaṃ 08,049.063b*0705_04 tasmāt krodhāt pratikṣapeyaṃ dharmaputram 08,049.063b*0706_01 dhyātvā nūnaṃ hy enasā cāpi mukto 08,049.063b*0706_02 vadhaṃ rājño bhraṣṭavīryo vicetāḥ 08,049.063c sā ca pratijñā mama lokaprabuddhā; bhavet satyā dharmabhṛtāṃ variṣṭha 08,049.063e yathā jīvet pāṇḍavo 'haṃ ca kṛṣṇa; tathā buddhiṃ dātum adyārhasi tvam 08,049.063f*0707_01 evaṃ jñātvā yad dhitaṃ me sadaiva 08,049.063f*0707_02 tathārhasi tvaṃ tu nibodhituṃ ca 08,049.064 vāsudeva uvāca 08,049.064a rājā śrānto jagato vikṣataś ca; karṇena saṃkhye niśitair bāṇasaṃghaiḥ 08,049.064a*0708_01 śarārditaḥ sūtaputreṇa caiva 08,049.064b*0709_01 yaś cāniśaṃ sūtaputreṇa vīra 08,049.064b*0709_02 śarair bhṛśaṃ tāḍito yudhyamānaḥ 08,049.064b*0709_03 atas tvam etena saroṣamukto 08,049.064b*0709_04 duḥkhānvite nedam ayuktarūpam 08,049.064b*0709_05 akopito hy eṣa yadi sma saṃkhye 08,049.064b*0709_06 karṇaṃ na hanyād iti cābravīc ca 08,049.064b*0709_07 jānāti taṃ pāṇḍava eṣa cāpi 08,049.064b*0709_08 pāpaṃ loke karṇam asahyam anyaiḥ 08,049.064b*0709_09 tatas tvam ukto bhṛśaroṣitena 08,049.064b*0709_10 rājñā samakṣaṃ paruṣāṇi pārtha 08,049.064b*0710_01 bhṛśārditaś cāpi mahāmanasvī 08,049.064c tasmāt pārtha tvāṃ paruṣāṇy avocat; karṇe dyūtaṃ hy adya raṇe nibaddham 08,049.065a tasmin hate kuravo nirjitāḥ syur; evaṃbuddhiḥ pārthivo dharmaputraḥ 08,049.065b*0711_01 tato vadhaṃ nārhati dharmaputras 08,049.065b*0711_02 tvayā pratijñārjuna pālanīyā 08,049.065b*0711_03 jīvann ayaṃ yena mṛto bhaved dhi 08,049.065b*0711_04 tan me nibodheha tavānurūpam 08,049.065b*0712_01 yadā mānaṃ labhate mānanārhas 08,049.065b*0712_02 tadā sa vai jīvati jīvaloke 08,049.065c yadāvamānaṃ labhate mahāntaṃ; tadā jīvan mṛta ity ucyate saḥ 08,049.066a tan mānitaḥ pārthivo 'yaṃ sadaiva; tvayā sabhīmena tathā yamābhyām 08,049.066c vṛddhaiś ca loke puruṣapravīrais; tasyāvamānaṃ kalayā tvaṃ prayuṅkṣva 08,049.066d*0713_01 yad idaṃ dharmaśāstrārthaṃ vedeṣu ca nidarśanam 08,049.066d*0714_01 śṛṇu pārtha yathā nityo hataḥ syād bhavatā guruḥ 08,049.066d*0714_02 hato bhavety evam ukto guruḥ śastrabhṛtāṃ varaḥ 08,049.067a tvam ity atrabhavantaṃ tvaṃ brūhi pārtha yudhiṣṭhiram 08,049.067c tvam ity ukto hi nihato gurur bhavati bhārata 08,049.068a evam ācara kaunteya dharmarāje yudhiṣṭhire 08,049.068c adharmayuktaṃ saṃyogaṃ kuruṣvaivaṃ kurūdvaha 08,049.069a atharvāṅgirasī hy eṣā śrutīnām uttamā śrutiḥ 08,049.069c avicāryaiva kāryaiṣā śreyaḥkāmair naraiḥ sadā 08,049.069d*0715_01 avadhena vadhaḥ prokto yad gurus tvam iti prabhuḥ 08,049.069d*0715_02 tad brūhi tvaṃ yan mayoktaṃ dharmarājasya dharmavit 08,049.070a vadho hy ayaṃ pāṇḍava dharmarājñas; tvatto yukto vetsyate caivam eṣaḥ 08,049.070c tato 'sya pādāv abhivādya paścāc; chamaṃ brūyāḥ sāntvapūrvaṃ ca pārtham 08,049.071a bhrātā prājñas tava kopaṃ na jātu; kuryād rājā kaṃ cana pāṇḍaveyaḥ 08,049.071c mukto 'nṛtād bhrātṛvadhāc ca pārtha; hṛṣṭaḥ karṇaṃ tvaṃ jahi sūtaputram 08,049.072 saṃjaya uvāca 08,049.072a ity evam uktas tu janārdanena; pārthaḥ praśasyātha suhṛdvadhaṃ tam 08,049.072c tato 'bravīd arjuno dharmarājam; anuktapūrvaṃ paruṣaṃ prasahya 08,049.073a mā tvaṃ rājan vyāhara vyāharatsu; na tiṣṭhase krośamātre raṇārdhe 08,049.073b*0716_01 mā vocas tvaṃ kiṃ cid ihādya rājaṃs 08,049.073b*0716_02 tyaktvā yuddhaṃ ya iha vyavasthitas tvam 08,049.073c bhīmas tu mām arhati garhaṇāya; yo yudhyate sarvayodhapravīraḥ 08,049.074a kāle hi śatrūn pratipīḍya saṃkhye; hatvā ca śūrān pṛthivīpatīṃs tān 08,049.074b*0717_01 rathapradhānottamanāgamukhyān 08,049.074b*0717_02 sādipravekān amitāṃś ca śūrān 08,049.074c yaḥ kuñjarāṇām adhikaṃ sahasraṃ; hatvānadat tumulaṃ siṃhanādam 08,049.074d*0718_01 kāmbojānām ayuta pārvatīyān 08,049.074d*0718_02 mṛgān siṃho vinihatyeva cājau 08,049.075a suduṣkaraṃ karma karoti vīraḥ; kartuṃ yathā nārhasi tvaṃ kadā cit 08,049.075c rathād avaplutya gadāṃ parāmṛśaṃs; tayā nihanty aśvanaradvipān raṇe 08,049.076a varāsinā vājirathāśvakuñjarāṃs; tathā rathāṅgair dhanuṣā ca hanty arīn 08,049.076c pramṛdya padbhyām ahitān nihanti yaḥ; punaś ca dorbhyāṃ śatamanyuvikramaḥ 08,049.077a mahābalo vaiśravaṇāntakopamaḥ; prasahya hantā dviṣatāṃ yathārham 08,049.077c sa bhīmaseno 'rhati garhaṇāṃ me; na tvaṃ nityaṃ rakṣyase yaḥ suhṛdbhiḥ 08,049.078a mahārathān nāgavarān hayāṃś ca; padātimukhyān api ca pramathya 08,049.078c eko bhīmo dhārtarāṣṭreṣu magnaḥ; sa mām upālabdhum ariṃdamo 'rhati 08,049.079a kaliṅgavaṅgāṅganiṣādamāgadhān; sadāmadān nīlabalāhakopamān 08,049.079c nihanti yaḥ śatrugaṇān anekaśaḥ; sa mābhivaktuṃ prabhavaty anāgasam 08,049.080a suyuktam āsthāya rathaṃ hi kāle; dhanur vikarṣañ śarapūrṇamuṣṭiḥ 08,049.080c sṛjaty asau śaravarṣāṇi vīro; mahāhave megha ivāmbudhārāḥ 08,049.080d*0719_01 śatāny aṣṭau vāraṇānām apaśyaṃ 08,049.080d*0719_02 viśātitaiḥ kumbhakarāgrahastaiḥ 08,049.080d*0720_01 bhīmenājau nihatāny adya bāṇaiḥ 08,049.080d*0720_02 sa māṃ krūraṃ vaktum arhaty arighnaḥ 08,049.080d*0721_01 mahārathānām ayutaṃ supūrṇam 08,049.080d*0721_02 athāśvānām ayutāni ṣaṭ ca 08,049.080d*0721_03 padātisaṃghān bahuśo vimṛdya 08,049.080d*0721_04 vīrān hatvā śataśo 'thāpramādī 08,049.080d*0721_05 prāṇāṃs tyaktvā dustyajān ājimadhye 08,049.080d*0721_06 saṃyuddhe yo vairibhir bhīmasenaḥ 08,049.080d*0722_01 yo bhīmaseno nihatārisaṃghaḥ 08,049.080d*0722_02 sa mām upālabdhum ariṃdamo 'rhati 08,049.080d@021_0001 rathāś ca nāgāś ca hayāś ca rājan 08,049.080d@021_0002 bhīmenājau nihatāḥ saṃghaśo 'dya 08,049.080d@021_0003 rājānaś ca bahavo mahābalāḥ 08,049.080d@021_0004 sa mām upālabdhum ariṃdamo 'rhati 08,049.080d@021_0005 dhṛtarāṣṭraputrā balinaś ca yena 08,049.080d@021_0006 mahābalā nihatāḥ prāyaśo vai 08,049.080d@021_0007 śūro yuddheṣv aprativāryavīryaḥ 08,049.080d@021_0008 sa mām upālabdhum ariṃdamo 'rhati 08,049.080d@021_0009 pratāpayaṃs tad balam ugrarūpaṃ 08,049.080d@021_0010 yo 'sau raṇe dhārtarāṣṭrasya vīraḥ 08,049.080d@021_0011 ekaḥ sahetāpratisahyapauruṣas 08,049.080d@021_0012 tenāsmi vācyo na tvayā vai kadā cit 08,049.080d@021_0013 mahārathā yatra yatraiva yuddhe 08,049.080d@021_0014 bhindanti sainyaṃ tava kāmato 'dya 08,049.080d@021_0015 tatraiva tatraiva raṇe mahātmā 08,049.080d@021_0016 dṛḍhaṃ bhīmaḥ parasaṃghān amṛdnāt 08,049.080d@021_0017 tenāsmi vācyo na tvayāhaṃ kadā cit 08,049.080d@021_0018 mā mā vocaḥ krūram ihādya pārtha 08,049.080d@021_0019 nāsmadvidho vai bhavatā tu vācyo 08,049.080d@021_0020 yathā bhavān sarvalokasya vācyaḥ 08,049.080d@021_0021 evaṃ hi mā te bruvato narendra 08,049.080d@021_0022 kathaṃ na dīryec chatadhādya jihvā 08,049.080d@021_0023 aho batedaṃ sunṛśaṃsarūpaṃ 08,049.080d@021_0024 bhavān api hy atra karṇād bibheti 08,049.081a balaṃ tu vāci dvijasattamānāṃ; kṣātraṃ budhā bāhubalaṃ vadanti 08,049.081c tvaṃ vāgbalo bhārata niṣṭhuraś ca; tvam eva māṃ vetsi yathāvidho 'ham 08,049.081d@022_0001 nakulena rājan gajavājiyodhā 08,049.081d@022_0002 hatāś ca śūrāḥ sahasā sametya 08,049.081d@022_0003 tyaktvā prāṇān samare yuddhakāṅkṣī 08,049.081d@022_0004 sa mām upālabdhum ariṃdamo 'rhati 08,049.081d@022_0005 kṛtaṃ karma sahadevena duṣkaraṃ 08,049.081d@022_0006 yo yudhyate parasainyāvamardī 08,049.081d@022_0007 na cābravīt kiṃ cid ihāgato balī 08,049.081d@022_0008 paśyāntaraṃ tasya caivātmanaś ca 08,049.081d@022_0009 dhṛṣṭadyumnaḥ sātyakir draupadeyā 08,049.081d@022_0010 yudhāmanyuś cottamaujāḥ śikhaṇḍī 08,049.081d@022_0011 ete 'dya sarve yudhi saṃprapīḍitās 08,049.081d@022_0012 te mām upālabdhum arhanti na tvam 08,049.081d@022_0013 tvanmūlam asmābhir idaṃ hi vairaṃ 08,049.081d@022_0014 prāptaṃ tathā vyasanaṃ cātighoram 08,049.081d@022_0015 dyūte pramattena kṛtaṃ tvayāsakṛt 08,049.081d@022_0016 kasmād upālabdhum ihārhasi tvam 08,049.081d@022_0017 tvam eva rājan satataṃ pramattas 08,049.081d@022_0018 tvam eva mūḍho bhāratānām asādhuḥ 08,049.081d@022_0019 tvāṃ prāpya rājyaṃ ca vinaṣṭam etat 08,049.081d@022_0020 prāptā mahat pāṇḍavāś caiva dāsyam 08,049.081d@022_0021 tvattaḥ kṛte syād vanavāsaduḥkhaṃ 08,049.081d@022_0022 rājyasya nāśo hy abhimanyoś ca ghoraḥ 08,049.081d@022_0023 ātmānam evaṃ sunṛśaṃsarūpaṃ 08,049.081d@022_0024 jñātvā kimarthaṃ garhase mādya vīra 08,049.081d@022_0025 lajjasva rājan yadi te 'sti lajjā 08,049.081d@022_0026 tūṣṇīṃ bhūtaḥ paśya sarvaṃ kṛtaṃ naḥ 08,049.081d@022_0027 bhīmo nityaṃ samarasya kartā 08,049.081d@022_0028 darpasya bhettā punar eva nityam 08,049.081d@022_0029 svayaṃ hy aśaktena narendra yuddhe 08,049.081d@022_0030 nareṇa kāryā satataṃ kṣamaiva 08,049.082a yatāmi nityaṃ tava kartum iṣṭaṃ; dāraiḥ sutair jīvitenātmanā ca 08,049.082c evaṃ ca māṃ vāgviśikhair nihaṃsi; tvattaḥ sukhaṃ na vayaṃ vidma kiṃ cit 08,049.083a avāmaṃsthā māṃ draupadītalpasaṃstho; mahārathān pratihanmi tvadarthe 08,049.083c tenātiśaṅkī bhārata niṣṭhuro 'si; tvattaḥ sukhaṃ nābhijānāmi kiṃ cit 08,049.084a proktaḥ svayaṃ satyasaṃdhena mṛtyus; tava priyārthaṃ naradeva yuddhe 08,049.084c vīraḥ śikhaṇḍī draupado 'sau mahātmā; mayābhiguptena hataś ca tena 08,049.084d*0723_01 droṇo hato yaḥ satatopakārī 08,049.084d*0723_02 dhṛṣṭadyumnena syandanād viprakṛṣya 08,049.084d*0723_03 drauṇiś ca kruddho sagaṇo mahātmā 08,049.084d*0723_04 tathāpi te vai vacanaṃ nṛśaṃsavat 08,049.084d*0724_01 duḥkhaṃ priyaṃ te naradeva kartuṃ 08,049.084d*0724_02 yasya priyaṃ te na karomy ahaṃ vai 08,049.084d*0724_03 na mucyate vai divi ceha vā pumān 08,049.084d*0724_04 yas te mad anyo 'priyam ārabheta 08,049.085a na cābhinandāmi tavādhirājyaṃ; yatas tvam akṣeṣv ahitāya saktaḥ 08,049.085c svayaṃ kṛtvā pāpam anāryajuṣṭam; ebhir yuddhe tartum icchasy arīṃs tu 08,049.086a akṣeṣu doṣā bahavo vidharmāḥ; śrutās tvayā sahadevo 'bravīd yān 08,049.086c tān naiṣi saṃtartum asādhujuṣṭān; yena sma sarve nirayaṃ prapannāḥ 08,049.086d*0725_01 sukhaṃ tvatto nābhijānīma kiṃ cid 08,049.086d*0725_02 yatas tvam akṣair devituṃ saṃpravṛttaḥ 08,049.086d*0725_03 svayaṃ kṛtvā paruṣaṃ pāṇḍava tvaṃ 08,049.086d*0725_04 bhūyas tīkṣṇāḥ śrāvayasy adya vācaḥ 08,049.086d*0725_05 śete 'smābhir nihatā śatrusenā 08,049.086d*0725_06 chinnair gātrair bhūmitale nadantī 08,049.086d*0725_07 tvayā hi tat karma kṛtaṃ nṛśaṃsaṃ 08,049.086d*0725_08 yasmād doṣaḥ kauravāṇāṃ vadhaś ca 08,049.086d*0725_09 hatā udīcyā nihatāḥ pratīcyā 08,049.086d*0725_10 naṣṭāḥ prācyā dākṣiṇātyā viśastāḥ 08,049.086d*0725_11 kṛtaṃ karmāpratirūpaṃ mahadbhis 08,049.086d*0725_12 teṣāṃ yodhair asmadīyaiś ca yuddhe 08,049.087a tvaṃ devitā tvatkṛte rājyanāśas; tvat saṃbhavaṃ vyasanaṃ no narendra 08,049.087c māsmān krūrair vākpratodais tuda tvaṃ; bhūyo rājan kopayann alpabhāgyān 08,049.088a etā vācaḥ paruṣāḥ savyasācī; sthiraprajñaṃ śrāvayitvā tatakṣa 08,049.088b*0726_01 babhūvāsau vimanā dharmabhīruḥ 08,049.088b*0726_02 kṛtvā prājñaḥ pātakaṃ kiṃ cid evam 08,049.088b*0727_01 viniśvasañ jyeṣṭham aniṣṭam uktvā 08,049.088b*0727_02 tatas tu kośād asim udbabarha 08,049.088b*0728_01 samuddadhārāsim udārakarmā 08,049.088b*0728_02 nihantum ātmānam amitrasāham 08,049.088c tadānutepe surarājaputro; viniḥśvasaṃś cāpy asim udbabarha 08,049.089a tam āha kṛṣṇaḥ kim idaṃ punar bhavān; vikośam ākāśanibhaṃ karoty asim 08,049.089c prabrūhi satyaṃ punar uttaraṃ vidher; vacaḥ pravakṣyāmy aham arthasiddhaye 08,049.090a ity eva pṛṣṭaḥ puruṣottamena; suduḥkhitaḥ keśavam āha vākyam 08,049.090c ahaṃ haniṣye svaśarīram eva; prasahya yenāhitam ācaraṃ vai 08,049.091a niśamya tat pārthavaco 'bravīd idaṃ; dhanaṃjayaṃ dharmabhṛtāṃ variṣṭhaḥ 08,049.091b*0729_01 rājānam enaṃ tvam itīdam uktvā 08,049.091b*0729_02 kiṃ kaśmalaṃ prāviśaḥ pārtha ghoram 08,049.091b*0729_03 tvaṃ cātmānaṃ hantum icchasy arighna 08,049.091b*0729_04 nedaṃ sadbhiḥ sevitaṃ vai kirīṭin 08,049.091b*0729_05 dharmātmānaṃ bhrātaraṃ jyeṣṭham adya 08,049.091b*0729_06 khaḍgena cainaṃ yadi hanyā nṛvīra 08,049.091b*0729_07 dharmād bhītas tat kathaṃ nāma te syāt 08,049.091b*0729_08 kiṃ cottaraṃ vākariṣyas tvam eva 08,049.091b*0729_09 sūkṣmo dharmo durvidaś cāpi pārtha 08,049.091b*0729_10 viśeṣato 'jñaiḥ procyamānaṃ nibodha 08,049.091b*0729_11 hatvātmānam ātmanā prāpnuyās tvaṃ 08,049.091b*0729_12 vadhād bhrātur narakaṃ cātighoram 08,049.091c prabrūhi pārtha svaguṇān ihātmanas; tathā svahārdaṃ bhavatīha sadyaḥ 08,049.092a tathāstu kṛṣṇety abhinandya vākyaṃ; dhanaṃjayaḥ prāha dhanur vināmya 08,049.092c yudhiṣṭhiraṃ dharmabhṛtāṃ variṣṭhaṃ; śṛṇuṣva rājann iti śakrasūnuḥ 08,049.093a na mādṛśo 'nyo naradeva vidyate; dhanurdharo devam ṛte pinākinam 08,049.093c ahaṃ hi tenānumato mahātmanā; kṣaṇena hanyāṃ sacarācaraṃ jagat 08,049.094a mayā hi rājan sadigīśvarā diśo; vijitya sarvā bhavataḥ kṛtā vaśe 08,049.094c sa rājasūyaś ca samāptadakṣiṇaḥ; sabhā ca divyā bhavato mamaujasā 08,049.095a pāṇau pṛṣatkā likhitā mameme; dhanuś ca saṃkhye vitataṃ sabāṇam 08,049.095c pādau ca me saśarau sahadhvajau; na mādṛśaṃ yuddhagataṃ jayanti 08,049.096a hatā udīcyā nihatāḥ pratīcyāḥ; prācyā nirastā dākṣiṇātyā viśastāḥ 08,049.096c saṃśaptakānāṃ kiṃ cid evāvaśiṣṭaṃ; sarvasya sainyasya hataṃ mayārdham 08,049.097a śete mayā nihatā bhāratī ca; camū rājan devacamūprakāśā 08,049.097c ye nāstrajñās tān ahaṃ hanmi śastrais; tasmāl lokaṃ neha karomi bhasmasāt 08,049.097d*0730_01 jaitraṃ rathaṃ bhīmam āsthāya kṛṣṇa 08,049.097d*0730_02 prayāva śīghraṃ sūtaputraṃ nihantum 08,049.097d*0730_03 rājā bhavatv adya sunirvṛto 'yaṃ 08,049.097d*0730_04 karṇaṃ raṇe nāśayitāsmi bāṇaiḥ 08,049.098a ity evam uktvā punar āha pārtho; yudhiṣṭhiraṃ dharmabhṛtāṃ variṣṭham 08,049.098b*0731_01 vimuktaśastrāstradhanur visṛjya 08,049.098b*0731_02 kośe ca khaḍgaṃ vinidhāya tūrṇam 08,049.098b*0731_03 sa vrīḍayā namraśirāḥ kirīṭī 08,049.098b*0731_04 yudhiṣṭhiraṃ prāñjalir abhyuvāca 08,049.098c apy aputrā tena rādhā bhavitrī; kuntī mayā vā tad ṛtaṃ viddhi rājan 08,049.098d*0732_01 satyaṃ vadāmy adya na karṇam ājau 08,049.098d*0732_02 śarair ahatvā kavacaṃ vimokṣye 08,049.098e prasīda rājan kṣama yan mayoktaṃ; kāle bhavān vetsyati tan namas te 08,049.099a prasādya rājānam amitrasāhaṃ; sthito 'bravīc cainam abhiprapannaḥ 08,049.099c yāmy eṣa bhīmaṃ samarāt pramoktuṃ; sarvātmanā sūtaputraṃ ca hantum 08,049.100a tava priyārthaṃ mama jīvitaṃ hi; bravīmi satyaṃ tad avehi rājan 08,049.100c iti prāyād upasaṃgṛhya pādau; samutthito dīptatejāḥ kirīṭī 08,049.100e nedaṃ cirāt kṣipram idaṃ bhaviṣyaty; āvartate 'sāv abhiyāmi cainam 08,049.101a etac chrutvā pāṇḍavo dharmarājo; bhrātur vākyaṃ paruṣaṃ phalgunasya 08,049.101c utthāya tasmāc chayanād uvāca; pārthaṃ tato duḥkhaparītacetāḥ 08,049.102a kṛtaṃ mayā pārtha yathā na sādhu; yena prāptaṃ vyasanaṃ vaḥ sughoram 08,049.102c tasmāc chiraś chinddhi mamedam adya; kulāntakasyādhamapūruṣasya 08,049.103a pāpasya pāpavyasanānvitasya; vimūḍhabuddher alasasya bhīroḥ 08,049.103c vṛddhāvamantuḥ paruṣasya caiva; kiṃ te ciraṃ mām anuvṛtya rūkṣam 08,049.104a gacchāmy ahaṃ vanam evādya pāpaḥ; sukhaṃ bhavān vartatāṃ madvihīnaḥ 08,049.104c yogyo rājā bhīmaseno mahātmā; klībasya vā mama kiṃ rājyakṛtyam 08,049.105a na cāsmi śaktaḥ paruṣāṇi soḍhuṃ; punas tavemāni ruṣānvitasya 08,049.105c bhīmo 'stu rājā mama jīvitena; kiṃ kāryam adyāvamatasya vīra 08,049.106a ity evam uktvā sahasotpapāta; rājā tatas tac chayanaṃ vihāya 08,049.106c iyeṣa nirgantum atho vanāya; taṃ vāsudevaḥ praṇato 'bhyuvāca 08,049.107a rājan viditam etat te yathā gāṇḍīvadhanvanaḥ 08,049.107c pratijñā satyasaṃdhasya gāṇḍīvaṃ prati viśrutā 08,049.108a brūyād ya evaṃ gāṇḍīvaṃ dehy anyasmai tvam ity uta 08,049.108c sa vadhyo 'sya pumāṃl loke tvayā cokto 'yam īdṛśam 08,049.109a ataḥ satyāṃ pratijñāṃ tāṃ pārthena parirakṣatā 08,049.109c macchandād avamāno 'yaṃ kṛtas tava mahīpate 08,049.109e gurūṇām avamāno hi vadha ity abhidhīyate 08,049.110a tasmāt tvaṃ vai mahābāho mama pārthasya cobhayoḥ 08,049.110c vyatikramam imaṃ rājan saṃkṣamasvārjunaṃ prati 08,049.111a śaraṇaṃ tvāṃ mahārāja prapannau sva ubhāv api 08,049.111c kṣantum arhasi me rājan praṇatasyābhiyācataḥ 08,049.112a rādheyasyādya pāpasya bhūmiḥ pāsyati śoṇitam 08,049.112c satyaṃ te pratijānāmi hataṃ viddhy adya sūtajam 08,049.112e yasyecchasi vadhaṃ tasya gatam evādya jīvitam 08,049.113a iti kṛṣṇavacaḥ śrutvā dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ 08,049.113c sasaṃbhramaṃ hṛṣīkeśam utthāpya praṇataṃ tadā 08,049.113e kṛtāñjalim idaṃ vākyam uvācānantaraṃ vacaḥ 08,049.114a evam etad yathāttha tvam asty eṣo 'tikramo mama 08,049.114c anunīto 'smi govinda tāritaś cādya mādhava 08,049.114e mokṣitā vyasanād ghorād vayam adya tvayācyuta 08,049.115a bhavantaṃ nātham āsādya āvāṃ vyasanasāgarāt 08,049.115c ghorād adya samuttīrṇāv ubhāv ajñānamohitau 08,049.116a tvadbuddhiplavam āsādya duḥkhaśokārṇavād vayam 08,049.116c samuttīrṇāḥ sahāmātyāḥ sanāthāḥ sma tvayācyuta 08,050.001 saṃjaya uvāca 08,050.001*0733_01 dharmarājasya tac chrutvā prītiyuktaṃ vacas tataḥ 08,050.001*0733_02 pārthaṃ provāca dharmātmā govindo yadunandanaḥ 08,050.001a iti sma kṛṣṇavacanāt pratyuccārya yudhiṣṭhiram 08,050.001c babhūva vimanāḥ pārthaḥ kiṃ cit kṛtveva pātakam 08,050.002a tato 'bravīd vāsudevaḥ prahasann iva pāṇḍavam 08,050.002c kathaṃ nāma bhaved etad yadi tvaṃ pārtha dharmajam 08,050.002e asinā tīkṣṇadhāreṇa hanyā dharme vyavasthitam 08,050.003a tvam ity uktvaiva rājānam evaṃ kaśmalam āviśaḥ 08,050.003c hatvā tu nṛpatiṃ pārtha akariṣyaḥ kim uttaram 08,050.003e evaṃ sudurvido dharmo mandaprajñair viśeṣataḥ 08,050.004a sa bhavān dharmabhīrutvād dhruvam aiṣyan mahattamaḥ 08,050.004c narakaṃ ghorarūpaṃ ca bhrātur jyeṣṭhasya vai vadhāt 08,050.005a sa tvaṃ dharmabhṛtāṃ śreṣṭhaṃ rājānaṃ dharmasaṃhitam 08,050.005c prasādaya kuruśreṣṭham etad atra mataṃ mama 08,050.006a prasādya bhaktyā rājānaṃ prītaṃ caiva yudhiṣṭhiram 08,050.006c prayāmas tvaritā yoddhuṃ sūtaputrarathaṃ prati 08,050.007a hatvā sudurjayaṃ karṇaṃ tvam adya niśitaiḥ śaraiḥ 08,050.007c vipulāṃ prītim ādhatsva dharmaputrasya mānada 08,050.008a etad atra mahābāho prāptakālaṃ mataṃ mama 08,050.008c evaṃ kṛte kṛtaṃ caiva tava kāryaṃ bhaviṣyati 08,050.009a tato 'rjuno mahārāja lajjayā vai samanvitaḥ 08,050.009c dharmarājasya caraṇau prapede śirasānagha 08,050.010a uvāca bharataśreṣṭha prasīdeti punaḥ punaḥ 08,050.010c kṣamasva rājan yat proktaṃ dharmakāmena bhīruṇā 08,050.011a pādayoḥ patitaṃ dṛṣṭvā dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ 08,050.011c dhanaṃjayam amitraghnaṃ rudantaṃ bharatarṣabha 08,050.012a utthāpya bhrātaraṃ rājā dharmarājo dhanaṃjayam 08,050.012c samāśliṣya ca sasnehaṃ praruroda mahīpatiḥ 08,050.013a ruditvā tu ciraṃ kālaṃ bhrātarau sumahādyutī 08,050.013c kṛtaśaucau naravyāghrau prītimantau babhūvatuḥ 08,050.014a tata āśliṣya sa premṇā mūrdhni cāghrāya pāṇḍavam 08,050.014c prītyā paramayā yuktaḥ prasmayaṃś cābravīj jayam 08,050.014d*0734_01 abravīt taṃ maheṣvāsaṃ dharmarājo dhanaṃjayam 08,050.015a karṇena me mahābāho sarvasainyasya paśyataḥ 08,050.015c kavacaṃ ca dhvajaś caiva dhanuḥ śaktir hayā gadā 08,050.015d*0735_01 hataḥ sūto dhanuś caiva rathaḥ śaktir dhvajaḥ śarāḥ 08,050.015e śaraiḥ kṛttā maheṣvāsa yatamānasya saṃyuge 08,050.016a so 'haṃ jñātvā raṇe tasya karma dṛṣṭvā ca phalguna 08,050.016c vyavasīdāmi duḥkhena na ca me jīvitaṃ priyam 08,050.017a tam adya yadi vai vīra na haniṣyasi sūtajam 08,050.017c prāṇān eva parityakṣye jīvitārtho hi ko mama 08,050.018a evam uktaḥ pratyuvāca vijayo bharatarṣabha 08,050.018c satyena te śape rājan prasādena tavaiva ca 08,050.018e bhīmena ca naraśreṣṭha yamābhyāṃ ca mahīpate 08,050.018f*0736_01 aham enaṃ naraśreṣṭha sāmātyaṃ ca mahīpate 08,050.019a yathādya samare karṇaṃ haniṣyāmi hato 'tha vā 08,050.019c mahītale patiṣyāmi satyenāyudham ālabhe 08,050.020a evam ābhāṣya rājānam abravīn mādhavaṃ vacaḥ 08,050.020c adya karṇaṃ raṇe kṛṣṇa sūdayiṣye na saṃśayaḥ 08,050.020e tad anudhyāhi bhadraṃ te vadhaṃ tasya durātmanaḥ 08,050.021a evam ukto 'bravīt pārthaṃ keśavo rājasattama 08,050.021c śakto 'smi bharataśreṣṭha yatnaṃ kartuṃ yathābalam 08,050.022a evaṃ cāpi hi me kāmo nityam eva mahāratha 08,050.022c kathaṃ bhavān raṇe karṇaṃ nihanyād iti me matiḥ 08,050.022d*0737_01 evam uktas tato rājan pārtho vacanam abravīt 08,050.023a bhūyaś covāca matimān mādhavo dharmanandanam 08,050.023c yudhiṣṭhiremaṃ bībhatsuṃ tvaṃ sāntvayitum arhasi 08,050.023e anujñātuṃ ca karṇasya vadhāyādya durātmanaḥ 08,050.024a śrutvā hy ayam ahaṃ caiva tvāṃ karṇaśarapīḍitam 08,050.024c pravṛttiṃ jñātum āyātāv iha pāṇḍavanandana 08,050.025a diṣṭyāsi rājan nirujo diṣṭyā na grahaṇaṃ gataḥ 08,050.025c parisāntvaya bībhatsuṃ jayam āśādhi cānagha 08,050.026 yudhiṣṭhira uvāca 08,050.026a ehy ehi pārtha bībhatso māṃ pariṣvaja pāṇḍava 08,050.026c vaktavyam ukto 'smy ahitaṃ tvayā kṣāntaṃ ca tan mayā 08,050.027a ahaṃ tvām anujānāmi jahi karṇaṃ dhanaṃjaya 08,050.027c manyuṃ ca mā kṛthāḥ pārtha yan mayokto 'si dāruṇam 08,050.028 saṃjaya uvāca 08,050.028a tato dhanaṃjayo rājañ śirasā praṇatas tadā 08,050.028c pādau jagrāha pāṇibhyāṃ bhrātur jyeṣṭhasya māriṣa 08,050.029a samutthāpya tato rājā pariṣvajya ca pīḍitam 08,050.029c mūrdhny upāghrāya caivainam idaṃ punar uvāca ha 08,050.030a dhanaṃjaya mahābāho mānito 'smi dṛḍhaṃ tvayā 08,050.030c māhātmyaṃ vijayaṃ caiva bhūyaḥ prāpnuhi śāśvatam 08,050.031 arjuna uvāca 08,050.031a adya taṃ pāpakarmāṇaṃ sānubandhaṃ raṇe śaraiḥ 08,050.031c nayāmy antaṃ samāsādya rādheyaṃ balagarvitam 08,050.032a yena tvaṃ pīḍito bāṇair dṛḍham āyamya kārmukam 08,050.032c tasyādya karmaṇaḥ karṇaḥ phalaṃ prāpsyati dāruṇam 08,050.033a adya tvām aham eṣyāmi karṇaṃ hatvā mahīpate 08,050.033c sabhājayitum ākrandād iti satyaṃ bravīmi te 08,050.034a nāhatvā vinivarte 'haṃ karṇam adya raṇājirāt 08,050.034c iti satyena te pādau spṛśāmi jagatīpate 08,050.034d*0738_00 saṃjaya uvāca 08,050.034d*0738_01 iti bruvāṇaṃ sumanāḥ kirīṭinaṃ 08,050.034d*0738_02 yudhiṣṭhiraḥ prāha vaco bṛhattaram 08,050.034d*0738_03 yaśo 'kṣayaṃ jīvitam īpsitaṃ te 08,050.034d*0738_04 jayaṃ sadā vīryam arikṣayaṃ tadā 08,050.034d*0738_05 prayāhi vṛddhiṃ ca diśantu devatā 08,050.034d*0738_06 yathāham icchāmi tavāstu tat tathā 08,050.034d*0738_07 prayāhi śīghraṃ jahi karṇam āhave 08,050.034d*0738_08 puraṃdaro vṛtra ivātmavṛddhaye 08,050.034d*0739_01 rathe sthitaḥ phālguna keśavas te 08,050.034d*0739_02 raśmīn samādāya raṇe prayātu 08,050.034d*0739_03 jahi tvam adyaiva sametya karṇaṃ 08,050.034d*0739_04 daityaṃ yathā keśavo rājamadhye 08,050.035 saṃjaya uvāca 08,050.035a prasādya dharmarājānaṃ prahṛṣṭenāntarātmanā 08,050.035c pārthaḥ provāca govindaṃ sūtaputravadhodyataḥ 08,050.036a kalpyatāṃ ca ratho bhūyo yujyantāṃ ca hayottamāḥ 08,050.036c āyudhāni ca sarvāṇi sajjyantāṃ vai mahārathe 08,050.037a upāvṛttāś ca turagāḥ śikṣitāś cāśvasādinaḥ 08,050.037c rathopakaraṇaiḥ sarvair upāyāntu tvarānvitāḥ 08,050.037d*0740_01 prayātau svo 'dya govinda sūtaputrajighāṃsayā 08,050.038a evam ukte mahārāja phalgunena mahātmanā 08,050.038c uvāca dārukaṃ kṛṣṇaḥ kuru sarvaṃ yathābravīt 08,050.038e arjuno bharataśreṣṭhaḥ śreṣṭhaḥ sarvadhanuṣmatām 08,050.039a ājñaptas tv atha kṛṣṇena dāruko rājasattama 08,050.039c yojayām āsa sa rathaṃ vaiyāghraṃ śatrutāpanam 08,050.039d*0741_01 sajjaṃ nivedayām āsa pāṇḍavasya mahātmanaḥ 08,050.040a yuktaṃ tu ratham āsthāya dārukeṇa mahātmanā 08,050.040b*0742_01 upasthitaṃ rathaṃ dṛṣṭvā padmanābho raṇāntakṛt 08,050.040c āpṛcchya dharmarājānaṃ brāhmaṇān svasti vācya ca 08,050.040e samaṅgalasvastyayanam āruroha rathottamam 08,050.041a tasya rājā mahāprājño dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ 08,050.041c āśiṣo 'yuṅkta paramā yuktāḥ karṇavadhaṃ prati 08,050.042a taṃ prayāntaṃ maheṣvāsaṃ dṛṣṭvā bhūtāni bhārata 08,050.042c nihataṃ menire karṇaṃ pāṇḍavena mahātmanā 08,050.043a babhūvur vimalāḥ sarvā diśo rājan samantataḥ 08,050.043c cāṣāś ca śatapatrāś ca krauñcāś caiva janeśvara 08,050.043e pradakṣiṇam akurvanta tadā vai pāṇḍunandanam 08,050.044a bahavaḥ pakṣiṇo rājan puṃnāmānaḥ śubhāḥ śivāḥ 08,050.044c tvarayanto 'rjunaṃ yuddhe hṛṣṭarūpā vavāśire 08,050.045a kaṅkā gṛdhrā vaḍāś caiva vāyasāś ca viśāṃ pate 08,050.045c agratas tasya gacchanti bhakṣyahetor bhayānakāḥ 08,050.046a nimittāni ca dhanyāni pārthasya praśaśaṃsire 08,050.046c vināśam arisainyānāṃ karṇasya ca vadhaṃ tathā 08,050.046d*0743_01 nimittāni ca śubhrāṇi rutaṃ ca mṛgapakṣiṇām 08,050.047a prayātasyātha pārthasya mahān svedo vyajāyata 08,050.047c cintā ca vipulā jajñe kathaṃ nv etad bhaviṣyati 08,050.047d*0744_01 viṣaṇṇaṃ tu tato jñātvā savyasācinam acyutaḥ 08,050.047d*0744_02 saṃcodayati tejasvī madhuhā vānaradhvajam 08,050.048a tato gāṇḍīvadhanvānam abravīn madhusūdanaḥ 08,050.048c dṛṣṭvā pārthaṃ tadāyastaṃ cintāparigataṃ tadā 08,050.049a gāṇḍīvadhanvan saṃgrāme ye tvayā dhanuṣā jitāḥ 08,050.049c na teṣāṃ mānuṣo jetā tvad anya iha vidyate 08,050.050a dṛṣṭā hi bahavaḥ śūrāḥ śakratulyaparākramāḥ 08,050.050c tvāṃ prāpya samare vīraṃ ye gatāḥ paramāṃ gatim 08,050.051a ko hi droṇaṃ ca bhīṣmaṃ ca bhagadattaṃ ca māriṣa 08,050.051c vindānuvindāv āvantyau kāmbojaṃ ca sudakṣiṇam 08,050.052a śrutāyuṣaṃ mahāvīryam acyutāyuṣam eva ca 08,050.052c pratyudgamya bhavet kṣemī yo na syāt tvam iva kṣamī 08,050.053a tava hy astrāṇi divyāni lāghavaṃ balam eva ca 08,050.053c vedhaḥ pātaś ca lakṣaś ca yogaś caiva tavārjuna 08,050.053e asaṃmohaś ca yuddheṣu vijñānasya ca saṃnatiḥ 08,050.054a bhavān devāsurān sarvān hanyāt sahacarācarān 08,050.054c pṛthivyāṃ hi raṇe pārtha na yoddhā tvatsamaḥ pumān 08,050.054d*0745_01 na cābhimukhato vācyo bhavān etad vaco mayā 08,050.054d*0745_02 mānitasya mahādarpo bhaviṣyati raṇe 'rjuna 08,050.054d*0745_03 avaśyam eva vaktavyam atas tvāṃ prabravīmy aham 08,050.054d*0746_01 atimānāc ca tenātmā mantavyo vai kathaṃ cana 08,050.054d*0746_02 jīvamāne raṇe karṇe sūtaputre mahārathe 08,050.054d*0747_01 bahunātra kim uktena saṃkṣepāc chṛṇu pāṇḍava 08,050.054d*0747_02 tvatsamaṃ tvadviśiṣṭaṃ vā karṇaṃ manye mahāratham 08,050.054d*0747_03 paramaṃ yatnam āsthāya tvayā vadhyo mahāhave 08,050.054d*0748_01 na hi karṇaṃ raṇe prāpya śakto hi syāt puraṃdaraḥ 08,050.054d*0748_02 kṣemī pratyāgamet pārtha tādṛśo 'sya parākramaḥ 08,050.054d*0748_03 tvāṃ tu prāpya mahāraṅge yatnavān api bhārata 08,050.054d*0748_04 nivarteta raṇāt karṇa iti me dhīyate matiḥ 08,050.055a dhanurgrahā hi ye ke cit kṣatriyā yuddhadurmadāḥ 08,050.055c ā devāt tvatsamaṃ teṣāṃ na paśyāmi śṛṇomi vā 08,050.056a brahmaṇā ca prajāḥ sṛṣṭā gāṇḍīvaṃ ca mahādbhutam 08,050.056c yena tvaṃ yudhyase pārtha tasmān nāsti tvayā samaḥ 08,050.057a avaśyaṃ tu mayā vācyaṃ yat pathyaṃ tava pāṇḍava 08,050.057c māvamaṃsthā mahābāho karṇam āhavaśobhinam 08,050.058a karṇo hi balavān dhṛṣṭaḥ kṛtāstraś ca mahārathaḥ 08,050.058c kṛtī ca citrayodhī ca deśe kāle ca kovidaḥ 08,050.059a tejasā vahnisadṛśo vāyuvegasamo jave 08,050.059c antakapratimaḥ krodhe siṃhasaṃhanano balī 08,050.060a ayoratnir mahābāhur vyūḍhoraskaḥ sudurjayaḥ 08,050.060c atimānī ca śūraś ca pravīraḥ priyadarśanaḥ 08,050.061a sarvair yodhaguṇair yukto mitrāṇām abhayaṃkaraḥ 08,050.061c satataṃ pāṇḍavadveṣī dhārtarāṣṭrahite rataḥ 08,050.061d*0749_01 na bhīṣaye tvāṃ pārthāhaṃ harṣaṃ saṃjanayāmi te 08,050.062a sarvair avadhyo rādheyo devair api savāsavaiḥ 08,050.062c ṛte tvām iti me buddhis tvam adya jahi sūtajam 08,050.063a devair api hi saṃyattair bibhradbhir māṃsaśoṇitam 08,050.063c aśakyaḥ samare jetuṃ sarvair api yuyutsubhiḥ 08,050.063d*0750_01 devair api hi saṃrabdhaiḥ sarvalokeśvarair api 08,050.063d*0750_02 aśakyaṃ taṃ raṇe manye sarvair api yuyutsubhiḥ 08,050.064a durātmānaṃ pāpamatiṃ nṛśaṃsaṃ; duṣṭaprajñaṃ pāṇḍaveyeṣu nityam 08,050.064c hīnasvārthaṃ pāṇḍaveyair virodhe; hatvā karṇaṃ dhiṣṭhitārtho bhavādya 08,050.064d*0751_01 taṃ sūtaputraṃ rathināṃ variṣṭhaṃ 08,050.064d*0751_02 niṣkālikaṃ kālavaśaṃ nayādya 08,050.064d*0752_01 taṃ sūtaputraṃ rathināṃ variṣṭhaṃ 08,050.064d*0752_02 hatvā prītiṃ dharmarāje kuruṣva 08,050.064d*0752_03 jānāmi te pārtha vīryaṃ yathāvad 08,050.064d*0752_04 durvāraṇīyaṃ ca surāsuraiś ca 08,050.064d*0753_01 sadāvajānāti hi pāṇḍuputrān 08,050.064d*0753_02 asau darpāt sūtaputro durātmā 08,050.065a vīraṃ manyata ātmānaṃ yena pāpaḥ suyodhanaḥ 08,050.065c tam adya mūlaṃ pāpānāṃ jaya sautiṃ dhanaṃjaya 08,050.065d*0754_01 khaḍgajihvaṃ dhanurāsyaṃ śaradaṃṣṭraṃ tarasvinam 08,050.065d*0754_02 dṛptaṃ puruṣaśārdūlaṃ jahi karṇaṃ dhanaṃjaya 08,050.065d*0754_03 ahaṃ tvām anujānāmi vīryeṇa ca balena ca 08,050.065d*0754_04 jahi karṇaṃ raṇe śūraṃ mātaṅgam iva kesarī 08,050.065d*0754_05 yasya vīryeṇa vīryaṃ te dhārtarāṣṭro 'vamanyate 08,050.065d*0754_06 tam adya pārtha saṃgrāme karṇaṃ vaikartanaṃ jahi 08,051.001 saṃjaya uvāca 08,051.001a tataḥ punar ameyātmā keśavo 'rjunam abravīt 08,051.001c kṛtasaṃkalpam āyastaṃ vadhe karṇasya sarvaśaḥ 08,051.002a adya saptadaśāhāni vartamānasya bhārata 08,051.002c vināśasyātighorasya naravāraṇavājinām 08,051.003a bhūtvā hi vipulā senā tāvakānāṃ paraiḥ saha 08,051.003c anyonyaṃ samare prāpya kiṃciccheṣā viśāṃ pate 08,051.004a bhūtvā hi kauravāḥ pārtha prabhūtagajavājinaḥ 08,051.004c tvāṃ vai śatruṃ samāsādya vinaṣṭā raṇamūrdhani 08,051.005a ete ca sarve pāñcālāḥ sṛñjayāś ca sahānvayāḥ 08,051.005c tvāṃ samāsādya durdharṣaṃ pāṇḍavāś ca vyavasthitāḥ 08,051.006a pāñcālaiḥ pāṇḍavair matsyaiḥ kārūṣaiś cedikekayaiḥ 08,051.006b*0755_01 māgadhaiḥ pārijātaiś ca dākṣiṇātyaiś ca keralaiḥ 08,051.006c tvayā guptair amitraghna kṛtaḥ śatrugaṇakṣayaḥ 08,051.007a ko hi śakto raṇe jetuṃ kauravāṃs tāta saṃgatān 08,051.007c anyatra pāṇḍavān yuddhe tvayā guptān mahārathān 08,051.008a tvaṃ hi śakto raṇe jetuṃ sasurāsuramānuṣān 08,051.008c trīṃl lokān samam udyuktān kiṃ punaḥ kauravaṃ balam 08,051.009a bhagadattaṃ hi rājānaṃ ko 'nyaḥ śaktas tvayā vinā 08,051.009c jetuṃ puruṣaśārdūla yo 'pi syād vāsavopamaḥ 08,051.010a tathemāṃ vipulāṃ senāṃ guptāṃ pārtha tvayānagha 08,051.010c na śekuḥ pārthivāḥ sarve cakṣurbhir abhivīkṣitum 08,051.011a tathaiva satataṃ pārtha rakṣitābhyāṃ tvayā raṇe 08,051.011b*0756_01 hatvā tu balaniṣpiṣṭau bhīṣmadroṇau mahāraṇe 08,051.011c dhṛṣṭadyumnaśikhaṇḍibhyāṃ bhīṣmadroṇau nipātitau 08,051.012a ko hi śakto raṇe pārtha pāñcālānāṃ mahārathau 08,051.012c bhīṣmadroṇau yudhā jetuṃ śakratulyaparākramau 08,051.013a ko hi śāṃtanavaṃ saṃkhye droṇaṃ vaikartanaṃ kṛpam 08,051.013c drauṇiṃ ca saumadattiṃ ca kṛtavarmāṇam eva ca 08,051.013e saindhavaṃ madrarājaṃ ca rājānaṃ ca suyodhanam 08,051.014a vīrān kṛtāstrān samare sarvān evānuvartinaḥ 08,051.014c akṣauhiṇīpatīn ugrān saṃrabdhān yuddhadurmadān 08,051.014d*0757_01 tvām ṛte puruṣavyāghra jetuṃ śaktaḥ pumān iha 08,051.015a śreṇyaś ca bahulāḥ kṣīṇāḥ pradīrṇāśvarathadvipāḥ 08,051.015c nānājanapadāś cogrāḥ kṣatriyāṇām amarṣiṇām 08,051.016a govāsadāsamīyānāṃ vasātīnāṃ ca bhārata 08,051.016b*0758_01 nānādeśasamutthāś ca nānādeśasamudbhavāḥ 08,051.016b*0758_02 tvāṃ samāsādya bībhatso hatā nāgāś ca saṃyuge 08,051.016c vrātyānāṃ vāṭadhānānāṃ bhojānāṃ cāpi māninām 08,051.017a udīrṇāś ca mahāsenā brahmakṣatrasya bhārata 08,051.017c tvāṃ samāsādya nidhanaṃ gatāḥ sāśvarathadvipāḥ 08,051.018a ugrāś ca krūrakarmāṇas tukhārā yavanāḥ khaśāḥ 08,051.018c dārvābhisārā daradāḥ śakā ramaṭhataṅgaṇāḥ 08,051.019a andhrakāś ca pulindāś ca kirātāś cogravikramāḥ 08,051.019c mlecchāś ca pārvatīyāś ca sāgarānūpavāsinaḥ 08,051.019e saṃrambhiṇo yuddhaśauṇḍā balino dṛbdhapāṇayaḥ 08,051.020a ete suyodhanasyārthe saṃrabdhāḥ kurubhiḥ saha 08,051.020c na śakyā yudhi nirjetuṃ tvad anyena paraṃtapa 08,051.021a dhārtarāṣṭram udagraṃ hi vyūḍhaṃ dṛṣṭvā mahābalam 08,051.021c yasya tvaṃ na bhaves trātā pratīyāt ko nu mānavaḥ 08,051.022a tat sāgaram ivoddhūtaṃ rajasā saṃvṛtaṃ balam 08,051.022c vidārya pāṇḍavaiḥ kruddhais tvayā guptair hataṃ vibho 08,051.023a māgadhānām adhipatir jayatseno mahābalaḥ 08,051.023c adya saptaiva cāhāni hataḥ saṃkhye 'bhimanyunā 08,051.024a tato daśa sahasrāṇi gajānāṃ bhīmakarmaṇām 08,051.024c jaghāna gadayā bhīmas tasya rājñaḥ paricchadam 08,051.024e tato 'nye 'pi hatā nāgā rathāś ca śataśo balāt 08,051.025a tad evaṃ samare tāta vartamāne mahābhaye 08,051.025c bhīmasenaṃ samāsādya tvāṃ ca pāṇḍava kauravāḥ 08,051.025e savājirathanāgāś ca mṛtyulokam ito gatāḥ 08,051.026a tathā senāmukhe tatra nihate pārtha pāṇḍavaiḥ 08,051.026c bhīṣmaḥ prāsṛjad ugrāṇi śaravarṣāṇi māriṣa 08,051.027a sa cedikāśipāñcālān karūṣān matsyakekayān 08,051.027c śaraiḥ pracchādya nidhanam anayat paruṣāstravit 08,051.028a tasya cāpacyutair bāṇaiḥ paradehavidāraṇaiḥ 08,051.028c pūrṇam ākāśam abhavad rukmapuṅkhair ajihmagaiḥ 08,051.028d*0759_01 hanyād rathasahasrāṇi ekenaiva tu muṣṭinā 08,051.028d*0759_02 lakṣaṃ naradvipān hatvā sametān sa mahābalān 08,051.028d*0760_01 hatvā daśasahasrāṇi saṃnāhaṃ svaśarīrataḥ 08,051.028d*0760_02 protsārayati gāṃgeya iti tasyābhavad vratam 08,051.028d*0760_03 nihatya nānānṛpatīn āyudhāny āhave tyajet 08,051.028d*0761_01 tena śūreṇa balinā muktās tv ayutaśaḥ śarāḥ 08,051.029a gatyā daśamyā te gatvā jaghnur vājirathadvipān 08,051.029c hitvā nava gatīr duṣṭāḥ sa bāṇān vyāyato 'mucat 08,051.030a dināni daśa bhīṣmeṇa nighnatā tāvakaṃ balam 08,051.030c śūnyāḥ kṛtā rathopasthā hatāś ca gajavājinaḥ 08,051.030d*0761A_01 daśame 'hani saṃprāpte kṛtvā ghoraṃ parākramam 08,051.031a darśayitvātmano rūpaṃ rudropendrasamaṃ yudhi 08,051.031c pāṇḍavānām anīkāni pravigāhya vyaśātayat 08,051.032a vinighnan pṛthivīpālāṃś cedipāñcālakekayān 08,051.032c vyadahat pāṇḍavīṃ senāṃ narāśvagajasaṃkulām 08,051.033a majjantam aplave mandam ujjihīrṣuḥ suyodhanam 08,051.033c tathā carantaṃ samare tapantam iva bhāskaram 08,051.033d*0762_01 padātikoṭisāhasrāḥ pravarāyudhapāṇayaḥ 08,051.033e na śekuḥ sṛñjayā draṣṭuṃ tathaivānye mahīkṣitaḥ 08,051.034a vicarantaṃ tathā taṃ tu saṃgrāme jitakāśinam 08,051.034c sarvodyogena sahasā pāṇḍavāḥ samupādravan 08,051.035a sa tu vidrāvya samare pāṇḍavān sṛñjayān api 08,051.035c eka eva raṇe bhīṣma ekavīratvam āgataḥ 08,051.036a taṃ śikhaṇḍī samāsādya tvayā gupto mahāratham 08,051.036c jaghāna puruṣavyāghraṃ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ 08,051.036d*0763_01 mṛtyur jāto 'vadhīd bhīṣmaṃ śaraughaiḥ pātayan rathāt 08,051.037a sa eṣa patitaḥ śete śaratalpe pitāmahaḥ 08,051.037c tvāṃ prāpya puruṣavyāghra gṛdhraḥ prāpyeva vāyasam 08,051.038a droṇaḥ pañca dināny ugro vidhamya ripuvāhinīḥ 08,051.038c kṛtvā vyūhaṃ mahāyuddhe pātayitvā mahārathān 08,051.039a jayadrathasya samare kṛtvā rakṣāṃ mahārathaḥ 08,051.039c antakapratimaś cogrāṃ rātriṃ yuddhvādahat prajāḥ 08,051.040a adyeti dve dine vīro bhāradvājaḥ pratāpavān 08,051.040c dhṛṣṭadyumnaṃ samāsādya sa gataḥ paramāṃ gatim 08,051.041a yadi caiva parān yuddhe sūtaputramukhān rathān 08,051.041c nāvārayiṣyaḥ saṃgrāme na sma droṇo vyanaṅkṣyata 08,051.042a bhavatā tu balaṃ sarvaṃ dhārtarāṣṭrasya vāritam 08,051.042c tato droṇo hato yuddhe pārṣatena dhanaṃjaya 08,051.043a ka ivānyo raṇe kuryāt tvad anyaḥ kṣatriyo yudhi 08,051.043b*0764_01 kaś ca śakto raṇe kartuṃ tvad anyaḥ puruṣabruvaḥ 08,051.043c yādṛśaṃ te kṛtaṃ pārtha jayadrathavadhaṃ prati 08,051.044a nivārya senāṃ mahatīṃ hatvā śūrāṃś ca pārthivān 08,051.044c nihataḥ saindhavo rājā tvayāstrabalatejasā 08,051.045a āścaryaṃ sindhurājasya vadhaṃ jānanti pārthivāḥ 08,051.045c anāścaryaṃ hi tat tvattas tvaṃ hi pārtha mahārathaḥ 08,051.046a tvāṃ hi prāpya raṇe kṣatram ekāhād iti bhārata 08,051.046c tapyamānam asaṃyuktaṃ na bhaved iti me matiḥ 08,051.047a seyaṃ pārtha camūr ghorā dhārtarāṣṭrasya saṃyuge 08,051.047c hatā sasarvavīrā hi bhīṣmadroṇau yadā hatau 08,051.048a śīrṇapravarayodhādya hatavājinaradvipā 08,051.048c hīnā sūryendunakṣatrair dyaur ivābhāti bhāratī 08,051.049a vidhvastā hi raṇe pārtha seneyaṃ bhīmavikramāt 08,051.049c āsurīva purā senā śakrasyeva parākramaiḥ 08,051.050a teṣāṃ hatāvaśiṣṭās tu pañca santi mahārathāḥ 08,051.050c aśvatthāmā kṛtavarmā karṇo madrādhipaḥ kṛpaḥ 08,051.051a tāṃs tvam adya naravyāghra hatvā pañca mahārathān 08,051.051c hatāmitraḥ prayacchorvīṃ rājñaḥ sadvīpapattanām 08,051.051d*0765_01 droṇaputraṃ kṛpaṃ śalyaṃ bhojam ādhirathiṃ tathā 08,051.051d*0765_02 etāṃs tu vai naravyāghra hatvā vīrān mahārathān 08,051.052a sākāśajalapātālāṃ saparvatamahāvanām 08,051.052c prāpnotv amitavīryaśrīr adya pārtho vasuṃdharām 08,051.053a etāṃ purā viṣṇur iva hatvā daiteyadānavān 08,051.053c prayaccha medinīṃ rājñe śakrāyeva yathā hariḥ 08,051.054a adya modantu pāñcālā nihateṣv ariṣu tvayā 08,051.054c viṣṇunā nihateṣv eva dānaveyeṣu devatāḥ 08,051.055a yadi vā dvipadāṃ śreṣṭha droṇaṃ mānayato gurum 08,051.055c aśvatthāmni kṛpā te 'sti kṛpe cācāryagauravāt 08,051.056a atyantopacitān vā tvaṃ mānayan bhrātṛbāndhavān 08,051.056c kṛtavarmāṇam āsādya na neṣyasi yamakṣayam 08,051.056d*0766_01 yuddhvā yāmy adya tau pārtha saṃrabdhāv ātatāyinau 08,051.057a bhrātaraṃ mātur āsādya śalyaṃ madrajanādhipam 08,051.057c yadi tvam aravindākṣa dayāvān na jighāṃsasi 08,051.058a imaṃ pāpamatiṃ kṣudram atyantaṃ pāṇḍavān prati 08,051.058c karṇam adya naraśreṣṭha jahy āśu niśitaiḥ śaraiḥ 08,051.059a etat te sukṛtaṃ karma nātra kiṃ cin na yujyate 08,051.059c vayam apy atra jānīmo nātra doṣo 'sti kaś cana 08,051.060a dahane yat saputrāyā niśi mātus tavānagha 08,051.060c dyūtārthe yac ca yuṣmāsu prāvartata suyodhanaḥ 08,051.060e tatra sarvatra duṣṭātmā karṇo mūlam ihārjuna 08,051.061a karṇād dhi manyate trāṇaṃ nityam eva suyodhanaḥ 08,051.061c tato mām api saṃrabdho nigrahītuṃ pracakrame 08,051.061d*0767_01 vyanāśeya ca yuṣmāsu acarmitaḥ suyodhanaḥ (sic) 08,051.062a sthirā buddhir narendrasya dhārtarāṣṭrasya mānada 08,051.062c karṇaḥ pārthān raṇe sarvān vijeṣyati na saṃśayaḥ 08,051.063a karṇam āśritya kaunteya dhārtarāṣṭreṇa vigrahaḥ 08,051.063c rocito bhavatā sārdhaṃ jānatāpi balaṃ tava 08,051.064a karṇo hi bhāṣate nityam ahaṃ pārthān samāgatān 08,051.064c vāsudevaṃ sarājānaṃ vijeṣyāmi mahāraṇe 08,051.065a protsāhayan durātmānaṃ dhārtarāṣṭraṃ sudurmatiḥ 08,051.065c samitau garjate karṇas tam adya jahi bhārata 08,051.066a yac ca yuṣmāsu pāpaṃ vai dhārtarāṣṭraḥ prayuktavān 08,051.066b*0768_01 sarvatrānṛjur aprājñaḥ karṇam āśritya vai purā 08,051.066c tatra sarvatra duṣṭātmā karṇaḥ pāpamatir mukham 08,051.067a yac ca tad dhārtarāṣṭrāṇāṃ krūraiḥ ṣaḍbhir mahārathaiḥ 08,051.067c apaśyaṃ nihataṃ vīraṃ saubhadram ṛṣabhekṣaṇam 08,051.068a droṇadrauṇikṛpān vīrān kampayanto mahārathān 08,051.068c nirmanuṣyāṃś ca mātaṅgān virathāṃś ca mahārathān 08,051.068d*0769_01 prādravanti sma samare diśo bhītābhimanyave 08,051.069a vyaśvārohāṃś ca turagān pattīn vyāyudhajīvitān 08,051.069c kurvantam ṛṣabhaskandhaṃ kuruvṛṣṇiyaśaskaram 08,051.070a vidhamantam anīkāni vyathayantaṃ mahārathān 08,051.070c manuṣyavājimātaṅgān prahiṇvantaṃ yamakṣayam 08,051.071a śaraiḥ saubhadram āyastaṃ dahantam iva vāhinīm 08,051.071c tan me dahati gātrāṇi sakhe satyena te śape 08,051.072a yat tatrāpi ca duṣṭātmā karṇo 'bhyadruhyata prabho 08,051.072c aśaknuvaṃś cābhimanyoḥ karṇaḥ sthātuṃ raṇe 'grataḥ 08,051.073a saubhadraśaranirbhinno visaṃjñaḥ śoṇitokṣitaḥ 08,051.073c niḥśvasan krodhasaṃdīpto vimukhaḥ sāyakārditaḥ 08,051.074a apayānakṛtotsāho nirāśaś cāpi jīvite 08,051.074b*0770_01 duryodhanaṃ raṇe dṛṣṭvā lajjamāno muhur muhuḥ 08,051.074b*0770_02 nāpayāsīt tataḥ pārthaḥ so 'bhimanyor mahāraṇe 08,051.074b*0770_03 dṛṣṭvā droṇaṃ vadhopāyam abhimanyos tu pṛṣṭavān 08,051.074c tasthau suvihvalaḥ saṃkhye prahārajanitaśramaḥ 08,051.075a atha droṇasya samare tat kālasadṛśaṃ tadā 08,051.075c śrutvā karṇo vacaḥ krūraṃ tataś ciccheda kārmukam 08,051.076a tataś chinnāyudhaṃ tena raṇe pañca mahārathāḥ 08,051.076c sa caiva nikṛtiprajñaḥ prāvadhīc charavṛṣṭibhiḥ 08,051.076d*0771_01 tasmin vinihate vīre sarveṣāṃ duḥkham āviśat 08,051.076d*0772_01 prāhasat sa tu duṣṭātmā karṇaḥ sa ca suyodhanaḥ 08,051.077a yac ca karṇo 'bravīt kṛṣṇāṃ sabhāyāṃ paruṣaṃ vacaḥ 08,051.077c pramukhe pāṇḍaveyānāṃ kurūṇāṃ ca nṛśaṃsavat 08,051.078a vinaṣṭāḥ pāṇḍavāḥ kṛṣṇe śāśvataṃ narakaṃ gatāḥ 08,051.078c patim anyaṃ pṛthuśroṇi vṛṇīṣva mitabhāṣiṇi 08,051.079a lekhābhru dhṛtarāṣṭrasya dāsī bhūtvā niveśanam 08,051.079c praviśārālapakṣmākṣi na santi patayas tava 08,051.079d*0773_01 na pāṇḍavāḥ prabhavanti tava kṛṣṇe kathaṃ cana 08,051.079d*0773_02 dāsabhāryāsi pāñcāli svayaṃ dāsī ca śobhane 08,051.079d*0773_03 adya duryodhano hy ekaḥ pṛthivyāṃ nṛpatiḥ smṛtaḥ 08,051.079d*0773_04 sarve cāsya mahīpālā yogakṣemam upāsate 08,051.079d*0773_05 paśyedānīṃ yathā bhadre vinaṣṭāḥ pāṇḍavāḥ samam 08,051.079d*0773_06 anyonyaṃ samudīkṣante dhārtarāṣṭrasya tejasā 08,051.079d*0773_07 vyaktaṃ ṣaṇḍhatilā hy ete narake ca nimajjitāḥ 08,051.079d*0773_08 preṣyavac cāpi rājānam upasthāsyanti kauravam 08,051.080a ity uktavān adharmajñas tadā paramadurmatiḥ 08,051.080c pāpaḥ pāpaṃ vacaḥ karṇaḥ śṛṇvatas tava bhārata 08,051.081a tasya pāpasya tad vākyaṃ suvarṇavikṛtāḥ śarāḥ 08,051.081c śamayantu śilādhautās tvayāstā jīvitacchidaḥ 08,051.081d@023_0001 adya karṇaṃ raṇe grastaṃ paśyantu kuravas tvayā 08,051.081d@023_0002 pratapantam ivādityaṃ svargadvāragataṃ yathā 08,051.081d@023_0003 adya te samare vīryaṃ paśyantu kuruyodhinaḥ 08,051.081d@023_0004 sūtaputre hate pārtha jānantu tvāṃ mahāratham 08,051.081d@023_0005 adya kaṅkā valā gṛdhrā vāyasā jambukās tathā 08,051.081d@023_0006 viprakarṣantu gātrāṇi sūtaputrasya bhārata 08,051.081d@023_0007 adyātirathir ākṣipto nihataś ca tvayā raṇe 08,051.081d@023_0008 kurūṇāṃ śokam ādhattāṃ pāṇḍavānāṃ mudaṃ tathā 08,051.081d@023_0009 adya tvāṃ pratinandantu pāñcālāḥ pāṇḍavaiḥ saha 08,051.081d@023_0010 yathā vṛtravadhe vṛtte devāḥ sarve śatakratum 08,051.081d@023_0011 adya karṇaṃ raṇe hatvā prāpya caivottamaṃ yaśaḥ 08,051.081d@023_0012 viśoko vijvaraḥ pārtha bhava bandhupuraskṛtaḥ 08,051.081d@023_0013 nārasiṃhavapuḥ kṛtvā yathā śasto mahāsuraḥ 08,051.081d@023_0014 hiraṇyakaśipur daityo viṣṇunā prabhaviṣṇunā 08,051.081d@023_0015 tathā tvam api rādheyaṃ ghoraṃ kṛtvā mahad vapuḥ 08,051.081d@023_0016 jahi yuddhe mahābāho trāyasva ca bhayāt svakān 08,051.082a yāni cānyāni duṣṭātmā pāpāni kṛtavāṃs tvayi 08,051.082c tāny adya jīvitaṃ cāsya śamayantu śarās tava 08,051.082d*0774_01 śāntaṃ kuru parikleśaṃ kṛṣṇāyāḥ śatrutāpana 08,051.082d*0774_02 hatvā śatruṃ raṇe 'ślāghyaṃ garjantam atipauruṣam 08,051.082d*0774_03 adya cādhirathir viddhas tava bāṇaiḥ samantataḥ 08,051.082d*0774_04 manyatāṃ tvāṃ naravyāghra pravaraṃ sarvadhanvinām 08,051.082d*0774_05 gāṇḍīvaprasṛtān ghorān adya gātraiḥ spṛśañ śarān 08,051.082d*0774_06 etu karṇo raṇe pārthaḥ śvāvicchalalito yathā 08,051.083a gāṇḍīvaprahitān ghorān adya gātraiḥ spṛśañ śarān 08,051.083c karṇaḥ smaratu duṣṭātmā vacanaṃ droṇabhīṣmayoḥ 08,051.084a suvarṇapuṅkhā nārācāḥ śatrughnā vaidyutaprabhāḥ 08,051.084c tvayāstās tasya marmāṇi bhittvā pāsyanti śoṇitam 08,051.085a ugrās tvadbhujanirmuktā marma bhittvā śitāḥ śarāḥ 08,051.085c adya karṇaṃ mahāvegāḥ preṣayantu yamakṣayam 08,051.085d*0775_01 gāṇḍīvapreṣitair bhallaiḥ śitaiś chinnatanucchadaḥ 08,051.085d*0775_02 na cet smarati rādheyo vacanaṃ droṇabhīṣmayoḥ 08,051.085d*0775_03 suvarṇapuṅkhāḥ śatrughnā nārācā vaidyutaprabhāḥ 08,051.085d*0775_04 na ced ādhirather varma bhittvā pāsyanti śoṇitam 08,051.085d*0775_05 ugrās tvadbāhunirmuktā na cen marmacchidaḥ śarāḥ 08,051.085d*0775_06 adya karṇaṃ mahāvegāḥ prahiṇvanti yamakṣayam 08,051.086a adya hāhākṛtā dīnā viṣaṇṇās tvaccharārditāḥ 08,051.086b*0776_01 taṃ ca hāhākṛtaṃ dīnaṃ viṣaṇṇaṃ śarapīḍitam 08,051.086c prapatantaṃ rathāt karṇaṃ paśyantu vasudhādhipāḥ 08,051.087a adya svaśoṇite magnaṃ śayānaṃ patitaṃ bhuvi 08,051.087c apaviddhāyudhaṃ karṇaṃ paśyantu suhṛdo nijāḥ 08,051.087d*0777_01 tac caivādya mahad varma gāṇḍīvapreṣitaiḥ śaraiḥ 08,051.087d*0777_02 rathopasthe viśīryeta tārājālam ivāmbarāt 08,051.087d*0777_03 āśu cādya śarās tasya saṃpatanto mahāhave 08,051.087d*0777_04 tvaccharaiḥ saṃnikṛttāgrā viśīryantāṃ mahītale 08,051.087d*0777_05 tvayā cādya hate tasya vikrame bharatarṣabha 08,051.087d*0777_06 vimukhāḥ sarvarājāno bhavantu gatajīvitāḥ 08,051.087d*0777_07 tathā cādhirathau yāte prayāntu kuravo diśaḥ 08,051.087d*0777_08 manvānās tvāṃ rathaśreṣṭhaṃ sarvalokeṣu dhanvinam 08,051.087d*0777_09 sa caivādya bhayāt tyaktvā dhārtarāṣṭro mahācamūm 08,051.087d*0777_10 duryodhano bhayodvigno dravatu svapuraṃ prati 08,051.087d*0777_11 tathādya taṃ hataṃ śrutvā dhārtarāṣṭro janeśvaraḥ 08,051.087d*0777_12 mohena nipated bhūmau niḥsaṃjño vai mahīpatiḥ 08,051.087d*0777_13 adya jānantu te pārtha vikramaṃ sarvadhanvinaḥ 08,051.087d*0777_14 yān avocat sabhāmadhye paruṣān bhārata tvayi 08,051.088a hastikakṣyo mahān asya bhallenonmathitas tvayā 08,051.088c prakampamānaḥ patatu bhūmāv ādhirather dhvajaḥ 08,051.089a tvayā śaraśataiś chinnaṃ rathaṃ hemavibhūṣitam 08,051.089c hatayodhaṃ samutsṛjya bhītaḥ śalyaḥ palāyatām 08,051.089d*0778_01 na cet karṇasutaṃ pārtha sūtaputrasya paśyataḥ 08,051.089d*0778_02 pratijñāpālanārthāya nihaniṣyasi sāyakaiḥ 08,051.089d*0779_01 hataṃ karṇaḥ sutaṃ dṛṣṭvā priyaṃ putraṃ durātmavān 08,051.089d*0779_02 smaratāṃ droṇabhīṣmābhyāṃ vacaḥ kṣattuś ca mānada 08,051.090a tataḥ suyodhano dṛṣṭvā hatam ādhirathiṃ tvayā 08,051.090c nirāśo jīvite tv adya rājye caiva dhanaṃjaya 08,051.090d*0780_01 asau hi tāvakān pārtha karṇo nighnati saṃyuge 08,051.090d*0780_02 śakratulyabalo vīryāc chaṃkarapratimo 'pi vā 08,051.091a ete dravanti pāñcālā vadhyamānāḥ śitaiḥ śaraiḥ 08,051.091c karṇena bharataśreṣṭha pāṇḍavān ujjihīrṣavaḥ 08,051.092a pāñcālān draupadeyāṃś ca dhṛṣṭadyumnaśikhaṇḍinau 08,051.092c dhṛṣṭadyumnatanūjāṃś ca śatānīkaṃ ca nākulim 08,051.093a nakulaṃ sahadevaṃ ca durmukhaṃ janamejayam 08,051.093c suvarmāṇaṃ sātyakiṃ ca viddhi karṇavaśaṃ gatān 08,051.094a abhyāhatānāṃ karṇena pāñcālānāṃ mahāraṇe 08,051.094c śrūyate ninado ghoras tvadbandhūnāṃ paraṃtapa 08,051.095a na tv eva bhītāḥ pāñcālāḥ kathaṃ cit syuḥ parāṅmukhāḥ 08,051.095c na hi mṛtyuṃ maheṣvāsā gaṇayanti mahārathāḥ 08,051.096a ya ekaḥ pāṇḍavīṃ senāṃ śaraughaiḥ samaveṣṭayat 08,051.096c taṃ samāsādya pāñcālā bhīṣmaṃ nāsan parāṅmukhāḥ 08,051.096d*0781_01 te kathaṃ karṇam āsādya vidraveyur mahābalāḥ 08,051.096d*0781_02 yas tv ekaḥ sarvapāñcālān ahany ahani nāśayan 08,051.096d*0781_03 kālavac carate vīraḥ pāñcālānāṃ rathavraje 08,051.096d*0781_04 tam apy āsādya samare mitrārthe mitravatsalāḥ 08,051.097a tathā jvalantam astrāgniṃ guruṃ sarvadhanuṣmatām 08,051.097c nirdahantaṃ samārohan durdharṣaṃ droṇam ojasā 08,051.098a te nityam uditā jetuṃ yuddhe śatrūn ariṃdamāḥ 08,051.098c na jātv ādhirather bhītāḥ pāñcālāḥ syuḥ parāṅmukhāḥ 08,051.099a teṣām āpatatāṃ śūraḥ pāñcālānāṃ tarasvinām 08,051.099c ādatte 'sūñ śaraiḥ karṇaḥ pataṃgānām ivānalaḥ 08,051.099d*0782_01 ete dravanti pāñcālā drāvyante yodhibhir drutam 08,051.099d*0782_02 karṇena bharataśreṣṭha paśya paśya tathākṛtān 08,051.100a tāṃs tathābhimukhān vīrān mitrārthe tyaktajīvitān 08,051.100c kṣayaṃ nayati rādheyaḥ pāñcālāñ śataśo raṇe 08,051.100d*0783_01 nistāraya mahābāho karṇāstrāt pāvakopamāt 08,051.100d*0784_01 tad bhārata maheṣvāsān agādhe majjato 'plave 08,051.100d*0784_02 karṇārṇave plavo bhūtvā pāñcālāṃs trātum arhasi 08,051.101a astraṃ hi rāmāt karṇena bhārgavād ṛṣisattamāt 08,051.101c yad upāttaṃ purā ghoraṃ tasya rūpam udīryate 08,051.102a tāpanaṃ sarvasainyānāṃ ghorarūpaṃ sudāruṇam 08,051.102c samāvṛtya mahāsenāṃ jvalati svena tejasā 08,051.103a ete caranti saṃgrāme karṇacāpacyutāḥ śarāḥ 08,051.103c bhramarāṇām iva vrātās tāpayantaḥ sma tāvakān 08,051.103d*0785_01 bhramarā iva śatrūṇāṃ pātayānā janān prabho 08,051.104a ete caranti pāñcālā dikṣu sarvāsu bhārata 08,051.104c karṇāstraṃ samare prāpya durnivāram anātmabhiḥ 08,051.105a eṣa bhīmo dṛḍhakrodho vṛtaḥ pārtha samantataḥ 08,051.105c sṛñjayair yodhayan karṇaṃ pīḍyate sma śitaiḥ śaraiḥ 08,051.106a pāṇḍavān sṛñjayāṃś caiva pāñcālāṃś caiva bhārata 08,051.106c hanyād upekṣitaḥ karṇo rogo deham ivātataḥ 08,051.107a nānyaṃ tvatto 'bhipaśyāmi yodhaṃ yaudhiṣṭhire bale 08,051.107c yaḥ samāsādya rādheyaṃ svastimān āvrajed gṛham 08,051.108a tam adya niśitair bāṇair nihatya bharatarṣabha 08,051.108c yathāpratijñaṃ pārtha tvaṃ kṛtvā kīrtim avāpnuhi 08,051.109a tvaṃ hi śakto raṇe jetuṃ sakarṇān api kauravān 08,051.109c nānyo yudhi yudhāṃ śreṣṭha satyam etad bravīmi te 08,051.110a etat kṛtvā mahat karma hatvā karṇaṃ mahāratham 08,051.110c kṛtārthaḥ saphalaḥ pārtha sukhī bhava narottama 08,052.001 saṃjaya uvāca 08,052.001a sa keśavasya bībhatsuḥ śrutvā bhārata bhāṣitam 08,052.001c viśokaḥ saṃprahṛṣṭaś ca kṣaṇena samapadyata 08,052.002a tato jyām anumṛjyāśu vyākṣipad gāṇḍivaṃ dhanuḥ 08,052.002c dadhre karṇavināśāya keśavaṃ cābhyabhāṣata 08,052.003a tvayā nāthena govinda dhruva eṣa jayo mama 08,052.003c prasanno yasya me 'dya tvaṃ bhūtabhavyabhavatprabhuḥ 08,052.004a tvatsahāyo hy ahaṃ kṛṣṇa trīṃl lokān vai samāgatān 08,052.004c prāpayeyaṃ paraṃ lokaṃ kim u karṇaṃ mahāraṇe 08,052.005a paśyāmi dravatīṃ senāṃ pāñcālānāṃ janārdana 08,052.005c paśyāmi karṇaṃ samare vicarantam abhītavat 08,052.006a bhārgavāstraṃ ca paśyāmi vicarantaṃ samantataḥ 08,052.006c sṛṣṭaṃ karṇena vārṣṇeya śakreṇeva mahāśanim 08,052.007a ayaṃ khalu sa saṃgrāmo yatra kṛṣṇa mayā kṛtam 08,052.007b*0786_01 nirjitā bahuśo yodhāḥ palāyanaparāyaṇāḥ 08,052.007c kathayiṣyanti bhūtāni yāvad bhūmir dhariṣyati 08,052.008a adya kṛṣṇa vikarṇā me karṇaṃ neṣyanti mṛtyave 08,052.008c gāṇḍīvamuktāḥ kṣiṇvanto mama hastapracoditāḥ 08,052.009a adya rājā dhṛtarāṣṭraḥ svāṃ buddhim avamaṃsyate 08,052.009c duryodhanam arājyārhaṃ yayā rājye 'bhyaṣecayat 08,052.009d*0787_01 guṇavantaṃ hi yo hitvā nirguṇaṃ kurute prabhum 08,052.009d*0787_02 sa śocati nṛpaḥ kṛṣṇa kṣipram evāgate kṣaye 08,052.009d*0787_03 yathā hi puruṣaḥ kaś cic chittvā cāmravaṇaṃ mahat 08,052.009d*0787_04 palāśasecane buddhiṃ kṛtvā śocati mandadhīḥ 08,052.009d*0787_05 dṛṣṭvā puṣpaṃ phale gṛdhnuḥ phalaṃ dṛṣṭvānuśocati 08,052.009d*0787_06 tathedaṃ dhṛtarāṣṭrasya puṣpalubdhasya mānada 08,052.009d*0787_07 phalaṃ dṛṣṭvā bhṛśaṃ duḥkhaṃ bhaviṣyati janārdana 08,052.009d*0787_08 sūtaputre hate tv adya nirāśo bhavitā prabhuḥ 08,052.010a adya rājyāt sukhāc caiva śriyo rāṣṭrāt tathā purāt 08,052.010c putrebhyaś ca mahābāho dhṛtarāṣṭro viyokṣyate 08,052.010d*0788_01 adya rājyāc ca putrāc ca śriyaś caiva nirāśavān 08,052.010d*0788_02 sukhāc ca vipulāt kṛṣṇa dhṛtarāṣṭro viyokṣyati 08,052.011a adya duryodhano rājā jīvitāc ca nirāśakaḥ 08,052.011c bhaviṣyati hate karṇe kṛṣṇa satyaṃ bravīmi te 08,052.012a adya dṛṣṭvā mayā karṇaṃ śarair viśakalīkṛtam 08,052.012b*0789_01 purā devāsure yuddhe vṛtraṃ balabhidā yathā 08,052.012c smaratāṃ tava vākyāni śamaṃ prati janeśvaraḥ 08,052.013a adyāsau saubalaḥ kṛṣṇa glahaṃ jānātu vai śarān 08,052.013c durodaraṃ ca gāṇḍīvaṃ maṇḍalaṃ ca rathaṃ mama 08,052.013d*0790_01 adya kuntīsutasyāhaṃ dṛḍhaṃ rājñaḥ prajāgaram 08,052.013d*0790_02 vyapaneṣyāmi govinda hatvā karṇaṃ śitaiḥ śaraiḥ 08,052.013d*0791_01 adya kuntīsuto rājā hate sūtasute mayā 08,052.013d*0791_02 suprahṛṣṭamanāḥ prītaś ciraṃ sukham avāpsyati 08,052.013d*0791_03 adya cāham anādhṛṣyaṃ keśavāpratimaṃ śaram 08,052.013d*0791_04 utsrakṣyāmīha yaḥ karṇaṃ jīvitād bhraṃśayiṣyati 08,052.013d*0791_05 yasya caitad vrataṃ mahyaṃ vadhe kila durātmanaḥ 08,052.013d*0791_06 pādau na dhāvaye tāvad yāvad dhanyāṃ na phalgunam 08,052.013d*0791_07 mṛṣā kṛtvā vrataṃ tasya pāpasya madhusūdana 08,052.013d*0791_08 pātayiṣye rathāt kāyaṃ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ 08,052.014a yo 'sau raṇe naraṃ nānyaṃ pṛthivyām abhimanyate 08,052.014c tasyādya sūtaputrasya bhūmiḥ pāsyati śoṇitam 08,052.014d*0792_01 apatir hy asi kṛṣṇeti sūtaputro yad abravīt 08,052.014d*0793_01 dhṛtarāṣṭramate karṇaḥ ślāghamānaḥ svakān guṇān 08,052.014d*0794_01 anṛtaṃ tat kariṣyanti māmakā niśitāḥ śarāḥ 08,052.014d*0795_01 āśīviṣā iva kruddhās tasya pāsyanti śoṇitam 08,052.014d*0796_01 mayā hastavatā muktā nārācā vaidyutatviṣaḥ 08,052.014e gāṇḍīvasṛṣṭā dāsyanti karṇasya paramāṃ gatim 08,052.015a adya tapsyati rādheyaḥ pāñcālīṃ yat tadābravīt 08,052.015c sabhāmadhye vacaḥ krūraṃ kutsayan pāṇḍavān prati 08,052.016a ye vai ṣaṇḍhatilās tatra bhavitāro 'dya te tilāḥ 08,052.016c hate vaikartane karṇe sūtaputre durātmani 08,052.017a ahaṃ vaḥ pāṇḍuputrebhyas trāsyāmīti yad abravīt 08,052.017b*0797_01 dhṛtarāṣṭrasutān karṇaḥ ślāghamāno ''tmano guṇān 08,052.017c anṛtaṃ tat kariṣyanti māmakā niśitāḥ śarāḥ 08,052.017d*0798_01 adyāgaḥ pāṇḍuputrāṇāṃ samāptim upayāsyati 08,052.018a hantāhaṃ pāṇḍavān sarvān saputrān iti yo 'bravīt 08,052.018c tam adya karṇaṃ hantāsmi miṣatāṃ sarvadhanvinām 08,052.019a yasya vīrye samāśvasya dhārtarāṣṭro bṛhanmanāḥ 08,052.019c avāmanyata durbuddhir nityam asmān durātmavān 08,052.019d*0799_01 hatvāhaṃ karṇam ājau hi toṣayiṣyāmi bhrātaram 08,052.019d*0799_02 śarān nānāvidhān muktvā trāsayiṣyāmi śātravān 08,052.019d*0799_03 ākarṇamuktair iṣubhir yamarāṣṭravivardhanaiḥ 08,052.019d*0799_04 bhūmiśobhāṃ kariṣyāmi pātitai rathakuñjaraiḥ 08,052.019d*0799_05 tatrāhave mahatsaṃkhye saṃyate yuddhadurmade 08,052.019d*0800_01 haniṣye tasya sainyaṃ tu rathebhāśvapadātimat 08,052.019e tam adya karṇaṃ rādheyaṃ hantāsmi madhusūdana 08,052.020a adya karṇe hate kṛṣṇa dhārtarāṣṭrāḥ sarājakāḥ 08,052.020c vidravantu diśo bhītāḥ siṃhatrastā mṛgā iva 08,052.021a adya duryodhano rājā pṛthivīm anvavekṣatām 08,052.021c hate karṇe mayā saṃkhye saputre sasuhṛjjane 08,052.022a adya karṇaṃ hataṃ dṛṣṭvā dhārtarāṣṭro 'tyamarṣaṇaḥ 08,052.022c jānātu māṃ raṇe kṛṣṇa pravaraṃ sarvadhanvinām 08,052.022d*0801_01 saputraputrau sāmātyaṃ sabhṛtyaṃ ca nirāśiṣam 08,052.022d*0802_01 pitrye rājye nirāśaś ca dhārtarāṣṭro janādhipaḥ 08,052.022d@024_0001 adya rājye kariṣyāmi dhṛtarāṣṭraṃ janeśvaram 08,052.022d@024_0002 adya karṇasya cakrāṅgāḥ kravyādāś ca pṛthagvidhāḥ 08,052.022d@024_0003 śaraiś chinnāni gātrāṇi vicariṣyanti keśava 08,052.022d@024_0004 adya rādhāsutasyāhaṃ saṃgrāme madhusūdana 08,052.022d@024_0005 śiraś chetsyāmi karṇasya miṣatāṃ sarvadhanvinām 08,052.022d@024_0006 adya tīkṣṇair vipāṭhaiś ca kṣuraiś ca madhusūdana 08,052.022d@024_0007 raṇe chetsyāmi gātrāṇi rādheyasya durātmanaḥ 08,052.022d@024_0008 adya rājā mahat kṛcchraṃ saṃtyakṣyati yudhiṣṭhiraḥ 08,052.022d@024_0009 saṃtāpaṃ mānasaṃ vīraś cirasaṃbhṛtam ātmanaḥ 08,052.022d@024_0010 adya keśava rādheyam ahaṃ hatvā sabāndhavam 08,052.022d@024_0011 nandayiṣyāmi rājānaṃ dharmaputraṃ yudhiṣṭhiram 08,052.022d@024_0012 adyāham anugān kṛṣṇa karṇasya kṛpaṇān yudhi 08,052.022d@024_0013 hantā jvalanasaṃkāśaiḥ śaraiḥ sarpaviṣopamaiḥ 08,052.022d@024_0014 adyāhaṃ hemakavacair ābaddhamaṇikuṇḍalaiḥ 08,052.022d@024_0015 saṃstariṣyāmi govinda vasudhāṃ vasudhādhipaiḥ 08,052.022d@024_0016 adyābhimanyoḥ śatrūṇāṃ sarveṣāṃ madhusūdana 08,052.022d@024_0017 pramathiṣyāmi gātrāṇi śirāṃsi ca śitaiḥ śaraiḥ 08,052.022d@024_0018 adya nirdhārtarāṣṭrāṃ ca bhrātre dāsyāmi medinīm 08,052.022d@024_0019 nirarjunāṃ vā pṛthivīṃ keśavānucariṣyasi 08,052.022d@025_0001 adya rājā dharmaputro hatāmitro bhaviṣyati 08,052.022d@025_0002 adya duryodhano dīptāṃ śriyaṃ rājyaṃ ca hāsyati 08,052.022d@025_0003 hate vaikartane karṇe bhīṣme droṇe ca saṃyuge 08,052.022d@025_0004 katarat tad balaṃ kṛṣṇa praviṣṭaṃ mokṣyate tu yat 08,052.022d@025_0005 adyaprabhṛti rājānaṃ dharmaśīlaṃ yudhiṣṭhiram 08,052.022d@025_0006 anumodantu suhṛdo jñātapūrvāś ca brāhmaṇāḥ 08,052.022d@025_0007 adya taṃ nihataṃ śrutvā karṇaṃ vaikartanaṃ mayā 08,052.022d@025_0008 karotu paṭahonmiśraṃ devatāsthānapūjanam 08,052.022d@025_0009 adya kṛṣṇa hate karṇe kurutāṃ cirasaṃbhṛtam 08,052.022d@025_0010 yājanaṃ vai mahābāho devatānāṃ yathāvidhi 08,052.022d@025_0011 adya tv ambā ca kṛṣṇā ca tvaramāṇe parasparam 08,052.022d@025_0012 sasvajetāṃ hṛṣīkeśa saṃpūrṇe 'smin manorathe 08,052.022d@025_0013 adya tvāṃ pāṇḍavo jyeṣṭhas tathāryaś ca vṛkodaraḥ 08,052.022d@025_0014 udīkṣetāṃ hate karṇe kṛṣṇa saumyena cakṣuṣā 08,052.022d@025_0015 abhivādya gurūn adya kaniṣṭhaiś cābhivāditaḥ 08,052.022d@025_0016 sasvajāno hy ahaṃ dorbhyāṃ prāpsyāmi vipulaṃ yaśaḥ 08,052.022d@025_0017 adya karṇe hate kṛṣṇa praśaṃsanto 'rjunaṃ surāḥ 08,052.022d@025_0018 tridivaṃ yāntu saṃhṛṣṭāḥ saṃgatāś ca tapodhanāḥ 08,052.022d@025_0019 adya lokās trayaḥ kṛṣṇa jānantu mama pauruṣam 08,052.022d@025_0020 dṛṣṭvā karṇaṃ hataṃ yuddhe dvairathe savyasācinā 08,052.023a adyāham anṛṇaḥ kṛṣṇa bhaviṣyāmi dhanurbhṛtām 08,052.023c krodhasya ca kurūṇāṃ ca śarāṇāṃ gāṇḍivasya ca 08,052.024a adya duḥkham ahaṃ mokṣye trayodaśasamārjitam 08,052.024c hatvā karṇaṃ raṇe kṛṣṇa śambaraṃ maghavān iva 08,052.025a adya karṇe hate yuddhe somakānāṃ mahārathāḥ 08,052.025c kṛtaṃ kāryaṃ ca manyantāṃ mitrakāryepsavo yudhi 08,052.026a na jāne ca kathaṃ prītiḥ śaineyasyādya mādhava 08,052.026c bhaviṣyati hate karṇe mayi cāpi jayādhike 08,052.027a ahaṃ hatvā raṇe karṇaṃ putraṃ cāsya mahāratham 08,052.027c prītiṃ dāsyāmi bhīmasya yamayoḥ sātyaker api 08,052.028a dhṛṣṭadyumnaśikhaṇḍibhyāṃ pāñcālānāṃ ca mādhava 08,052.028b*0803_01 dhṛṣṭadyumnasya vīrasya tathaiva ca śikhaṇḍinaḥ 08,052.028c adhyānṛṇyaṃ gamiṣyāmi hatvā karṇaṃ mahāraṇe 08,052.028d*0804_01 dharmarājasya vārṣṇeya saṃśrutya śapathaṃ mithaḥ 08,052.029a adya paśyantu saṃgrāme dhanaṃjayam amarṣaṇam 08,052.029c yudhyantaṃ kauravān saṃkhye pātayantaṃ ca sūtajam 08,052.029e bhavatsakāśe vakṣye ca punar evātmasaṃstavam 08,052.029f*0805_01 ity apy amitrapravaram adyāhaṃ hanmi sūtajam 08,052.030a dhanurvede matsamo nāsti loke; parākrame vā mama ko 'sti tulyaḥ 08,052.030c ko vāpy anyo matsamo 'sti kṣamāyāṃ; tathā krodhe sadṛśo 'nyo na me 'sti 08,052.031a ahaṃ dhanuṣmān asurān surāṃś ca; sarvāṇi bhūtāni ca saṃgatāni 08,052.031c svabāhuvīryād gamaye parābhavaṃ; matpauruṣaṃ viddhi paraḥ parebhyaḥ 08,052.032a śarārciṣā gāṇḍivenāham ekaḥ; sarvān kurūn bāhlikāṃś cābhipatya 08,052.032c himātyaye kakṣagato yathāgnis; tahā daheyaṃ sagaṇān prasahya 08,052.033a pāṇau pṛṣatkā likhitā mamaite; dhanuś ca savye nihitaṃ sabāṇam 08,052.033c pādau ca me sarathau sadhvajau ca; na mādṛśaṃ yuddhagataṃ jayanti 08,052.033d*0806_01 ity evam uktvācyutam ekavīraḥ 08,052.033d*0806_02 kṣipraṃ ripukṣit kṣatajopamākṣaḥ 08,052.033d*0806_03 bhīmaṃ mumukṣuḥ samare prayātaḥ 08,052.033d*0806_04 karṇasya kāyāc ca śiro jihīrṣuḥ 08,053.000*0807_00 dhṛtarāṣṭra uvāca 08,053.000*0807_01 mahābhaye pāṇḍavasṛñjayānāṃ 08,053.000*0807_02 mahābhaye māmakānām agādhe 08,053.000*0807_03 dhanaṃjaye tāta raṇāya yāte 08,053.000*0807_04 babhūva tad yuddham atho nu kīdṛk 08,053.001 saṃjaya uvāca 08,053.001a teṣām anīkāni bṛhaddhvajāni; raṇe samṛddhāni samāgatāni 08,053.001c garjanti bherīninadonmukhāni; meghair yathā meghagaṇās tapānte 08,053.001d*0808_01 bherīninādair mukharāṇy agarjan 08,053.001d*0808_02 meghā yathā prāvṛṣi mārutās tāḥ 08,053.002a mahāgajābhrākulam astratoyaṃ; vāditranemītalaśabdavac ca 08,053.002c hiraṇyacitrāyudhavaidyutaṃ ca; mahārathair āvṛtaśabdavac ca 08,053.003a tad bhīmavegaṃ rudhiraughavāhi; khaḍgākulaṃ kṣatriyajīvavāhi 08,053.003c anārtavaṃ krūram aniṣṭavarṣaṃ; babhūva tat saṃharaṇaṃ prajānām 08,053.003d*0809_01 ekaṃ rathaṃ saṃparivārya mṛtyuṃ 08,053.003d*0809_02 nayanty aneke ca rathāḥ sametāḥ 08,053.003d*0809_03 ekas tathaikaṃ rathinaṃ rathāgryāṃs 08,053.003d*0809_04 tathā rathaś cāpi rathān anekān 08,053.003d*0809_05 rathaṃ sasūtaṃ sahayaṃ ca kaṃ cit 08,053.003d*0809_06 kaś cid rathī mṛtyuvaśaṃ nināya 08,053.003d*0809_07 nināya cāpy ekagajena kaś cid 08,053.003d*0809_08 rathān bahūn mṛtyuvaśe tathāśvān 08,053.004a rathān sasūtān sahayān gajāṃś ca; sarvān arīn mṛtyuvaśaṃ śaraughaiḥ 08,053.004c ninye hayāṃś caiva tathā sasādīn; padātisaṃghāṃś ca tathaiva pārthaḥ 08,053.004d*0810_01 nināya pārtho balagarvitākṣo 08,053.004d*0810_02 yathāntakaḥ sarvaharo mahaujāḥ 08,053.005a kṛpaḥ śikhaṇḍī ca raṇe sametau; duryodhanaṃ sātyakir abhyagacchata 08,053.005c śrutaśravā droṇasutena sārdhaṃ; yudhāmanyuś citrasenena cāpi 08,053.006a karṇasya putras tu rathī suṣeṇaṃ; samāgataḥ sṛñjayāṃś cottamaujāḥ 08,053.006c gāndhārarājaṃ sahadevaḥ kṣudhārto; maharṣabhaṃ siṃha ivābhyadhāvat 08,053.007a śatānīko nākuliḥ karṇaputraṃ; yuvā yuvānaṃ vṛṣasenaṃ śaraughaiḥ 08,053.007c samārdayat karṇasutaś ca vīraḥ; pāñcāleyaṃ śaravarṣair anekaiḥ 08,053.008a ratharṣabhaḥ kṛtavarmāṇam ārcchan; mādrīputro nakulaś citrayodhī 08,053.008c pāñcālānām adhipo yājñaseniḥ; senāpatiṃ karṇam ārcchat sasainyam 08,053.009a duḥśāsano bhārata bhāratī ca; saṃśaptakānāṃ pṛtanā samṛddhā 08,053.009c bhīmaṃ raṇe śastrabhṛtāṃ variṣṭhaṃ; tadā samārcchat tam asahyavegam 08,053.009d*0811_01 vyāttānanaḥ krūra ivāntakābhaḥ 08,053.009d*0811_02 samāsadad bhārata bhīmasenam 08,053.010a karṇātmajaṃ tatra jaghāna śūras; tathācchinac cottamaujāḥ prasahya 08,053.010c tasyottamāṅgaṃ nipapāta bhūmau; ninādayad gāṃ ninadena khaṃ ca 08,053.011a suṣeṇaśīrṣaṃ patitaṃ pṛthivyāṃ; vilokya karṇo 'tha tadārtarūpaḥ 08,053.011c krodhād dhayāṃs tasya rathaṃ dhvajaṃ ca; bāṇaiḥ sudhārair niśitair nyakṛntat 08,053.012a sa tūttamaujā niśitaiḥ pṛṣatkair; vivyādha khaḍgena ca bhāsvareṇa 08,053.012c pārṣṇiṃ hayāṃś caiva kṛpasya hatvā; śikhaṇḍivāhaṃ sa tato 'bhyarohat 08,053.012d*0812_01 pāñcālarājasya sutas tarasvī 08,053.012d*0812_02 cakre śikhaṇḍī virathaṃ kṛpaṃ vai 08,053.013a kṛpaṃ tu dṛṣṭvā virathaṃ rathastho; naicchac charais tāḍayituṃ śikhaṇḍī 08,053.013c taṃ drauṇir āvārya rathaṃ kṛpaṃ sma; samujjahre paṅkagatāṃ yathā gām 08,053.014a hiraṇyavarmā niśitaiḥ pṛṣatkais; tavātmajānām anilātmajo vai 08,053.014c atāpayat sainyam atīva bhīmaḥ; kāle śucau madhyagato yathārkaḥ 08,054.001 saṃjaya uvāca 08,054.001a atha tv idānīṃ tumule vimarde; dviṣadbhir eko bahubhiḥ samāvṛtaḥ 08,054.001c mahābhaye sārathim ity uvāca; bhīmaś camūṃ vārayan dhārtarāṣṭrīm 08,054.001e tvaṃ sārathe yāhi javena vāhair; nayāmy etān dhārtarāṣṭrān yamāya 08,054.002a saṃcodito bhīmasenena caivaṃ; sa sārathiḥ putrabalaṃ tvadīyam 08,054.002c prāyāt tataḥ sārathir ugravego; yato bhīmas tad balaṃ gantum aicchat 08,054.003a tato 'pare nāgarathāśvapattibhiḥ; pratyudyayuḥ kuravas taṃ samantāt 08,054.003c bhīmasya vāhāgryam udāravegaṃ; samantato bāṇagaṇair nijaghnuḥ 08,054.004a tataḥ śarān āpatato mahātmā; ciccheda bāṇais tapanīyapuṅkhaiḥ 08,054.004c te vai nipetus tapanīyapuṅkhā; dvidhā tridhā bhīmaśarair nikṛttāḥ 08,054.005a tato rājan nāgarathāśvayūnāṃ; bhīmāhatānāṃ tava rājamadhye 08,054.005c ghoro ninādaḥ prababhau narendra; vajrāhatānām iva parvatānām 08,054.006a te vadhyamānāś ca narendramukhyā; nirbhinnā vai bhīmasenapravekaiḥ 08,054.006c bhīmaṃ samantāt samare 'dhyarohan; vṛkṣaṃ śakuntā iva puṣpahetoḥ 08,054.007a tato 'bhipātaṃ tava sainyamadhye; prāduścakre vegam ivāttavegaḥ 08,054.007c yathāntakāle kṣapayan didhakṣur; bhūtāntakṛtkāla ivāttadaṇḍaḥ 08,054.008a tasyātivegasya raṇe 'tivegaṃ; nāśaknuvan dhārayituṃ tvadīyāḥ 08,054.008c vyāttānanasyāpatato yathaiva; kālasya kāle harataḥ prajā vai 08,054.009a tato balaṃ bhārata bhāratānāṃ; pradahyamānaṃ samare mahātman 08,054.009c bhītaṃ diśo 'kīryata bhīmanunnaṃ; mahānilenābhragaṇo yathaiva 08,054.009d*0813_01 tad viprakīrṇaṃ tv atha bhārataṃ balaṃ 08,054.009d*0813_02 punaś ca bhīmaṃ parivārayad raṇe 08,054.010a tato dhīmān sārathim abravīd balī; sa bhīmasenaḥ punar eva hṛṣṭaḥ 08,054.010b*0814_01 tvara tvara hy adya viśoka śīghram 08,054.010b*0814_02 etān dhvajāgrāṃś ca rathāṃś ca paśya 08,054.010c sūtābhijānīhi parān svakān vā; rathān dhvajāṃś cāpatataḥ sametān 08,054.010e yudhyann ahaṃ nābhijānāmi kiṃ cin; mā sainyaṃ svaṃ chādayiṣye pṛṣatkaiḥ 08,054.011a arīn viśokābhinirīkṣya sarvato; manas tu cintā pradunoti me bhṛśam 08,054.011c rājāturo nāgamad yat kirīṭī; bahūni duḥkhāny abhijāto 'smi sūta 08,054.012a etad duḥkhaṃ sārathe dharmarājo; yan māṃ hitvā yātavāñ śatrumadhye 08,054.012c nainaṃ jīvan nāpi jānāmy ajīvan; bībhatsuṃ vā tan mamādyātiduḥkham 08,054.013a so 'haṃ dviṣatsainyam udagrakalpaṃ; vināśayiṣye paramapratītaḥ 08,054.013c etān nihatyājimadhye sametān; prīto bhaviṣyāmi saha tvayādya 08,054.014a sarvāṃs tūṇīrān mārgaṇān vānvavekṣya; kiṃ śiṣṭaṃ syāt sāyakānāṃ rathe me 08,054.014b*0815_01 kiyanto me iṣavaḥ sadya eva 08,054.014b*0816_01 avekṣasva me iṣudhī viśoka 08,054.014b*0816_02 kiyanto vā iṣavo me 'vaśiṣṭāḥ 08,054.014c kā vā jātiḥ kiṃ pramāṇaṃ ca teṣāṃ; jñātvā vyaktaṃ tan mamācakṣva sūta 08,054.014d*0817_01 kati vā sahasrāṇi kati vā śatāni 08,054.014d*0817_02 viśoka uvāca 08,054.014d*0817_02 hy ācakṣva me sārathe kṣipram eva 08,054.014d*0817_03 sarvaṃ viditvaivam ahaṃ vadāmi 08,054.014d*0817_04 tavārthasiddhipradam adya vīra 08,054.014d*0817_05 kaikeyakāmbhojasurāṣṭrabāhlikā 08,054.014d*0817_06 mlecchāś ca suhmāḥ parataṅkaṇāś ca 08,054.014d*0817_07 madrāś ca vaṅgā magadhāḥ kuṇindā 08,054.014d*0817_08 ānartakāvartakāḥ pārvatīyāḥ 08,054.014d*0817_09 sarve gṛhītapravarāyudhās tvāṃ 08,054.014d*0817_10 saṃveṣṭya saṃveṣṭya tato vineduḥ 08,054.014d*0817_11 rathe tavāsmin niśitāḥ supītās 08,054.014d*0817_12 tato bhallā dvādaśa vai sahasrāḥ 08,054.015 viśoka uvāca 08,054.015a ṣaṇmārgaṇānām ayutāni vīra; kṣurāś ca bhallāś ca tathāyutākhyāḥ 08,054.015c nārācānāṃ dve sahasre tu vīra; trīṇy eva ca pradarāṇāṃ ca pārtha 08,054.015c*0818_01 vatsadantānāṃ daśa karṇināṃ ca 08,054.015c*0818_02 ardhacandrā dvādaśa ṣaṭśataṃ ca 08,054.015c*0818_03 vipāṭhānāṃ pravarāṇāṃ ca sapta 08,054.015c*0818_04 śilīmukhānāṃ daśa ca triṃśataṃ ca 08,054.015c*0818_05 ayomukhānāṃ kṣudrakāṇāṃ ca triṃśat 08,054.016a asty āyudhaṃ pāṇḍaveyāvaśiṣṭaṃ; na yad vahec chakaṭaṃ ṣaḍgavīyam 08,054.016b*0819_01 astrāyutaṃ pāṇḍava te 'vaśiṣṭam 08,054.016b*0819_02 etad vahec chakaṭaṃ ṣaḍgavaṃ yat 08,054.016b*0821_01 prāsāś ca mudgarāḥ śaktayas tomarāś ca 08,054.016b*0821_02 mā bhaiṣīs tvaṃ saṃkṣayād āyudhānām 08,054.016c etad vidvan muñca sahasraśo 'pi; gadāsibāhudraviṇaṃ ca te 'sti 08,054.016c*0820_01 śatrūñ jayasvāśusahasravīra 08,054.017 bhīma uvāca 08,054.017*0822_01 adyaiva nūnaṃ kathayantu siddhāṃ 08,054.017*0822_02 mama pratijñāṃ sarvaloke viśoka 08,054.017*0822_03 na mokṣyate vā samare bhīmasena 08,054.017*0822_04 ekaḥ śatrūn samare vāpy ajaiṣīt 08,054.017*0822_05 āśaṃsitānām idam ekam astu 08,054.017*0822_06 tan me devāḥ sakalaṃ sādhayantu 08,054.017a sūtādyemaṃ paśya bhīmapramuktaiḥ; saṃbhindadbhiḥ pārthivān āśuvegaiḥ 08,054.017c ugrair bāṇair āhavaṃ ghorarūpaṃ; naṣṭādityaṃ mṛtyulokena tulyam 08,054.018a adyaiva tad viditaṃ pārthivānāṃ; bhaviṣyati ākumāraṃ ca sūta 08,054.018c nimagno vā samare bhīmasena; ekaḥ kurūn vā samare vijetā 08,054.019a sarve saṃkhye kuravo niṣpatantu; māṃ vā lokāḥ kīrtayantv ākumāram 08,054.019c sarvān ekas tān ahaṃ pātayiṣye; te vā sarve bhīmasenaṃ tudantu 08,054.020a āśāstāraḥ karma cāpy uttamaṃ vā; tan me devāḥ kevalaṃ sādhayantu 08,054.020c āyātv ihādyārjunaḥ śatrughātī; śakras tūrṇaṃ yajña ivopahūtaḥ 08,054.020d*0823_01 āyātīha keśavasārathī ratha 08,054.020d*0823_02 indro yajñe sahasaivopahūtaḥ 08,054.020d*0824_01 paśyasva paśyasva viśoka me balaṃ 08,054.020d*0824_02 balaṃ pareṣām abhitaś ca bhinnam 08,054.020d*0824_03 nānāsvarān paśya vimucya sarve 08,054.020d*0824_04 tathā dravante balino dhārtarāṣṭrāḥ 08,054.021a īkṣasvaitāṃ bhāratīṃ dīryamāṇām; ete kasmād vidravante narendrāḥ 08,054.021c vyaktaṃ dhīmān savyasācī narāgryaḥ; sainyaṃ hy etac chādayaty āśu bāṇaiḥ 08,054.021d*0825_01 dhanaṃjayo nūnam āyāti sūta 08,054.021d*0825_02 tasmād eṣā dīryate bhāratī camūḥ 08,054.022a paśya dhvajāṃś ca dravato viśoka; nāgān hayān pattisaṃghāṃś ca saṃkhye 08,054.022c rathān viśīrṇāñ śaraśaktitāḍitān; paśyasvaitān rathinaś caiva sūta 08,054.023a āpūryate kauravī cāpy abhīkṣṇaṃ; senā hy asau subhṛśaṃ hanyamānā 08,054.023c dhanaṃjayasyāśanitulyavegair; grastā śarair barhisuvarṇavājaiḥ 08,054.024a ete dravanti sma rathāśvanāgāḥ; padātisaṃghān avamardayantaḥ 08,054.024c saṃmuhyamānāḥ kauravāḥ sarva eva; dravanti nāgā iva dāvabhītāḥ 08,054.024e hāhākṛtāś caiva raṇe viśoka; muñcanti nādān vipulān gajendrāḥ 08,054.025 viśoka uvāca 08,054.025*0826_01 kiṃ bhīma nainaṃ tvam ihāśṛṇoṣi 08,054.025*0826_02 visphāritaṃ gāṇḍivasyātighoram 08,054.025*0826_03 kruddhena pārthena vikṛṣyato 'dya 08,054.025*0826_04 kaccin nemau tava karṇau vinaṣṭau 08,054.025a sarve kāmāḥ pāṇḍava te samṛddhāḥ; kapidhvajo dṛśyate hastisainye 08,054.025c nīlād dhanād vidyutam uccarantīṃ; tathāpaśyaṃ visphurad vai dhanus tat 08,054.025d*0827_01 dodhūyamānasya dhanaṃjayena 08,054.026a kapir hy asau vīkṣyate sarvato vai; dhvajāgram āruhya dhanaṃjayasya 08,054.026b*0828_01 vitrāsayan dvipasaṃghān vimarde 08,054.026b*0828_02 bibhemy asmād ātmanaivābhivīkṣya 08,054.026b*0828_03 vibhrājate cātimātraṃ kirīṭaṃ 08,054.026b*0828_04 vicitram etac ca dhanaṃjayasya 08,054.026c divākarābho maṇir eṣa divyo; vibhrājate caiva kirīṭasaṃsthaḥ 08,054.027a pārśve bhīmaṃ pāṇḍurābhraprakāśaṃ; paśyemaṃ tvaṃ devadattaṃ sughoṣam 08,054.027b*0829_01 mahābalaṃ bhīma virājamānaṃ 08,054.027b*0829_02 paśyasva saṃkhye dviṣatāṃ nihantuḥ 08,054.027b*0830_01 pārśve sthitaṃ pārtha dhanaṃjayasya 08,054.027b*0830_02 divyaṃ śaṅkhaṃ pāñcajanyaṃ ca paśya 08,054.027c abhīśuhastasya janārdanasya; vigāhamānasya camūṃ pareṣām 08,054.028a raviprabhaṃ vajranābhaṃ kṣurāntaṃ; pārśve sthitaṃ paśya janārdanasya 08,054.028b*0831_01 cakraṃ ca paśya jvalanaprakāśaṃ 08,054.028b*0831_02 pārśve sthitaṃ pārtha dhanaṃjayasya 08,054.028c cakraṃ yaśo vardhayat keśavasya; sadārcitaṃ yadubhiḥ paśya vīra 08,054.028d*0832_01 tathaiva kṛṣṇasya ca pāñcajanyaṃ 08,054.028d*0832_02 mahārham etad vijamājavarṇam (?) 08,054.028d*0832_03 kaunteya paśyorasi kaustubhaṃ ca 08,054.028d*0832_04 jājvalyamānāṃ vijayasrajaṃ ca 08,054.028d*0832_05 kṛṣṇasyemāṃ paśya ca bhīmasena 08,054.028d*0833_01 savidyutaś caiva ghanasya śabdaṃ 08,054.028d*0833_02 viṣphāryato dhanuṣo gāṇḍivasya 08,054.028d*0833_03 dhanaṃjayenābhipannasya kāle 08,054.028d*0833_04 śabdo ghoraḥ śrūyate tasya nāsmin 08,054.028d*0833_05 kaccic chrotāho badhiro 'si pārtha 08,054.028d@026_0001 mahādvipānāṃ saraladrumopamāḥ 08,054.028d@026_0002 karā nikṛttāḥ prapatanty amī kṣuraiḥ 08,054.028d@026_0003 kirīṭinā tena punaḥ sasādinaḥ 08,054.028d@026_0004 śarair nikṛttāḥ kuliśair ivādrayaḥ 08,054.028d@026_0005 tathaiva kṛṣṇasya ca pāñcajanyaṃ 08,054.028d@026_0006 mahārham etad dvijarājavarṇam 08,054.028d@026_0007 kaunteya paśyorasi kaustubhaṃ ca 08,054.028d@026_0008 jājvalyamānaṃ vijayāṃ srajaṃ ca 08,054.028d@026_0009 dhruvaṃ rathāgryaḥ samupaiti pārtho 08,054.028d@026_0010 vidrāvayan sainyam idaṃ pareṣām 08,054.028d@026_0011 sitābhravarṇair asitaprayuktaiḥ 08,054.028d@026_0012 hayair mahārhai rathināṃ variṣṭhaḥ 08,054.028d@026_0013 rathān hayān pattigaṇāṃś ca sāyakair 08,054.028d@026_0014 vidāritān paśya patanty amī yathā 08,054.028d@026_0015 tavānujenāmararājatejasā 08,054.028d@026_0016 mahāvanānīva suparṇavāyunā 08,054.028d@026_0017 catuḥśatān paśya rathān imān hatān 08,054.028d@026_0018 savājisūtān samare kirīṭinā 08,054.028d@026_0019 maheṣubhiḥ sapta śatāni dantināṃ 08,054.028d@026_0020 padātisādīṃś ca rathān anekaśaḥ 08,054.028d@026_0021 ayaṃ samabhyeti tavāntikaṃ balī 08,054.028d@026_0022 nighnan kurūṃś citra iva graho 'rjunaḥ 08,054.028d@026_0023 samṛddhakāmo 'si hatās tavāhitā 08,054.028d@026_0024 balaṃ tavāyuś ca cirāya vardhatām 08,054.029 bhīma uvāca 08,054.029a dadāmi te grāmavarāṃś caturdaśa; priyākhyāne sārathe suprasannaḥ 08,054.029c dasīśataṃ cāpi rathāṃś ca viṃśatiṃ; yad arjunaṃ vedayase viśoka 08,055.001 saṃjaya uvāca 08,055.001a śrutvā ca rathanirghoṣaṃ siṃhanādaṃ ca saṃyuge 08,055.001c arjunaḥ prāha govindaṃ śīghraṃ codaya vājinaḥ 08,055.001d*0834_01 jayatu bhuvanabhartā dharmavid dharmarājo 08,055.001d*0834_02 diśatu śivam idānīṃ keśavaḥ pāṇḍavebhyaḥ 08,055.001d*0834_03 vipulavijayavājī jṛmbhatāṃ vai kirīṭī 08,055.001d*0834_04 ripukulavanadāhau mādriputrau bhavetām 08,055.002a arjunasya vacaḥ śrutvā govindo 'rjunam abravīt 08,055.002c eṣa gacchāmi sukṣipraṃ yatra bhīmo vyavasthitaḥ 08,055.003a āyāntam aśvair himaśaṅkhavarṇaiḥ; suvarṇamuktāmaṇijālanaddhaiḥ 08,055.003c jambhaṃ jighāṃsuṃ pragṛhītavajraṃ; jayāya devendram ivogramanyum 08,055.004a rathāśvamātaṅgapadātisaṃghā; bāṇasvanair nemikhurasvanaiś ca 08,055.004c saṃnādayanto vasudhāṃ diśaś ca; kruddhā nṛsiṃhā jayam abhyudīyuḥ 08,055.005a teṣāṃ ca pārthasya mahat tadāsīd; dehāsupāpmakṣapaṇaṃ suyuddham 08,055.005c trailokyahetor asurair yathāsīd; devasya viṣṇor jayatāṃ varasya 08,055.005d*0835_01 trailokanāthasya ca cakrapāṇeḥ 08,055.006a tair astam uccāvacam āyudhaugham; ekaḥ praciccheda kirīṭamālī 08,055.006c kṣurārdhacandrair niśitaiś ca bāṇaiḥ; śirāṃsi teṣāṃ bahudhā ca bāhūn 08,055.007a chatrāṇi vālavyajanāni ketūn; aśvān rathān pattigaṇān dvipāṃś ca 08,055.007c te petur urvyāṃ bahudhā virūpā; vātaprabhagnāni yathā vanāni 08,055.008a suvarṇajālāvatatā mahāgajāḥ; savaijayantīdhvajayodhakalpitāḥ 08,055.008c suvarṇapuṅkhair iṣubhiḥ samācitāś; cakāśire prajvalitā yathācalāḥ 08,055.008d*0836_01 vidīryamāṇā valinātra nāgāḥ 08,055.008d*0837_01 davāgnidagdhair iva vaṃśadagdhaiḥ 08,055.009a vidārya nāgāṃś ca rathāṃś ca vājinaḥ; śarottamair vāsavavajrasaṃnibhaiḥ 08,055.009c drutaṃ yayau karṇajighāṃsayā tathā; yathā marutvān balabhedane purā 08,055.010a tataḥ sa puruṣavyāghraḥ sūtasainyam ariṃdama 08,055.010c praviveśa mahābāhur makaraḥ sāgaraṃ yathā 08,055.011a taṃ dṛṣṭvā tāvakā rājan rathapattisamanvitāḥ 08,055.011c gajāśvasādibahulāḥ pāṇḍavaṃ samupādravan 08,055.012a tatrābhidravatāṃ pārtham ārāvaḥ sumahān abhūt 08,055.012c sāgarasyeva mattasya yathā syāt salilasvanaḥ 08,055.013a te tu taṃ puruṣavyāghraṃ vyāghrā iva mahārathāḥ 08,055.013c abhyadravanta saṃgrāme tyaktvā prāṇakṛtaṃ bhayam 08,055.014a teṣām āpatatāṃ tatra śaravarṣāṇi muñcatām 08,055.014c arjuno vyadhamat sainyaṃ mahāvāto ghanān iva 08,055.015a te 'rjunaṃ sahitā bhūtvā rathavaṃśaiḥ prahāriṇaḥ 08,055.015c abhiyāya maheṣvāsā vivyadhur niśitaiḥ śaraiḥ 08,055.015d*0838_01 śaktibhis tomarair bāṇaiḥ kuṇapaiḥ kuramudgaraiḥ 08,055.015d*0838_02 śūlais trimūlaiḥ parighair bhiṇḍipālaiḥ paraśvadhaiḥ 08,055.015d*0838_03 karanālair gaḍaiḥ khaḍgair iṣṭibhir muśalais tathā 08,055.015d*0838_04 parighaiḥ paṭṭiśaiś caiva gadābhiś ca paraśvadhaiḥ 08,055.015d*0838_05 mahāyodhanaraiḥ kṣiptaiḥ saśarkarajapāṃśubhiḥ 08,055.015d*0838_06 saśakrāśanisaṃpātaṃ jālaiḥ pāśaiḥ kaḍaṃgaraiḥ 08,055.015d*0838_07 pradīptaśikharāvarṣaiḥ śilābhiḥ kāṣṭhaśaṃkubhiḥ 08,055.015d*0838_08 mahārṣṭikābhiḥ kāntābhir ayaskāntair vināśinaiḥ 08,055.015d*0838_09 praduṣṭacakrebhahayaiḥ sasaṃghair gūḍham āyudhaiḥ 08,055.015d*0838_10 śibirād ekam āyāntam arjunaṃ sahakeśavam 08,055.015d*0838_11 nānādeśyā nṛpavarā mlecchāś cāyutaśo 'bhyayuḥ 08,055.016a tato 'rjunaḥ sahasrāṇi rathavāraṇavājinām 08,055.016c preṣayām āsa viśikhair yamasya sadanaṃ prati 08,055.017a te vadhyamānāḥ samare pārthacāpacyutaiḥ śaraiḥ 08,055.017c tatra tatra sma līyante bhaye jāte mahārathāḥ 08,055.018a teṣāṃ catuḥśatān vīrān yatamānān mahārathān 08,055.018c arjuno niśitair bāṇair anayad yamasādanam 08,055.019a te vadhyamānāḥ samare nānāliṅgaiḥ śitaiḥ śaraiḥ 08,055.019c arjunaṃ samabhityajya dudruvur vai diśo bhayāt 08,055.020a teṣāṃ śabdo mahān āsīd dravatāṃ vāhinīmukhe 08,055.020c mahaughasyeva bhadraṃ te girim āsādya dīryataḥ 08,055.021a tāṃ tu senāṃ bhṛśaṃ viddhvā drāvayitvārjunaḥ śaraiḥ 08,055.021c prāyād abhimukhaḥ pārthaḥ sūtānīkāni māriṣa 08,055.022a tasya śabdo mahān āsīt parān abhimukhasya vai 08,055.022b*0839_01 tasyābhidravataḥ karṇaṃ rathaghoṣo mahān abhūt 08,055.022c garuḍasyeva patataḥ pannagārthe yathā purā 08,055.023a taṃ tu śabdam abhiśrutya bhīmaseno mahābalaḥ 08,055.023c babhūva paramaprītaḥ pārthadarśanalālasaḥ 08,055.024a śrutvaiva pārtham āyāntaṃ bhīmasenaḥ pratāpavān 08,055.024c tyaktvā prāṇān mahārāja senāṃ tava mamarda ha 08,055.025a sa vāyuvegapratimo vāyuvegasamo jave 08,055.025c vāyuvad vyacarad bhīmo vāyuputraḥ pratāpavān 08,055.026a tenārdyamānā rājendra senā tava viśāṃ pate 08,055.026c vyabhrāmyata mahārāja bhinnā naur iva sāgare 08,055.027a tāṃ tu senāṃ tadā bhīmo darśayan pāṇilāghavam 08,055.027b*0840_01 rathaṃ rathenābhyahanat turagāṃs turagais tathā 08,055.027b*0840_02 gajān gajair naravarān narair evānayat kṣayam 08,055.027b*0840_03 kaṃ cid gajaṃ samutkṣipya gajaṃ bhīmo 'bhyadhāvata 08,055.027b*0840_04 mahauṣadhisamāyuktaṃ hanumān iva parvatam 08,055.027b*0840_05 sa tu tenāhanat kruddho giriṇeva mahāgirim 08,055.027b*0840_06 kasya cid dantam utpāṭya dantenaivāhanad gajam 08,055.027b*0840_07 yathairāvatam āsādya kumbhakarṇaḥ purā raṇe 08,055.027b*0840_08 gajau saṃgṛhya pāṇibhyāṃ saṃnipātair amārayat 08,055.027b*0840_09 rathān hayān nṛpavarān āviṣṭa iva pāṇḍavaḥ 08,055.027c śarair avacakartograiḥ preṣayiṣyan yamakṣayam 08,055.028a tatra bhārata bhīmasya balaṃ dṛṣṭvātimānuṣam 08,055.028c vyatrasyanta raṇe yodhāḥ kālasyeva yugakṣaye 08,055.029a tathārditān bhīmabalān bhīmasenena bhārata 08,055.029c dṛṣṭvā duryodhano rājā idaṃ vacanam abravīt 08,055.030a sainikān sa maheṣvāso yodhāṃś ca bharatarṣabha 08,055.030c samādiśad raṇe sarvān hata bhīmam iti sma ha 08,055.030e tasmin hate hataṃ manye sarvasainyam aśeṣataḥ 08,055.031a pratigṛhya ca tām ājñāṃ tava putrasya pārthivāḥ 08,055.031c bhīmaṃ pracchādayām āsuḥ śaravarṣaiḥ samantataḥ 08,055.031d*0841_01 tasmin raṇe mahārāja maheṣvāsā narās tathā 08,055.032a gajāś ca bahulā rājan narāś ca jayagṛddhinaḥ 08,055.032c rathā hayāś ca rājendra parivavrur vṛkodaram 08,055.033a sa taiḥ parivṛtaḥ śūraiḥ śūro rājan samantataḥ 08,055.033c śuśubhe bharataśreṣṭha nakṣatrair iva candramāḥ 08,055.033d*0842_01 pariveṣī yathā somaḥ paripūrṇo virājate 08,055.034a sa rarāja tathā saṃkhye darśanīyo narottamaḥ 08,055.034c nirviśeṣaṃ mahārāja yathā hi vijayas tathā 08,055.035a tatra te pārthivāḥ sarve śaravṛṣṭīḥ samāsṛjan 08,055.035c krodharaktekṣaṇāḥ krūrā hantukāmā vṛkodaram 08,055.036a sa vidārya mahāsenāṃ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ 08,055.036c niścakrāma raṇād bhīmo matsyo jālād ivāmbhasi 08,055.037a hatvā daśa sahasrāṇi gajānām anivartinām 08,055.037c nṛṇāṃ śatasahasre dve dve śate caiva bhārata 08,055.038a pañca cāśvasahasrāṇi rathānāṃ śatam eva ca 08,055.038c hatvā prāsyandayad bhīmo nadīṃ śoṇitakardamām 08,055.039a śoṇitodāṃ rathāvartāṃ hastigrāhasamākulām 08,055.039c naramīnām aśvanakrāṃ keśaśaivalaśādvalām 08,055.040a saṃchinnabhujanāgendrāṃ bahuratnāpahāriṇīm 08,055.040c ūrugrāhāṃ majjapaṅkāṃ śīrṣopalasamākulām 08,055.041a dhanuṣkāśāṃ śarāvāpāṃ gadāparighaketanām 08,055.041b*0843_01 haṃsacchatradhvajopetām uṣṇīṣavaraphenilām 08,055.041b*0843_02 hārapadmākarāṃ caiva bhūmireṇūrmimālinīm 08,055.041b*0843_03 āryavṛttavatīṃ saṃkhye sutarāṃ bhīrudustarām 08,055.041c yodhavrātavatīṃ saṃkhye vahantīṃ yamasādanam 08,055.042a kṣaṇena puruṣavyāghraḥ prāvartayata nimnagām 08,055.042c yathā vaitaraṇīm ugrāṃ dustarām akṛtātmabhiḥ 08,055.042d*0844_01 tathā dustaraṇīṃ ghorāṃ bhīrūṇāṃ bhayavardhanīm 08,055.042d*0845_01 tathā prāvartayad bhīmo vīrayodhāpahāriṇīm 08,055.043a yato yataḥ pāṇḍaveyaḥ pravṛtto rathasattamaḥ 08,055.043c tatas tato 'pātayata yodhāñ śatasahasraśaḥ 08,055.044a evaṃ dṛṣṭvā kṛtaṃ karma bhīmasenena saṃyuge 08,055.044c duryodhano mahārāja śakuniṃ vākyam abravīt 08,055.045a jaya mātula saṃgrāme bhīmasenaṃ mahābalam 08,055.045c asmiñ jite jitaṃ manye pāṇḍaveyaṃ mahābalam 08,055.046a tataḥ prāyān mahārāja saubaleyaḥ pratāpavān 08,055.046c raṇāya mahate yukto bhrātṛbhiḥ parivāritaḥ 08,055.047a sa samāsādya saṃgrāme bhīmaṃ bhīmaparākramam 08,055.047c vārayām āsa taṃ vīro veleva makarālayam 08,055.047e sa nyavartata taṃ bhīmo vāryamāṇaḥ śitaiḥ śaraiḥ 08,055.047f*0846_01 bhāgineyavacaḥ śrutvā śakuniḥ śaṭhakṛttamaḥ 08,055.048a śakunis tasya rājendra vāme pārśve stanāntare 08,055.048c preṣayām āsa nārācān rukmapuṅkhāñ śilāśitān 08,055.049a varma bhittvā tu sauvarṇaṃ bāṇās tasya mahātmanaḥ 08,055.049c nyamajjanta mahārāja kaṅkabarhiṇavāsasaḥ 08,055.050a so 'tividdho raṇe bhīmaḥ śaraṃ hemavibhūṣitam 08,055.050c preṣayām āsa sahasā saubalaṃ prati bhārata 08,055.051a tam āyāntaṃ śaraṃ ghoraṃ śakuniḥ śatrutāpanaḥ 08,055.051c ciccheda śatadhā rājan kṛtahasto mahābalaḥ 08,055.052a tasmin nipatite bhūmau bhīmaḥ kruddho viśāṃ pate 08,055.052c dhanuś ciccheda bhallena saubalasya hasann iva 08,055.053a tad apāsya dhanuś chinnaṃ saubaleyaḥ pratāpavān 08,055.053c anyad ādatta vegena dhanur bhallāṃś ca ṣoḍaśa 08,055.054a tais tasya tu mahārāja bhallaiḥ saṃnataparvabhiḥ 08,055.054c caturbhiḥ sārathiṃ hy ārcchad bhīmaṃ pañcabhir eva ca 08,055.055a dhvajam ekena ciccheda chatraṃ dvābhyāṃ viśāṃ pate 08,055.055c caturbhiś caturo vāhān vivyādha subalātmajaḥ 08,055.055d*0847_01 tato hṛṣṭo mahārāja tava putro mahīpatiḥ 08,055.055d*0847_02 sādhu sādhu mahābāho jahi bhīmaṃ śitaiḥ śaraiḥ 08,055.055d*0847_03 ayam eva suduṣṭātmā sarvadāsmān prabādhate 08,055.055d*0847_04 mardayainaṃ mahābāho vinihatya sukhī bhava 08,055.056a tataḥ kruddho mahārāja bhīmasenaḥ pratāpavān 08,055.056c śaktiṃ cikṣepa samare rukmadaṇḍām ayasmayīm 08,055.057a sā bhīmabhujanirmuktā nāgajihveva cañcalā 08,055.057c nipapāta rathe tūrṇaṃ saubalasya mahātmanaḥ 08,055.058a tatas tām eva saṃgṛhya śaktiṃ kanakabhūṣaṇām 08,055.058c bhīmasenāya cikṣepa kruddharūpo viśāṃ pate 08,055.058d*0848_01 bhīmo 'pi paramāmarṣī tāṃ śaktiṃ saṃnivārya ca 08,055.058d*0848_02 mumoca śaravarṣāṇi śakuneḥ sarvamarmasu 08,055.058d*0848_03 saubalaḥ so 'pi duṣṭātmā bhīmasenaśarārditaḥ 08,055.058d*0848_04 papāta ca rathopasthe paśyatāṃ sarvabhūbhṛtām 08,055.059a sā nirbhidya bhujaṃ savyaṃ pāṇḍavasya mahātmanaḥ 08,055.059c papāta ca tato bhūmau yathā vidyun nabhaścyutā 08,055.060a athotkruṣṭaṃ mahārāja dhārtarāṣṭraiḥ samantataḥ 08,055.060c na tu taṃ mamṛṣe bhīmaḥ siṃhanādaṃ tarasvinām 08,055.061a sa saṃgṛhya dhanuḥ sajyaṃ tvaramāṇo mahārathaḥ 08,055.061c muhūrtād iva rājendra chādayām āsa sāyakaiḥ 08,055.061e saubalasya balaṃ saṃkhye tyaktvātmānaṃ mahābalaḥ 08,055.062a tasyāśvāṃś caturo hatvā sūtaṃ caiva viśāṃ pate 08,055.062c dhvajaṃ ciccheda bhallena tvaramāṇaḥ parākramī 08,055.063a hatāśvaṃ ratham utsṛjya tvaramāṇo narottamaḥ 08,055.063c tasthau visphārayaṃś cāpaṃ krodharaktekṣaṇaḥ śvasan 08,055.063e śaraiś ca bahudhā rājan bhīmam ārcchat samantataḥ 08,055.064a pratihatya tu vegena bhīmasenaḥ pratāpavān 08,055.064c dhanuś ciccheda saṃkruddho vivyādha ca śitaiḥ śaraiḥ 08,055.065a so 'tividdho balavatā śatruṇā śatrukarśanaḥ 08,055.065c nipapāta tato bhūmau kiṃ cit prāṇo narādhipa 08,055.066a tatas taṃ vihvalaṃ jñātvā putras tava viśāṃ pate 08,055.066c apovāha rathenājau bhīmasenasya paśyataḥ 08,055.067a rathasthe tu naravyāghre dhārtarāṣṭrāḥ parāṅmukhāḥ 08,055.067c pradudruvur diśo bhītā bhīmāj jāte mahābhaye 08,055.068a saubale nirjite rājan bhīmasenena dhanvinā 08,055.068c bhayena mahatā bhagnaḥ putro duryodhanas tava 08,055.068e apāyāj javanair aśvaiḥ sāpekṣo mātulaṃ prati 08,055.069a parāṅmukhaṃ tu rājānaṃ dṛṣṭvā sainyāni bhārata 08,055.069c viprajagmuḥ samutsṛjya dvairathāni samantataḥ 08,055.070a tān dṛṣṭvātirathān sarvān dhārtarāṣṭrān parāṅmukhān 08,055.070c javenābhyapatad bhīmaḥ kirañ śaraśatān bahūn 08,055.071a te vadhyamānā bhīmena dhārtarāṣṭrāḥ parāṅmukhāḥ 08,055.071c karṇam āsādya samare sthitā rājan samantataḥ 08,055.071e sa hi teṣāṃ mahāvīryo dvīpo 'bhūt sumahābalaḥ 08,055.072a bhinnanaukā yathā rājan dvīpam āsādya nirvṛtāḥ 08,055.072c bhavanti puruṣavyāghra nāvikāḥ kālaparyaye 08,055.073a tathā karṇaṃ samāsādya tāvakā bharatarṣabha 08,055.073b*0849_01 agādhe majjatāṃ teṣāṃ karṇo dvīpo 'bhavat tadā 08,055.073c samāśvastāḥ sthitā rājan saṃprahṛṣṭāḥ parasparam 08,055.073e samājagmuś ca yuddhāya mṛtyuṃ kṛtvā nivartanam 08,056.001 dhṛtarāṣṭra uvāca 08,056.001a tato bhagneṣu sainyeṣu bhīmasenena saṃyuge 08,056.001c duryodhano 'bravīt kiṃ nu saubalo vāpi saṃjaya 08,056.002a karṇo vā jayatāṃ śreṣṭho yodhā vā māmakā yudhi 08,056.002c kṛpo vā kṛtavarmā ca drauṇir duḥśāsano 'pi vā 08,056.003a atyadbhutam idaṃ manye pāṇḍaveyasya vikramam 08,056.003b*0850_01 yad ekaḥ samare sarvān yodhamāyāsa māmakān 08,056.003c yathāpratijñaṃ yodhānāṃ rādheyaḥ kṛtavān api 08,056.004a kurūṇām api sarveṣāṃ karṇaḥ śatruniṣūdanaḥ 08,056.004b*0851_01 sarveṣāṃ kuruyaudhānāṃ karṇo vai śatrusūdanaḥ 08,056.004c śarma varma pratiṣṭhā ca jīvitāśā ca saṃjaya 08,056.005a tat prabhagnaṃ balaṃ dṛṣṭvā kaunteyenāmitaujasā 08,056.005c rādheyānām adhirathaḥ karṇaḥ kim akarod yudhi 08,056.006a putrā vā mama durdharṣā rājāno vā mahārathāḥ 08,056.006c etan me sarvam ācakṣva kuśalo hy asi saṃjaya 08,056.007 saṃjaya uvāca 08,056.007a aparāhṇe mahārāja sūtaputraḥ pratāpavān 08,056.007c jaghāna somakān sarvān bhīmasenasya paśyataḥ 08,056.007e bhīmo 'py atibalaḥ sainyaṃ dhārtarāṣṭraṃ vyapothayat 08,056.007f*0852_01 atha karṇo 'bravīc chalyaṃ pāñcālān prāpayasva mām 08,056.008a drāvyamāṇaṃ balaṃ dṛṣṭvā bhīmasenena dhīmatā 08,056.008c yantāram abravīt karṇaḥ pāñcālān eva mā vaha 08,056.009a madrarājas tataḥ śalyaḥ śvetān aśvān mahājavān 08,056.009c prāhiṇoc cedipāñcālān karūṣāṃś ca mahābalaḥ 08,056.010a praviśya ca sa tāṃ senāṃ śalyaḥ parabalārdanaḥ 08,056.010c nyayacchat turagān hṛṣṭo yatra yatraicchad agraṇīḥ 08,056.011a taṃ rathaṃ meghasaṃkāśaṃ vaiyāghraparivāraṇam 08,056.011c saṃdṛśya pāṇḍupāñcālās trastā āsan viśāṃ pate 08,056.012a tato rathasya ninadaḥ prādurāsīn mahāraṇe 08,056.012c parjanyasamanirghoṣaḥ parvatasyeva dīryataḥ 08,056.013a tataḥ śaraśatais tīkṣṇaiḥ karṇo 'py ākarṇaniḥsṛtaiḥ 08,056.013c jaghāna pāṇḍavabalaṃ śataśo 'tha sahasraśaḥ 08,056.014a taṃ tathā samare karma kurvāṇam atimānuṣam 08,056.014c parivavrur maheṣvāsāḥ pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ 08,056.015a taṃ śikhaṇḍī ca bhīmaś ca dhṛṣṭadyumnaś ca pārṣataḥ 08,056.015c nakulaḥ sahadevaś ca draupadeyāḥ sasātyakāḥ 08,056.015e parivavrur jighāṃsanto rādheyaṃ śaravṛṣṭibhiḥ 08,056.016a sātyakis tu tataḥ karṇaṃ viṃśatyā niśitaiḥ śaraiḥ 08,056.016c atāḍayad raṇe śūro jatrudeśe narottamaḥ 08,056.017a śikhaṇḍī pañcaviṃśatyā dhṛṣṭadyumnaś ca pañcabhiḥ 08,056.017c draupadeyāś catuḥṣaṣṭyā sahadevaś ca saptabhiḥ 08,056.017e nakulaś ca śatenājau karṇaṃ vivyādha sāyakaiḥ 08,056.018a bhīmasenas tu rādheyaṃ navatyā nataparvaṇām 08,056.018c vivyādha samare kruddho jatrudeśe mahābalaḥ 08,056.019a tataḥ prahasyādhirathir vikṣipan dhanur uttamam 08,056.019c mumoca niśitān bāṇān pīḍayan sumahābalaḥ 08,056.019e tān pratyavidhyad rādheyaḥ pañcabhiḥ pañcabhiḥ śaraiḥ 08,056.020a sātyakes tu dhanuś chittvā dhvajaṃ ca puruṣarṣabhaḥ 08,056.020c athainaṃ navabhir bāṇair ājaghāna stanāntare 08,056.021a bhīmasenas tu taṃ kruddho vivyādha triṃśatā śaraiḥ 08,056.021b*0853_01 sahadevasya bhallena dhvajaṃ ciccheda māriṣa 08,056.021c sārathiṃ ca tribhir bāṇair ājaghāna paraṃtapaḥ 08,056.022a virathān draupadeyāṃś ca cakāra puruṣarṣabhaḥ 08,056.022c akṣṇor nimeṣamātreṇa tad adbhutam ivābhavat 08,056.023a vimukhīkṛtya tān sarvāñ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ 08,056.023c pāñcālān ahanac chūraś cedīnāṃ ca mahārathān 08,056.024a te vadhyamānāḥ samare cedimatsyā viśāṃ pate 08,056.024c karṇam ekam abhidrutya śarasaṃghaiḥ samārdayan 08,056.024e tāñ jaghāna śitair bāṇaiḥ sūtaputro mahārathaḥ 08,056.024f*0854_01 prādravanta raṇe bhītāḥ siṃhatrastā mṛgā iva 08,056.024f*0855_01 tatas tān prahasan vīro vijigye pāṇḍavān raṇe 08,056.025a etad atyadbhutaṃ karṇe dṛṣṭavān asmi bhārata 08,056.025c yad ekaḥ samare śūrān sūtaputraḥ pratāpavān 08,056.025c*0856_01 **** **** yatamānān mahārathān 08,056.025c*0856_02 yodhayām āsa samare 08,056.026a yatamānān paraṃ śaktyāyodhayat tāṃś ca dhanvinaḥ 08,056.026c pāṇḍaveyān mahārāja śarair vāritavān raṇe 08,056.027a tatra bhārata karṇasya lāghavena mahātmanaḥ 08,056.027c tutuṣur devatāḥ sarvāḥ siddhāś ca paramarṣayaḥ 08,056.028a apūjayan maheṣvāsā dhārtarāṣṭrā narottamam 08,056.028c karṇaṃ rathavaraśreṣṭhaṃ śreṣṭhaṃ sarvadhanuṣmatām 08,056.029a tataḥ karṇo mahārāja dadāha ripuvāhinīm 08,056.029b*0857_01 ekavīro maheṣvāso vighnastāparivāhiṇam (sic) 08,056.029b*0858_01 samardayañ charais tīkṣṇaiḥ pāñcālānāṃ pravāhinīm 08,056.029c kakṣam iddho yathā vahnir nidāghe jvalito mahān 08,056.030a te vadhyamānāḥ karṇena pāṇḍaveyās tatas tataḥ 08,056.030c prādravanta raṇe bhītāḥ karṇaṃ dṛṣṭvā mahābalam 08,056.031a tatrākrando mahān āsīt pāñcālānāṃ mahāraṇe 08,056.031c vadhyatāṃ sāyakais tīkṣṇaiḥ karṇacāpavaracyutaiḥ 08,056.032a tena śabdena vitrastā pāṇḍavānāṃ mahācamūḥ 08,056.032c karṇam ekaṃ raṇe yodhaṃ menire tatra śātravāḥ 08,056.033a tatrādbhutaṃ paraṃ cakre rādheyaḥ śatrukarśanaḥ 08,056.033c yad ekaṃ pāṇḍavāḥ sarve na śekur abhivīkṣitum 08,056.034a yathaughaḥ parvataśreṣṭham āsādyābhipradīryate 08,056.034c tathā tat pāṇḍavaṃ sainyaṃ karṇam āsādya dīryate 08,056.035a karṇo 'pi samare rājan vidhūmo 'gnir iva jvalan 08,056.035c dahaṃs tasthau mahābāhuḥ pāṇḍavānāṃ mahācamūm 08,056.036a śirāṃsi ca mahārāja karṇāṃś cañcalakuṇḍalān 08,056.036c bāhūṃś ca vīro vīrāṇāṃ ciccheda laghu ceṣubhiḥ 08,056.037a hastidantān tsarūn khaḍgān dhvajāñ śaktīr hayān gajān 08,056.037c rathāṃś ca vividhān rājan patākā vyajanāni ca 08,056.038a akṣeṣāyugayoktrāṇi cakrāṇi vividhāni ca 08,056.038c ciccheda śatadhā karṇo yodhavratam anuṣṭhitaḥ 08,056.039a tatra bhārata karṇena nihatair gajavājibhiḥ 08,056.039c agamyarūpā pṛthivī māṃsaśoṇitakardamā 08,056.040a viṣamaṃ ca samaṃ caiva hatair aśvapadātibhiḥ 08,056.040c rathaiś ca kuñjaraiś caiva na prājñāyata kiṃ cana 08,056.041a nāpi sve na pare yodhāḥ prājñāyanta parasparam 08,056.041c ghore śarāndhakāre tu karṇāstre ca vijṛmbhite 08,056.042a rādheyacāpanirmuktaiḥ śaraiḥ kāñcanabhūṣitaiḥ 08,056.042c saṃchāditā mahārāja yatamānā mahārathāḥ 08,056.043a te pāṇḍaveyāḥ samare karṇena sma punaḥ punaḥ 08,056.043c abhajyanta mahārāja yatamānā mahārathāḥ 08,056.044a mṛgasaṃghān yathā kruddhaḥ siṃho drāvayate vane 08,056.044b*0859_01 pāñcālānāṃ rathaśreṣṭhān drāvayañ chātravāṃs tathā 08,056.044c karṇas tu samare yodhāṃs tatra tatra mahāyaśāḥ 08,056.044e kālayām āsa tat sainyaṃ yathā paśugaṇān vṛkaḥ 08,056.045a dṛṣṭvā tu pāṇḍavīṃ senāṃ dhārtarāṣṭrāḥ parāṅmukhīm 08,056.045c abhijagmur maheṣvāsā ruvanto bhairavān ravān 08,056.046a duryodhano hi rājendra mudā paramayā yutaḥ 08,056.046c vādayām āsa saṃhṛṣṭo nānāvādyāni sarvaśaḥ 08,056.047a pāñcālāpi maheṣvāsā bhagnā bhagnā narottamāḥ 08,056.047c nyavartanta yathā śūrā mṛtyuṃ kṛtvā nivartanam 08,056.048a tān nivṛttān raṇe śūrān rādheyaḥ śatrutāpanaḥ 08,056.048c anekaśo mahārāja babhañja puruṣarṣabhaḥ 08,056.049a tatra bhārata karṇena pāñcālā viṃśatī rathāḥ 08,056.049c nihatāḥ sādayaḥ krodhāc cedayaś ca paraḥśatāḥ 08,056.050a kṛtvā śūnyān rathopasthān vājipṛṣṭhāṃś ca bhārata 08,056.050c nirmanuṣyān gajaskandhān pādātāṃś caiva vidrutān 08,056.051a āditya iva madhyāhne durnirīkṣyaḥ paraṃtapaḥ 08,056.051c kālāntakavapuḥ krūraḥ sūtaputraś cacāra ha 08,056.052a evam etān mahārāja naravājirathadvipān 08,056.052c hatvā tasthau maheṣvāsaḥ karṇo 'rigaṇasūdanaḥ 08,056.053a yathā bhūtagaṇān hatvā kālas tiṣṭhen mahābalaḥ 08,056.053c tathā sa somakān hatvā tasthāv eko mahārathaḥ 08,056.054a tatrādbhutam apaśyāma pāñcālānāṃ parākramam 08,056.054c vadhyamānāpi karṇena nājahū raṇamūrdhani 08,056.055a rājā duḥśāsanaś caiva kṛpaḥ śāradvatas tathā 08,056.055c aśvatthāmā kṛtavarmā śakuniś cāpi saubalaḥ 08,056.055e nyahanan pāṇḍavīṃ senāṃ śataśo 'tha sahasraśaḥ 08,056.056a karṇaputrau ca rājendra bhrātarau satyavikramau 08,056.056c anāśayetāṃ balinaḥ pāñcālān vai tatas tataḥ 08,056.056e tatra yuddhaṃ tadā hy āsīt krūraṃ viśasanaṃ mahat 08,056.057a tathaiva pāṇḍavāḥ śūrā dhṛṣṭadyumnaśikhaṇḍinau 08,056.057c draupadeyāś ca saṃkruddhā abhyaghnaṃs tāvakaṃ balam 08,056.058a evam eṣa kṣayo vṛttaḥ pāṇḍavānāṃ tatas tataḥ 08,056.058c tāvakānām api raṇe bhīmaṃ prāpya mahābalam 08,057.001 saṃjaya uvāca 08,057.001a arjunas tu mahārāja kṛtvā sainyaṃ pṛthagvidham 08,057.001c sūtaputraṃ susaṃrabdhaṃ dṛṣṭvā caiva mahāraṇe 08,057.001d*0860_01 hatvā tu phalgunaḥ sainyaṃ kauravāṇāṃ pṛthak pṛthak 08,057.001d*0860_02 sūtaputrasya saṃrambhaṃ dṛṣṭvā cāpi mahāhave 08,057.002a śoṇitodāṃ mahīṃ kṛtvā māṃsamajjāsthivāhinīm 08,057.002b*0861_01 manuṣyaśīrṣapāṣāṇāṃ hastyaśvakṛtarodhasam 08,057.002b*0861_02 śūrāsthicayasaṃkīrṇāṃ kākagṛdhrānunāditām 08,057.002b*0861_03 chatrahaṃsaplavopetāṃ vīravṛkṣāpahāriṇīm 08,057.002b*0861_04 hārapadmākaravatīm uṣṇīṣavaraphenilām 08,057.002b*0861_05 dhanuḥśaradhvajopetāṃ narakṣudrakapālinīm 08,057.002b*0861_06 carmavarmabhramopetāṃ rathoḍupasamākulām 08,057.002b*0861_07 jayaiṣiṇāṃ ca sutarāṃ bhīrūṇāṃ ca sudustarām 08,057.002b*0861_08 tāṃ nadīṃ prāpayitvā tu bībhatsuḥ paravīrahā 08,057.002c vāsudevam idaṃ vākyam abravīt puruṣarṣabha 08,057.003a eṣa ketū raṇe kṛṣṇa sūtaputrasya dṛśyate 08,057.003c bhīmasenādayaś caite yodhayanti mahārathān 08,057.003e ete dravanti pāñcālāḥ karṇāt trastā janārdana 08,057.004a eṣa duryodhano rājā śvetacchatreṇa bhāsvatā 08,057.004c karṇena bhagnān pāñcālān drāvayan bahu śobhate 08,057.005a kṛpaś ca kṛtavarmā ca drauṇiś caiva mahābalaḥ 08,057.005c ete rakṣanti rājānaṃ sūtaputreṇa rakṣitāḥ 08,057.005e avadhyamānās te 'smābhir ghātayiṣyanti somakān 08,057.006a eṣa śalyo rathopasthe raśmisaṃcārakovidaḥ 08,057.006c sūtaputrarathaṃ kṛṣṇa vāhayan bahu śobhate 08,057.007a tatra me buddhir utpannā vāhayātra mahāratham 08,057.007c nāhatvā samare karṇaṃ nivartiṣye kathaṃ cana 08,057.008a rādheyo 'py anyathā pārthān sṛñjayāṃś ca mahārathān 08,057.008c niḥśeṣān samare kuryāt paśyator nau janārdana 08,057.008d*0862_01 evam uktas tu pārthena kṛṣṇo rājaṃs tvarānvitaḥ 08,057.009a tataḥ prāyād rathenāśu keśavas tava vāhinīm 08,057.009c karṇaṃ prati maheṣvāsaṃ dvairathe savyasācinā 08,057.010a prayātaś ca mahābāhuḥ pāṇḍavānujñayā hariḥ 08,057.010b*0863_01 sa prayāto rathenāśu kṛṣṇo rājan mahāhave 08,057.010c āśvāsayan rathenaiva pāṇḍusainyāni sarvaśaḥ 08,057.011a rathaghoṣaḥ sa saṃgrāme pāṇḍaveyasya saṃbabhau 08,057.011c vāsavāśanitulyasya mahaughasyeva māriṣa 08,057.011d*0864_01 rathaghoṣas tatas tasya pāṇḍavasya babhūva ha 08,057.011d*0864_02 vāsavāstranipātena parvateṣv iva māriṣa 08,057.012a mahatā rathaghoṣeṇa pāṇḍavaḥ satyavikramaḥ 08,057.012c abhyayād aprameyātmā vijayas tava vāhinīm 08,057.013a tam āyāntaṃ samīkṣyaiva śvetāśvaṃ kṛṣṇasārathim 08,057.013c madrarājo 'bravīt karṇaṃ ketuṃ dṛṣṭvā mahātmanaḥ 08,057.014a ayaṃ sa ratha āyāti śvetāśvaḥ kṛṣṇasārathiḥ 08,057.014c nighnann amitrān samare yaṃ karṇa paripṛcchasi 08,057.015a eṣa tiṣṭhati kaunteyaḥ saṃspṛśan gāṇḍivaṃ dhanuḥ 08,057.015c taṃ haniṣyasi ced adya tan naḥ śreyo bhaviṣyati 08,057.015d*0865_01 tvām abhiprepsur āyāti karṇa nighnan varān rathān 08,057.015d*0865_02 asajjamāno rādheya taṃ yāhi prati bhāratam 08,057.015d*0866_01 ghṛṇāṃ tyaktvā prasādaṃ ca bhṛgor astraṃ ca saṃsmaran 08,057.015d*0866_02 dṛṣṭiṃ muṣṭiṃ ca saṃdhānaṃ smṛtvā rāmopadeśajam 08,057.015d*0866_03 dhanaṃjayaṃ jaye prepsuḥ pratyudgamya mahārathān 08,057.015d*0866_04 vājividyāparijñāne na me yuddhe bale hariḥ 08,057.015d*0866_05 na māṃ vijeṣyate karṇa gadāyuddhe viśeṣataḥ 08,057.015d@027_0001 dhanurjyā candratārārkapatākā kiṅkiṇīyutā 08,057.015d@027_0002 paśya karṇārjunasyaiṣā saudāminy ambare yathā 08,057.015d@027_0003 eṣa dhvajāgre pārthasya prekṣamāṇaḥ samantataḥ 08,057.015d@027_0004 dṛśyate vānaro bhīmo vīkṣatāṃ bhayavardhanaḥ 08,057.015d@027_0005 etac cakraṃ gadā śaṅkhaḥ śārṅgaṃ kṛṣṇasya ca prabho 08,057.015d@027_0006 dṛśyate pāṇḍavarathe vāhayānasya vājinaḥ 08,057.015d@027_0007 etat kūjati gāṇḍīvaṃ vikṛṣṭaṃ savyasācinā 08,057.015d@027_0008 ete hastavatā muktā ghnanty amitrāñ śitāḥ śarāḥ 08,057.015d@027_0009 viśālāyatatāmrākṣaiḥ pūrṇacandranibhānanaiḥ 08,057.015d@027_0010 eṣā bhūḥ kīryate rājñāṃ śirobhir apalāyinām 08,057.015d@027_0011 ete parighasaṃkāśāḥ puṇyagandhānulepanāḥ 08,057.015d@027_0012 udyatā raṇaśauṇḍānāṃ pātyante sāyudhā bhujāḥ 08,057.015d@027_0013 nirastajihvānetrāntā vājinaḥ sahasādibhiḥ 08,057.015d@027_0014 patitāḥ pātyamānāś ca kṣitau kṣīṇā viśerate 08,057.015d@027_0015 ete parvataśṛṅgāṇāṃ tulyā haimavatā gajāḥ 08,057.015d@027_0016 saṃchinnahastāḥ pārthena prapatanty adrayo yathā 08,057.015d@027_0017 gandharvanagarākārā rathā hatanareśvarāḥ 08,057.015d@027_0018 vimānānīva puṇyānte svargiṇāṃ nipatanty amī 08,057.015d@027_0019 vyākulīkṛtam atyarthaṃ paśya sainyaṃ kirīṭinā 08,057.015d@027_0020 nānāmṛgasahasrāṇāṃ yūthaṃ kesariṇā yathā 08,057.016a eṣā vidīryate senā dhārtarāṣṭrī samantataḥ 08,057.016c arjunasya bhayāt tūrṇaṃ nighnataḥ śātravān bahūn 08,057.017a varjayan sarvasainyāni tvarate hi dhanaṃjayaḥ 08,057.017c tvadartham iti manye 'haṃ yathāsyodīryate vapuḥ 08,057.018a na hy avasthāpyate pārtho yuyutsuḥ kena cit saha 08,057.018c tvām ṛte krodhadīpto hi pīḍyamāne vṛkodare 08,057.019a virathaṃ dharmarājaṃ ca dṛṣṭvā sudṛḍhavikṣatam 08,057.019c śikhaṇḍinaṃ sātyakiṃ ca dhṛṣṭadyumnaṃ ca pārṣatam 08,057.020a draupadeyān yudhāmanyum uttamaujasam eva ca 08,057.020c nakulaṃ sahadevaṃ ca bhrātarau dvau samīkṣya ca 08,057.021a sahasaikarathaḥ pārthas tvām abhyeti paraṃtapa 08,057.021c krodharaktekṣaṇaḥ kruddho jighāṃsuḥ sarvadhanvinām 08,057.022a tvarito 'bhipataty asmāṃs tyaktvā sainyāny asaṃśayam 08,057.022c tvaṃ karṇa pratiyāhy enaṃ nāsty anyo hi dhanurdharaḥ 08,057.023a na taṃ paśyāmi loke 'smiṃs tvatto 'py anyaṃ dhanurdharam 08,057.023c arjunaṃ samare kruddhaṃ yo velām iva dhārayet 08,057.023d*0867_01 yo 'rjunaṃ sāgaraughābhaṃ kruddhaṃ veleva vārayet 08,057.024a na cāsya rakṣāṃ paśyāmi pṛṣṭhato na ca pārśvataḥ 08,057.024c eka evābhiyāti tvāṃ paśya sāphalyam ātmanaḥ 08,057.025a tvaṃ hi kṛṣṇau raṇe śaktaḥ saṃsādhayitum āhave 08,057.025c tavaiṣa bhāro rādheya pratyudyāhi dhanaṃjayam 08,057.026a tvaṃ kṛto hy eva bhīṣmeṇa droṇadrauṇikṛpair api 08,057.026c savyasācipratirathas taṃ nivartaya pāṇḍavam 08,057.026d*0868_01 savyasācinam āyāntaṃ nivāraya mahāraṇe 08,057.027a lelihānaṃ yathā sarpaṃ garjantam ṛṣabhaṃ yathā 08,057.027c layasthitaṃ yathā vyāghraṃ jahi karṇa dhanaṃjayam 08,057.028a ete dravanti samare dhārtarāṣṭrā mahārathāḥ 08,057.028c arjunasya bhayāt tūrṇaṃ nirapekṣā janādhipāḥ 08,057.029a dravatām atha teṣāṃ tu yudhi nānyo 'sti mānavaḥ 08,057.029c bhayahā yo bhaved vīra tvām ṛte sūtanandana 08,057.030a ete tvāṃ kuravaḥ sarve dvīpam āsādya saṃyuge 08,057.030c viṣṭhitāḥ puruṣavyāghra tvattaḥ śaraṇakāṅkṣiṇaḥ 08,057.031a vaidehāmbaṣṭhakāmbojās tathā nagnajitas tvayā 08,057.031c gāndhārāś ca yayā dhṛtyā jitāḥ saṃkhye sudurjayāḥ 08,057.032a tāṃ dhṛtiṃ kuru rādheya tataḥ pratyehi pāṇḍavam 08,057.032c vāsudevaṃ ca vārṣṇeyaṃ prīyamāṇaṃ kirīṭinā 08,057.032d*0869_01 pratyudyāhi mahābāho pauruṣe mahati sthitaḥ 08,057.032d*0870_01 yathaikena tvayā pūrvaṃ kṛto digvijayo mahān 08,057.032d*0870_02 kaliṅgādhipatiṃ jitvā tavānītā tadantare 08,057.032d*0870_03 duryodhanasya mahiṣī jarāsaṃdhaṃ vijitya ca 08,057.032d*0870_04 tad eva sattvam ālambya jahi pārthaṃ dhanaṃjayam 08,057.033 karṇa uvāca 08,057.033a prakṛtistho hi me śalya idānīṃ saṃmatas tathā 08,057.033c pratibhāsi mahābāho vibhīś caiva dhanaṃjayāt 08,057.034a paśya bāhvor balaṃ me 'dya śikṣitasya ca paśya me 08,057.034c eko 'dya nihaniṣyāmi pāṇḍavānāṃ mahācamūm 08,057.035a kṛṣṇau ca puruṣavyāghrau tac ca satyaṃ bravīmi te 08,057.035c nāhatvā yudhi tau vīrāv apayāsye kathaṃ cana 08,057.036a svapsye vā nihatas tābhyām asatyo hi raṇe jayaḥ 08,057.036c kṛtārtho vā bhaviṣyāmi hatvā tāv atha vā hataḥ 08,057.036d*0871_01 nihato vā gamiṣyāmi naikānto 'sti raṇe jayaḥ 08,057.036d*0871_02 kṛtārtho vā gamiṣyāmi hato vā svagam āpnuyām 08,057.036d*0872_00 śalya uvāca 08,057.036d*0872_01 ajayyam enaṃ pravadanti yuddhe 08,057.036d*0872_02 mahārathāḥ karṇa rathapravīram 08,057.036d*0872_03 ekākinaṃ kim u kṛṣṇābhiguptaṃ 08,057.036d*0872_04 vijetum enaṃ ka ihotsaheta 08,057.037a naitādṛśo jātu babhūva loke; rathottamo yāvad anuśrutaṃ naḥ 08,057.037b*0873_01 adyāhaṃ taṃ nihaniṣyāmi saṃkhye 08,057.037b*0873_02 dhanaṃjayaṃ paśyatas te samṛddham 08,057.037c tam īdṛśaṃ pratiyotsyāmi pārthaṃ; mahāhave paśya ca pauruṣaṃ me 08,057.038a rathe caraty eṣa rathapravīraḥ; śīghrair hayaiḥ kauravarājaputraḥ 08,057.038c sa vādya māṃ neṣyati kṛcchram etat; karṇasyāntād etad antāḥ stha sarve 08,057.038d*0874_01 rathān varān eti rathapravīraḥ 08,057.038d*0874_02 śīghrair hayaiḥ kauravarājaputraḥ 08,057.038d*0874_03 sa cādya māṃ neṣyati kṣipram antaṃ 08,057.038d*0874_04 karṇo 'syānte 'py atra bhavet samarthaḥ 08,057.039a asvedinau rājaputrasya hastāv; avepinau jātakiṇau bṛhantau 08,057.039c dṛḍhāyudhaḥ kṛtimān kṣiprahasto; na pāṇḍaveyena samo 'sti yodhaḥ 08,057.040a gṛhṇāty anekān api kaṅkapatrān; ekaṃ yathā tān kṣitipān pramathya 08,057.040c te krośamātraṃ nipatanty amoghāḥ; kas tena yodho 'sti samaḥ pṛthivyām 08,057.040d*0875_01 gṛhṇan vimuñcan sa nimeṣamātrāt 08,057.040d*0875_02 puraṃdarasyeva ca tulyavīryaḥ 08,057.040d*0875_03 te krośamātre nipatanty amoghā 08,057.040d*0875_04 na pāṇḍavasya sadṛśo 'sti kaś cit 08,057.040d*0876_01 atīvānyān dhanuṣā rājaputras 08,057.040d*0876_02 tv atīvānyān keśavaś cakrayuddhe 08,057.041a atoṣayat pāṇḍaveyo hutāśaṃ; kṛṣṇadvitīyo 'tirathas tarasvī 08,057.041c lebhe cakraṃ yatra kṛṣṇo mahātmā; dhanur gāṇḍīvaṃ pāṇḍavaḥ savyasācī 08,057.042a śvetāśvayuktaṃ ca sughoṣam agryaṃ; rathaṃ mahābāhur adīnasattvaḥ 08,057.042c maheṣudhī cākṣayau divyarūpau; śastrāṇi divyāni ca havyavāhāt 08,057.043a tathendraloke nijaghāna daityān; asaṃkhyeyān kālakeyāṃś ca sarvān 08,057.043c lebhe śaṅkhaṃ devadattaṃ sma tatra; ko nāma tenābhyadhikaḥ pṛthivyām 08,057.044a mahādevaṃ toṣayām āsa caiva; sākṣāt suyuddhena mahānubhāvaḥ 08,057.044c lebhe tataḥ pāśupataṃ sughoraṃ; trailokyasaṃhārakaraṃ mahāstram 08,057.045a pṛthak pṛthag lokapālāḥ sametā; dadur hy astrāṇy aprameyāṇi yasya 08,057.045c yais tāñ jaghānāśu raṇe nṛsiṃhān; sa kālakhañjān asurān sametān 08,057.046a tathā virāṭasya pure sametān; sarvān asmān ekarathena jitvā 08,057.046c jahāra tad godhanam ājimadhye; vastrāṇi cādatta mahārathebhyaḥ 08,057.047a tam īdṛśaṃ vīryaguṇopapannaṃ; kṛṣṇadvitīyaṃ varaye raṇāya 08,057.047b*0877_01 tam āhvayan sāhasam uttamaṃ vai 08,057.047b*0877_02 jāne svayaṃ sarvalokasya śalya 08,057.047c anantavīryeṇa ca keśavena; nārāyaṇenāpratimena guptam 08,057.048a varṣāyutair yasya guṇā na śakyā; vaktuṃ sametair api sarvalokaiḥ 08,057.048c mahātmanaḥ śaṅkhacakrāsipāṇer; viṣṇor jiṣṇor vasudevātmajasya 08,057.048e bhayaṃ me vai jāyate sādhvasaṃ ca; dṛṣṭvā kṛṣṇāv ekarathe sametau 08,057.048f*0878_01 atīva pārtho yudhi kārmukibhyo 08,057.048f*0878_02 nārāyaṇaś cāprati cakrayuddhe 08,057.048f*0879_01 evaṃvidhau pāṇḍavavāsudevau 08,057.048f*0879_02 calet svadeśād dhi bhavān na kṛṣṇau 08,057.048f*0880_00 karṇaḥ 08,057.048f*0880_01 kiṃ madrarājārjunavarṇanena 08,057.048f*0880_02 māṃ bhīṣayasy adya raṇe 'pramattam 08,057.048f*0880_03 nāhaṃ tvayā bhīṣayituṃ hi śakyo 08,057.048f*0880_04 bandīva tasyaiva guṇāṃś ca stauṣi 08,057.048f*0880_05 vīryeṇa yukto yudhi phalguno 'sau 08,057.048f*0880_06 gupto yathā keśavenādya saṃkhye 08,057.048f*0880_07 tathāpi te paśyatas taṃ nihanmi 08,057.048f*0880_08 tūṣṇīṃ sthitaś codaya tāvad aśvān 08,057.048f*0880_09 dṛṣṭvā kṛṣṇāv ekarathe sametāv 08,057.048f*0880_10 atīva harṣo mama jāyate 'dya 08,057.049a ubhau hi śūrau kṛtinau dṛḍhāstrau; mahārathau saṃhananopapannau 08,057.049b*0881_01 etādṛśau naravīrau sametau 08,057.049b*0881_02 sthānāc cyutau devakumārarūpau 08,057.049b*0881_03 agnyanilāv indrabṛhaspatī vā 08,057.049b*0881_04 yamāntakau vā śaśipūṣaṇau vā 08,057.049b*0881_05 bhagāṃśamitrāvaruṇāśvinau vā 08,057.049b*0881_06 marudgaṇā vā vasavaḥ sahendrāḥ 08,057.049b*0881_07 vyastāḥ samastāś ca yudhā na śaktā 08,057.049b*0881_08 jetuṃ prasahyārjunam acyutaṃ ca 08,057.049c etādṛśau phalgunavāsudevau; ko 'nyaḥ pratīyān mad ṛte nu śalya 08,057.049d*0882_01 manoratho yas tu mamādya śalya 08,057.049d*0882_02 madreśa yuddhaṃ prati pāṇḍavasya 08,057.049d*0882_03 nedaṃ cirād āśu bhaviṣyatīdam 08,057.049d*0882_04 atyadbhutaṃ citram atulyarūpam 08,057.049d*0883_01 sarveṣāṃ vṛṣṇivīrāṇāṃ kṛṣṇe lakṣmīḥ pratiṣṭhitā 08,057.049d*0883_02 sarveṣāṃ pāṇḍuputrāṇāṃ jayaḥ pārthe pratiṣṭhitaḥ 08,057.049d*0883_03 tāv ubhau puruṣavyāghrau samāne syandane sthitau 08,057.049d*0883_04 mām ekam abhiyoddhārau sujātaṃ bata śalya me 08,057.049d*0884_01 naitac cirāt kṣipram imaṃ rathaṃ me 08,057.049d*0884_02 pravartayaitāv abhiyāmi caiva 08,057.049d*0885_01 asmin muhūrte nihatau paśya kṛṣṇau 08,057.049d*0885_02 tābhyāṃ hataṃ vā yudhi māṃ ripubhyām 08,057.050a etāv ahaṃ yudhi vā pātayiṣye; māṃ vā kṛṣṇau nihaniṣyato 'dya 08,057.050c iti bruvañ śalyam amitrahantā; karṇo raṇe megha ivonnanāda 08,057.050d*0886_01 asmin muhūrte nihatau paśya kṛṣṇau 08,057.050d*0886_02 mayā hataṃ vā yudhi mām aribhyām 08,057.050d*0886_03 evaṃ bruvāṇaḥ sahasā mahārathas 08,057.050d*0886_04 tv abhyadravat pāṇḍavaṃ sūtaputraḥ 08,057.051a abhyetya putreṇa tavābhinanditaḥ; sametya covāca kurupravīrān 08,057.051c kṛpaṃ ca bhojaṃ ca mahābhujāv ubhau; tathaiva gāndhāranṛpaṃ sahānujam 08,057.051e guroḥ sutaṃ cāvarajaṃ tathātmanaḥ; padātino 'tha dvipasādino 'nyān 08,057.051f*0887_01 guroḥ sutas tatra tavātmajas tathā 08,057.051f*0887_02 padātisādidviradā rathās tathā 08,057.052a nirundhatābhidravatācyutārjunau; śrameṇa saṃyojayatāśu sarvataḥ 08,057.052c yathā bhavadbhir bhṛśavikṣatāv ubhau; sukhena hanyām aham adya bhūmipāḥ 08,057.053a tatheti coktvā tvaritāḥ sma te 'rjunaṃ; jighāṃsavo vīratamāḥ samabhyayuḥ 08,057.053b*0888_01 śaraiś ca jaghnur yudhi taṃ mahārathā 08,057.053b*0888_02 dhanaṃjayaṃ karṇanideśakāriṇaḥ 08,057.053c nadīnadān bhūrijalo mahārṇavo; yathā tathā tān samare 'rjuno 'grasat 08,057.054a na saṃdadhāno na tathā śarottamān; pramuñcamāno ripubhiḥ pradṛśyate 08,057.054b*0889_01 na saṃdadhan naiva samuddharañ śarān 08,057.054b*0889_02 na cābhimuñcann aribhiḥ sa dṛśyate 08,057.054c dhanaṃjayas tasya śaraiś ca dāritā; hatāś ca petur naravājikuñjarāḥ 08,057.055a śarārciṣaṃ gāṇḍivacārumaṇḍalaṃ; yugāntasūryapratimānatejasam 08,057.055c na kauravāḥ śekur udīkṣituṃ jayaṃ; yathā raviṃ vyādhitacakṣuṣo janāḥ 08,057.055d*0890_01 śarottamān sa prahitān mahārathaiś 08,057.055d*0890_02 ciccheda pārthaḥ prahasañ śaraughaiḥ 08,057.055d*0890_03 bhūyaś ca tān ahanad bāṇasaṃghān 08,057.055d*0890_04 gāṇḍīvadhanvāyatapūrṇamaṇḍalam 08,057.055d*0890_05 yathograraśmiḥ śuciśukramadhyagaḥ 08,057.055d*0890_06 sukhaṃ vivasvān harate jalaughān 08,057.055d*0890_07 tathārjuno bāṇagaṇān nirasya 08,057.055d*0890_08 dadāha senāṃ tava pārthivendra 08,057.056a tam abhyadhāvad visṛjañ śarān kṛpas; tathaiva bhojas tava cātmajaḥ svayam 08,057.056b*0891_01 mahāratho droṇasutaś ca sāyakair 08,057.056b*0891_02 avākiraṃs toyadharā yathācalam 08,057.056b*0892_01 jighāṃsavaḥ pātham asahyavikramaṃ 08,057.056b*0892_02 yathaiva vahniṃ śalabhā mahārciṣam 08,057.056c jighāṃsubhis tān kuśalaiḥ śarottamān; mahāhave saṃjavitān prayatnataḥ 08,057.056e śaraiḥ praciccheda ca pāṇḍavas tvaran; parābhinad vakṣasi ca tribhis tribhiḥ 08,057.057a sa gāṇḍivābhyāyatapūrṇamaṇḍalas; tapan ripūn arjunabhāskaro babhau 08,057.057c śarograraśmiḥ śuciśukramadhyago; yathaiva sūryaḥ pariveṣagas tathā 08,057.058a athāgryabāṇair daśabhir dhanaṃjayaṃ; parābhinad droṇasuto 'cyutaṃ tribhiḥ 08,057.058c caturbhir aśvāṃś caturaḥ kapiṃ tathā; śaraiḥ sa nārācavarair avākirat 08,057.059a tathā tu tat tat sphurad āttakārmukaṃ; tribhiḥ śarair yantṛśiraḥ kṣureṇa 08,057.059c hayāṃś caturbhiś caturas tribhir dhvajaṃ; dhanaṃjayo drauṇirathān nyapātayat 08,057.059d*0893_01 sa droṇaputrasya śarāsanaṃ balī 08,057.059d*0893_02 bhallena saṃchidya ca tad vyapātayat 08,057.060a sa roṣapūrṇo 'śanivajrahāṭakair; alaṃkṛtaṃ takṣakabhogavarcasam 08,057.060c subandhanaṃ kārmukam anyad ādade; yathā mahāhipravaraṃ gires tathā 08,057.061a svam āyudhaṃ copavikīrya bhūtale; dhanuś ca kṛtvā saguṇaṃ guṇādhikaḥ 08,057.061c samānayānāv ajitau narottamau; śarottamair drauṇir avidhyad antikāt 08,057.062a kṛpaś ca bhojaś ca tathātmajaś ca te; tamonudaṃ vāridharā ivāpatan 08,057.062b*0894_01 śarair anekair yudhi pāṇḍavarṣabham 08,057.062b*0894_02 mahārathāḥ saṃyugamūrdhani sthitāḥ 08,057.062b*0895_01 mahābalā vītabhayā raṇājire 08,057.062c kṛpasya pārthaḥ saśaraṃ śarāsanaṃ; hayān dhvajaṃ sārathim eva patribhiḥ 08,057.062d*0896_01 samārpayad bāhusahasravikramas 08,057.062d*0896_02 tathā yathā vajradharaḥ purā baleḥ 08,057.062d*0896_03 sa pārthabāṇair vinipātitāyudho 08,057.062d*0896_04 dhvajāvamarde ca kṛte mahāhave 08,057.062d*0896_05 kṛtaḥ kṛpo bāṇasahasrayantrito 08,057.062d*0896_06 yathāpageyaḥ prathamaṃ kirīṭinā 08,057.063a śaraiḥ praciccheda tavātmajasya; dhvajaṃ dhanuś ca pracakarta nardataḥ 08,057.063c jaghāna cāśvān kṛtavarmaṇaḥ śubhān; dhvajaṃ ca ciccheda tataḥ pratāpavān 08,057.064a savājisūteṣv asanān saketanāñ; jaghāna nāgāśvarathāṃs tvaraṃś ca saḥ 08,057.064c tataḥ prakīrṇaṃ sumahad balaṃ tava; pradāritaṃ setur ivāmbhasā yathā 08,057.064e tato 'rjunasyāśu rathena keśavaś; cakāra śatrūn apasavyam āturān 08,057.065a tataḥ prayāntaṃ tvaritaṃ dhanaṃjayaṃ; śatakratuṃ vṛtranijaghnuṣaṃ yathā 08,057.065c samanvadhāvan punar ucchritair dhvajai; rathaiḥ suyuktair apare yuyutsavaḥ 08,057.066a athābhisṛtya prativārya tān arīn; dhanaṃjayasyābhi rathaṃ mahārathāḥ 08,057.066c śikhaṇḍiśaineyayamāḥ śitaiḥ śarair; vidārayanto vyanadan subhairavam 08,057.067a tato 'bhijaghnuḥ kupitāḥ parasparaṃ; śarais tadāñjogatibhiḥ sutejanaiḥ 08,057.067c kurupravīrāḥ saha sṛñjayair yathā;surāḥ purā devavarair ayodhayan 08,057.068a jayepsavaḥ svargamanāya cotsukāḥ; patanti nāgāśvarathāḥ paraṃtapa 08,057.068c jagarjur uccair balavac ca vivyadhuḥ; śaraiḥ sumuktair itaretaraṃ pṛthak 08,057.069a śarāndhakāre tu mahātmabhiḥ kṛte; mahāmṛdhe yodhavaraiḥ parasparam 08,057.069c babhur daśāśā na divaṃ ca pārthiva; prabhā ca sūryasya tamovṛtābhavat 08,057.069d*0897_01 śarāndhakāraṃ ca kṛtaṃ mahātmabhis 08,057.069d*0897_02 tadā diśo na prababhuḥ śarārditāḥ 08,058.001 saṃjaya uvāca 08,058.001a rājan kurūṇāṃ pravarair balair bhīmam abhidrutam 08,058.001c majjantam iva kaunteyam ujjihīrṣur dhanaṃjayaḥ 08,058.002a vimṛdya sūtaputrasya senāṃ bhārata sāyakaiḥ 08,058.002c prāhiṇon mṛtyulokāya paravīrān dhanaṃjayaḥ 08,058.003a tato 'syāmbaram āvṛtya śarajālāni bhāgaśaḥ 08,058.003c adṛśyanta tathānye ca nighnantas tava vāhinīm 08,058.004a sa pakṣisaṃghācaritam ākāśaṃ pūrayañ śaraiḥ 08,058.004c dhanaṃjayo mahārāja kurūṇām antako 'bhavat 08,058.005a tato bhallaiḥ kṣurapraiś ca nārācair nirmalair api 08,058.005c gātrāṇi prākṣiṇot pārthaḥ śirāṃsi ca cakarta ha 08,058.006a chinnagātrair vikavacair viśiraskaiḥ samantataḥ 08,058.006c patitaiś ca patadbhiś ca yodhair āsīt samāvṛtam 08,058.007a dhanaṃjayaśarābhyastaiḥ syandanāśvanaradvipaiḥ 08,058.007b*0898_01 saṃchinnabhinnavidhvastair vyaṅgāṅgāvayavaiḥ stṛtā 08,058.007b*0898_02 sudurgamā suviṣamā ghorātyarthaṃ sudurdṛśā 08,058.007c raṇabhūmir abhūd rājan mahāvaitaraṇī yathā 08,058.007f*0899_01 gatasattvaiḥ sasattvaiś ca saṃvṛtāsīd vasuṃdharā 08,058.008a īṣācakrākṣabhaṅgaiś ca vyaśvaiḥ sāśvaiś ca yudhyatām 08,058.008c sasūtair hatasūtaiś ca rathaiḥ stīrṇābhavan mahī 08,058.008d*0900_01 sasūtair hatasūtaiś ca sādihīnaiś ca vājibhiḥ 08,058.008d*0900_02 īṣācakrākṣabhagnaiś ca rathaiḥ stīrṇā vasuṃdharā 08,058.009a suvarṇavarmasaṃnāhair yodhaiḥ kanakabhūṣaṇaiḥ 08,058.009c āsthitāḥ kṛtavarmāṇo bhadrā nityamadā dvipāḥ 08,058.009e kruddhāḥ kruddhair mahāmātraiḥ preṣitārjunam abhyayuḥ 08,058.010a catuḥśatāḥ śaravarṣair hatāḥ petuḥ kirīṭinā 08,058.010c paryastānīva śṛṅgāṇi sasattvāni mahāgireḥ 08,058.011a dhanaṃjayaśarābhyastaiḥ stīrṇā bhūr varavāraṇaiḥ 08,058.011b*0901_01 samantāj jaladaprakhyān vāraṇān madavarṣiṇaḥ 08,058.011c abhipede 'rjunaratho ghanān bhindann ivāṃśumān 08,058.012a hatair gajamanuṣyāśvair bhagnaiś ca bahudhā rathaiḥ 08,058.012c viśastrapatrakavacair yuddhaśauṇḍair gatāsubhiḥ 08,058.012e apaviddhāyudhair mārgaḥ stīrṇo 'bhūt phalgunena vai 08,058.013a vyasphūrjayac ca gāṇḍīvaṃ sumahad bhairavasvanam 08,058.013c ghoro vajraviniṣpeṣaḥ stanayitnor ivāmbare 08,058.014a tataḥ prādīryata camūr dhanaṃjayaśarāhatā 08,058.014c mahāvātasamāviddhā mahānaur iva sāgare 08,058.015a nānārūpāḥ praharaṇāḥ śarā gāṇḍīvacoditāḥ 08,058.015c alātolkāśaniprakhyās tava sainyaṃ vinirdahan 08,058.016a mahāgirau veṇuvanaṃ niśi prajvalitaṃ yathā 08,058.016c tathā tava mahat sainyaṃ prāsphurac charapīḍitam 08,058.017a saṃpiṣṭadagdhavidhvastaṃ tava sainyaṃ kirīṭinā 08,058.017c hataṃ pravihataṃ bāṇaiḥ sarvataḥ pradrutaṃ diśaḥ 08,058.018a mahāvane mṛgagaṇā dāvāgnigrasitā yathā 08,058.018c kuravaḥ paryavartanta nirdagdhāḥ savyasācinā 08,058.019a utsṛjya hi mahābāhuṃ bhīmasenaṃ tadā raṇe 08,058.019c balaṃ kurūṇām udvignaṃ sarvam āsīt parāṅmukham 08,058.020a tataḥ kuruṣu bhagneṣu bībhatsur aparājitaḥ 08,058.020c bhīmasenaṃ samāsādya muhūrtaṃ so 'bhyavartata 08,058.021a samāgamya sa bhīmena mantrayitvā ca phalgunaḥ 08,058.021c viśalyam arujaṃ cāsmai kathayitvā yudhiṣṭhiram 08,058.022a bhīmasenābhyanujñātas tataḥ prāyād dhanaṃjayaḥ 08,058.022c nādayan rathaghoṣeṇa pṛthivīṃ dyāṃ ca bhārata 08,058.023a tataḥ parivṛto bhīmair daśabhiḥ śatrupuṃgavaiḥ 08,058.023c duḥśāsanād avarajais tava putrair dhanaṃjayaḥ 08,058.024a te tam abhyardayan bāṇair ulkābhir iva kuñjaram 08,058.024c ātateṣv asanāḥ krūrā nṛtyanta iva bhārata 08,058.025a apasavyāṃs tu tāṃś cakre rathena madhusūdanaḥ 08,058.025b*0902_01 niyuktān hi sa tān mene yamāyāśu kirīṭinā 08,058.025c tatas te prādravañ śūrāḥ parāṅmukharathe 'rjune 08,058.026a teṣām āpatatāṃ ketūn rathāṃś cāpāni sāyakān 08,058.026c nārācair ardhacandraiś ca kṣipraṃ pārtho nyapātayat 08,058.027a athānyair daśabhir bhallaiḥ śirāṃsy eṣāṃ nyapātayat 08,058.027c roṣasaṃraktanetrāṇi saṃdaṣṭauṣṭhāni bhūtale 08,058.027e tāni vaktrāṇi vibabhur vyomni tārāgaṇā iva 08,058.028a tāṃs tu bhallair mahāvegair daśabhir daśa kauravān 08,058.028c rukmāṅgadān rukmapuṅkhair viddhvā prāyād amitrahā 08,059.001 saṃjaya uvāca 08,059.001a taṃ tu yāntaṃ mahāvegair aśvaiḥ kapivaradhvajam 08,059.001c yuddhāyābhyadravan vīrāḥ kurūṇāṃ navatī rathāḥ 08,059.001d*0903_01 kṛtvā saṃśaptakā ghorāñ śapathān brāhmalaukikān 08,059.001e parivavrur naravyāghrā naravyāghraṃ raṇe 'rjunam 08,059.002a kṛṣṇaḥ śvetān mahāvegān aśvān kanakabhūṣaṇān 08,059.002c muktājālapraticchannān praiṣīt karṇarathaṃ prati 08,059.003a tataḥ karṇarathaṃ yāntam arīn ghnantaṃ dhanaṃjayam 08,059.003c bāṇavarṣair abhighnantaḥ saṃśaptakarathā yayuḥ 08,059.004a tvaramāṇāṃs tu tān sarvān sasūteṣvasanadhvajān 08,059.004c jaghāna navatiṃ vīrān arjuno niśitaiḥ śaraiḥ 08,059.005a te 'patanta hatā bāṇair nānārūpaiḥ kirīṭinā 08,059.005c savimānā yathā siddhāḥ svargāt puṇyakṣaye tathā 08,059.006a tataḥ sarathanāgāśvāḥ kuravaḥ kurusattama 08,059.006b*0904_01 kṣipram evābhisaṃkruddhāḥ samare 'rijighāṃsayā 08,059.006c nirbhayā bharataśreṣṭham abhyavartanta phalgunam 08,059.007a tad āyastam amuktāstram udīrṇavaravāraṇam 08,059.007c putrāṇāṃ te mahat sainyaṃ samarautsīd dhanaṃjayaḥ 08,059.008a śaktyṛṣṭitomaraprāsair gadānistriṃśasāyakaiḥ 08,059.008c prācchādayan maheṣvāsāḥ kuravaḥ kurunandanam 08,059.009a tāṃ kurūṇāṃ pravitatāṃ śastravṛṣṭiṃ samudyatām 08,059.009c vyadhamat pāṇḍavo bāṇais tamaḥ sūrya ivāṃśubhiḥ 08,059.010a tato mlecchāḥ sthitair mattais trayodaśaśatair gajaiḥ 08,059.010c pārśvato 'bhyahanan pārthaṃ tava putrasya śāsanāt 08,059.011a karṇinālīkanārācais tomaraiḥ prāsaśaktibhiḥ 08,059.011c kampanair bhiṇḍipālaiś ca rathasthaṃ pārtham ārdayan 08,059.012a tām astravṛṣṭiṃ prahitāṃ dvipasthair yavanaiḥ smayan 08,059.012c ciccheda niśitair bhallair ardhacandraiś ca phalgunaḥ 08,059.013a atha tān dviradān sarvān nānāliṅgair mahāśaraiḥ 08,059.013c sapatākān sahārohān girīn vajrair ivābhinat 08,059.014a te hemapuṅkhair iṣubhir ācitā hemamālinaḥ 08,059.014c hatāḥ petur mahānāgāḥ sāgnijvālā ivādrayaḥ 08,059.015a tato gāṇḍīvanirghoṣo mahān āsīd viśāṃ pate 08,059.015c stanatāṃ kūjatāṃ caiva manuṣyagajavājinām 08,059.016a kuñjarāś ca hatā rājan prādravaṃs te samantataḥ 08,059.016c aśvāś ca paryadhāvanta hatārohā diśo daśa 08,059.017a rathā hīnā mahārāja rathibhir vājibhis tathā 08,059.017c gandharvanagarākārā dṛśyante sma sahasraśaḥ 08,059.018a aśvārohā mahārāja dhāvamānās tatas tataḥ 08,059.018b*0905_01 nardantaḥ kūjamānāś ca manuṣyagajavājinaḥ 08,059.018c tatra tatraiva dṛśyante patitāḥ pārthasāyakaiḥ 08,059.019a tasmin kṣaṇe pāṇḍavasya bāhvor balam adṛśyata 08,059.019c yat sādino vāraṇāṃś ca rathāṃś caiko 'jayad yudhi 08,059.019d*0906_01 asaṃyuktāś ca te rājan parivṛttā raṇaṃ prati 08,059.019d*0906_02 narā nāgā rathāś caiva nadanto 'rjunam abhyayuḥ 08,059.020a tatas tryaṅgeṇa mahatā balena bharatarṣabha 08,059.020c dṛṣṭvā parivṛtaṃ rājan bhīmasenaḥ kirīṭinam 08,059.021a hatāvaśeṣān utsṛjya tvadīyān kati cid rathān 08,059.021c javenābhyadravad rājan dhanaṃjayarathaṃ prati 08,059.022a tatas tat prādravat sainyaṃ hatabhūyiṣṭham āturam 08,059.022c dṛṣṭvā yad arjunaṃ bhīmo jagāma bhrātaraṃ prati 08,059.023a hatāvaśiṣṭāṃs turagān arjunena mahājavān 08,059.023c bhīmo vyadhamad abhrānto gadāpāṇir mahāhave 08,059.023d*0907_01 gadāpāṇiṃ tadā bhīmaṃ dṛṣṭvā bhārata bhāratāḥ 08,059.023d*0907_02 menire tam anuprāptaṃ daṇḍahastam ivāntakam 08,059.024a kālarātrim ivātyugrāṃ naranāgāśvabhojanām 08,059.024c prākārāṭṭapuradvāradāraṇīm atidāruṇām 08,059.025a tato gadāṃ nṛnāgāśveṣv āśu bhīmo vyavāsṛjat 08,059.025b*0908_01 gajān aśvān hayārohān uddiśyoddiśya bhārata 08,059.025c sā jaghāna bahūn aśvān aśvārohāṃś ca māriṣa 08,059.026a kāṃsyāyasatanutrāṃs tān narān aśvāṃś ca pāṇḍavaḥ 08,059.026c pothayām āsa gadayā saśabdaṃ te 'patan hatāḥ 08,059.026d*0909_01 kṣaṇena bhīmaḥ saṃkruddhas tān ninye vai yamakṣayam 08,059.026f*0910_01 tataḥ sa samaraślāghī gajānīkam apātayat 08,059.026f*0910_02 gadayā vyadhamat saṃkhye daṇḍapāṇir ivāntakaḥ 08,059.026f*0910_03 gajān sakaṅkaṭān mattān sārohān sapatākinaḥ 08,059.026f*0910_04 nyahanal līlayā rājañ śikṣayā ca balena ca 08,059.026f*0910_05 te gajā bahvaśobhanta hanyamānā mahāraṇe 08,059.026f*0910_06 vinadanto yathā tūrṇaṃ pakṣavanta ivādrayaḥ 08,059.026f*0910_07 nipetur urvyāṃ samare bhīmasenena pīḍitāḥ 08,059.026f*0910_08 chinnapakṣā yathā kāle vajrarugṇā ivādrayaḥ 08,059.026f*0911_01 dantair daśanto vasudhāṃ śerate kṣatajokṣitāḥ 08,059.026f*0911_02 bhagnamūrdhāsthicaraṇāḥ kravyādagaṇabhojanāḥ 08,059.026f*0911_03 asṛṅmāṃsavasābhiś ca tṛptā māṃsavasāśanāḥ 08,059.026f*0911_04 asthīny apy aśnatī tasthau kālarātrīva durdṛśā 08,059.026f*0911_05 sahasrāṇi daśāśvānāṃ hatvā pattīṃś ca bhūyasā 08,059.026f*0911_06 bhīmo 'bhyadhāvat saṃkruddho gadāpāṇir itas tataḥ 08,059.026f*0911_07 gadāpāṇiṃ tato bhīmaṃ dṛṣṭvā bhārata tāvakāḥ 08,059.026f*0911_08 menire samanuprāptaṃ kālaṃ daṇḍodyataṃ yathā 08,059.026f*0911_09 sa matta iva mātaṅgaḥ saṃkruddhaḥ pāṇḍunandanaḥ 08,059.026f*0911_10 praviveśa gajānīkaṃ makaraḥ sāgaraṃ yathā 08,059.026f*0911_11 vigāhya ca gajānīkaṃ pragṛhya mahatīṃ gadām 08,059.026f*0911_12 kṣaṇena bhīmaḥ saṃkruddhas tān ninye yamasādanam 08,059.026f*0911_13 gajān sakaṅkaṭān mattān sarohān sapatākinaḥ 08,059.026f*0911_14 patataḥ samapaśyāma sapakṣān parvatān iva 08,059.027a hatvā tu tad gajānīkaṃ bhīmaseno mahābalaḥ 08,059.027c punaḥ svaratham āsthāya pṛṣṭhato 'rjunam anvagāt 08,059.028a hataṃ parāṅmukhaprāyaṃ nirutsāhaṃ paraṃ balam 08,059.028c vyālambata mahārāja prāyaśaḥ śastraveṣṭitam 08,059.029a vilambamānaṃ tat sainyam apragalbham avasthitam 08,059.029c dṛṣṭvā prācchādayad bāṇair arjunaḥ prāṇatāpanaiḥ 08,059.029d*0912_01 narāśvarathamātaṅgā yudhi gāṇḍīvadhanvanā 08,059.029d*0912_02 śaravrātaiś citā rejuḥ kadambā iva kesaraiḥ 08,059.030a tataḥ kurūṇām abhavad ārtanādo mahāmṛdhe 08,059.030b*0913_01 śataśo vadhyamānānāṃ niśitair arjuneṣubhiḥ 08,059.030c rathāśvanāgāsuharair vadhyatām arjuneṣubhiḥ 08,059.030d*0914_01 kurūṇāṃ tu mahārāja āsīd ārtasvaro mahān 08,059.030d*0914_02 narāśvanāgāsuharān dṛṣṭvā bāṇān kirīṭinaḥ 08,059.031a hāhākṛtaṃ bhṛśaṃ tasthau līyamānaṃ parasparam 08,059.031c alātacakravat sainyaṃ tadābhramata tāvakam 08,059.031d*0915_01 tatas tad yuddham abhavat kurūṇāṃ sumahad balam 08,059.031d*0915_02 na hy atrāsīd anirbhinno rathaḥ sādī hayo gajaḥ 08,059.031d*0916_01 tataḥ śaradhvastam abhūt kurūṇāṃ sumahad balam 08,059.031d*0916_02 na tatrāsīd anirbhinno ratho vājī naro gajaḥ 08,059.032a ādīptaṃ tava tat sainyaṃ śaraiś chinnatanucchadam 08,059.032c āsīt svaśoṇitaklinnaṃ phullāśokavanaṃ yathā 08,059.032d*0917_01 tat sainyaṃ bharataśreṣṭha vadhyamānaṃ śitaiḥ śaraiḥ 08,059.032d*0917_02 na jahau samaraṃ prāpya phalgunaṃ śatrutāpanam 08,059.032d*0917_03 tatrādbhutam apaśyāma kauravāṇāṃ parākramam 08,059.032d*0917_04 vadhyamānāpi yat pārthaṃ na jahuḥ samare prabho 08,059.033a tad dṛṣṭvā kuravas tatra vikrāntaṃ savyasācinaḥ 08,059.033c nirāśāḥ samapadyanta sarve karṇasya jīvite 08,059.034a aviṣahyaṃ tu pārthasya śarasaṃpātam āhave 08,059.034c matvā nyavartan kuravo jitā gāṇḍīvadhanvanā 08,059.035a te hitvā samare pārthaṃ vadhyamānāś ca sāyakaiḥ 08,059.035c pradudruvur diśo bhītāś cukruśuś cāpi sūtajam 08,059.036a abhyadravata tān pārthaḥ kirañ śaraśatān bahūn 08,059.036c harṣayan pāṇḍavān yodhān bhīmasenapurogamān 08,059.037a putrās tu te mahārāja jagmuḥ karṇarathaṃ prati 08,059.037c agādhe majjatāṃ teṣāṃ dvīpaḥ karṇo 'bhavat tadā 08,059.038a kuravo hi mahārāja nirviṣāḥ pannagā iva 08,059.038c karṇam evopalīyanta bhayād gāṇḍīvadhanvanaḥ 08,059.039a yathā sarvāṇi bhūtāni mṛtyor bhītāni bhārata 08,059.039c dharmam evopalīyante karmavanti hi yāni ca 08,059.040a tathā karṇaṃ maheṣvāsaṃ putrās tava narādhipa 08,059.040c upālīyanta saṃtrāsāt pāṇḍavasya mahātmanaḥ 08,059.041a tāñ śoṇitapariklinnān viṣamasthāñ śarāturān 08,059.041c mā bhaiṣṭety abravīt karṇo hy abhito mām iteti ca 08,059.042a saṃbhagnaṃ hi balaṃ dṛṣṭvā balāt pārthena tāvakam 08,059.042c dhanur visphārayan karṇas tasthau śatrujighāṃsayā 08,059.042d*0918_01 viṣphārayitvā durdharṣaś cāpam ādhirathir mahat 08,059.042d*0919_01 tān vidrutān kurūn dṛṣṭvā karṇaḥ śastrabhṛtāṃ varaḥ 08,059.042d*0920_01 saṃcintayitvā pārthasya vadhe dadhre manaḥ śvasan 08,059.042d*0920_02 visphārya sumahac cāpaṃ tataś cādhirathir vṛṣaḥ 08,059.042e pāñcālān punar ādhāvat paśyataḥ savyasācinaḥ 08,059.043a tataḥ kṣaṇena kṣitipāḥ kṣatajapratimekṣaṇāḥ 08,059.043c karṇaṃ vavarṣur bāṇaughair yathā meghā mahīdharam 08,059.043d*0921_01 śaraughaiś chādayām āsa mahāmegha ivācalam 08,059.044a tataḥ śarasahasrāṇi karṇamuktāni māriṣa 08,059.044c vyayojayanta pāñcālān prāṇaiḥ prāṇabhṛtāṃ vara 08,059.044d*0922_01 pāñcālānāṃ harat prāṇāṃs tamāṃsīva tamonudaḥ 08,059.045a tato raṇo mahān āsīt pāñcālānāṃ viśāṃ pate 08,059.045c vadhyatāṃ sūtaputreṇa mitrārthe 'mitraghātinām 08,060.001 saṃjaya uvāca 08,060.001a tataḥ karṇaḥ kuruṣu pradruteṣu; varūthinā śvetahayena rājan 08,060.001c pāñcālaputrān vyadhamat sūtaputro; maheṣubhir vāta ivābhrasaṃghān 08,060.002a sūtaṃ rathād añjalikena pātya; jaghāna cāśvāñ janamejayasya 08,060.002c śatānīkaṃ sutasomaṃ ca bhallair; avākirad dhanuṣī cāpy akṛntat 08,060.003a dhṛṣṭadyumnaṃ nirbibhedātha ṣaḍbhir; jaghāna cāśvaṃ dakṣiṇaṃ tasya saṃkhye 08,060.003c hatvā cāśvān sātyakeḥ sūtaputraḥ; kaikeyaputraṃ nyavadhīd viśokam 08,060.004a tam abhyadhāvan nihate kumāre; kaikeyasenāpatir ugradhanvā 08,060.004c śarair vibhinnaṃ bhṛśam ugravegaiḥ; karṇātmajaṃ so 'bhyahanat suṣeṇam 08,060.005a tasyārdhacandrais tribhir uccakarta; prasahya bāhū ca śiraś ca karṇaḥ 08,060.005c sa syandanād gām apatad gatāsuḥ; paraśvadhaiḥ śāla ivāvarugṇaḥ 08,060.006a hatāśvam añjogatibhiḥ suṣeṇaḥ; śinipravīraṃ niśitaiḥ pṛṣatkaiḥ 08,060.006c pracchādya nṛtyann iva sautiputraḥ; śaineyabāṇābhihataḥ papāta 08,060.007a putre hate krodhaparītacetāḥ; karṇaḥ śinīnām ṛṣabhaṃ jighāṃsuḥ 08,060.007c hato 'si śaineya iti bruvan sa; vyavāsṛjad bāṇam amitrasāham 08,060.008a sa tasya ciccheda śaraṃ śikhaṇḍī; tribhis tribhiś ca pratutoda karṇam 08,060.008c śikhaṇḍinaḥ kārmukaṃ sa dhvajaṃ ca; cchittvā śarābhyām ahanat sujātam 08,060.009a śikhaṇḍinaṃ ṣaḍbhir avidhyad ugro; dānto dhārṣṭadyumnaśiraś cakarta 08,060.009c athābhinat sutasomaṃ śareṇa; sa saṃśitenādhirathir mahātmā 08,060.009d*0923_01 tato 'pare bhārata duṣprakampyāḥ 08,060.009d*0923_02 pāñcālānāṃ rathasaṃghāḥ sametāḥ 08,060.009d*0923_03 pratiśrutā hy antarikṣe gatābhā 08,060.009d*0923_04 dhanuḥpravīrās tu rathapravīrāḥ 08,060.010a athākrande tumule vartamāne; dhārṣṭadyumne nihate tatra kṛṣṇaḥ 08,060.010c apāñcālyaṃ kriyate yāhi pārtha; karṇaṃ jahīty abravīd rājasiṃha 08,060.011a tataḥ prahasyāśu narapravīro; rathaṃ rathenādhirather jagāma 08,060.011c bhaye teṣāṃ trāṇam icchan subāhur; abhyāhatānāṃ rathayūthapena 08,060.012a visphārya gāṇḍīvam athograghoṣaṃ; jyayā samāhatya tale bhṛśaṃ ca 08,060.012c bāṇāndhakāraṃ sahasaiva kṛtvā; jaghāna nāgāśvarathān narāṃś ca 08,060.012d*0924_01 prītāḥ śukāḥ prādravann antarikṣe 08,060.012d*0924_02 guhā girīṇām apatan vayāṃsi 08,060.012d*0924_03 yan maṇḍalajyena vijṛmbhamāṇo 08,060.012d*0924_04 raudre muhūrte 'bhyapatat kirīṭī 08,060.013a taṃ bhīmaseno 'nu yayau rathena; pṛṣṭhe rakṣan pāṇḍavam ekavīram 08,060.013c tau rājaputrau tvaritau rathābhyāṃ; karṇāya yātāv aribhir vimuktau 08,060.014a atrāntare sumahat sūtaputraś; cakre yuddhaṃ somakān saṃpramṛdnan 08,060.014c rathāśvamātaṅgagaṇāñ jaghāna; pracchādayām āsa diśaḥ śaraiś ca 08,060.015a tam uttamaujā janamejayaś ca; kruddhau yudhāmanyuśikhaṇḍinau ca 08,060.015c karṇaṃ vineduḥ sahitāḥ pṛṣatkaiḥ; saṃmardamānāḥ saha pārṣatena 08,060.016a te pañca pāñcālarathāḥ surūpair; vaikartanaṃ karṇam abhidravantaḥ 08,060.016c tasmād rathāc cyāvayituṃ na śekur; dhairyāt kṛtātmānam ivendriyāṇi 08,060.017a teṣāṃ dhanūṃṣi dhvajavājisūtāṃs; tūṇaṃ patākāś ca nikṛtya bāṇaiḥ 08,060.017b*0925_01 teṣāṃ dhvajān vājisūtān patākās 08,060.017b*0925_02 tūṇīr dhanūṃṣi pracakarta bāṇaiḥ 08,060.017c tān pañcabhiḥ sa tv ahanat pṛṣatkaiḥ; karṇas tataḥ siṃha ivonnanāda 08,060.018a tasyāsyatas tān abhinighnataś ca; jyābāṇahastasya dhanuḥsvanena 08,060.018c sādridrumā syāt pṛthivī viśīrṇā; ity eva matvā janatā vyaṣīdat 08,060.019a sa śakracāpapratimena dhanvanā; bhṛśātatenādhirathiḥ śarān sṛjan 08,060.019c babhau raṇe dīptamarīcimaṇḍalo; yathāṃśumālī pariveṣavāṃs tathā 08,060.020a śikhaṇḍinaṃ dvādaśabhiḥ parābhinac; chitaiḥ śaraiḥ ṣaḍbhir athottamaujasam 08,060.020c tribhir yudhāmanyum avidhyad āśugais; tribhis tribhiḥ somakapārṣatātmajau 08,060.021a parājitāḥ pañca mahārathās tu te; mahāhave sūtasutena māriṣa 08,060.021c nirudyamās tasthur amitramardanā; yathendriyārthātmavatā parājitāḥ 08,060.022a nimajjatas tān atha karṇasāgare; vipannanāvo vaṇijo yathārṇave 08,060.022c uddadhrire naubhir ivārṇavād rathaiḥ; sukalpitair draupadijāḥ svamātulān 08,060.023a tataḥ śinīnām ṛṣabhaḥ śitaiḥ śarair; nikṛtya karṇaprahitān iṣūn bahūn 08,060.023c vidārya karṇaṃ niśitair ayasmayais; tavātmajaṃ jyeṣṭham avidhyad aṣṭabhiḥ 08,060.024a kṛpo 'tha bhojaś ca tavātmajas tathā; svayaṃ ca karṇo niśitair atāḍayat 08,060.024c sa taiś caturbhir yuyudhe yadūttamo; digīśvarair daityapatir yathā tathā 08,060.025a samānateneṣvasanena kūjatā; bhṛśātatenāmitabāṇavarṣiṇā 08,060.025c babhūva durdharṣataraḥ sa sātyakiḥ; śaran nabhomadhyagato yathā raviḥ 08,060.026a punaḥ samāsādya rathān sudaṃśitāḥ; śinipravīraṃ jugupuḥ paraṃtapāḥ 08,060.026c sametya pāñcālarathā mahāraṇe; marudgaṇāḥ śakram ivārinigrahe 08,060.027a tato 'bhavad yuddham atīva dāruṇaṃ; tavāhitānāṃ tava sainikaiḥ saha 08,060.027c rathāśvamātaṅgavināśanaṃ tathā; yathā surāṇām asuraiḥ purābhavat 08,060.028a rathadvipā vājipadātayo 'pi vā; bhramanti nānāvidhaśastraveṣṭitāḥ 08,060.028c paraspareṇābhihatāś ca caskhalur; vinedur ārtā vyasavo 'patanta ca 08,060.029a tathā gate bhīmam abhīs tavātmajaḥ; sasāra rājāvarajaḥ kirañ śaraiḥ 08,060.029c tam abhyadhāvat tvarito vṛkodaro; mahāruruṃ siṃha ivābhipetivān 08,060.030a tatas tayor yuddham atītamānuṣaṃ; pradīvyatoḥ prāṇadurodare 'bhavat 08,060.030c paraspareṇābhiniviṣṭaroṣayor; udagrayoḥ śambaraśakrayor yathā 08,060.031a śaraiḥ śarīrāntakaraiḥ sutejanair; nijaghnatus tāv itaretaraṃ bhṛśam 08,060.031c sakṛtprabhinnāv iva vāśitāntare; mahāgajau manmathasaktacetasau 08,060.031d@028_0001 ālokya tau caiva parasparaṃ tataḥ 08,060.031d@028_0002 samaṃ ca śūrau ca sasārathī tadā 08,060.031d@028_0003 bhīmo 'bravīd yāhi duḥśāsanāya 08,060.031d@028_0004 duḥśāsano yāhi vṛkodarāya 08,060.031d@028_0005 tayo rathau sārathibhyāṃ pracoditau 08,060.031d@028_0006 samaṃ rathau tau sahasā samīyatuḥ 08,060.031d@028_0007 nānāyudhau citrapatākinadhvajau 08,060.031d@028_0008 bhīmaḥ 08,060.031d@028_0008 divīva pūrvaṃ balaśakrayo raṇe 08,060.031d@028_0009 diṣṭyāsi duḥśāsana adya dṛṣṭa 08,060.031d@028_0010 ṛṇaṃ pratīccheḥ sahavṛddhimūlam 08,060.031d@028_0011 ciroditaṃ taṃ yan mayā te sabhāyāṃ 08,060.031d@028_0012 kṛṣṇābhimarśena gṛhāṇa mattaḥ 08,060.031d@028_0013 sa evam uktas tu tato mahātmā 08,060.031d@028_0014 duḥśāsano vākyam uvāca vīraḥ 08,060.031d@028_0015 sarvaṃ smare naiva ca vismarāmi 08,060.031d@028_0016 udīryamāṇaṃ śṛṇu bhīmasena 08,060.031d@028_0017 smarāmi cātmaprabhavaṃ cirāya 08,060.031d@028_0018 yaj jātuṣe veśmani rātry ahāni 08,060.031d@028_0019 viśvāsahīnā mṛgayāṃ caranto 08,060.031d@028_0020 vasanti sarvatra nirākṛtās tu 08,060.031d@028_0021 mahad bhayād rātry ahani smarantas 08,060.031d@028_0022 tathopabhogāc ca sukhāc ca hīnāḥ 08,060.031d@028_0023 vaneṣv aṭanto girigahvarāṇi 08,060.031d@028_0024 pāñcālarājasya puraṃ praviṣṭāḥ 08,060.031d@028_0025 māyāṃ yūyaṃ kām api saṃpraviṣṭā 08,060.031d@028_0026 yato vṛtaḥ kṛṣṇayā phalguno vaḥ 08,060.031d@028_0027 saṃbhūya pāpais tad anāryavṛttaṃ 08,060.031d@028_0028 kṛtaṃ tadā mātṛkṛtānurūpam 08,060.031d@028_0029 eko vṛtaḥ pañcabhiḥ sābhipannā 08,060.031d@028_0030 hy alajjamānaiś ca parasparasya 08,060.031d@028_0031 smare sabhāyāṃ subalātmajena 08,060.031d@028_0032 saṃjayaḥ 08,060.031d@028_0032 dāsīkṛtāḥ stha saha kṛṣṇayā tu 08,060.031d@028_0033 tenaivam uktas tu tavātmajena 08,060.031d@028_0034 subālacittena vṛkodaro 'pi 08,060.031d@028_0035 pragṛhya cāpaṃ bhṛkuṭīṃ lalāṭe 08,060.031d@028_0036 kṛtvā tu roṣojjvalatāmranetraḥ 08,060.032a tavātmajasyātha vṛkodaras tvaran; dhanuḥ kṣurābhyāṃ dhvajam eva cācchinat 08,060.032c lalāṭam apy asya bibheda patriṇā; śiraś ca kāyāt prajahāra sāratheḥ 08,060.033a sa rājaputro 'nyad avāpya kārmukaṃ; vṛkodaraṃ dvādaśabhiḥ parābhinat 08,060.033c svayaṃ niyacchaṃs turagān ajihmagaiḥ; śaraiś ca bhīmaṃ punar abhyavīvṛṣat 08,060.033d*0926_01 tataḥ śaraṃ sūryamarīcisaprabhaṃ 08,060.033d*0926_02 suvarṇavajrottamaratnabhūṣitam 08,060.033d*0926_03 mahendravajrāśanipātaduḥsahaṃ 08,060.033d*0926_04 mumoca bhīmāṅgavidāraṇakṣamam 08,060.033d*0927_01 sa tena nirbhinnatanur vṛkodaro 08,060.033d*0927_02 nipātitaḥ srastatanur gatāsuvat 08,060.033d*0927_03 prasārya bāhū rathavaryam āśritaḥ 08,060.033d*0927_04 punaś ca saṃjñām upalabhya cānadat 08,061.001 saṃjaya uvāca 08,061.001*0928_01 sa rājaputreṇa samārcchad ugraṃ 08,061.001*0928_02 duḥśāsanena nikṛto nikṛtyā 08,061.001a tatrākarod duṣkaraṃ rājaputro; duḥśāsanas tumule yudhyamānaḥ 08,061.001b*0929_01 yad bhīmasenaṃ pratiyodhayad raṇe 08,061.001b*0929_02 jambho yathā śakram udāravīryam 08,061.001c ciccheda bhīmasya dhanuḥ kṣureṇa; ṣaḍbhiḥ śaraiḥ sārathim apy avidhyat 08,061.001d*0930_01 sa tat kṛtvā rājaputras tarasvī 08,061.001d*0930_02 vivyādha bhīmaṃ navabhiḥ pṛṣatkaiḥ 08,061.002a tato 'bhinad bahubhiḥ kṣipram eva; vareṣubhir bhīmasenaṃ mahātmā 08,061.002b@029_0001 tataḥ kruddho bhīmasenas tarasvī 08,061.002b@029_0002 śaktiṃ cogrāṃ prāhiṇot te sutāya 08,061.002b@029_0003 tām āpatantīṃ sahasātighorāṃ 08,061.002b@029_0004 dṛṣṭvā sutas te jvalitām ivolkām 08,061.002b@029_0005 ākarṇapūrṇair iṣubhir mahātmā 08,061.002b@029_0006 ciccheda putro daśabhiḥ pṛṣatkaiḥ 08,061.002b@029_0007 dṛṣṭvā tu tat karma kṛtaṃ suduṣkaraṃ 08,061.002b@029_0008 prāpūjayan sarvayodhāḥ prahṛṣṭāḥ 08,061.002b@029_0009 athāśu bhīmaṃ ca śareṇa bhūyo 08,061.002b@029_0010 gāḍhaṃ sa vivyādha sutas tvadīyaḥ 08,061.002b@029_0011 cukrodha bhīmaḥ punar āśu tasmai 08,061.002b@029_0012 bhṛśaṃ prajajvāla ruṣābhivīkṣya 08,061.002b@029_0013 viddho 'smi vīrāśu bhṛśaṃ tvayādya 08,061.002b@029_0014 sahasva bhūyo 'pi gadāprahāram 08,061.002b@029_0015 uktvaivam uccaiḥ kupito 'tha bhīmo 08,061.002b@029_0016 jagrāha tāṃ bhīmagadāṃ vadhāya 08,061.002b@029_0017 uvāca cādyāham ahaṃ durātman 08,061.002b@029_0018 pāsyāmi te śoṇitam ājimadhye 08,061.002b@029_0019 athaivam uktas tanayas tavogrāṃ 08,061.002b@029_0020 śaktiṃ vegāt prāhiṇon mṛtyurūpām 08,061.002b@029_0021 āvidhya bhīmo 'pi gadāṃ sughorāṃ 08,061.002b@029_0022 vicikṣipe roṣaparītamūrtiḥ 08,061.002b@029_0023 sā tasya śaktiṃ sahasā virujya 08,061.002b@029_0024 putraṃ tavājau tāḍayām āsa mūrdhni 08,061.002b@030_0001 sa kārmukaṃ gṛhya tu bhārasādhanaṃ 08,061.002b@030_0002 bhīmas tadā rājaputraṃ hy avidhyat 08,061.002b@030_0003 pañcāśatā bāṇagaṇaiḥ stanāntare 08,061.002b@030_0004 tottrair yathātīva bhinad dvipendram 08,061.002b@030_0005 tato 'tividdho virathaṃ mahātmā 08,061.002b@030_0006 duḥśāsano bhīmasenaṃ cakāra 08,061.002b@030_0007 nihatya saṃkhye caturo 'sya vāhāñ 08,061.002b@030_0008 chittvā ratheṣāṃ punar eva cākṣipat 08,061.002b@030_0009 tataḥ kṣitistho hy avaruhya yānād 08,061.002b@030_0010 vṛkodaro gadayā tasya vāhān 08,061.002b@030_0011 yamakṣayaṃ preṣayitvā mahātmā 08,061.002b@030_0012 rathaṃ samākarṣata rājasūnoḥ 08,061.002b@030_0013 tasmād avaplutya rathāt sasarja 08,061.002b@030_0014 duḥśāsanas tomaram ugravegam 08,061.002b@030_0015 sa tena viddho hy urasi hy aprameyo 08,061.002b@030_0016 gadāṃ tasmai visasarjāprameyām 08,061.002b@030_0017 tataḥ krodhād bhīmasenaḥ kṛtāni 08,061.002b@030_0018 sarvāṇi duḥkhāny anusaṃsmaran vai 08,061.002b@030_0019 saṃsmṛtya saṃsmṛtya tathā pratijñām 08,061.002b@030_0020 ugrām atho rājaputro nyaṣīdat 08,061.002b@030_0021 saṃcintayan roṣam atīva kopāt 08,061.002b@030_0022 trayodaśābdaṃ puruṣapravīraḥ 08,061.002b@030_0023 pragṛhya vajrāśanitulyavegāṃ 08,061.002b@030_0024 gadāṃ kareṇātha vṛkodaro ruṣā 08,061.002b@030_0025 nipātayitvā pṛthivītale bhṛśaṃ 08,061.002b@030_0026 saṃtāḍayām āsa balī vṛkodaraḥ 08,061.002b@030_0027 atīva saṃtāḍitabhinnagātro 08,061.002b@030_0028 duḥśāsano vai nipapāta bhūmau 08,061.002b@030_0029 ākramya kaṇṭhe yudhi rājaputraṃ 08,061.002b@030_0030 saṃraktanetro hy abravīd dhārtarāṣṭram 08,061.002b@030_0031 tad brūhi kiṃ tvaṃ parimārgamāṇo 08,061.002b@030_0032 hy asmān parābhūya ihāgatān punaḥ 08,061.002b@030_0033 tad idam adya bhṛśasaṃbhṛtaṃ me 08,061.002b@030_0034 cirārjitaṃ roṣam atipradīptam 08,061.002b@030_0035 madhu prapāsye tava koṣṭhabhājanād 08,061.002b@030_0036 ity abravīd bhīmasenas tarasvī 08,061.002b@030_0037 duḥśāsanaṃ kaṇṭhadeśe pramṛdnaṃs 08,061.002b@030_0038 tataḥ krūraṃ bhīmasenaś cakāra 08,061.002b@030_0039 taṃ vyaṃsayitvā sahasā sasāra 08,061.002b@030_0040 balād asau dhārtarāṣṭras tarasvī 08,061.002b@030_0041 sapatnatāṃ darśayan dhārtarāṣṭre 08,061.002b@030_0042 bhīmo 'bhidudrāva sutaṃ tvadīyam 08,061.002b@030_0043 mṛgaṃ muhuḥ siṃhaśiśur yathā vane 08,061.002b@030_0044 tathāśv abhidrutya mahābalaṃ balī 08,061.002b@030_0045 nigṛhya cainaṃ parameṇa karmaṇā 08,061.002b@030_0046 utkṣipya cotkṣipya ca tūrṇam enam 08,061.002b@030_0047 bhūmau tadā niṣpipeṣātha vīraḥ 08,061.002b@030_0048 asiṃ vikośaṃ vimalaṃ cakāra 08,061.002b@030_0049 kaṇṭhe samākrāmya ca vepamānaṃ 08,061.002b@030_0050 kṛtvā tu rūpaṃ paramaṃ sughoram 08,061.002b@030_0051 kālāntakābhyāṃ pratimaṃ tadānīṃ 08,061.002b@030_0052 vidārya vakṣaḥ sa mahārathasya 08,061.002b@030_0053 duḥśāsanasya ripuśāsanasya 08,061.002c sa vikṣaran nāga iva prabhinno; gadām asmai tumule prāhiṇod vai 08,061.003a tayāharad daśa dhanvantarāṇi; duḥśāsanaṃ bhīmasenaḥ prasahya 08,061.003c tayā hataḥ patito vepamāno; duḥśāsano gadayā vegavatyā 08,061.004a hayāḥ sasūtāś ca hatā narendra; cūrṇīkṛtaś cāsya rathaḥ patantyā 08,061.004c vidhvastavarmābharaṇāmbarasrag; viceṣṭamāno bhṛśavedanārtaḥ 08,061.004d*0931_01 duḥśāsanaṃ pāṇḍavāḥ prekṣya sarve 08,061.004d*0931_02 hṛṣṭāḥ pāñcālāḥ siṃhanādān amuñcan 08,061.004d*0932_01 taṃ pātayitvātha vṛkodaro 'yaṃ 08,061.004d*0932_02 jagarja harṣeṇa vinādayan diśaḥ 08,061.004d*0932_03 nādena tenākhilapārśvavartino 08,061.004d*0932_04 mūrchākulāḥ patitās tv ājamīḍha 08,061.004d*0932_05 sa samīpasthito bhīmo visajñaṃ vīkṣya te sutam 08,061.004d*0932_06 cakāra khedaṃ manasā cintāṃ ca paramāṃ yayau 08,061.004d*0932_07 acetanasya rudhiraṃ kathaṃ pāsyāmy ahaṃ ripoḥ 08,061.004d*0932_08 ajānato 'sya pāpasya durmater mitraghātinaḥ 08,061.004d*0932_09 evaṃ vicintayad bhīmo dadarśātha vicetanam 08,061.004d*0932_10 vastreṇāvījayac cainaṃ tena saṃjñām avāpa ha 08,061.004d*0932_11 dṛṣṭvā sasaṃjñaṃ sāvajñaṃ pādenākramya vakṣasi 08,061.004d*0932_12 prahṛṣṭarūpo bhīmas tu sāsīḥ provāca taṃ tadā 08,061.004d*0933_01 bhīmo 'pi vegād avatīrya yānād 08,061.004d*0933_02 duḥśāsanaṃ vegavān abhyadhāvat 08,061.005a tataḥ smṛtvā bhīmasenas tarasvī; sāpatnakaṃ yat prayuktaṃ sutais te 08,061.005b@031_0001 tasmin sughore tumule vartamāne 08,061.005b@031_0002 pradhānabhūyiṣṭhataraiḥ samantāt 08,061.005b@031_0003 duḥśāsanaṃ tatra samīkṣya rājan 08,061.005b@031_0004 bhīmo mahābāhur acintyakarmā 08,061.005b@031_0005 smṛtvātha keśagrahaṇaṃ ca devyā 08,061.005b@031_0006 vastrāpahāraṃ ca rajasvalāyāḥ 08,061.005b@031_0007 anāgaso bhartṛparāṅmukhāyā 08,061.005b@031_0008 duḥkhāni dattāny api vipracintya 08,061.005b@031_0009 jajvāla krodhāmarṣeṇa bhīma 08,061.005b@031_0010 ājyaprasikto hi yathā hutāśaḥ 08,061.005b@031_0011 tatrāha karṇaṃ ca suyodhanaṃ ca 08,061.005b@031_0012 kṛpaṃ drauṇiṃ kṛtavarmāṇam eva 08,061.005b@031_0013 nihanmi duḥśāsanam adya pāpaṃ 08,061.005b@031_0014 saṃrakṣyatām adya samastayodhāḥ 08,061.005b@031_0015 ity evam uktvā sahasābhyadhāvan 08,061.005b@031_0016 nihantukāmo 'tibalas tarasvī 08,061.005b@031_0017 tathā tu vikramya raṇe vṛkodaro 08,061.005b@031_0018 mahāgajaṃ kesariṇo yathaiva 08,061.005b@031_0019 nigṛhya duḥśāsanam ekavīraḥ 08,061.005b@031_0020 suyodhanasyādhiratheḥ samakṣam 08,061.005c rathād avaplutya gataḥ sa bhūmau; yatnena tasmin praṇidhāya cakṣuḥ 08,061.005d*0934_01 tato bhīmas tam abravīn mahātmā 08,061.005d*0934_02 kathaṃ draupadīṃ keśapakṣe pradharṣīḥ 08,061.005d*0934_03 vadāśu yad gaur iti tad bruvāṇo 08,061.005d*0934_04 hṛṣṭaḥ samaṃ karṇasuyodhanābhyām 08,061.005d*0934_05 teṣāṃ samīkṣyāpavite (sic) durātman 08,061.005d*0934_06 gacchāmi yenādya kulapradhānaḥ 08,061.005d*0934_07 śrutvā tu tad bhīmavacaḥ sughoraṃ 08,061.005d*0934_08 duḥśāsano bhīmam idaṃ nirīkṣya 08,061.005d*0934_09 uvāca bhīmaṃ sa tadā smitena 08,061.005d*0934_10 saṃpaśyatāṃ kauravasomakānām 08,061.005d*0934_11 sa eṣa me bāhuvaro 'stu bhūya 08,061.005d*0934_12 eṣa tvayā rājyaharaḥ samīkṣya 08,061.005d*0934_13 dyūtacchalād vañcayitā sametāṃ 08,061.005d*0934_14 kliṣṭām āryāṃ paśyatas te tv anena 08,061.005d*0934_15 asau karo godhanavān samartho 08,061.005d*0934_16 viṣasya dātā bhujagendrakalpaḥ 08,061.005d*0934_17 bhikṣābhujo yena kṛtāḥ samastā 08,061.005d*0934_18 aṣṭādaśa dvā ca kuruṣva yatnam 08,061.005d*0935_00 bhīmaḥ 08,061.005d*0935_01 draupadyās tu kacagrāhe yaḥ prayuktas tvayā karaḥ 08,061.005d*0935_02 duḥśāsanaḥ 08,061.005d*0935_02 diśyatāṃ ca sa me pāpin kaṃ tam utpāṭayāmy aham 08,061.005d*0935_03 ayaṃ karikarākāraḥ kāminīkucamardanaḥ 08,061.005d*0935_04 saṃjayaḥ 08,061.005d*0935_04 gosahasrapradātā ca kṣatriyāntakaraḥ karaḥ 08,061.005d*0935_05 etac chrutvā tu vacanaṃ bhīmaseno 'tyamarṣaṇaḥ 08,061.005d*0935_06 utpāṭayām āsa bhujaṃ vāmetaram ariṃdama 08,061.006a asiṃ samuddhṛtya śitaṃ sudhāraṃ; kaṇṭhe samākramya ca vepamānam 08,061.006b@032_0001 ye rājasūyāvabhṛthe pavitrā 08,061.006b@032_0002 jātāḥ kacā yājñasenyā durātman 08,061.006b@032_0003 te pāṇinā katareṇāvakṛṣṭāḥ 08,061.006b@032_0004 prabrūhi tvāṃ pṛcchate bhīmasenaḥ 08,061.006b@032_0005 uktas tathājau sa tadā saroṣaṃ 08,061.006b@032_0006 jagāda bhīmaṃ parivṛtya netre 08,061.006b@032_0007 ayaṃ karikarākāraḥ pīnastanavimardanaḥ 08,061.006b@032_0008 gosahasrapradātā ca kṣatriyāntakaraḥ karaḥ 08,061.006b@032_0009 anena yājñasenyā me bhīma keśā vikarṣitāḥ 08,061.006b@032_0010 paśyatāṃ kurumukhyānāṃ yuṣmākaṃ ca sabhāsadām 08,061.006b@032_0011 evaṃ tv asau rājasutaṃ niśamya 08,061.006b@032_0012 bruvantam ājau vinipīḍya vakṣaḥ 08,061.006b@032_0013 bhīmo balād bāhum udhṛtya dorbhyām 08,061.006b@032_0014 uccair nanādātha samastayodhān 08,061.006b@032_0015 uvāca yasyāsti balaṃ kulaṃ ca 08,061.006b@032_0016 rakṣatv asau me 'dya nirastabāhuḥ 08,061.006b@032_0017 duḥśāsanaṃ jīvitam utsṛjantam 08,061.006b@032_0018 ākṣipya yodhās tarasā mahābalam 08,061.006b@032_0019 kruddho raṇe 'tīva karaṃ kareṇa 08,061.006b@032_0020 utpāṭya vīraḥ sahasaiva rājan 08,061.006b@032_0021 duḥśāsanaṃ tena tu vīramadhye 08,061.006b@032_0022 jaghāna vajrāśanisaṃnibhena 08,061.006c utkṛtya vakṣaḥ patitasya bhūmāv; athāpibac choṇitam asya koṣṇam 08,061.006d*0936_01 tato nipātyāsya śiro 'pahṛtya 08,061.006d*0936_02 tenāsinā tava putrasya rājan 08,061.006d*0936_03 satyāṃ cikīrṣur matiman pratijñāṃ 08,061.006d*0936_04 bhīmo 'pibac choṇitam asya koṣṇam 08,061.006e āsvādya cāsvādya ca vīkṣamāṇaḥ; kruddho 'tivelaṃ prajagāda vākyam 08,061.007a stanyasya mātur madhusarpiṣo vā; mādhvīkapānasya ca satkṛtasya 08,061.007c divyasya vā toyarasasya pānāt; payodadhibhyāṃ mathitāc ca mukhyāt 08,061.007d*0937_01 anyāni pānāni ca yāni loke 08,061.007d*0937_02 sudhāmṛtasvādurasāni tebhyaḥ 08,061.007d*0938_01 tathekṣusārasya manoharasya 08,061.007e sarvebhya evābhyadhiko raso 'yaṃ; mato mamādyāhitalohitasya 08,061.007f*0939_01 athāha bhīmaḥ punar ugrakarmā 08,061.007f*0939_02 duḥśāsanaṃ krodhaparītacetāḥ 08,061.007f*0939_03 gatāsum ālokya vihasya susvaraṃ 08,061.007f*0939_04 kiṃ vā kuryāṃ mṛtyunā rakṣito 'si 08,061.008a evaṃ bruvāṇaṃ punar ādravantam; āsvādya valgantam atiprahṛṣṭam 08,061.008c ye bhīmasenaṃ dadṛśus tadānīṃ; bhayena te 'pi vyathitā nipetuḥ 08,061.009a ye cāpi tatrāpatitā manuṣyās; teṣāṃ karebhyaḥ patitaṃ ca śastram 08,061.009c bhayāc ca saṃcukruśur uccakais te; nimīlitākṣā dadṛśuś ca tan na 08,061.010a ye tatra bhīmaṃ dadṛśuḥ samantād; dauḥśāsanaṃ tadrudhiraṃ pibantam 08,061.010c sarve palāyanta bhayābhipannā; nāyaṃ manuṣya iti bhāṣamāṇāḥ 08,061.010d*0940_00 saṃjayaḥ 08,061.010d*0940_01 sa pītvā rudhiraṃ tasya caraṇau gṛhya bhārata 08,061.010d@033_0001 tasmin kṛte bhīmasenena rūpe 08,061.010d@033_0002 dṛṣṭvā ca tac cchoṇitaṃ pīyamānam 08,061.010d@033_0003 saṃprādravaṃś citrasenena sārdhaṃ 08,061.010d@033_0004 bhīmaṃ rakṣo bhāṣamāṇā bhayārtāḥ 08,061.010d@033_0005 yudhāmanyuḥ pradrutaṃ citrasenaṃ 08,061.010d@033_0006 mahānīkaṃ smābhyayād rājaputraḥ 08,061.010d@033_0007 vivyādha cainaṃ niśitaiḥ pṛṣatkair 08,061.010d@033_0008 vyapetabhīḥ saptabhir āśumuktaiḥ 08,061.010d@033_0009 padākrāntaḥ sarpaval lelihāno 08,061.010d@033_0010 mahoragaḥ krodhaviṣaṃ sisṛkṣuḥ 08,061.010d@033_0011 nivṛtya pāñcālajam abhyavidhyat 08,061.010d@033_0012 tribhiḥ śaraiḥ sārathiṃ cāpy avidhyat 08,061.010d@033_0013 tataḥ supuṅkhena supatritena 08,061.010d@033_0014 susaṃśitāgreṇa śareṇa śūraḥ 08,061.010d@033_0015 ākarṇamuktena samāhitena 08,061.010d@033_0016 yudhāmanyus tasya śiro jahāra 08,061.010d@033_0017 tasmin hate bhrātari citrasene 08,061.010d@033_0018 kruddhaḥ karṇaḥ pauruṣaṃ darśayānaḥ 08,061.010d@033_0019 dudrāva tat pāṇḍavānām anīkaṃ 08,061.010d@033_0020 pratyudyāto nakulenāmitaujāḥ 08,061.010d@033_0021 bhīmo 'pi hatvā tatraiva duḥśāsanam amarṣaṇam 08,061.010d@033_0022 pūrayitvāñjaliṃ bhūyo rudhirasyogranisvanaḥ 08,061.011a śṛṇvatāṃ lokavīrāṇām idaṃ vacanam abravīt 08,061.011b*0941_01 ity uccair vacanaṃ prāha pratinṛtya vṛkodaraḥ 08,061.011c eṣa te rudhiraṃ kaṇṭhāt pibāmi puruṣādhama 08,061.011e brūhīdānīṃ susaṃrabdhaḥ punar gaur iti gaur iti 08,061.011f*0942_01 ye tadāsmān pranṛtyanti punar gaur iti gaur iti 08,061.011f*0942_02 tān vayaṃ pratinṛtyāmaḥ punar gaur iti gaur iti 08,061.012a pramāṇakoṭyāṃ śayanaṃ kālakūṭasya bhojanam 08,061.012c daśanaṃ cāhibhiḥ kaṣṭaṃ dāhaṃ ca jatuveśmani 08,061.013a dyūtena rājyaharaṇam araṇye vasatiś ca yā 08,061.013b*0943_01 draupadyāḥ keśapakṣasya grahaṇaṃ ca sudāruṇam 08,061.013c iṣvastrāṇi ca saṃgrāmeṣv asukhāni ca veśmani 08,061.013d*0944_01 virāṭabhavane yaś ca kleśo 'smākaṃ pṛthagvidhaḥ 08,061.013d*0945_01 śakuner dhārtarāṣṭrasya rādheyasya ca mantrite 08,061.013d*0945_02 anubhūtāni duḥkhāni teṣāṃ hetus tvam eva hi 08,061.014a duḥkhāny etāni jānīmo na sukhāni kadā cana 08,061.014c dhṛtarāṣṭrasya daurātmyāt saputrasya sadā vayam 08,061.014d*0946_01 sukhāny etāni jānīmo labdhavanto na saṃśayaḥ 08,061.015a ity uktvā vacanaṃ rājañ jayaṃ prāpya vṛkodaraḥ 08,061.015c punar āha mahārāja smayaṃs tau keśavārjunau 08,061.015d*0947_01 asṛgdigdho visravallohitāsyaḥ 08,061.015d*0947_02 kruddho 'tyarthaṃ bhīmasenas tarasvī 08,061.015d*0948_01 raktārdragātras tu tato mahātmā 08,061.015d*0948_02 gadāpāṇiḥ kāla ivāntakāle 08,061.015d*0948_03 vibhīṣayānas tava putrasainyam 08,061.015d*0948_04 itas tato dhāvati vāhinīṃ te 08,061.015d*0948_05 tataḥ kṣaṇād bhārata śūnyam āsīd 08,061.015d*0948_06 āyodhanaṃ ghorataraṃ kurūṇām 08,061.015d*0948_07 yatrājimadhye prāpibad bhīmaseno 08,061.015d*0948_08 duḥśāsanasya rudhiraṃ krodhadīptaḥ 08,061.015d*0948_09 sa hatvā samare rājan rājaputraṃ mahābalam 08,061.015d*0948_10 pūrṇakāmo madodagraḥ siṃho rurum ivotkaṭam 08,061.015d*0948_11 rudhirārdro mahārāja hy aśobhata paraṃtapaḥ 08,061.015d*0948_12 sapuṣpaḥ kiṃśuka iva raktād raktataro babhau 08,061.015d*0948_13 rudhirārdravapur ghoraḥ kruddho rājan vaco 'bravīt 08,061.015d*0949_01 brūhīdānīṃ pāpamate nṛśaṃsa patito hy asi 08,061.015d*0950_01 brūhīdānīṃ pāpamate nṛśaṃsa 08,061.015d*0950_02 apatir hy asi drupadasyātmajā tvam 08,061.016a duḥśāsane yad raṇe saṃśrutaṃ me; tad vai sarvaṃ kṛtam adyeha vīrau 08,061.016c adyaiva dāsyāmy aparaṃ dvitīyaṃ; duryodhanaṃ yajñapaśuṃ viśasya 08,061.016e śiro mṛditvā ca padā durātmanaḥ; śāntiṃ lapsye kauravāṇāṃ samakṣam 08,061.016f*0951_01 yā cāpatiḥ sā sapatir hi jātā 08,061.016f*0951_02 yās tāḥ sapatayo 'patayas tu jātāḥ 08,061.016f*0951_03 paśyantu citraṃ vividhaṃ hi loke 08,061.016f*0951_04 ye vai tilāḥ ṣaṇḍatilā babhūvuḥ 08,061.016f*0951_05 te cet siddhā nidhanaṃ gatāḥ pare 08,061.016f*0951_06 kiṃ citrarūpaṃ bata jīvaloke 08,061.017a etāvad uktvā vacanaṃ prahṛṣṭo; nanāda coccai rudhirārdragātraḥ 08,061.017c nanarta caivātibalo mahātmā; vṛtraṃ nihatyeva sahasranetraḥ 08,061.017d*0952_01 dṛṣṭvā tu nṛtyantam udagrarūpaṃ 08,061.017d*0952_02 kālaṃ yathā tv antakāle prajānām 08,061.017d*0952_03 mahad bhayaṃ cādhirathiṃ viveśa 08,061.017d*0952_04 jaye nirāśāś ca sutās tvadīyāḥ 08,062.001 saṃjaya uvāca 08,062.001a duḥśāsane tu nihate putrās tava mahārathāḥ 08,062.001c mahākrodhaviṣā vīrāḥ samareṣv apalāyinaḥ 08,062.001e daśa rājan mahāvīryo bhīmaṃ prācchādayañ śaraiḥ 08,062.002a kavacī niṣaṅgī pāśī daṇḍadhāro dhanurdharaḥ 08,062.002c alolupaḥ śalaḥ saṃdho vātavegasuvarcasau 08,062.003a ete sametya sahitā bhrātṛvyasanakarśitāḥ 08,062.003c bhīmasenaṃ mahābāhuṃ mārgaṇaiḥ samavārayan 08,062.004a sa vāryamāṇo viśikhaiḥ samantāt tair mahārathaiḥ 08,062.004c bhīmaḥ krodhābhiraktākṣaḥ kruddhaḥ kāla ivābabhau 08,062.004d*0953_01 tataḥ parivṛto rājan navabhiḥ śatrutāpanaiḥ 08,062.004d*0953_02 duḥśāsanād avarajaiḥ putrais tava vṛkodaraḥ 08,062.005a tāṃs tu bhallair mahāvegair daśabhir daśabhiḥ śitaiḥ 08,062.005c rukmāṅgado rukmapuṅkhaiḥ pārtho ninye yamakṣayam 08,062.006a hateṣu teṣu vīreṣu pradudrāva balaṃ tava 08,062.006c paśyataḥ sūtaputrasya pāṇḍavasya bhayārditam 08,062.007a tataḥ karṇo mahārāja praviveśa mahāraṇam 08,062.007c dṛṣṭvā bhīmasya vikrāntam antakasya prajāsv iva 08,062.008a tasya tv ākārabhāvajñaḥ śalyaḥ samitiśobhanaḥ 08,062.008c uvāca vacanaṃ karṇaṃ prāptakālam ariṃdama 08,062.008e mā vyathāṃ kuru rādheya naitat tvayy upapadyate 08,062.009a ete dravanti rājāno bhīmasenabhayārditāḥ 08,062.009c duryodhanaś ca saṃmūḍho bhrātṛvyasanaduḥkhitaḥ 08,062.010a duḥśāsanasya rudhire pīyamāne mahātmanā 08,062.010c vyāpannacetasaś caiva śokopahatamanyavaḥ 08,062.011a duryodhanam upāsante parivārya samantataḥ 08,062.011c kṛpaprabhṛtayaḥ karṇa hataśeṣāś ca sodarāḥ 08,062.012a pāṇḍavā labdhalakṣāś ca dhanaṃjayapurogamāḥ 08,062.012c tvām evābhimukhāḥ śūrā yuddhāya samupāsthitāḥ 08,062.013a sa tvaṃ puruṣaśārdūla pauruṣe mahati sthitaḥ 08,062.013c kṣatradharmaṃ puraskṛtya pratyudyāhi dhanaṃjayam 08,062.014a bhāro hi dhārtarāṣṭreṇa tvayi sarvaḥ samarpitaḥ 08,062.014c tam udvaha mahābāho yathāśakti yathābalam 08,062.014e jaye syād vipulā kīrtir dhruvaḥ svargaḥ parājaye 08,062.015a vṛṣasenaś ca rādheya saṃkruddhas tanayas tava 08,062.015c tvayi mohasamāpanne pāṇḍavān abhidhāvati 08,062.016a etac chrutvā tu vacanaṃ śalyasyāmitatejasaḥ 08,062.016c hṛdi mānuṣyakaṃ bhāvaṃ cakre yuddhāya susthiram 08,062.017a tataḥ kruddho vṛṣaseno 'bhyadhāvad; ātasthivāṃsaṃ svarathaṃ hatārim 08,062.017c vṛkodaraṃ kālam ivāttadaṇḍaṃ; gadāhastaṃ pothamānaṃ tvadīyān 08,062.017d*0954_01 bhīmaṃ samāyāntam amitrasāham 08,062.017d*0954_02 bāṇaiḥ kirantaṃ pratiyātya cograṃ 08,062.017d*0954_03 vyāttānanaṃ kālam ivāpatantam 08,062.018a tam abhyadhāvan nakulaḥ pravīro; roṣād amitraṃ pratudan pṛṣatkaiḥ 08,062.018c karṇasya putraṃ samare prahṛṣṭaṃ; jiṣṇur jighāṃsur maghaveva jambham 08,062.019a tato dhvajaṃ sphāṭikacitrakambuṃ; ciccheda vīro nakulaḥ kṣureṇa 08,062.019c karṇātmajasyeṣvasanaṃ ca citraṃ; bhallena jāmbūnadapaṭṭanaddham 08,062.020a athānyad ādāya dhanuḥ suśīghraṃ; karṇātmajaḥ pāṇḍavam abhyavidhyat 08,062.020c divyair mahāstrair nakulaṃ mahāstro; duḥśāsanasyāpacitiṃ yiyāsuḥ 08,062.021a tataḥ kruddho nakulas taṃ mahātmā; śarair maholkāpratimair avidhyat 08,062.021c divyair astrair abhyavidhyac ca so 'pi; karṇasya putro nakulaṃ kṛtāstraḥ 08,062.021d*0955_01 śarābhighātāc ca ruṣā ca rājan 08,062.021d*0955_02 svayaṃ ca bhāsāstrasamīraṇāc ca 08,062.021d*0955_03 jajvāla karṇasya suto 'timātram 08,062.021d*0955_04 iddho yathā jyāhutibhir hutāśaḥ 08,062.022a karṇasya putro nakulasya rājan; sarvān aśvān akṣiṇod uttamāstraiḥ 08,062.022b*0956_01 āsīt sughoraṃ bharatapravīra 08,062.022b*0956_02 yuddhaṃ tadā karṇajapāṇḍavābhyām 08,062.022c vanāyujān sukumārasya śubhrān; alaṃkṛtāñ jātarūpeṇa śīghrān 08,062.022d*0957_01 jaghāna cāśvān nakulasya vīro 08,062.022d*0957_02 raṇājire sūtaputrasya putraḥ 08,062.023a tato hatāśvād avaruhya yānād; ādāya carma ruciraṃ cāṣṭacandram 08,062.023c ākāśasaṃkāśam asiṃ gṛhītvā; poplūyamānaḥ khagavac cacāra 08,062.024a tato 'ntarikṣe nṛvarāśvanāgāṃś; ciccheda mārgān vicaran vicitrān 08,062.024b*0958_01 tato 'sya pakṣān anayad yamāya 08,062.024b*0958_02 dvisāhasrān nakulaḥ kṣiprakārī 08,062.024c te prāpatann asinā gāṃ viśastā; yathāśvamedhe paśavaḥ śamitrā 08,062.025a dvisāhasrā viditā yuddhaśauṇḍā; nānādeśyāḥ subhṛtāḥ satyasaṃdhāḥ 08,062.025c ekena śīghraṃ nakulena kṛttāḥ; sārepsunevottamacandanās te 08,062.026a tam āpatantaṃ nakulaṃ so 'bhipatya; samantataḥ sāyakair abhyavidhyat 08,062.026a*0959_01 karṇasya putraḥ sahasābhipatya ca 08,062.026a*0959_02 raṇe jighāṃsuṃ niśitair anekaiḥ 08,062.026b*0960_01 bhūmau carantaṃ nakulaṃ rathasthāḥ 08,062.026b*0960_02 samantataḥ sāyakaiḥ pratyagṛhṇan 08,062.026c sa tudyamāno nakulaḥ pṛṣatkair; vivyādha vīraṃ sa cukopa viddhaḥ 08,062.026d*0961_01 mahābhaye rakṣyamāṇo mahātmā 08,062.026d*0961_02 bhrātrā bhīmenākarot tatra bhīmam 08,062.027a taṃ karṇaputro vidhamantam ekaṃ; narāśvamātaṅgarathapravekān 08,062.027c krīḍantam aṣṭādaśabhiḥ pṛṣatkair; vivyādha vīraṃ sa cukopa viddhaḥ 08,062.027d*0962_01 sa tena viddho 'tibhṛśaṃ tarasvī 08,062.027d*0962_02 mahāhave vṛṣasenena rājan 08,062.028a tato 'bhyadhāvat samare jighāṃsuḥ; karṇātmajaṃ pāṇḍusuto nṛvīraḥ 08,062.028b*0963_01 vitatya pakṣau sahasā patantaṃ 08,062.028b*0963_02 śyenaṃ yathaivāmiṣalubdham ājau 08,062.028b*0963_03 avākirad vṛṣasenas tatas taṃ 08,062.028b*0963_04 śitaiḥ śarair nakulam udāravīryam 08,062.028b*0963_05 sa tān moghāṃs tasya kurvañ śaraughāṃś 08,062.028b*0963_06 cacāra mārgān nakulaś citrarūpān 08,062.028b*0963_07 athāsya tūrṇaṃ carato narendra 08,062.028b*0963_08 khaḍgena citraṃ nakulasya tasya 08,062.028c tasyeṣubhir vyadhamat karṇaputro; mahāraṇe carma sahasratāram 08,062.029a tasyāyasaṃ niśitaṃ tīkṣṇadhāram; asiṃ vikośaṃ gurubhārasāham 08,062.029c dviṣaccharīrāpaharaṃ sughoram; ādhunvataḥ sarpam ivograrūpam 08,062.030a kṣipraṃ śaraiḥ ṣaḍbhir amitrasāhaś; cakarta khaḍgaṃ niśitaiḥ sudhāraiḥ 08,062.030c punaś ca pītair niśitaiḥ pṛṣatkaiḥ; stanāntare gāḍham athābhyavidhyat 08,062.030d*0964_01 kṛtvā tu tad duṣkaram āryajuṣṭaṃ 08,062.030d*0964_02 narair anyaiḥ karma raṇe mahātmā 08,062.030d*0964_03 yayau rathaṃ bhīmasenasya rājañ 08,062.030d*0964_04 śarābhitapto nakulo mahātmā 08,062.031a sa bhīmasenasya rathaṃ hatāśvo; mādrīsutaḥ karṇasutābhitaptaḥ 08,062.031c āpupluve siṃha ivācalāgraṃ; saṃprekṣamāṇasya dhanaṃjayasya 08,062.031d*0965_01 sa bhīmasenasya rathaṃ ca hatvā 08,062.031d*0965_02 vavarṣa vai śaravarṣaṃ sughoram 08,062.031d@034_0001 tataḥ kruddho vṛṣaseno mahātmā 08,062.031d@034_0002 vavarṣa tāv iṣujālena vīraḥ 08,062.031d@034_0003 mahārathāv ekarathe sametau 08,062.031d@034_0004 śaraiḥ prabhindann iva pāṇḍaveyau 08,062.031d@034_0005 tasmin rathe nihate pāṇḍavasya 08,062.031d@034_0006 kṣipraṃ ca khaḍge viśikhair nikṛtte 08,062.031d@034_0007 bhīmārjunau vṛṣasenāya kruddhau 08,062.031d@034_0008 vavarṣatuḥ śaravarṣaṃ sughoram 08,062.031d@034_0009 athābravīn mārutiḥ phalgunaṃ tu 08,062.031d@034_0010 paśyasvainaṃ nakulaṃ pīḍayantam 08,062.031d@034_0011 ayaṃ ca no bādhate karṇaputras 08,062.031d@034_0012 tasmād bhavān pratyupayātu kārṇim 08,062.031d@034_0013 sa tan niśamyaiva vacaḥ kirīṭī 08,062.031d@034_0014 rathaṃ samāsādya vṛkodarasya 08,062.031d@034_0015 kapidhvajaṃ keśavasaṃgṛhītaṃ 08,062.031d@034_0016 praiṣīd ugro vṛṣasenāya vāham 08,062.032a nakulam atha viditvā chinnabāṇāsanāsiṃ; viratham ariśarārtaṃ karṇaputrāstrabhagnam 08,062.032c pavanadhutapatākā hrādino valgitāśvā; varapuruṣaniyattās te rathāḥ śīghram īyuḥ 08,062.033a drupadasutavariṣṭhāḥ pañca śaineyaṣaṣṭhā; drupadaduhitṛputrāḥ pañca cāmitrasāhāḥ 08,062.033c dviradarathanarāśvān sūdayantas tvadīyān; bhujagapatinikāśair mārgaṇair āttaśastrāḥ 08,062.034a atha tava rathamukhyās tān pratīyus tvaranto; hṛdikasutakṛpau ca drauṇiduryodhanau ca 08,062.034c śakuniśukavṛkāś ca krāthadevāvṛdhau ca; dviradajaladaghoṣaiḥ syandanaiḥ kārmukaiś ca 08,062.035a tava naravaravaryās tān daśaikaṃ ca vīrān; pravaraśaravarāgryais tāḍayanto 'bhyarundhan 08,062.035c navajaladasavarṇair hastibhis tān udīyur; giriśikharanikāśair bhīmavegaiḥ kuṇindāḥ 08,062.036a sukalpitā haimavatā madotkaṭā; raṇābhikāmaiḥ kṛtibhiḥ samāsthitāḥ 08,062.036c suvarṇajālāvatatā babhur gajās; tathā yathā vai jaladāḥ savidyutaḥ 08,062.037a kuṇindaputro daśabhir mahāyasaiḥ; kṛpaṃ sasūtāśvam apīḍayad bhṛśam 08,062.037c tataḥ śaradvatsutasāyakair hataḥ; sahaiva nāgena papāta bhūtale 08,062.038a kuṇindaputrāvarajas tu tomarair; divākarāṃśupratimair ayasmayaiḥ 08,062.038c rathaṃ ca vikṣobhya nanāda nardatas; tato 'sya gāndhārapatiḥ śiro 'harat 08,062.039a tataḥ kuṇindeṣu hateṣu teṣv atha; prahṛṣṭarūpās tava te mahārathāḥ 08,062.039c bhṛśaṃ pradadhmur lavaṇāmbusaṃbhavān; parāṃś ca bāṇāsanapāṇayo 'bhyayuḥ 08,062.040a athābhavad yuddham atīva dāruṇaṃ; punaḥ kurūṇāṃ saha pāṇḍusṛñjayaiḥ 08,062.040c śarāsiśaktyṛṣṭigadāparaśvadhair; narāśvanāgāsuharaṃ bhṛśākulam 08,062.041a rathāśvamātaṅgapadātibhis tataḥ; parasparaṃ viprahatāpatan kṣitau 08,062.041c yathā savidyutstanitā balāhakāḥ; samāsthitā digbhya ivogramārutaiḥ 08,062.042a tataḥ śatānīkahatān mahāgajāṃs; tathā rathān pattigaṇāṃś ca tāvakān 08,062.042c jaghāna bhojaś ca hayān athāpatan; viśastrakṛttāḥ kṛtavarmaṇā dvipāḥ 08,062.043a athāpare drauṇiśarāhatā dvipās; trayaḥ sasarvāyudhayodhaketavaḥ 08,062.043c nipetur urvyāṃ vyasavaḥ prapātitās; tathā yathā vajrahatā mahācalāḥ 08,062.044a kuṇindarājāvarajād anantaraḥ; stanāntare patrivarair atāḍayat 08,062.044c tavātmajaṃ tasya tavātmajaḥ śaraiḥ; śitaiḥ śarīraṃ bibhide dvipaṃ ca tam 08,062.045a sa nāgarājaḥ saha rājasūnunā; papāta raktaṃ bahu sarvataḥ kṣaran 08,062.045c śacīśavajraprahato 'mbudāgame; yathā jalaṃ gairikaparvatas tathā 08,062.046a kuṇindaputraprahito 'paradvipaḥ; śukaṃ sasūtāśvarathaṃ vyapothayat 08,062.046c tato 'patat krāthaśarābhidāritaḥ; saheśvaro vajrahato yathā giriḥ 08,062.047a rathī dvipasthena hato 'patac charaiḥ; krāthādhipaḥ parvatajena durjayaḥ 08,062.047c savājisūteṣvasanas tathāpatad; yathā mahāvātahato mahādrumaḥ 08,062.048a vṛko dvipasthaṃ girirājavāsinaṃ; bhṛśaṃ śarair dvādaśabhiḥ parābhinat 08,062.048c tato vṛkaṃ sāśvarathaṃ mahājavaṃ; tvaraṃś caturbhiś caraṇe vyapothayat 08,062.049a sa nāgarājaḥ saniyantṛko 'patat; parāhato babhrusuteṣubhir bhṛśam 08,062.049a*0966_01 samāgato yatra vṛko mahābalaḥ 08,062.049b*0967_01 sa pothito nāgavareṇa vīryavān 08,062.049b*0967_02 parābhinad dvādaśabhiḥ śilīmukhaiḥ 08,062.049b*0967_03 vṛkeṇa bāṇābhihato 'patat kṣitau 08,062.049b*0967_04 sa vāraṇo babhrusutena sārdham 08,062.049b*0968_01 kuṇindarājasya suto 'paras tadā 08,062.049b*0968_02 dvipena devāpṛthu[daivāvṛdha?]m abhyapīḍayat 08,062.049c sa cāpi devāvṛdhasūnur arditaḥ; papāta nunnaḥ sahadevasūnunā 08,062.050a viṣāṇapotrāparagātraghātinā; gajena hantuṃ śakuneḥ kuṇindajaḥ 08,062.050b*0969_01 nināya vaivasvatamandiraṃ raṇe 08,062.050c jagāma vegena bhṛśārdayaṃś ca taṃ; tato 'sya gāndhārapatiḥ śiro 'harat 08,062.051a tataḥ śatānīkahatā mahāgajā; hayā rathāḥ pattigaṇāś ca tāvakāḥ 08,062.051c suparṇavātaprahatā yathā nagās; tathā gatā gām avaśā vicūrṇitāḥ 08,062.052a tato 'bhyavidhyad bahubhiḥ śitaiḥ śaraiḥ; kuṇindaputro nakulātmajaṃ smayan 08,062.052c tato 'sya kāyān nicakarta nākuliḥ; śiraḥ kṣureṇāmbujasaṃnibhānanam 08,062.053a tataḥ śatānīkam avidhyad āśugais; tribhiḥ śitaiḥ karṇasuto 'rjunaṃ tribhiḥ 08,062.053c tribhiś ca bhīmaṃ nakulaṃ ca saptabhir; janārdanaṃ dvādaśabhiś ca sāyakaiḥ 08,062.054a tad asya karmātimanuṣyakarmaṇaḥ; samīkṣya hṛṣṭāḥ kuravo 'bhyapūjayan 08,062.054c parākramajñās tu dhanaṃjayasya te; huto 'yam agnāv iti taṃ tu menire 08,062.055a tataḥ kirīṭī paravīraghātī; hatāśvam ālokya narapravīram 08,062.055b*0970_01 mādrīsutaṃ nakulaṃ lokamadhye 08,062.055b*0970_02 samīkṣya kṛṣṇaṃ bhṛśavikṣataṃ ca 08,062.055c tam abhyadhāvad vṛṣasenam āhave; sa sūtajasya pramukhe sthitaṃ tadā 08,062.056a tam āpatantaṃ naravīram ugraṃ; mahāhave bāṇasahasradhāriṇam 08,062.056b*0971_01 tam āpatantaṃ tarasograrūpaṃ 08,062.056b*0971_02 kurūttamaṃ bāṇasahasradhāram 08,062.056c abhyāpatat karṇasuto mahāratho; yathaiva cendraṃ namuciḥ purātane 08,062.056d*0972_01 tau tatra śūrau rathakuñjarau raṇe 08,062.056d*0972_02 parasparasyābhimukhau mahārathau 08,062.056d*0972_03 sasarjatuḥ śarasaṃghān anekān 08,062.056d*0972_04 saṃbhrāntarūpau subhṛśaṃ tadānīm 08,062.057a tato 'dbhutenaikaśatena pārthaṃ; śarair viddhvā sūtaputrasya putraḥ 08,062.057c nanāda nādaṃ sumahānubhāvo; viddhveva śakraṃ namuciḥ purā vai 08,062.058a punaḥ sa pārthaṃ vṛṣasena ugrair; bāṇair avidhyad bhujamūlamadhye 08,062.058c tathaiva kṛṣṇaṃ navabhiḥ samārdayat; punaś ca pārthaṃ daśabhiḥ śitāgraiḥ 08,062.058d*0973_01 pūrvaṃ tathā vṛṣasenena viddho 08,062.058d*0973_02 mahājavaiḥ śvetahayaḥ śarais taiḥ 08,062.058d*0973_03 saṃrambham īṣad gamito vadhāya 08,062.058d*0973_04 karṇātmajasyātha manaḥ pradadhre 08,062.059a tataḥ kirīṭī raṇamūrdhni kopāt; kṛtvā triśākhāṃ bhrukuṭiṃ lalāṭe 08,062.059b@035_0001 mumoca tūrṇaṃ viśikhān mahātmā 08,062.059b@035_0002 vadhe dhṛtaḥ karṇasutasya saṃkhye 08,062.059b@035_0003 āraktanetro 'ntakaśatruhantā 08,062.059b@035_0004 uvāca karṇaṃ bhṛśam utsmayaṃs tadā 08,062.059b@035_0005 duryodhanaṃ drauṇimukhāṃś ca sarvān 08,062.059b@035_0006 ahaṃ raṇe vṛṣasenaṃ tam ugram 08,062.059b@035_0007 saṃpaśyataḥ karṇa tavādya saṃkhye 08,062.059b@035_0008 nayāmi lokaṃ niśitaiḥ pṛṣatkaiḥ 08,062.059b@035_0009 yamasya yāvad dhi janā vadanti 08,062.059b@035_0010 bhavadbhiḥ sarvair mama sūnur hato 'sau 08,062.059b@035_0011 eko ratho madvihīnas tarasvī 08,062.059b@035_0012 ahaṃ haniṣye bhavatāṃ samakṣam 08,062.059b@035_0013 saṃrakṣyatāṃ rathasaṃsthāḥ suto 'yam 08,062.059b@035_0014 ahaṃ haniṣye vṛṣasenam enam 08,062.059b@035_0015 paścād vadhiṣye tvām api saṃpramūḍham 08,062.059b@035_0016 ahaṃ haniṣye 'rjuna ājimadhye 08,062.059b@035_0017 tam adya mūlaṃ kalahasya saṃkhye 08,062.059b@035_0018 duryodhanāpāśrayajātadarpam 08,062.059b@035_0019 tvām adya hantāsmi raṇe prasahya 08,062.059b@035_0020 asyaiva hantā yudhi bhīmasenaḥ 08,062.059b@035_0021 duryodhanasyādhamapūruṣasya 08,062.059b@035_0022 yasyānayād eṣa mahān kṣayo 'bhavat 08,062.059b@035_0023 sa evam uktvā vinimṛjya cāpaṃ 08,062.059b@035_0024 lakṣyaṃ hi kṛtvā vṛṣasenam ājau 08,062.059c mumoca bāṇān viśikhān mahātmā; vadhāya rājan sūtaputrasya saṃkhye 08,062.060a vivyādha cainaṃ daśabhiḥ pṛṣatkair; marmasv asaktaṃ prasabhaṃ kirīṭī 08,062.060c ciccheda cāsyeṣvasanaṃ bhujau ca; kṣuraiś caturbhiḥ śira eva cograiḥ 08,062.061a sa pārthabāṇābhihataḥ papāta; rathād vibāhur viśirā dharāyām 08,062.061c supuṣpitaḥ parṇadharo 'tikāyo; vāteritaḥ śāla ivādriśṛṅgāt 08,062.062a taṃ prekṣya bāṇābhihataṃ patantaṃ; rathāt sutaṃ sūtajaḥ kṣiprakārī 08,062.062c rathaṃ rathenāśu jagāma vegāt; kirīṭinaḥ putravadhābhitaptaḥ 08,062.062d@036_0000 saṃjayaḥ 08,062.062d@036_0001 tam āyāntam abhiprekṣya velodvṛttam ivārṇavam 08,062.062d@036_0002 garjantaṃ sumahākāyaṃ durnivāraṃ surair api 08,062.062d@036_0003 arjunaṃ prāha dāśārhaḥ prahasya puruṣarṣabhaḥ 08,062.062d@036_0004 ayaṃ sa ratha āyāti śvetāśvaḥ śalyasārathiḥ 08,062.062d@036_0005 yena te saha yoddhavyaṃ sthiro bhava dhanaṃjaya 08,062.062d@036_0006 paśya cainaṃ samāyuktaṃ rathaṃ karṇasya pāṇḍava 08,062.062d@036_0007 śvetavājisamāyuktaṃ yuktaṃ rādhāsutena ca 08,062.062d@036_0008 nānāpatākākalilaṃ kiṅkiṇījālamālinam 08,062.062d@036_0009 uhyamānam ivākāśe vimānaṃ pāṇḍurair hayaiḥ 08,062.062d@036_0010 dhvajaṃ ca paśya karṇasya nāgakakṣaṃ mahātmanaḥ 08,062.062d@036_0011 ākhaṇḍaladhanuḥprakhyam ullikhantam ivāmbaram 08,062.062d@036_0012 paśya karṇaṃ samāyāntaṃ dhārtarāṣṭrapriyaiṣiṇam 08,062.062d@036_0013 śaradhārā vimuñcantaṃ dhārāsāram ivāmbudam 08,062.062d@036_0014 eṣa madreśvaro rājā rathāgre paryavasthitaḥ 08,062.062d@036_0015 niyacchati hayān asya rādheyasyāmitaujasaḥ 08,062.062d@036_0016 śṛṇu dundubhinirghoṣaṃ śaṅkhaśabdaṃ ca dāruṇam 08,062.062d@036_0017 siṃhanādāṃś ca vividhāñ śṛṇu pāṇḍava sarvaśaḥ 08,062.062d@036_0018 antardhāya mahāśabdān karṇenāmitatejasā 08,062.062d@036_0019 dodhūyamānasya bhṛśaṃ dhanuṣaḥ śṛṇu nisvanam 08,062.062d@036_0020 ete dīryanti sagaṇāḥ pāñcālānāṃ mahārathāḥ 08,062.062d@036_0021 dṛṣṭvā kesariṇaṃ kruddhaṃ mṛgā iva mahāvane 08,062.062d@036_0022 sarvayatnena kaunteya hantum arhasi sūtajam 08,062.062d@036_0023 na hi karṇaśarān anyaḥ soḍhum utsahate 'nagha 08,062.062d@036_0024 sadevāsuragandharvāṃs trīṃl lokān sacarācarān 08,062.062d@036_0025 tvaṃ hi jetuṃ raṇe śaktas tathaiva viditaṃ mama 08,062.062d@036_0026 bhīmam ugraṃ mahādevaṃ tryakṣaṃ śarvaṃ kapardinam 08,062.062d@036_0027 na śaktā draṣṭum īśānaṃ kiṃ punar yodhituṃ prabhum 08,062.062d@036_0028 tvayā sākṣān mahādevaḥ sarvabhūtaśivaḥ śivaḥ 08,062.062d@036_0029 yuddhenārādhitaḥ sthāṇur devāś ca varadās tava 08,062.062d@036_0030 tasya pārtha prasādena devadevasya śūlinaḥ 08,062.062d@036_0031 jahi karṇaṃ mahābāho namuciṃ vṛtrahā yathā 08,062.062d@036_0032 arjuna uvāca 08,062.062d@036_0032 śreyas te 'stu sadā pārtha yuddhe jayam avāpnuhi 08,062.062d@036_0033 dhruva eva jayaḥ kṛṣṇa mama nāsty atra saṃśayaḥ 08,062.062d@036_0034 sarvalokagurur yas tvaṃ tuṣṭo 'si madhusūdana 08,062.062d@036_0035 codayāśvān hṛṣīkeśa rathaṃ mama mahāratha 08,062.062d@036_0036 nāhatvā samare śatruṃ nivartiṣyati phalgunaḥ 08,062.062d@036_0037 adya karṇaṃ hataṃ paśya maccharaiḥ śakalīkṛtam 08,062.062d@036_0038 māṃ vā drakṣyasi govinda karṇena nihataṃ śaraiḥ 08,062.062d@036_0039 upasthitam idaṃ ghoraṃ yuddhaṃ trailokyamohanam 08,062.062d@036_0040 yaj janāḥ kathayiṣyanti yāvad bhūmir dhariṣyati 08,062.062d@036_0041 evaṃ bruvaṃs tadā pārthaḥ kṛṣṇam akliṣṭakāriṇam 08,062.062d@036_0042 pratyudyayau rathenāśu gajaṃ pratigajo yathā 08,062.062d@036_0043 punaś cāha mahātejāḥ pārthaḥ kṛṣṇam ariṃdamam 08,062.062d@036_0044 codayāśvān hṛṣīkeśa kālo 'yam ativartate 08,062.062d@036_0045 evam uktas tadā tena pāṇḍavena mahātmanā 08,062.062d@036_0046 jayena saṃpūjya sa pāṇḍavaṃ tadā 08,062.062d@036_0047 pracodayām āsa hayān manojavān 08,062.062d@036_0048 sa pāṇḍuputrasya ratho manojavaḥ 08,062.062d@036_0049 kṣaṇena karṇasya rathāgrato 'bhavat 08,062.062d*0974_01 tataḥ samakṣaṃ svasutaṃ vilokya 08,062.062d*0974_02 karṇo hataṃ śvetahayena saṃkhye 08,062.062d*0974_03 saṃrambham āgamya paraṃ mahātmā 08,062.062d*0974_04 kṛṣṇārjunau sahasaivābhyadhāvat 08,062.062d*0975_01 śiraḥ karau caiva dhanuś ca pārtha 08,062.062d*0975_02 ekeṣuṇā vṛṣasenasya saṃkhye 08,062.062d*0975_03 ciccheda pārtho hy aṅgarājasya sainyaṃ 08,062.062d*0975_04 kopāgninā caturaṅgaṃ dadāha 08,063.001 saṃjaya uvāca 08,063.001a vṛṣasenaṃ hataṃ dṛṣṭvā śokāmarṣasamanvitaḥ 08,063.001c muktvā śokodbhavaṃ vāri netrābhyāṃ sahasā vṛṣaḥ 08,063.002a rathena karṇas tejasvī jagāmābhimukho ripūn 08,063.002c yuddhāyāmarṣatāmrākṣaḥ samāhūya dhanaṃjayam 08,063.003a tau rathau sūryasaṃkāśau vaiyāghraparivāraṇau 08,063.003c sametau dadṛśus tatra dvāv ivārkau samāgatau 08,063.004a śvetāśvau puruṣādityāv āsthitāv arimardanau 08,063.004b*0976_01 rathau caturbhir jaladair bhagamitrāv ivāmbare 08,063.004c śuśubhāte mahātmānau candrādityau yathā divi 08,063.005a tau dṛṣṭvā vismayaṃ jagmuḥ sarvabhūtāni māriṣa 08,063.005c trailokyavijaye yattāv indravairocanāv iva 08,063.006a rathajyātalanirhrādair bāṇaśaṅkharavair api 08,063.006c tau rathāv abhidhāvantau samālokya mahīkṣitām 08,063.007a dhvajau ca dṛṣṭvā saṃsaktau vismayaḥ samapadyata 08,063.007c hastikakṣyāṃ ca karṇasya vānaraṃ ca kirīṭinaḥ 08,063.008a tau rathau saṃprasaktau ca dṛṣṭvā bhārata pārthivāḥ 08,063.008c siṃhanādaravāṃś cakruḥ sādhuvādāṃś ca puṣkalān 08,063.009a śrutvā tu dvairathaṃ tābhyāṃ tatra yodhāḥ samantataḥ 08,063.009c cakrur bāhuvalaṃ caiva tathā celavalaṃ mahat 08,063.010a ājagmuḥ kuravas tatra vāditrānugatās tadā 08,063.010c karṇaṃ praharṣayantaś ca śaṅkhān dadhmuś ca puṣkalān 08,063.010d*0977_01 rādheyam abhito dadhmuḥ śaṅkhāñ śatasahasraśaḥ 08,063.011a tathaiva pāṇḍavāḥ sarve harṣayanto dhanaṃjayam 08,063.011c tūryaśaṅkhaninādena diśaḥ sarvā vyanādayan 08,063.012a kṣveḍitāsphoṭitotkruṣṭais tumulaṃ sarvato 'bhavat 08,063.012c bāhughoṣāś ca vīrāṇāṃ karṇārjunasamāgame 08,063.013a tau dṛṣṭvā puruṣavyāghrau rathasthau rathināṃ varau 08,063.013c pragṛhītamahācāpau śaraśaktigadāyudhau 08,063.014a varmiṇau baddhanistriṃśau śvetāśvau śaṅkhaśobhinau 08,063.014b*0978_01 kṛṣṇaśalyarathopetau tulyarūpau mahārathau 08,063.014b*0978_02 siṃhaskandhau siṃhabhujau raktākṣau hemamālinau 08,063.014b*0978_03 cāpavidyuddhvajopetau śastrasaṃpattiśobhinau 08,063.014b*0978_04 camaravyajanopetau śvetacchattrābhiśobhinau 08,063.014c tūṇīravarasaṃpannau dvāv api sma sudarśanau 08,063.015a raktacandanadigdhāṅgau samadau vṛṣabhāv iva 08,063.015b*0979_01 siṃhaskandhapratīkāśau vyūḍhoraskau mahābalau 08,063.015b*0979_02 anyonyaspardhinau rājann anyonyasya vadhaiṣiṇau 08,063.015b*0979_03 anyonyam abhidhāvantau goṣṭheṣv iva maharṣabhau 08,063.015b*0979_04 prabhinnāv iva mātaṅgau saṃrabdhāv iva cācalau 08,063.015c āśīviṣasamaprakhyau yamakālāntakopamau 08,063.016a indravṛtrāv iva kruddhau sūryācandramasaprabhau 08,063.016c mahāgrahāv iva krūrau yugānte samupasthitau 08,063.017a devagarbhau devasamau devatulyau ca rūpataḥ 08,063.017b*0980_01 yadṛcchayā sameyātāṃ sūryācandramasāv iva 08,063.017b*0980_02 balinau samare dṛptau nānāśastradharau yudhi 08,063.017b*0981_01 tau dṛṣṭvā puruṣavyāghrau śārdūlāv iva vegitau 08,063.017b*0981_02 babhūva paramo harṣas tāvakānāṃ viśāṃ pate 08,063.017b*0981_03 saṃśayaḥ sarvabhūtānāṃ vijaye samapadyata 08,063.017c sametau puruṣavyāghrau prekṣya karṇadhanaṃjayau 08,063.018a ubhau varāyudhadharāv ubhau raṇakṛtaśramau 08,063.018b*0982_01 ubhāv astrabhṛtāṃ śreṣṭhāv ubhau siṃhaparākramau 08,063.018c ubhau ca bāhuśabdena nādayantau nabhastalam 08,063.019a ubhau viśrutakarmāṇau pauruṣeṇa balena ca 08,063.019c ubhau ca sadṛśau yuddhe śambarāmararājayoḥ 08,063.020a kārtavīryasamau yuddhe tathā dāśaratheḥ samau 08,063.020c viṣṇuvīryasamau vīrye tathā bhavasamau yudhi 08,063.021a ubhau śvetahayau rājan rathapravaravāhinau 08,063.021c sārathī pravarau caiva tayor āstāṃ mahābalau 08,063.022a tau tu dṛṣṭvā mahārāja rājamānau mahārathau 08,063.022c siddhacāraṇasaṃghānāṃ vismayaḥ samapadyata 08,063.023a dhārtarāṣṭrās tataḥ karṇaṃ sabalā bharatarṣabha 08,063.023c parivavrur mahātmānaṃ kṣipram āhavaśobhinam 08,063.024a tathaiva pāṇḍavā hṛṣṭā dhṛṣṭadyumnapurogamāḥ 08,063.024b*0983_01 yamau ca cekitānaś ca prahṛṣṭāś ca prabhadrakāḥ 08,063.024b*0983_02 nānādeśyāś ca ye śūrāḥ śiṣṭā yuddhābhinandinaḥ 08,063.024b*0983_03 te sarve sahitā hṛṣṭāḥ parivavrur dhanaṃjayam 08,063.024b*0983_04 rirakṣiṣantaḥ śatrughnāḥ patyaśvarathakuñjaraiḥ 08,063.024b*0983_05 dhanaṃjayasya vijaye dhṛtāḥ karṇavadhe 'pi ca 08,063.024b*0983_06 tathaiva tāvakāḥ sarve yattāḥ senāprahāriṇaḥ 08,063.024b*0983_07 duryodhanamukhā rājan karṇaṃ jugupur āhave 08,063.024c parivavrur mahātmānaṃ pārtham apratimaṃ yudhi 08,063.025a tāvakānāṃ raṇe karṇo glaha āsīd viśāṃ pate 08,063.025c tathaiva pāṇḍaveyānāṃ glahaḥ pārtho 'bhavad yudhi 08,063.026a ta eva sabhyās tatrāsan prekṣakāś cābhavan sma te 08,063.026c tatraiṣāṃ glahamānānāṃ dhruvau jayaparājayau 08,063.027a tābhyāṃ dyūtaṃ samāyattaṃ vijayāyetarāya vā 08,063.027c asmākaṃ paṇḍavānāṃ ca sthitānāṃ raṇamūrdhani 08,063.028a tau tu sthitau mahārāja samare yuddhaśālinau 08,063.028c anyonyaṃ pratisaṃrabdhāv anyonyasya jayaiṣiṇau 08,063.029a tāv ubhau prajihīrṣetām indravṛtrāv ivābhitaḥ 08,063.029c bhīmarūpadharāv āstāṃ mahādhūmāv iva grahau 08,063.030a tato 'ntarikṣe sākṣepā vivādā bharatarṣabha 08,063.030c mitho bhedāś ca bhūtānām āsan karṇārjunāntare 08,063.030e vyāśrayanta diśo bhinnāḥ sarvalokāś ca māriṣa 08,063.031a devadānavagandharvāḥ piśācoragarākṣasāḥ 08,063.031c pratipakṣagrahaṃ cakruḥ karṇārjunasamāgame 08,063.032a dyaur āsīt karṇato vyagrā sanakṣatrā viśāṃ pate 08,063.032c bhūmir viśālā pārthasya mātā putrasya bhārata 08,063.033a saritaḥ sāgarāś caiva girayaś ca narottama 08,063.033c vṛkṣāś cauṣadhayas tatra vyāśrayanta kirīṭinam 08,063.034a asurā yātudhānāś ca guhyakāś ca paraṃtapa 08,063.034c karṇataḥ samapadyanta khecarāṇi vayāṃsi ca 08,063.034c*0984_01 **** **** hṛṣṭarūpāḥ samantataḥ 08,063.034c*0984_02 munayaś cāraṇāḥ siddhāḥ 08,063.035a ratnāni nidhayaḥ sarve vedāś cākhyānapañcamāḥ 08,063.035c sopavedopaniṣadaḥ sarahasyāḥ sasaṃgrahāḥ 08,063.036a vāsukiś citrasenaś ca takṣakaś copatakṣakaḥ 08,063.036c parvatāś ca tathā sarve kādraveyāś ca sānvayāḥ 08,063.036e viṣavanto mahāroṣā nāgāś cārjunato 'bhavan 08,063.037a airāvatāḥ saurabheyā vaiśāleyāś ca bhoginaḥ 08,063.037c ete 'bhavann arjunataḥ kṣudrasarpās tu karṇataḥ 08,063.038a īhāmṛgā vyāḍamṛgā maṅgalyāś ca mṛgadvijāḥ 08,063.038b*0985_01 maṅgaḷyāḥ paśavaś caiva siṃhavyāghrās tathaiva ca 08,063.038c pārthasya vijayaṃ rājan sarva evābhisaṃśritāḥ 08,063.039a vasavo marutaḥ sādhyā rudrā viśve 'śvinau tathā 08,063.039b*0986_01 arjunasya jaye cāstām aśvināv api sapriyau 08,063.039c agnir indraś ca somaś ca pavanaś ca diśo daśa 08,063.039d*0987_01 karṇataḥ samapadyanta śvasṛgālavayāṃsi ca 08,063.039d*0987_02 mṛgāś ca paśavaś caiva siṃhavyāghrās tathaiva ca 08,063.039d*0987_03 vasavaś ca mahendreṇa marutaś ca sahāgninā 08,063.039d*0988_01 agni(gnī ?) rudraś ca somaś ca yamo vaiśravaṇas tadā 08,063.039e dhanaṃjayam upājagmur ādityāḥ karṇato 'bhavan 08,063.039f*0989_01 viśaḥ śūdrāś ca sūtāś ca varṇasaṃkarajāś ca ye 08,063.039f*0989_02 sarvasattveṣu te rājan rādheyam abhajaṃs tadā 08,063.040a devās tu pitṛbhiḥ sārdhaṃ sagaṇārjunato 'bhavan 08,063.040c yamo vaiśravaṇaś caiva varuṇaś ca yato 'rjunaḥ 08,063.040d*0990_01 brahma kṣatraṃ ca yajñāś ca dakṣiṇāś cārjunaṃ śritāḥ 08,063.040d*0990_02 asurā yātudhānāś ca kravyādāś ca mṛgāṇḍajāḥ 08,063.040d*0990_03 rākṣasāḥ saha yādobhiḥ śvasṛgālāś ca karṇataḥ 08,063.041a devabrahmanṛparṣīṇāṃ gaṇāḥ pāṇḍavato 'bhavan 08,063.041b*0991_01 devarṣibrahmarṣigaṇāḥ sarve ca khacarāś ca ye 08,063.041c tumburupramukhā rājan gandharvāś ca yato 'rjunaḥ 08,063.042a prāveyāḥ saha mauneyair gandharvāpsarasāṃ gaṇāḥ 08,063.042b@037_0001 sahāpsarobhiḥ śubhrābhir devadūtāś ca guhyakāḥ 08,063.042b@037_0002 kirīṭinaṃ saṃśritāḥ sma puṇyagandhā manoramāḥ 08,063.042b@037_0003 amanojñāś ca ye gandhās te sarve karṇam āśritāḥ 08,063.042b@037_0004 viparītāny aniṣṭāni bhavanti vinaśiṣyatām 08,063.042b@037_0005 yāny antakāle puruṣaṃ viparītam upadrutam 08,063.042b@037_0006 praviśanti naraṃ kṣipraṃ mṛtyukāle 'bhyupāgate 08,063.042b@037_0007 te bhāvāḥ sahitāḥ karṇaṃ praviṣṭāḥ sūtanandanam 08,063.042b@037_0008 ojas tejaś ca siddhiś ca praharṣaḥ satyavikramau 08,063.042b@037_0009 manastuṣṭir jayaś cāpi tathānando nṛpottama 08,063.042b@037_0010 īdṛśāś ca naravyāghra tasmin saṃgrāmasāgare 08,063.042b@037_0011 nimittāni ca śubhrāṇi viviśur jiṣṇum āhave 08,063.042b@037_0012 ṛṣayo brāhmaṇaiḥ sārdham abhajanta kirīṭinam 08,063.042b@037_0013 tato devagaṇaiḥ sārdhaṃ siddhāś ca saha cāraṇaiḥ 08,063.042b@037_0014 dvidhā bhūtā mahārāja vyāśrayanta narottamau 08,063.042b@037_0015 vimānāni vicitrāṇi guṇavanti ca sarvataḥ 08,063.042b@037_0016 samāruhya samājagmur dvairathaṃ karṇapārthayoḥ 08,063.042b@037_0017 didṛkṣavaḥ samājagmuḥ karṇārjunasamāgamam 08,063.042b@037_0018 antarikṣe mahārāja devagandharvarākṣasāḥ 08,063.042b@037_0019 evaṃ sarveṣu bhūteṣu dvidhābhūteṣu bhārata 08,063.042b@037_0020 āśaṃsamāneṣu jayaṃ rādheyasyārjunasya ca 08,063.042b@037_0021 vimānāyutasaṃbādham ākāśam abhavat tadā 08,063.042c īhāmṛgavyāḍamṛgair dvipāś ca rathapattibhiḥ 08,063.043a uhyamānās tathā meghair vāyunā ca manīṣiṇaḥ 08,063.043c didṛkṣavaḥ samājagmuḥ karṇārjunasamāgamam 08,063.044a devadānavagandharvā nāgā yakṣāḥ patatriṇaḥ 08,063.044c maharṣayo vedavidaḥ pitaraś ca svadhābhujaḥ 08,063.045a tapo vidyās tathauṣadhyo nānārūpāmbaratviṣaḥ 08,063.045c antarikṣe mahārāja vinadanto 'vatasthire 08,063.046a brahmā brahmarṣibhiḥ sārdhaṃ prajāpatibhir eva ca 08,063.046c bhavenāvasthito yānaṃ divyaṃ taṃ deśam abhyayāt 08,063.046d*0992_01 sametau tau mahātmānau dṛṣṭvā karṇadhanaṃjayau 08,063.046d*0992_02 arjuno jayatāṃ karṇam iti śakro 'bravīt svayam 08,063.046d*0992_03 jayatām arjunaṃ karṇa iti sūryo 'bhyabhāṣata 08,063.046d*0992_04 hatvārjunaṃ mama sutaḥ karṇo jayatu saṃyuge 08,063.046d*0992_05 hatvā karṇaṃ jayatv adya mama putro dhanaṃjayaḥ 08,063.046d*0992_06 iti sūryasya caivāsīd vivādo vāsavasya ca 08,063.046d*0992_07 pakṣasaṃsthitayos tatra tayoḥ puruṣasiṃhayoḥ 08,063.046d*0992_08 dvaipakṣam āsīd devānām asurāṇāṃ tathaiva ca 08,063.046d*0992_09 sametau tau mahātmānau dṛṣṭvā karṇadhanaṃjayau 08,063.046d*0992_10 akampanta trayo lokāḥ sahadevarṣicāraṇāḥ 08,063.046d*0992_11 sarve devagaṇāś caiva sarvabhūtāni yāni ca 08,063.046d*0992_12 yataḥ pārthas tato devā yataḥ karṇas tato 'surāḥ 08,063.046d*0992_13 rathayūthapayoḥ pakṣau kurupāṇḍavavīrayoḥ 08,063.046d*0993_01 tataḥ prajāpatis tūrṇam ājagāma mahīpate 08,063.046d*0993_02 dvairathaṃ yudhi taṃ draṣṭuṃ karṇapāṇḍavayos tadā 08,063.046d*0993_03 vijitya karṇaḥ svid imāṃ vasuṃdharām 08,063.046d*0993_04 athārjunaḥ svit pratipadyate 'khilām 08,063.046d*0993_05 itīśvarasyāpi babhūva saṃśayaḥ 08,063.046d*0993_06 saṃjayaḥ 08,063.046d*0993_06 prajāpateḥ prekṣya tayor mahad balam 08,063.046d*0993_07 prajāpatis tu taṃ dṛṣṭvā devabhāgaṃ samāgatam 08,063.046d*0993_08 abravīt tu tato rājan paśyato vai svayaṃbhuvaḥ 08,063.046d*0993_09 ubhāv atirathau śūrāv ubhau dṛḍhaparākramau 08,063.046d*0993_10 ubhau sadṛśakarmāṇau vajricakrāyudhopamau 08,063.046d*0993_11 aho bata mahad yuddhaṃ karṇārjunasamāgame 08,063.046d*0993_12 bhaviṣyati mahāghoraṃ vṛtravāsavayor iva 08,063.047a dṛṣṭvā prajāpatiṃ devāḥ svayaṃbhuvam upāgaman 08,063.047b*0994_01 ko 'nayor vijayī deva kurupāṇḍavayodhayoḥ 08,063.047c samo 'stu deva vijaya etayor narasiṃhayoḥ 08,063.048a tad upaśrutya maghavā praṇipatya pitāmaham 08,063.048c karṇārjunavināśena mā naśyatv akhilaṃ jagat 08,063.048d*0995_01 svayaṃbho brūhi nas tathyam etayor vijayaṃ prabho 08,063.049a svayaṃbho brūhi tad vākyaṃ samo 'stu vijayo 'nayoḥ 08,063.049b*0996_01 vyajñāpayata deveśam idaṃ matimatāṃ varaḥ 08,063.049b*0996_02 pūrvaṃ bhagavatā proktaṃ kṛṣṇayor vijayo dhruvaḥ 08,063.049b*0997_01 evam uktas tu bhagavāñ jaye tābhyām aniścite 08,063.049b*0997_02 ity abravīn mahārāja mahān brahmā prajāpatiḥ 08,063.049b*0997_03 dvāv apy etau hi kṛtinau dvāv apy atibalotkaṭau 08,063.049b*0997_04 bhaviṣyaty anayor yuddhaṃ trailokyasya bhayāvaham 08,063.049b*0997_05 tataḥ prajāpatiṃ tatra sahasrākṣo 'bhyacodayat 08,063.049c tat tathāstu namas te 'stu prasīda bhagavan mama 08,063.050a brahmeśānāv atho vākyam ūcatus tridaśeśvaram 08,063.050c vijayo dhruva evāstu vijayasya mahātmanaḥ 08,063.050d*0998_01 khāṇḍave yena hutabhuktoṣitaḥ savyasācinā 08,063.050d*0998_02 svargaṃ ca samanuprāpya sāhāyyaṃ śakra te kṛtam 08,063.050d*0998_03 karṇaś ca dānavaḥ pakṣa ataḥ kāryaḥ parājayaḥ 08,063.050d*0998_04 evaṃ kṛte bhavet kāryaṃ devānām eva niścitam 08,063.050d*0998_05 ātmakāryaṃ ca sarveṣāṃ garīyas tridaśeśvara 08,063.050d*0998_06 mahātmā phalgunaś cāpi satyadharmarataḥ sadā 08,063.050d*0998_07 vijayas tasya niyataṃ jāyate nātra saṃśayaḥ 08,063.050d*0998_08 toṣito bhagavān yena mahātmā vṛṣabhadhvajaḥ 08,063.050d*0998_09 kathaṃ vā tasya na jayo jāyate śatalocana 08,063.050d*0999_01 yasya cakre svayaṃ viṣṇuḥ sārathyaṃ jagataḥ prabhuḥ 08,063.051a manasvī balavāñ śūraḥ kṛtāstraś ca tapodhanaḥ 08,063.051c bibharti ca mahātejā dhanurvedam aśeṣataḥ 08,063.051d*1000_01 pārthaḥ sarvaguṇopeto devakāryam idaṃ yataḥ 08,063.051d*1000_02 kliśyante pāṇḍavā nityaṃ vanavāsādibhir bhṛśam 08,063.051d*1000_03 saṃpannas tapasā caiva paryāptaḥ puruṣarṣabhaḥ 08,063.052a atikramec ca māhātmyād diṣṭam etasya paryayāt 08,063.052c atikrānte ca lokānām abhāvo niyato bhavet 08,063.053a na vidyate vyavasthānaṃ kṛṣṇayoḥ kruddhayoḥ kva cit 08,063.053c sraṣṭārau hy asataś cobhau sataś ca puruṣarṣabhau 08,063.054a naranārāyaṇāv etau purāṇāv ṛṣisattamau 08,063.054c aniyattau niyantārāv abhītau sma paraṃtapau 08,063.054d*1001_01 naitayos tu samaḥ kaś cid divi vā mānuṣeṣu vā 08,063.054d*1001_02 anugamya trayo lokāḥ saha devarṣicāraṇaiḥ 08,063.054d*1001_03 sarvadevagaṇāś cāpi sarvabhūtāni yāni ca 08,063.054d*1001_04 anayos tu prabhāvena vartate nikhilaṃ jagat 08,063.055a karṇo lokān ayaṃ mukhyān prāpnotu puruṣarṣabhaḥ 08,063.055c vīro vaikartanaḥ śūro vijayas tv astu kṛṣṇayoḥ 08,063.056a vasūnāṃ ca salokatvaṃ marutāṃ vā samāpnuyāt 08,063.056c sahito droṇabhīṣmābhyāṃ nākaloke mahīyatām 08,063.056d*1002_01 kleśito hi vane pārtho dīrghakālaṃ pitāmaha 08,063.056d*1002_02 tasmād eṣa jayed yuddhe tapasābhyadhiko 'rjunaḥ 08,063.056d*1002_03 pūrvaṃ bhagavatā proktaḥ kṛṣṇayor vijayo dhruvaḥ 08,063.056d*1002_04 tat tathāstu namaste 'stu prabho brūhi pitāmaha 08,063.056d*1002_05 tat sahasrākṣavacanaṃ niśamya bhagavān prabhuḥ 08,063.056d*1002_06 novāca taj jayaṃ tulyaṃ tayoḥ karṇakirīṭinoḥ 08,063.056d*1002_07 tasmād āśāṃ gataḥ śakras tūṣṇīṃbhūte pitāmahe 08,063.056d*1002_08 vijayaṃ pāṇḍaveyasya vadhaṃ karṇasya cāhave 08,063.057a ity ukto devadevābhyāṃ sahasrākṣo 'bravīd vacaḥ 08,063.057c āmantrya sarvabhūtāni brahmeśānānuśāsanāt 08,063.058a śrutaṃ bhavadbhir yat proktaṃ bhagavadbhyāṃ jagaddhitam 08,063.058c tat tathā nānyathā tad dhi tiṣṭhadhvaṃ gatamanyavaḥ 08,063.059a iti śrutvendravacanaṃ sarvabhūtāni māriṣa 08,063.059c vismitāny abhavan rājan pūjayāṃ cakrire ca tat 08,063.059d*1003_01 nocus tadā jayaṃ tulyaṃ tayoḥ puruṣasiṃhayoḥ 08,063.060a vyasṛjaṃś ca sugandhīni nānārūpāṇi khāt tathā 08,063.060c puṣpavarṣāṇi vibudhā devatūryāṇy avādayan 08,063.061a didṛkṣavaś cāpratimaṃ dvairathaṃ narasiṃhayoḥ 08,063.061c devadānavagandharvāḥ sarva evāvatasthire 08,063.061d*1004_01 vismayotphullanayanā nānyā bubudhire kriyāḥ 08,063.061e rathau ca tau śvetahayau yuktaketū mahāsvanau 08,063.061f*1005_01 yau tau karṇārjunau rājan prahṛṣṭāv abhyatiṣṭhatām 08,063.062a samāgatā lokavīrāḥ śaṅkhān dadhmuḥ pṛthak pṛthak 08,063.062c vāsudevārjunau vīrau karṇaśalyau ca bhārata 08,063.063a tad bhīrusaṃtrāsakaraṃ yuddhaṃ samabhavat tadā 08,063.063c anyonyaspardhinor vīrye śakraśambarayor iva 08,063.064a tayor dhvajau vītamālau śuśubhāte rathasthitau 08,063.064b*1006_01 rāhuketū yathākāśe uditau jagataḥ kṣaye 08,063.064c pṛthagrūpau samārchantau krodhaṃ yuddhe parasparam 08,063.065a karṇasyāśīviṣanibhā ratnasāravatī dṛḍhā 08,063.065c puraṃdaradhanuḥprakhyā hastikakṣyā vyarājata 08,063.066a kapiśreṣṭhas tu pārthasya vyāditāsyo bhayaṃkaraḥ 08,063.066c bhīṣayann eva daṃṣṭrābhir durnirīkṣyo ravir yathā 08,063.067a yuddhābhilāṣuko bhūtvā dhvajo gāṇḍīvadhanvanaḥ 08,063.067c karṇadhvajam upātiṣṭhat so 'vadīd abhinardayan 08,063.068a utpatya ca mahāvegaḥ kakṣyām abhyahanat kapiḥ 08,063.068c nakhaiś ca daśanaiś caiva garuḍaḥ pannagaṃ yathā 08,063.069a sukiṅkiṇīkābharaṇā kālapāśopamāyasī 08,063.069c abhyadravat susaṃkruddhā nāgakakṣyā mahākapim 08,063.070a ubhayor uttame yuddhe dvairathe dyūta āhṛte 08,063.070c prakurvāte dhvajau yuddhaṃ pratyaheṣan hayān hayāḥ 08,063.070d*1007_01 hayā hayān abhyaheṣan spardhamānāḥ parasparam 08,063.071a avidhyat puṇḍarīkākṣaḥ śalyaṃ nayanasāyakaiḥ 08,063.071c sa cāpi puṇḍarīkākṣaṃ tathaivābhisamaikṣata 08,063.072a tatrājayad vāsudevaḥ śalyaṃ nayanasāyakaiḥ 08,063.072c karṇaṃ cāpy ajayad dṛṣṭyā kuntīputro dhanaṃjayaḥ 08,063.073a athābravīt sūtaputraḥ śalyam ābhāṣya sasmitam 08,063.073b*1008_01 uvāca praṇayād rājan sāmapūrvam idaṃ vacaḥ 08,063.073c yadi pārtho raṇe hanyād adya mām iha karhi cit 08,063.073e kim uttaraṃ tadā te syāt sakhe satyaṃ bravīhi me 08,063.074 śalya uvāca 08,063.074*1009_01 hate tvayi hy ahaṃ hanyām ubhau kṛṣṇadhanaṃjayau 08,063.074a yadi karṇa raṇe hanyād adya tvāṃ śvetavāhanaḥ 08,063.074c ubhāv ekarathenāhaṃ hanyāṃ mādhavapāṇḍavau 08,063.075 saṃjaya uvāca 08,063.075a evam eva tu goviṃdam arjunaḥ pratyabhāṣata 08,063.075c taṃ prahasyābravīt kṛṣṇaḥ pārthaṃ param idaṃ vacaḥ 08,063.076a pated divākaraḥ sthānāc chīryetānekadhā kṣitiḥ 08,063.076c śaityam agnir iyān na tvā karṇo hanyād dhanaṃjayam 08,063.077a yadi tv evaṃ kathaṃ cit syāl lokaparyasanaṃ yathā 08,063.077c hanyāṃ karṇaṃ tathā śalyaṃ bāhubhyām eva saṃyuge 08,063.078a iti kṛṣṇavacaḥ śrutvā prahasan kapiketanaḥ 08,063.078c arjunaḥ pratyuvācedaṃ kṛṣṇam akliṣṭakāriṇam 08,063.078e mamāpy etāv aparyāptau karṇaśalyau janārdana 08,063.079a sapatākādhvajaṃ karṇaṃ saśalyarathavājinam 08,063.079c sacchatrakavacaṃ caiva saśaktiśarakārmukam 08,063.080a draṣṭāsy adya śaraiḥ karṇaṃ raṇe kṛttam anekadhā 08,063.080c adyainaṃ sarathaṃ sāśvaṃ saśaktikavacāyudham 08,063.080d*1010_01 saṃcūrṇitam ivāmarde pādapaṃ paśya dantinā 08,063.080d*1010_02 adya rādheyabhāryāṇāṃ vaidhavyaṃ samupasthitam 08,063.080d*1010_03 dhruvaṃ svapneṣv aniṣṭāni tābhir dṛṣṭāni mādhava 08,063.080d*1010_04 dhruvam adyaiva draṣṭāsi vidhavāḥ karṇayoṣitaḥ 08,063.080e na hi me śāmyate vairaṃ kṛṣṇāṃ yat prāhasat purā 08,063.080f*1011_01 kṛṣṇāṃ sabhāgatāṃ dṛṣṭvā mūḍhenādīrghadarśinā 08,063.080f*1011_02 asmāṃs tathāvahasatā kṣipatā ca punaḥ punaḥ 08,063.081a adya draṣṭāsi govinda karṇam unmathitaṃ mayā 08,063.081c vāraṇeneva mattena puṣpitaṃ jagatīruham 08,063.082a adya tā madhurā vācaḥ śrotāsi madhusūdana 08,063.082b*1012_01 diṣṭyā jayasi vārṣṇeya iti karṇe nipātite 08,063.082c adyābhimanyujananīm anṛṇaḥ sāntvayiṣyasi 08,063.082e kuntīṃ pitṛṣvasāraṃ ca saṃprahṛṣṭo janārdana 08,063.083a adya bāṣpamukhīṃ kṛṣṇāṃ sāntvayiṣyasi mādhava 08,063.083c vāgbhiś cāmṛtakalpābhir dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram 08,064.001 saṃjaya uvāca 08,064.001a tad devanāgāsurasiddhasaṃghair; gandharvayakṣāpsarasāṃ ca saṃghaiḥ 08,064.001c brahmarṣirājarṣisuparṇajuṣṭaṃ; babhau viyad vismayanīyarūpam 08,064.002a nānadyamānaṃ ninadair manojñair; vāditragītastutibhiś ca nṛttaiḥ 08,064.002c sarve 'ntarikṣe dadṛśur manuṣyāḥ; khasthāṃś ca tān vismayanīyarūpān 08,064.003a tataḥ prahṛṣṭāḥ kurupāṇḍuyodhā; vāditrapatrāyudhasiṃhanādaiḥ 08,064.003c ninādayanto vasudhāṃ diśaś ca; svanena sarve dviṣato nijaghnuḥ 08,064.004a nānāśvamātaṅgarathāyutākulaṃ; varāsiśaktyṛṣṭinipātaduḥsaham 08,064.004c abhīrujuṣṭaṃ hatadehasaṃkulaṃ; raṇājiraṃ lohitaraktam ābabhau 08,064.004d*1013_01 babhūva yuddhaṃ kurupāṇḍavānāṃ 08,064.004d*1013_02 yathā surāṇām asuraiḥ sahābhavat 08,064.005a tathā pravṛtte 'strabhṛtāṃ parābhave; dhanaṃjayaś cādhirathiś ca sāyakaiḥ 08,064.005c diśaś ca sainyaṃ ca śitair ajihmagaiḥ; parasparaṃ prorṇuvatuḥ sma daṃśitau 08,064.006a tatas tvadīyāś ca pare ca sāyakaiḥ; kṛte 'ndhakāre vividur na kiṃ cana 08,064.006c bhayāt tu tāv eva rathau samāśrayaṃs; tamonudau khe prasṛtā ivāṃśavaḥ 08,064.007a tato 'stram astreṇa parasparasya tau; vidhūya vātāv iva pūrvapaścimau 08,064.007c ghanāndhakāre vitate tamonudau; yathoditau tadvad atīva rejatuḥ 08,064.008a na cābhimantavyam iti pracoditāḥ; pare tvadīyāś ca tadāvatasthire 08,064.008c mahārathau tau parivārya sarvataḥ; surāsurā vāsavaśambarāv iva 08,064.009a mṛdaṅgabherīpaṇavānakasvanair; ninādite bhārata śaṅkhanisvanaiḥ 08,064.009c sasiṃhanādau babhatur narottamau; śaśāṅkasūryāv iva meghasaṃplave 08,064.009d*1014_01 virejatus tau puruṣarṣabhau tadā 08,064.010a mahādhanurmaṇḍalamadhyagāv ubhau; suvarcasau bāṇasahasraraśminau 08,064.010c didhakṣamāṇau sacarācaraṃ jagad; yugāstasūryāv iva duḥsahau raṇe 08,064.011a ubhāv ajeyāv ahitāntakāv ubhau; jighāṃsatus tau kṛtinau parasparam 08,064.011c mahāhave vīravarau samīyatur; yathendrajambhāv iva karṇapāṇḍavau 08,064.012a tato mahāstrāṇi mahādhanurdharau; vimuñcamānāv iṣubhir bhayānakaiḥ 08,064.012c narāśvanāgān amitau nijaghnatuḥ; parasparaṃ jaghnatur uttameṣubhiḥ 08,064.013a tato visasruḥ punar arditāḥ śarair; narottamābhyāṃ kurupāṇḍavāśrayāḥ 08,064.013c sanāgapattyaśvarathā diśo gatās; tathā yathā siṃhabhayād vanaukasaḥ 08,064.014a tatas tu duryodhanabhojasaubalāḥ; kṛpaś ca śāradvatasūnunā saha 08,064.014c mahārathāḥ pañca dhanaṃjayācyutau; śaraiḥ śarīrāntakarair atāḍayan 08,064.015a dhanūṃṣi teṣām iṣudhīn hayān dhvajān; rathāṃś ca sūtāṃś ca dhanaṃjayaḥ śaraiḥ 08,064.015c samaṃ ca ciccheda parābhinac ca tāñ; śarottamair dvādaśabhiś ca sūtajam 08,064.015d*1015_01 te pañca vīrāḥ satataṃ hatā[yā]rathāḥ 08,064.015d*1015_02 nikṛttadehārjunabāṇavegaiḥ 08,064.015d*1015_03 pradudruvus tatra padātayo bhṛśaṃ 08,064.015d*1015_04 ruruha[hū] rathānyeṣu punar yayuś ca tam 08,064.016a athābhyadhāvaṃs tvaritāḥ śataṃ rathāḥ; śataṃ ca nāgārjunam ātatāyinaḥ 08,064.016c śakās tukhārā yavanāś ca sādinaḥ; sahaiva kāmbojavarair jighāṃsavaḥ 08,064.017a varāyudhān pāṇigatān karaiḥ saha; kṣurair nyakṛntaṃs tvaritāḥ śirāṃsi ca 08,064.017c hayāṃś ca nāgāṃś ca rathāṃś ca yudhyatāṃ; dhanaṃjayaḥ śatrugaṇaṃ tam akṣiṇot 08,064.017d*1016_01 tadā sa teṣāṃ yudhi savyasācī 08,064.017d*1016_02 kṣuraiḥ praciccheda dhanaṃjayaś ca 08,064.017d*1016_03 nāgān hayān rathasūtāṃś ca tatra 08,064.017d*1016_04 śirāṃsi teṣām iṣubhiḥ kirīṭī 08,064.017d*1016_05 dhanaṃjaye yudhyamāne ca tatra 08,064.017d*1016_06 kṣaṇena sarvaṃ kṣayam āviveśa 08,064.018a tato 'ntarikṣe suratūryanisvanāḥ; sasādhuvādā hṛṣitaiḥ samīritāḥ 08,064.018c nipetur apy uttamapuṣpavṛṣṭayaḥ; surūpagandhāḥ pavaneritāḥ śivāḥ 08,064.019a tad adbhutaṃ devamanuṣyasākṣikaṃ; samīkṣya bhūtāni visiṣmiyur nṛpa 08,064.019b*1017_01 aho 'rjunenaiva kṛtaṃ mahattaraṃ 08,064.019b*1017_02 yad ekavīro yuyudhe mahārathān 08,064.019b*1017_03 samīkṣya devāś ca nṛrājamukhyā[ḥ] 08,064.019b*1017_04 śaśaṃsu[ḥ] kṛṣṇārjunayor mahad yaśaḥ 08,064.019c tavātmajaḥ sūtasutaś ca na vyathāṃ; na vismayaṃ jagmatur ekaniścayau 08,064.020a athābravīd droṇasutas tavātmajaṃ; karaṃ kareṇa pratipīḍya sāntvayan 08,064.020c prasīda duryodhana śāmya pāṇḍavair; alaṃ virodhena dhig astu vigraham 08,064.021a hato gurur brahmasamo mahāstravit; tathaiva bhīṣmapramukhā nararṣabhāḥ 08,064.021c ahaṃ tv avadhyo mama cāpi mātulaḥ; praśādhi rājyaṃ saha pāṇḍavaiś ciram 08,064.022a dhanaṃjayaḥ sthāsyati vārito mayā; janārdano naiva virodham icchati 08,064.022c yudhiṣṭhiro bhūtahite sadā rato; vṛkodaras tadvaśagas tathā yamau 08,064.023a tvayā ca pārthaiś ca paraspareṇa; prajāḥ śivaṃ prāpnuyur icchati tvayi 08,064.023c vrajantu śeṣāḥ svapurāṇi pārthivā; nivṛttavairāś ca bhavantu sainikāḥ 08,064.023d*1018_01 na ced dhataṃ śroṣyasi caiva karṇaṃ 08,064.023d*1018_02 mahābalaṃ pārthiva sūtaputram 08,064.023d*1018_03 vihāya rājyaṃ tv akhilaṃ samastaṃ 08,064.023d*1018_04 gantāsi karṇasya pathaṃ vicitram 08,064.024a na ced vacaḥ śroṣyasi me narādhipa; dhruvaṃ prataptāsi hato 'ribhir yudhi 08,064.024c idaṃ ca dṛṣṭaṃ jagatā saha tvayā; kṛtaṃ yad ekena kirīṭamālinā 08,064.024e yathā na kuryād balabhinna cāntako; na ca pracetā bhagavān na yakṣarāṭ 08,064.024f@038_0001 vṛddhaṃ pitaram ālokya gāndhārīṃ ca yaśasvinīm 08,064.024f@038_0002 kṛpālur dharmarājo hi yācitaḥ śamam eṣyati 08,064.024f@038_0003 yathocitaṃ ca vai rājyam anujñāsyati te prabhuḥ 08,064.024f@038_0004 vipaścit sumatir vīraḥ sarvaśāstrārthatattvavit 08,064.024f@038_0005 vairaṃ neṣyati dharmātmā svajane nāsty atikramaḥ 08,064.024f@038_0006 na vigrahamatiḥ kṛṣṇaḥ svajane pratinandati 08,064.024f@038_0007 bhīmasenārjunau cobhau mādrīputrau ca pāṇḍavau 08,064.024f@038_0008 vāsudevamate caiva pāṇḍavasya ca dhīmataḥ 08,064.024f@038_0009 sthāsyanti puruṣavyāghrās tayor vacanagauravāt 08,064.024f@038_0010 rakṣa duryodhanātmānam ātmā sarvasya bhājanam 08,064.024f@038_0011 jīvite yatnam ātiṣṭha jīvan bhadrāṇi paśyati 08,064.024f@038_0012 rājyaṃ śrīś caiva bhadraṃ te jīvamāne tu kalpyate 08,064.024f@038_0013 mṛtasya khalu kauravya naiva rājyaṃ kutaḥ sukham 08,064.024f@038_0014 lokavṛttam idaṃ vṛttaṃ pravṛttaṃ paśya bhārata 08,064.024f@038_0015 śāmya tvaṃ pāṇḍavaiḥ sārdhaṃ rakṣa śeṣaṃ kulasya ca 08,064.024f@038_0016 mā bhūt sa kālaḥ kauravya yadāham ahitaṃ vacaḥ 08,064.024f@038_0017 brūyāṃ kāmaṃ mahābāho māvamaṃsthā vaco mama 08,064.024f@038_0018 dharmiṣṭhaṃ hitam atyantaṃ rājñaś caiva kulasya ca 08,064.024f@038_0019 etad dhi paramaṃ śreyaḥ kuruvaṃśasya vṛddhaye 08,064.024f@038_0020 prajāhitaṃ ca gāndhāre kulasya ca sukhāvaham 08,064.024f@038_0021 pathyam āyatisaṃyuktaṃ karṇo hy arjunam āhave 08,064.024f@038_0022 na jeṣyati naravyāghram iti me dhīyate matiḥ 08,064.024f@038_0023 rocatāṃ te naraśreṣṭha mamaitad vacanaṃ śubham 08,064.024f@038_0024 ato 'nyathā hi rājendra vināśaḥ sumahān bhavet 08,064.025a ato 'pi bhūyāṃś ca guṇair dhanaṃjayaḥ; sa cābhipatsyaty akhilaṃ vaco mama 08,064.025c tavānuyātrāṃ ca tathā kariṣyati; prasīda rājañ jagataḥ śamāya vai 08,064.025d*1019_01 na cātitīvraṃ pitṛvairam udyataṃ 08,064.025d*1019_02 nihantum ugre ripum ulbaṇaṃ yudhi 08,064.025d*1019_03 tathāpi tat pathyahitaṃ na cecchataḥ 08,064.025d*1019_04 prakāśitaṃ sādhur ihādya pāṇḍavaiḥ 08,064.026a mamāpi mānaḥ paramaḥ sadā tvayi; bravīmy atas tvāṃ paramāc ca sauhṛdāt 08,064.026c nivārayiṣyāmi hi karṇam apy ahaṃ; yadā bhavān sapraṇayo bhaviṣyati 08,064.027a vadanti mitraṃ sahajaṃ vicakṣaṇās; tathaiva sāmnā ca dhanena cārjitam 08,064.027b*1020_01 mayā hi pūrvaṃ kathitaṃ kṛpādibhis 08,064.027b*1020_02 tathā hi rājā tava dehadehajaḥ 08,064.027b*1020_03 anyaiś ca sarvair guṇabhāvavistaraiḥ 08,064.027b*1020_04 dhanaṃjayān nāsti samo dhanurdharaḥ 08,064.027b*1020_05 babhūva loke paramāstrasaṃgrahī 08,064.027b*1020_06 viṣṇuḥ sakhā yasya sakhā na vigrahaḥ 08,064.027b*1020_07 karmāṇi yasyākhilāny adbhutāni 08,064.027b*1020_08 sarvāṇi vaḥ saṃsmara tāni pūrvam 08,064.027b*1020_09 yuddhāntam ācchādya suyodhanādya 08,064.027b*1020_10 karṇasya putrāvadhi mā vyanīnaśaḥ 08,064.027b*1020_11 na śroṣyasi tvaṃ yadi me mahāratha 08,064.027b*1020_12 tathā hataṃ drakṣyasi pāṇḍavair balam 08,064.027b*1020_13 athārjunaṃ kālasamaprabhāvaṃ 08,064.027b*1020_14 kathaṃ na draṣṭāsi raṇe carantam 08,064.027b*1020_15 tejasvinām adya raviṃ mahāprabhaṃ 08,064.027b*1020_16 kathaṃ varāstraṃ samare na paśyasi 08,064.027b*1020_17 tvayi pranaṣṭe naravīrasatkṛto 08,064.027b*1020_18 bhoktā hi rājyaṃ bhuvi dharmasūnuḥ 08,064.027b*1021_01 ity evam ukto gurusūnunā kathaṃ 08,064.027b*1021_02 sa me sthitaś caiva tathaiva durmanāḥ 08,064.027b*1021_03 sakhe tvam evādya kathaṃ pravaktā 08,064.027b*1021_04 pārthasya pakṣād yudhi jātaharṣāt 08,064.027b*1021_05 vimuktabāhuḥ prahasan sudurbalo 08,064.027b*1021_06 duryodhano durgatikālacoditaḥ 08,064.027b*1021_07 vṛkodaraṃ hanmi sabāndhavaṃ raṇe 08,064.027b*1021_08 kathaṃ bibhemi prayato mahāmṛdhe 08,064.027c pratāpataś copanataṃ caturvidhaṃ; tad asti sarvaṃ tvayi pāṇḍaveṣu ca 08,064.028a nisargatas te tava vīra bāndhavāḥ; punaś ca sāmnā ca samāpnuhi sthiram 08,064.028c tvayi prasanne yadi mitratām iyur; dhruvaṃ narendrendra tathā tvam ācara 08,064.029a sa evam uktaḥ suhṛdā vaco hitaṃ; vicintya niḥśvasya ca durmanābravīt 08,064.029c yathā bhavān āha sakhe tathaiva tan; mamāpi ca jñāpayato vacaḥ śṛṇu 08,064.029d*1022_01 ko 'nyo 'sti me duḥkhasakhaḥ sadaiva 08,064.029d*1022_02 muktvā bhavantaṃ mama caikavīram 08,064.030a nihatya duḥśāsanam uktavān bahu; prasahya śārdūlavad eṣa durmatiḥ 08,064.030c vṛkodaras tad dhṛdaye mama sthitaṃ; na tatparokṣaṃ bhavataḥ kutaḥ śamaḥ 08,064.030d*1023_01 na cāpi karṇaṃ prasahed raṇe 'rjuno 08,064.030d*1023_02 mahāgiriṃ merum ivogramārutaḥ 08,064.030d*1023_03 na cāśvasiṣyanti pṛthātmajā mayi 08,064.030d*1023_04 prasahya vairaṃ bahuśo vicintya 08,064.031a na cāpi karṇaṃ guruputra saṃstavād; upāramety arhasi vaktum acyuta 08,064.031c śrameṇa yukto mahatādya phalgunas; tam eṣa karṇaḥ prasabhaṃ haniṣyati 08,064.031d*1024_01 vasuṃdharāyāḥ parivartanaṃ bhaved 08,064.031d*1024_02 vrajec ca śoṣaṃ makarālayo 'rṇavaḥ 08,064.031d*1024_03 plaveyur apy adrivarā mahāmbudhau 08,064.031d*1024_04 na cārjuno jeṣyati karṇam āhave 08,064.031d*1024_05 apāṃ pṛthivyā nabhaso nabhasvataḥ 08,064.031d*1024_06 sutigmadīpteś ca hiraṇyaretasaḥ 08,064.031d*1024_07 abhāva eṣām api sarvato bhaven 08,064.031d*1024_08 na cārjuno jeṣyati karṇam āhave 08,064.032a tam evam uktvābhyanunīya cāsakṛt; tavātmajaḥ svān anuśāsti sainikān 08,064.032c samāghnatābhidravatāhitān imān; sabāṇaśabdān kim u joṣam āsyate 08,065.001 saṃjaya uvāca 08,065.001a tau śaṅkhabherīninade samṛddhe; samīyatuḥ śvetahayau narāgryau 08,065.001c vaikartanaḥ sūtaputro 'rjunaś ca; durmantrite tava putrasya rājan 08,065.001d*1025_01 āśīviṣāv agnim ivotsṛjantau 08,065.001d*1025_02 vairaṃ mukhābhyām abhiniśvasantau 08,065.001d*1025_03 yaśasvinau jajvalatur mṛdhe tadā 08,065.001d*1025_04 ghṛtāvasiktāv iva havyavāhau 08,065.002a yathā gajau haimavatau prabhinnau; pragṛhya dantāv iva vāśitārthe 08,065.002c tathā samājagmatur ugravegau; dhanaṃjayaś cādhirathiś ca vīrau 08,065.003a balāhakeneva yathā balāhako; yadṛcchayā vā giriṇā girir yathā 08,065.003c tathā dhanurjyātalaneminisvanau; samīyatus tāv iṣuvarṣavarṣiṇau 08,065.003d*1026_01 śarāstraśaktyṛṣṭigadāsisarpau 08,065.003d*1026_02 roṣānilodbhūtamahormimālau 08,065.003d*1026_03 yathācalau cācalatas tathā tau 08,065.003d*1026_04 yathārṇavau cāyayatur yugānte 08,065.004a pravṛddhaśṛṅgadrumavīrudoṣadhī; pravṛddhanānāvidhaparvataukasau 08,065.004b*1027_01 mahāmahīdhrāv iva pakṣavantau 08,065.004c yathācalau vā galitau mahābalau; tathā mahāstrair itaretaraṃ ghnataḥ 08,065.005a sa saṃnipātas tu tayor mahān abhūt; sureśavairocanayor yathā purā 08,065.005c śarair vibhugnāṅganiyantṛvāhanaḥ; suduḥsaho 'nyaiḥ paṭuśoṇitodakaḥ 08,065.006a prabhūtapadmotpalamatsyakacchapau; mahāhradau pakṣigaṇānunāditau 08,065.006c susaṃnikṛṣṭāv aniloddhatau yathā; tathā rathau tau dhvajinau samīyatuḥ 08,065.007a ubhau mahendrasya samānavikramāv; ubhau mahendrapratimau mahārathau 08,065.007c mahendravajrapratimaiś ca sāyakair; mahendravṛtrāv iva saṃprajahratuḥ 08,065.008a sanāgapattyaśvarathe ubhe bale; vicitravarṇābharaṇāmbarasraje 08,065.008c cakampatuś connamataḥ sma vismayād; viyadgatāś cārjunakarṇasaṃyuge 08,065.009a bhujāḥ savajrāṅgulayaḥ samucchritāḥ; sasiṃhanādā hṛṣitair didṛkṣubhiḥ 08,065.009c yadārjunaṃ mattam iva dvipo dvipaṃ; samabhyayād ādhirathir jighāṃsayā 08,065.009d*1028_01 tataḥ kurūṇām atha somakānāṃ 08,065.009d*1028_02 śabdo mahān prādurabhūt samantāt 08,065.009d*1028_03 yadārjunaṃ sūtaputro 'parāhṇe 08,065.009d*1028_04 mahāhave śailam ivāmbudo 'rchat 08,065.009d*1028_05 tathaiva cāsīd rathayoḥ samāgamo 08,065.009d*1028_06 mahāraṇe śoṇitamāṃsakardame 08,065.010a abhyakrośan somakās tatra pārthaṃ; tvarasva yāhy arjuna vidhya karṇam 08,065.010c chindhy asya mūrdhānam alaṃ cireṇa; śraddhāṃ ca rājyād dhṛtarāṣṭrasūnoḥ 08,065.011a tathāsmākaṃ bahavas tatra yodhāḥ; karṇaṃ tadā yāhi yāhīty avocan 08,065.011c jahy arjunaṃ karṇa tataḥ sacīrāḥ; punar vanaṃ yāntu cirāya pārthāḥ 08,065.012a tataḥ karṇaḥ prathamaṃ tatra pārthaṃ; maheṣubhir daśabhiḥ paryavidhyat 08,065.012c tam arjunaḥ pratyavidhyac chitāgraiḥ; kakṣāntare daśabhir atīva kruddhaḥ 08,065.012d*1029_01 karṇo 'tha pūrvaṃ daśabhiḥ pṛṣatkair 08,065.012d*1029_02 gāṇḍīvadhanvānam avidhyad āśu 08,065.012d*1029_03 jaghāna taṃ cāpi tataḥ kirīṭī 08,065.012d*1029_04 śarais tathāṣṭādaśabhiḥ sumuktaiḥ 08,065.012d*1030_01 punaś ca karṇas tvarito 'tha pārthaṃ 08,065.012d*1030_02 ratheṣubhis taṃ daśabhir jaghāna 08,065.012d*1030_03 taṃ cāpi pārtho daśabhiḥ śitāgraiḥ 08,065.012d*1030_04 kakṣyāntare tīkṣṇamukhair avidhyat 08,065.012d*1030_05 karṇas tato bhārata sāṃparāye 08,065.012d*1030_06 ghore 'tivelaṃ raṇasaṃvimardī 08,065.012d*1030_07 jaghāna pārthaṃ navabhiḥ śitāgraiḥ 08,065.012d*1030_08 kakṣyāntare nāgam iva prabhinnam 08,065.012d*1030_09 tato 'parābhyāṃ yudhi sūtaputro 08,065.012d*1030_10 dvābhyāṃ kṣurābhyāṃ harim āśukārī 08,065.012d*1030_11 samājaghāna tvarayā mahātmā 08,065.012d*1030_12 yathā surendraṃ namuciḥ prasahya 08,065.012d*1030_13 taṃ pāṇḍavaḥ pañcabhir āyasāgrair 08,065.012d*1030_14 ākarṇapūrṇair nijaghāna karṇam 08,065.012d*1030_15 te śoṇitaṃ tasya papus tadānīṃ 08,065.012d*1030_16 kālasya dūtā iva pārthabāṇāḥ 08,065.012d*1030_17 karṇo 'pi pārthaṃ sahavāsudevaṃ 08,065.012d*1030_18 samācinod bhārata vatsadantaiḥ 08,065.013a parasparaṃ tau viśikhaiḥ sutīkṣṇais; tatakṣatuḥ sūtaputro 'rjunaś ca 08,065.013c parasparasyāntarepsū vimarde; subhīmam abhyāyayatuḥ prahṛṣṭau 08,065.013d*1031_01 tato 'rjunaḥ prāsṛjad ugradhanvā 08,065.013d*1031_02 bhujāv ubhau gāṇḍivaṃ cānumṛjya 08,065.013d*1031_03 nārācanālīkavarāhakarṇān 08,065.013d*1031_04 kṣurāṃs tathā sāñjalikārdhacandrān 08,065.013d*1031_05 te sarvataḥ samakīryanta rājan 08,065.013d*1031_06 pārtheṣavaḥ karṇarathaṃ viśantaḥ 08,065.013d*1031_07 avāṅmukhāḥ pakṣigaṇā dinānte 08,065.013d*1031_08 viśanti ketārtham ivāśu vṛkṣam 08,065.013d*1031_09 yān arjunaḥ sabhrukuṭīkaṭākṣaḥ 08,065.013d*1031_10 karṇāya rājann asṛjaj jitāriḥ 08,065.013d*1031_11 tān sāyakair grasate sūtaputraḥ 08,065.013d*1031_12 kṣiptān kṣiptān pāṇḍavasyeṣusaṃghān 08,065.013d*1032_01 tataḥ karṇo bhārgaveṇābhisṛṣṭaṃ 08,065.013d*1032_02 prāduścakre brāhmam astraṃ mahātmā 08,065.013d*1032_03 tataḥ prajajvāla tad astram ugraṃ 08,065.013d*1032_04 yugāntasūryajvalanaprakāśam 08,065.013d*1033_01 pātālam astreṇa nihatya tena 08,065.013d*1033_02 jaghāna karṇo naranāgasaṃghān 08,065.013d*1034_01 tato 'stram āgneyam amitratāpanaṃ 08,065.013d*1034_02 mumoca karṇāya sureśvarātmajaḥ 08,065.013d*1035_01 dhanaṃjayaḥ saṃyugamūrdhani jvalann 08,065.013d*1035_02 atha prajajvāla tad astram uttamam 08,065.013d*1036_01 jvālābhir atyarthaviniḥsṛtābhir 08,065.013d*1036_02 astrasya sūrasya mahendrasūnoḥ 08,065.013d*1037_01 bhūmy antarikṣe ca diśo 'rkamārgaṃ 08,065.013d*1037_02 prāvṛtya deho 'sya babhūva dīptaḥ 08,065.013d*1038_01 yodhāś ca sarve jvalitāntarārtāḥ 08,065.013d*1038_02 pradudruvus tatra vidagdhavastrāḥ 08,065.013d*1038_03 śabdaś ca ghoro 'ti babhūva tatra 08,065.013d*1038_04 yathā vane veṇuvanasya dahyataḥ 08,065.013d*1039_01 samīkṣya karṇo jvalanāstram udyataṃ 08,065.013d*1039_02 sa vāruṇaṃ tat praśamārtham āhave 08,065.013d*1039_03 samutsṛjan sūtasutaḥ pratāpavān 08,065.013d*1039_04 sa tena vahniṃ śamayāṃ babhūva 08,065.013d*1039_05 balāhakāstreṇa diśas tarasvī 08,065.013d*1039_06 cakāra sarvāṃs timireṇa saṃvṛtāḥ 08,065.013d*1040_01 tato dharitrīdharatulyarodhasaḥ 08,065.013d*1040_02 samantato vai parivārya vāriṇā 08,065.013d*1040_03 taiś cātivegāt sa tathāvidho 'pi 08,065.013d*1040_04 nītaḥ śamaṃ vahnir atipracaṇḍaḥ 08,065.013d*1040_05 balāhakaiś caiva digantarāṇi 08,065.013d*1040_06 vyāptāni sarvāṇi yathā nabhaś ca 08,065.013d*1041_01 tathā ca sarvās timireṇa vai diśo 08,065.013d*1041_02 meghair vṛtā na pradṛśyeta kiṃ cit 08,065.013d*1042_01 apāvahan meghagaṇāṃs tatas tān 08,065.013d*1042_02 samīraṇāstreṇa samīritena saḥ 08,065.013d*1042_03 tataḥ so 'straṃ dayitaṃ devarājñaḥ 08,065.013d*1042_04 prāduścakre vajram amitratāpanaḥ 08,065.013d*1042_05 gāṇḍīvajyāṃ vimṛśaṃś cātimanyur 08,065.013d*1042_06 dhanaṃjayaḥ śatrusaṃghapramāthī 08,065.013d*1042_07 tataḥ kṣuraprāñjalikārdhacandrā 08,065.013d*1042_08 nārācanāḷīkavarāhakarṇāḥ 08,065.013d*1042_09 gāṇḍīvataḥ prādurāsan sutīkṣṇāḥ 08,065.013d*1042_10 sahasraśo vajrasamānavegāḥ 08,065.013d*1043_01 te sarvataḥ paryadhāvanta ghorāḥ 08,065.013d*1043_02 pārtheṣavaḥ karṇarathaṃ vihaṃgāḥ 08,065.013d*1043_03 adhomukhāḥ pakṣigaṇā dinānte 08,065.013d*1043_04 niśāniketārtham ivāśu vṛkṣam 08,065.013d*1043_05 jagrāha tān sūtaputraḥ pṛṣatkaiḥ 08,065.013d*1043_06 kṣiptāṃs tathā pāṇḍavabāṇasaṃghān 08,065.013d*1043_07 amṛṣyamāṇasya dhanaṃjayasya 08,065.013d*1043_08 raṇājire tv antakatulyakarmā 08,065.013d*1043_09 vaikartano roṣaparītacetā 08,065.013d*1043_10 jyotiṣprabhāṃ yadvad udāgataḥ san 08,065.013d*1043_11 divākaro nāśayate kṣaṇena 08,065.013d*1043_12 pārthasya tān bāṇagaṇān samagrān 08,065.013d*1043_13 vyanāśayad yudhyata eva karṇaḥ 08,065.013d*1044_01 te karṇam āsādya mahāprabhāvāḥ 08,065.013d*1044_02 sutejanā gārdhrapatrāḥ suvegāḥ 08,065.013d*1044_03 gātreṣu sarveṣu hayeṣu cāpi 08,065.013d*1044_04 śarāsane yugacakre dhvaje ca 08,065.013d*1044_05 nirbhidya tūrṇaṃ viviśuḥ sutīkṣṇās 08,065.013d*1044_06 tārkṣyatrastā bhūmim ivoragās te 08,065.013d*1044_07 śarācitāṅgo rudhirārdragātraḥ 08,065.013d*1044_08 karṇas tadā roṣavivṛttanetraḥ 08,065.013d*1045_01 dṛḍhajyamānāmya samudraghoṣaṃ 08,065.013d*1045_02 prāduścakre bhārgavāstraṃ mahātmā 08,065.013d*1045_03 mahendraśastrābhimukhān vimuktāṃś 08,065.013d*1045_04 chittvā karṇaḥ pāṇḍavasyeṣusaṃghān 08,065.013d*1046_01 pārthāstram astreṇa nihatya tena 08,065.013d*1046_02 jaghāna karṇo nṛgajāśvasaṃghān 08,065.013d*1046_03 amṛṣyamāṇas tu mahāvimarde 08,065.013d*1046_04 mahāratho bhārgavāstraprabhāvāt 08,065.013d*1046_05 pāñcālānāṃ pravarāṃś cāpi yodhān 08,065.013d*1046_06 krodhāviṣṭaḥ sūtaputras tarasvī 08,065.013d*1046_07 bāṇair vivyādhāhave supramuktaiḥ 08,065.013d*1046_08 prahasya kṛṣṇau tu narapravīraḥ 08,065.013d*1046_09 tataḥ pāñcālāḥ somakāś cāpi rājan 08,065.013d*1046_10 karṇenājau pīḍyamānāḥ śaraughaiḥ 08,065.013d*1046_11 krodhāviṣṭā vivyadhus taṃ samantāt 08,065.013d*1046_12 tīkṣṇair bāṇaiḥ sūtaputraṃ sametāḥ 08,065.013d*1046_13 tān astāṃs taiḥ sa nikṛtyāśu bāṇān 08,065.013d*1046_14 pāñcālānāṃ rathanāgāśvasaṃghān 08,065.013d*1046_15 abhyardayad bāṇagaṇaiḥ prasahya 08,065.013d*1046_16 vikṣobhayan samare sūtaputraḥ 08,065.013d*1046_17 te bhinnadehā vyasavo nipetuḥ 08,065.013d*1046_18 karṇeṣubhir bhūmitale svanantaḥ 08,065.013d*1046_19 kruddhena siṃhena yathaiva nāgā 08,065.013d*1046_20 mahābalā bhīmabalena tadvat 08,065.013d*1046_21 pāñcālānāṃ pravarān saṃnihatya 08,065.013d*1046_22 praspardhamānān balino yodhamukhyān 08,065.013d*1046_23 tataḥ sa rājan virarāja karṇaḥ 08,065.013d*1046_24 śarān vaman megha ivāmbudhārāḥ 08,065.013d*1046_25 karṇasya matvā tu jayaṃ tvadīyāḥ 08,065.013d*1046_26 parāṃ mudaṃ siṃhanādāṃś ca cakruḥ 08,065.013d*1046_27 sarve hy amanyanta vaśe kṛtau tau 08,065.013d*1046_28 karṇena kṛṣṇāv iti kauravendra 08,065.013d*1046_29 tat tādṛśaṃ prekṣya mahārathasya 08,065.013d*1046_30 karṇasya vīryaṃ ca parair asahyam 08,065.013d*1046_31 dṛṣṭvā tu karṇena dhanaṃjayasya 08,065.013d*1046_32 saṃgrāmamadhye nihataṃ tad astram 08,065.014a amṛṣyamāṇaś ca mahāvimarde; tatrākrudhyad bhīmaseno mahātmā 08,065.014c athābravīt pāṇinā pāṇim āghnan; saṃdaṣṭauṣṭho nṛtyati vādayann iva 08,065.014d*1047_01 tatas tv amarṣī krodhasaṃdīptanetro 08,065.014d*1047_02 vātātmajaḥ pāṇinā pāṇim ārchat 08,065.014d*1047_03 bhīmo 'bravīd arjunaṃ satyasaṃdham 08,065.014d*1047_04 amarṣito niḥśvasañ jātamanyuḥ 08,065.014d*1048_01 roṣāt pradīptaḥ sumahān vimarde 08,065.014d*1048_02 bhīmas tato 'krudhyad adīnasattvaḥ 08,065.014d*1048_03 pāṇiṃ sa pāṇau vinipiṣya roṣād 08,065.014d*1048_04 amarṣito vākyam uvāca pārtham 08,065.014d*1049_01 kathaṃ nu pāpo 'yam apetadharmaḥ 08,065.014d*1049_02 sūtātmajaḥ samare 'dya prasahya 08,065.014d*1049_03 pāñcālānāṃ yodhamukhyān anekān 08,065.014d*1049_04 nijaghnivāṃs tava jiṣṇo samakṣam 08,065.014d*1050_01 pūrvaṃ daityair ajitaṃ kālakeyaiḥ 08,065.014d*1050_02 sākṣāt sthāṇor bāhusaṃsparśam etya 08,065.014e kathaṃ nu tvāṃ sūtaputraḥ kirīṭin; maheṣubhir daśabhir avidhyad agre 08,065.014f*1051_01 tvayā kṣiptāṃś cāgrasadbāṇasaṃghānn 08,065.014f*1051_02 āścaryam etat pratibhāti me 'dya 08,065.014f*1051_03 kṛṣṇāparikleśam anusmara tvaṃ 08,065.014f*1051_04 yathābravīt ṣaṇḍhatilān sma vācaḥ 08,065.014f*1051_05 vācaḥ sutīkṣṇāsthibhido 'manojñāḥ 08,065.014f*1051_06 sūtātmajo 'yaṃ gatabhīr durātmā 08,065.014f*1051_07 saṃsmṛtya sarvaṃ tad ihādya pāpaṃ 08,065.014f*1051_08 jahy āśu karṇaṃ yudhi savyasācin 08,065.014f*1051_09 kasmād upekṣāṃ kuruṣe kirīṭinn 08,065.014f*1051_10 upekṣituṃ nāyam ihādya kālaḥ 08,065.015a yayā dhṛtyā sarvabhūtāny ajaiṣīr; grāsaṃ dadad vahnaye khāṇḍave tvam 08,065.015c tayā dhṛtyā sūtaputraṃ jahi tvam; ahaṃ vainaṃ gadayā pothayiṣye 08,065.015d*1052_01 sametya pārthaṃ sa nṛśaṃsavādī 08,065.015d*1052_02 jīvan nāyaṃ yāsyati kālapakvaḥ 08,065.016a athābravīd vāsudevo 'pi pārthaṃ; dṛṣṭvā ratheṣūn pratihanyamānān 08,065.016c amīmṛdat sarvathā te 'dya karṇo; hy astrair astrāṇi kim idaṃ kirīṭin 08,065.017a sa vīra kiṃ muhyasi nāvadhīyase; nadanty ete kuravaḥ saṃprahṛṣṭāḥ 08,065.017c karṇaṃ puraskṛtya vidur hi sarve; tvadastram astrair vinipātyamānam 08,065.018a yayā dhṛtyā nihataṃ tāmasāstraṃ; yuge yuge rākṣasāś cāpi ghorāḥ 08,065.018c dambhodbhavāś cāsurāś cāhaveṣu; tayā dhṛtyā tvaṃ jahi sūtaputram 08,065.018c*1053_01 darpotsiktaṃ vīryamantaṃ kirīṭin 08,065.018d*1054_01 karṇaṃ samāsādya ripupramāthin 08,065.018d*1055_01 pārthāhave vyaktam astraṃ samartham 08,065.019a anena vāsya kṣuraneminādya; saṃchinddhi mūrdhānam areḥ prasahya 08,065.019c mayā nisṛṣṭena sudarśanena; vajreṇa śakro namucer ivāreḥ 08,065.020a kirātarūpī bhagavān yayā ca; tvayā mahatyā paritoṣito 'bhūt 08,065.020c tāṃ tvaṃ dhṛtiṃ vīra punar gṛhītvā; sahānubandhaṃ jahi sūtaputram 08,065.021a tato mahīṃ sāgaramekhalāṃ tvaṃ; sapattanāṃ grāmavatīṃ samṛddhām 08,065.021c prayaccha rājñe nihatārisaṃghāṃ; yaśaś ca pārthātulam āpnuhi tvam 08,065.021d*1056_01 sa evam ukto 'tibalo mahātmā 08,065.021d*1056_02 cakāra buddhiṃ hi vadhāya sauteḥ 08,065.021d*1057_01 karṇaṃ puraskṛtya nadanti sarve 08,065.021d*1057_02 tavāstram urvyāṃ pratihatya vīrāḥ 08,065.021d*1057_03 kuru prayatnaṃ bharatapravīra 08,065.021d*1057_04 dravanty amī sṛñjayasomakāś ca 08,065.021d*1057_05 dṛṣṭvā ca karṇaṃ samare prahṛṣṭaṃ 08,065.021d*1057_06 tvāṃ cāpi dṛṣṭvā parihīyamānam 08,065.022a saṃcodito bhīmajanārdanābhyāṃ; smṛtvā tadātmānam avekṣya sattvam 08,065.022c mahātmanaś cāgamane viditvā; prayojanaṃ keśavam ity uvāca 08,065.023a prāduṣkaromy eṣa mahāstram ugraṃ; śivāya lokasya vadhāya sauteḥ 08,065.023c tan me 'nujānātu bhavān surāś ca; brahmā bhavo brahmavidaś ca sarve 08,065.023d*1058_01 iti smoktvā pāṇḍavaḥ savyasācī 08,065.023d*1058_02 namaskṛtvā brahmaṇe so 'mitātmā 08,065.024a ity ūcivān brāhmam asahyam astraṃ; prāduścakre manasā saṃvidheyam 08,065.024b*1059_01 tad asya hatvā virarāja karṇo 08,065.024b*1059_02 muktvā śarān megha ivāmbudhārāḥ 08,065.024b*1059_03 samīkṣya karṇena kirīṭinas tu 08,065.024b*1059_04 tathājimadhye vihitaṃ tad astram 08,065.024b*1059_05 tato 'marṣī balavān krodhadīpto 08,065.024b*1059_06 bhīmo 'bravīd arjunaṃ satyasaṃdham 08,065.024b*1059_07 nanu tv āhur veditāraṃ mahāstraṃ 08,065.024b*1059_08 brāhmaṃ vidheyaṃ paramaṃ janās tat 08,065.024b*1059_09 punar yuktāstram abhitaḥ kirīṭinn 08,065.024b*1059_10 iti smokto 'yojayat savyasācī 08,065.024c tato diśaś ca pradiśaś ca sarvāḥ; samāvṛṇot sāyakair bhūritejāḥ 08,065.024d*1060_01 gāṇḍīvamuktair bhujagair ivograir 08,065.024d*1060_02 divākarāṃśupratimair jvaladbhiḥ 08,065.024e sasarja bāṇān bharatarṣabho 'pi; śataṃśatān ekavad āśuvegān 08,065.024f*1061_01 prācchādayan karṇarathaṃ kṣaṇena 08,065.024f*1061_02 yugāntavahnyarkakaraprakāśāḥ 08,065.024f*1062_01 tataś ca śūlāni parasvadhāni 08,065.024f*1062_02 cakrāṇi nārācaśatāni caiva 08,065.024f*1062_03 niścakramur ghoratarāṇi yodhās 08,065.024f*1062_04 tato nyahanyanta samantato 'pi 08,065.024f*1062_05 chinnaṃ śiraḥ kasya cid ājimadhye 08,065.024f*1062_06 papāta yodhasya parasya kāyāt 08,065.024f*1062_07 bhayena so 'py āśu papāta bhūmāv 08,065.024f*1062_08 anyaḥ pranaṣṭaḥ patitaṃ vilokya 08,065.024f*1062_09 anyasya sāsir nipapāta kṛtto 08,065.024f*1062_10 yodhasya bāhuḥ karihastatulyaḥ 08,065.024f*1062_11 anyasya savyaḥ saha carmaṇā ca 08,065.024f*1062_12 kṣuraprakṛttaḥ patito dharaṇyām 08,065.024f*1062_13 evaṃ samastān api yodhamukhyān 08,065.024f*1062_14 vidhvaṃsayām āsa kirīṭamālī 08,065.024f*1062_15 śaraiḥ śarīrāntakaraiḥ sughorair 08,065.024f*1062_16 dauryodhanaṃ sainyam aśeṣam eva 08,065.025a vaikartanenāpi tathājimadhye; sahasraśo bāṇagaṇā visṛṣṭāḥ 08,065.025c te ghoṣiṇaḥ pāṇḍavam abhyupeyuḥ; parjanyamuktā iva vāridhārāḥ 08,065.026a sa bhīmasenaṃ ca janārdanaṃ ca; kirīṭinaṃ cāpy amanuṣyakarmā 08,065.026c tribhis tribhir bhīmabalo nihatya; nanāda ghoraṃ mahatā svareṇa 08,065.027a sa karṇabāṇābhihataḥ kirīṭī; bhīmaṃ tathā prekṣya janārdanaṃ ca 08,065.027c amṛṣyamāṇaḥ punar eva pārthaḥ; śarān daśāṣṭau ca samudbabarha 08,065.028a suṣeṇam ekena śareṇa viddhvā; śalyaṃ caturbhis tribhir eva karṇam 08,065.028c tataḥ sumuktair daśabhir jaghāna; sabhāpatiṃ kāñcanavarmanaddham 08,065.029a sa rājaputro viśirā vibāhur; vivājisūto vidhanur viketuḥ 08,065.029c tato rathāgrād apatat prabhagnaḥ; paraśvadhaiḥ śāla ivābhikṛttaḥ 08,065.030a punaś ca karṇaṃ tribhir aṣṭabhiś ca; dvābhyāṃ caturbhir daśabhiś ca viddhvā 08,065.030c catuḥśatān dviradān sāyudhīyān; hatvā rathān aṣṭaśataṃ jaghāna 08,065.030e sahasram aśvāṃś ca punaś ca sādīn; aṣṭau sahasrāṇi ca pattivīrān 08,065.030f*1063_01 karṇaṃ sasūtaṃ sarathāśvaketum 08,065.030f*1063_02 adṛśyam añjogatibhiś ca cakre 08,065.030f*1063_03 tato 'krośan kuravo vadhyamānā 08,065.030f*1063_04 dhanaṃjayenādhirathiṃ samantāt 08,065.030f*1063_05 muñcābhividdhyārjunam āśu karṇa 08,065.030f*1063_06 bāṇaiḥ purā hanti kurūn samagrān 08,065.030f*1063_07 sa coditaḥ sarvayatnena karṇo 08,065.030f*1063_08 mumoca bāṇān subahūn abhīkṣṇam 08,065.030f*1063_09 te pāṇḍupāñcālagaṇān nijaghnur 08,065.030f*1063_10 marmacchidaḥ śoṇitamāṃsadigdhāḥ 08,065.030f*1063_11 tāv uttamau sarvadhanurdharāṇāṃ 08,065.030f*1063_12 mahābalau sarvasapatnasāhau 08,065.030f*1063_13 nijaghnatuś cāhitasainyam ugrāv 08,065.030f*1063_14 anyonyam apy astravidau mahāstraiḥ 08,065.030f*1063_15 athopayātas tvarito didṛkṣur 08,065.030f*1063_16 mantrauṣadhābhyāṃ virujo viśalyaḥ 08,065.030f*1063_17 kṛtaḥ suhṛdbhir bhiṣajāṃ variṣṭhair 08,065.030f*1063_18 yudhiṣṭhiras tatra suvarṇavarmā 08,065.030f*1063_19 tatropayātaṃ yudhi dharmarājaṃ 08,065.030f*1063_20 dṛṣṭvā mudā sarvabhūtāny anandan 08,065.030f*1063_21 rāhor vimuktaṃ vimalaṃ samagraṃ 08,065.030f*1063_22 candraṃ yathaivābhyuditaṃ tathaiva 08,065.030f*1064_01 nāsatyadasrātrisutodbhavādyair 08,065.030f*1064_02 aṣṭāṅgavidyāśramam udvahadbhiḥ 08,065.030f*1064_03 ābaddhapaṭṭo vraṇalāghavena 08,065.030f*1064_04 yathā sureśo ditijaiḥ kṣatāṅgaḥ 08,065.031a dṛṣṭvājimukhyāv atha yudhyamānau; didṛkṣavaḥ śūravarāv arighnau 08,065.031c karṇaṃ ca pārthaṃ ca niyamya vāhān; khasthā mahīsthāś ca janāvatasthuḥ 08,065.031d*1065_01 sa kārmukajyātalasaṃnipātaḥ 08,065.031d*1065_02 sumuktabāṇas tumulo babhūva 08,065.031d*1065_03 ghnatos tathānyonyam iṣupravaikair 08,065.031d*1065_04 dhanaṃjayasyādhiratheś ca rājan 08,065.032a tato dhanurjyā sahasātikṛṣṭā; sughoṣam ācchidyata pāṇḍavasya 08,065.032c tasmin kṣaṇe sūtaputras tu pārthaṃ; samācinot kṣudrakāṇāṃ śatena 08,065.033a nirmuktasarpapratimaiś ca tīkṣṇais; tailapradhautaiḥ khagapatravājaiḥ 08,065.033c ṣaṣṭyā nārācair vāsudevaṃ bibheda; tadantaraṃ somakāḥ prādravanta 08,065.033d*1066_01 pūṣātmajo marmasu nirbibheda 08,065.033d*1066_02 marutsutaṃ cāyutaśaḥ śarāgraiḥ 08,065.033d*1066_03 kṛṣṇaṃ ca pārthaṃ ca tathā dhvajaṃ ca 08,065.033d*1066_04 pārthānujān somakān pātayaṃś ca 08,065.033d*1067_01 prācchādayaṃs te niśitaiḥ pṛṣatkair 08,065.033d*1067_02 jīmūtasaṃghā nabhasīva sūryam 08,065.033d*1067_03 āgacchatas tān viśikhair anekair 08,065.033d*1067_04 vyaṣṭambhayat sūtaputraḥ kṛtāstraḥ 08,065.033d*1067_05 tair astam astraṃ vinihatya sarvaṃ 08,065.033d*1067_06 jaghāna teṣāṃ rathavājināgān 08,065.033d*1067_07 tathā tu sainyapravarāṃś ca rājann 08,065.033d*1067_08 abhyardayan mārgaṇaiḥ sūtaputraḥ 08,065.033d*1067_09 te bhinnadehā vyasavo nipetuḥ 08,065.033d*1067_10 karṇeṣubhir bhūmitale stanantaḥ 08,065.033d*1067_11 kruddhena siṃhena yathāśvayūthyā 08,065.033d*1067_12 mahābalā bhīmabalena tadvat 08,065.033d*1067_13 punaś ca pāñcālavarās tathānye 08,065.033d*1067_14 tadantaraṃ karṇadhanaṃjayābhyām 08,065.033d*1067_15 praskandanto balinaḥ sādhumuktaiḥ 08,065.033d*1067_16 karṇena bāṇair nihatāḥ prasahya 08,065.033d*1067_17 jayaṃ tu matvā vipulaṃ tvadīyās 08,065.033d*1067_18 talān nijaghnuḥ siṃhanādāṃś ca neduḥ 08,065.033d*1067_19 sarve hy amanyanta vaśe kṛtau tau 08,065.033d*1067_20 karṇena kṛṣṇāv iti te vineduḥ 08,065.033d*1068_01 tato navajyāṃ sudṛḍhāṃ kirīṭī 08,065.033d*1068_02 svabāhuvikṣepaṇajāṃ pragṛhya 08,065.033d*1068_03 samādade gāṇḍive kṣiprakārī 08,065.033d*1068_04 nimeṣamātreṇa mahādhanuṣmān 08,065.033d*1068_05 jyācchedanaṃ jyāvidhānaṃ ca tasya 08,065.033d*1068_06 naivāvabudhyat sūtaputro laghutvāt 08,065.033d*1068_07 pārthasya saṃkhye dviṣatāṃ nihantus 08,065.033d*1068_08 tad adbhūtaṃ tatra babhūva rājan 08,065.034a tato dhanurjyām avadhamya śīghraṃ; śarān astān ādhirather vidhamya 08,065.034b*1069_01 pārtho 'pi tāṃ jyām avadhāya tūrṇaṃ 08,065.034b*1069_02 śarāsanajyām ādhirather vidhamya 08,065.034c susaṃrabdhaḥ karṇaśarakṣatāṅgo; raṇe pārthaḥ somakān pratyagṛhṇāt 08,065.034d*1070_01 jyāṃ cānumṛjyābhyahanat talatre 08,065.034d*1070_02 bāṇāndhakāraṃ tv akarot kṣaṇena 08,065.034d*1070_03 śalyaṃ ca karṇaṃ ca kurūṃś ca sarvān 08,065.034d*1070_04 bāṇair avidhyad yugapat kirīṭī 08,065.034e na pakṣiṇaḥ saṃpatanty antarikṣe; kṣepīyasāstreṇa kṛte 'ndhakāre 08,065.034f*1071_01 vāyur viyatsthair amaraiḥ sametya 08,065.034f*1071_02 vyuvāha bāṇān avalokayadbhiḥ 08,065.035a śalyaṃ ca pārtho daśabhiḥ pṛṣatkair; bhṛśaṃ tanutre prahasann avidhyat 08,065.035c tataḥ karṇaṃ dvādaśabhiḥ sumuktair; viddhvā punaḥ saptabhir abhyavidhyat 08,065.036a sa pārthabāṇāsanaveganunnair; dṛḍhāhataḥ patribhir ugravegaiḥ 08,065.036c vibhinnagātraḥ kṣatajokṣitāṅgaḥ; karṇo babhau rudra ivātateṣuḥ 08,065.036d*1072_01 prakrīḍamāno 'tha śmaśānamadhye 08,065.036d*1072_02 raudre muhūrte rudhirārdragātraḥ 08,065.037a tatas tribhiś ca tridaśādhipopamaṃ; śarair bibhedādhirathir dhanaṃjayam 08,065.037c śarāṃs tu pañca jvalitān ivoragān; pravīrayām āsa jighāṃsur acyute 08,065.038a te varma bhittvā puruṣottamasya; suvarṇacitraṃ nyapatan sumuktāḥ 08,065.038c vegena gām āviviśuḥ suvegāḥ; snātvā ca karṇābhimukhāḥ pratīyuḥ 08,065.039a tān pañcabhallais tvaritaiḥ sumuktais; tridhā tridhaikaikam athoccakarta 08,065.039c dhanaṃjayas te nyapatan pṛthivyāṃ; mahāhayas takṣakaputrapakṣāḥ 08,065.040a tataḥ prajajvāla kirīṭamālī; krodhena kakṣaṃ pradahann ivāgniḥ 08,065.040b*1073_01 tathā vinunnāṅgam avekṣya kṛṣṇaṃ 08,065.040b*1073_02 sarpeṣubhiḥ karṇabhujaprasṛṣṭaiḥ 08,065.040c sa karṇam ākarṇavikṛṣṭasṛṣṭaiḥ; śaraiḥ śarīrāntakarair jvaladbhiḥ 08,065.040e marmasv avidhyat sa cacāla duḥkhād; dhairyāt tu tasthāv atimātradhairyaḥ 08,065.040f*1074_01 prāduścakārātha śarān mahātmā 08,065.040f*1074_02 dehaṃ vicinvann iva sūtajasya 08,065.040f*1074_03 śarās tu te kāñcanacitrapuṅkhāḥ 08,065.040f*1074_04 saṃpetur urvyāṃ śataśo mahāntaḥ 08,065.041a tataḥ śaraughaiḥ pradiśo diśaś ca; raviprabhā karṇarathaś ca rājan 08,065.041c adṛśya āsīt kupite dhanaṃjaye; tuṣāranīhāravṛtaṃ yathā nabhaḥ 08,065.042a sa cakrarakṣān atha pādarakṣān; puraḥsarān pṛṣṭhagopāṃś ca sarvān 08,065.042b*1075_01 bhītā dravanti sma nihanyamānā 08,065.042b*1075_02 maheṣubhiḥ pārthakarapraṇunnaiḥ 08,065.042b*1075_03 tato 'rjuno vai bharatapravīro 08,065.042b*1075_04 mahānubhāvaḥ samare nihantā 08,065.042c duryodhanenānumatān arighnān; samuccitān surathān sārabhūtān 08,065.043a dvisāhasrān samare savyasācī; kurupravīrān ṛṣabhaḥ kurūṇām 08,065.043c kṣaṇena sarvān sarathāśvasūtān; nināya rājan kṣayam ekavīraḥ 08,065.044a athāpalāyanta vihāya karṇaṃ; tavātmajāḥ kuravaś cāvaśiṣṭāḥ 08,065.044c hatān avākīrya śarakṣatāṃś ca; lālapyamānāṃs tanayān pitṝṃś ca 08,065.044d*1076_01 sarve praṇeśuḥ kuravo vihīnāḥ 08,065.044d*1076_02 pārtheṣubhiḥ saṃparitapyamānāḥ 08,065.044d*1076_03 suyodhanenātha punar variṣṭhāḥ 08,065.044d*1076_04 pracoditāḥ karṇarathānuyāne 08,065.044d*1076_05 bhoḥ kṣatriyāḥ śūratamāś ca sarve 08,065.044d*1076_06 kṣātre ca dharme niratāḥ stha yūyam 08,065.044d*1076_07 na yuktarūpaṃ bhavatāṃ samīpāt 08,065.044d*1076_08 palāyanaṃ karṇam abhiprahāya 08,065.044d*1076_09 tavātmajenāpi tathocyamānāḥ 08,065.044d*1076_10 pārtheṣubhiḥ saṃparitapyamānāḥ 08,065.044d*1076_11 naivāvatiṣṭhanta bhayād vivarṇāḥ 08,065.044d*1076_12 kṣaṇena naṣṭāḥ pradiśo diśaś ca 08,065.045a sa sarvataḥ prekṣya diśo viśūnyā; bhayāvadīrṇaiḥ kurubhir vihīnaḥ 08,065.045c na vivyathe bhārata tatra karṇaḥ; pratīpam evārjunam abhyadhāvat 08,065.045c*1077_01 mahārathaḥ sūtaputras tathāpi 08,066.001 saṃjaya uvāca 08,066.001a tato 'payātāḥ śarapātamātram; avasthitāḥ kuravo bhinnasenāḥ 08,066.001c vidyutprakāśaṃ dadṛśuḥ samantād; dhanaṃjayāstraṃ samudīryamāṇam 08,066.002a tad arjunāstraṃ grasate sma vīrān; viyat tathākāśam anantaghoṣam 08,066.002c kruddhena pārthena tadāśu sṛṣṭaṃ; vadhāya karṇasya mahāvimarde 08,066.002d*1078_01 karṇaḥ sughoreṣvasanaṃ dṛḍhajyaṃ 08,066.002d*1078_02 visphārayitvā visṛjañ charaughān 08,066.002d*1078_03 udīryamāṇaṃ sma kurūn dahantaṃ 08,066.002d*1078_04 suvarṇapuṅkhair iṣubhir mahātmā 08,066.003a rāmād upāttena mahāmahimnā; ātharvaṇenārivināśanena 08,066.003c tad arjunāstraṃ vyadhamad dahantaṃ; pārthaṃ ca bāṇair niśitair nijaghne 08,066.004a tato vimardaḥ sumahān babhūva; tasyārjunasyādhiratheś ca rājan 08,066.004c anyonyam āsādayatoḥ pṛṣatkair; viṣāṇaghātair dvipayor ivograiḥ 08,066.004d*1079_01 tato 'strasaṃghātasamāvṛtaṃ tadā 08,066.004d*1079_02 babhūva rājaṃs tumulaṃ raṇājiram 08,066.004d*1079_03 tat karṇapārthau śaravṛṣṭisaṃghair 08,066.004d*1079_04 nirantaraṃ cakratur ambaraṃ tadā 08,066.004d*1079_05 tad bāṇajālaikamayaṃ mahāstraṃ 08,066.004d*1079_06 sarve 'drākṣuḥ kuravaḥ somakāś ca 08,066.004d*1079_07 nānyaṃ ca bhūtaṃ dadṛśus tadā te 08,066.004d*1079_08 bāṇāndhakāre tumule ca tasmin 08,066.004d*1080_01 tatas tu tau vai puruṣapravīrau 08,066.004d*1080_02 rājan varau sarvadhanurdharāṇām 08,066.004d*1080_03 tyaktvātmadehau samare 'tighore 08,066.004d*1080_04 prāptaśramau śatrudurāsadau hi 08,066.004d*1080_05 dṛṣṭvā tu tau saṃprati saṃprayuktau 08,066.004d*1080_06 parasparaṃ chidraniviṣṭadṛṣṭī 08,066.004d*1080_07 devarṣigandharvagaṇāḥ sayakṣāḥ 08,066.004d*1080_08 saṃtuṣṭuvus tau pitaraś ca hṛṣṭāḥ 08,066.004d@039_0001 tau saṃdadhānāv aniśaṃ sma rājan 08,066.004d@039_0002 samasyantau cāpi śarān anekān 08,066.004d@039_0003 saṃdarśayantau yudhi mārgān vicitrān 08,066.004d@039_0004 dhanurdharāṇāṃ pravarau kṛtāstrau 08,066.004d@039_0005 tayor evaṃ yudhyator ājimadhye 08,066.004d@039_0006 sūtātmajo 'bhūd adhikaḥ kadā cit 08,066.004d@039_0007 pārthaḥ kadā cit tv adhikaḥ kirīṭī 08,066.004d@039_0008 vīryāstrasamyagbalalāghavais tu 08,066.004d@039_0009 dṛṣṭvā tatas taṃ yudhi saṃprahāraṃ 08,066.004d@039_0010 parasparasyāntaraprekṣiṇo ye 08,066.004d@039_0011 ghoraṃ tadā durviṣahaṃ raṇe 'nyair 08,066.004d@039_0012 yodhāḥ sarve vismayam abhyagacchan 08,066.004d@039_0013 tato 'tha bhūtāny antarikṣe sthitāni 08,066.004d@039_0014 karṇārjunau tau praśaśaṃsur narendra 08,066.004d@039_0015 bhoḥ karṇa sādhv arjuna sādhu ceti 08,066.004d@039_0016 hṛṣṭāḥ procuḥ saṃghaśaḥ prītimantaḥ 08,066.004d@040_0001 tasmin vimarde rathavājināgāḥ 08,066.004d@040_0002 padātisaṃghā vasudhāṃ vyakampayan 08,066.004d@040_0003 tatas tu pātālatale śayāno 08,066.004d@040_0004 nāgo 'śvasenaḥ kṛtavairo 'rjunena 08,066.004d@040_0005 rājaṃs tadā khāṇḍavadāhamukto 08,066.004d@040_0006 kṛtvā suvegaṃ vasudhātalasthaḥ 08,066.004d@040_0007 athotpapātordhvagatir javena 08,066.004d@040_0008 saṃdṛśya karṇārjunayor vimardam 08,066.004d@040_0009 ayaṃ hi kālo 'sya durātmano vai 08,066.004d@040_0010 pārthasya vairapratiyātanāya 08,066.004d@040_0011 saṃcintya tūṇaṃ praviveśa caiva 08,066.004d@040_0012 karṇasya rājañ śararūpadhārī 08,066.004d@040_0013 tato 'strasaṃghātasamākulaṃ tadā 08,066.004d@040_0014 babhūva jālaṃ vitatāṃśujālam 08,066.004d@040_0015 tat karṇapārthau śarasaṃghavṛṣṭibhir 08,066.004d@040_0016 nirantaraṃ cakratur ambaraṃ tadā 08,066.004d@040_0017 tadbāṇajālaikamayaṃ mahāntaṃ 08,066.004d@040_0018 sarve 'trasan kuravaḥ somakāś ca 08,066.004d@040_0019 nānyat kiṃ cid dadṛśuḥ saṃpatad vai 08,066.004d@040_0020 bāṇāndhakāre tumule 'timātram 08,066.004d@040_0021 tatas tau puruṣavyāghrau sarvalokadhanurdharau 08,066.004d@040_0022 tyaktaprāṇau raṇe vīrau yuddhaśramam upāgatau 08,066.004d@040_0023 samutkṣepair vīkṣamāṇau siktau candanavāriṇā 08,066.004d@040_0024 satālavyajanair divyair divisthair apsarogaṇaiḥ 08,066.004d@040_0025 śakrasūryakarābjābhyāṃ pramārjitamukhāv ubhau 08,066.004d@040_0026 karṇas tu pārthaṃ na viśeṣayad yadā 08,066.004d@040_0027 dṛḍhaṃ ca pārthena śarair nipīḍitaḥ 08,066.004d@040_0028 tataḥ sa karṇaḥ śaravikṣatāṅgo 08,066.004d@040_0029 mano dadhe hy ekaśayasya tasya 08,066.005a tato ripughnaṃ samadhatta karṇaḥ; susaṃśitaṃ sarpamukhaṃ jvalantam 08,066.005c raudraṃ śaraṃ saṃyati supradhautaṃ; pārthārtham atyarthacirāya guptam 08,066.006a sadārcitaṃ candanacūrṇaśāyinaṃ; suvarṇanālīśayanaṃ mahāviṣam 08,066.006b*1081_01 ākarṇapūrṇaṃ pravikṛṣya karṇaḥ 08,066.006b*1081_02 pārthonmukhaṃ saṃdadhe tigmamanyum 08,066.006c pradīptam airāvatavaṃśasaṃbhavaṃ; śiro jihīrṣur yudhi phalgunasya 08,066.006c*1082_01 mumoca śīghraṃ sa ripupramāthī 08,066.006d*1083_01 tataḥ prajajvāla diśo nabhaś ca 08,066.006d*1083_02 ulkāś ca ghorāḥ sahasā nipetuḥ 08,066.006d*1083_03 tasmiṃs tu nāge dhanuṣi prayukte 08,066.006d*1083_04 hāhākṛtāḥ sarvalokāḥ saśakrāḥ 08,066.006d*1084_01 na cāpi taṃ bubudhe sūtaputro 08,066.006d*1084_02 bāṇe praviṣṭaṃ yogabalena nāgam 08,066.006d*1085_01 daśaśatanayano 'hiṃ dṛśya bāṇe praviṣṭaṃ 08,066.006d*1085_02 nihata iti suto me srastagātro babhūva 08,066.006d*1085_03 jalajakusumayoniḥ śreṣṭhabhāvo 'jitātmā 08,066.006d*1085_04 tridaśapatim avocan mā vyadhiṣṭhā jaye śrīḥ 08,066.006d*1086_01 sa sūtaputras tam apāṅgadeśe 08,066.006d*1086_02 avāṅmukhaṃ saṃdhayati sma roṣāt 08,066.006d*1086_03 na taṃ sma jānāti mahānubhāvam 08,066.006d*1086_04 apāṅgadeśābhiniviṣṭam ājau 08,066.007a tam abravīn madrarājo mahātmā; vaikartanaṃ prekṣya hi saṃhiteṣum 08,066.007c na karṇa grīvām iṣur eṣa prāpsyate; saṃlakṣya saṃdhatsva śaraṃ śiroghnam 08,066.008a athābravīt krodhasaṃraktanetraḥ; karṇaḥ śalyaṃ saṃdhiteṣuḥ prasahya 08,066.008c na saṃdhatte dviḥ śaraṃ śalya karṇo; na mādṛśāḥ śāṭhyayuktā bhavanti 08,066.008d*1087_01 prāptasya pārthaḥ praṇatāḥ sva svāhāḥ 08,066.008d*1087_02 saṃsthāpya kṛṣṇena punas tadīyam (sic) 08,066.009a tathaivam uktvā visasarja taṃ śaraṃ; balāhakaṃ varṣaghanābhipūjitam 08,066.009c hato 'si vai phalguna ity avocat; tatas tvarann ūrjitam utsasarja 08,066.010a saṃdhīyamānaṃ bhujagaṃ dṛṣṭvā karṇena mādhavaḥ 08,066.010c ākramya syandanaṃ padbhyāṃ balena balināṃ varaḥ 08,066.011a avagāḍhe rathe bhūmau jānubhyām agaman hayāḥ 08,066.011c tataḥ śaraḥ so 'bhyahanat kirīṭaṃ tasya dhīmataḥ 08,066.011d*1088_01 sa sāyakaḥ karṇabhujābhisṛṣṭo 08,066.011d*1088_02 hutāśanārkapratimaḥ sughoraḥ 08,066.011d*1088_03 guṇacyutaḥ prājvalad antarikṣe 08,066.011d*1088_04 kurvan sīmantaṃ nabhaso bhīmarūpaḥ 08,066.011d*1088_05 taṃ prekṣya dīptaṃ yudhi mādhavas tu 08,066.011d*1088_06 tvarānvitaḥ kaṃsaripuḥ salīlam 08,066.011d*1088_07 padā viniṣpiṣya rathottamaṃ taṃ 08,066.011d*1088_08 prāveśayaj jagatīṃ kiṣkumātram 08,066.011d*1088_09 kṣitiṃ gatā jānubhis te tu vāhās 08,066.011d*1088_10 tataḥ śaraḥ so 'bhyahanat kirīṭam 08,066.011d*1089_01 tam āpatantaṃ jvalitaṃ nirīkṣya 08,066.011d*1089_02 viyadgataṃ vṛṣṇikulapravīraḥ 08,066.011d*1089_03 rathasya cakraṃ sahasā nipīḍya 08,066.011d*1089_04 pañcāṅgulaṃ majjayati sma vīraḥ 08,066.011d*1090_01 tato 'ntarikṣe sumahān ninādaḥ 08,066.011d*1090_02 saṃpūjanārthaṃ madhusūdanasya 08,066.011d*1090_03 divyāś ca vācaḥ sahasā babhūvur 08,066.011d*1090_04 divyāni puṣpāṇy atha siṃhanādāḥ 08,066.011d*1090_05 tasmiṃs tathā vai dharaṇīṃ nimagne 08,066.011d*1090_06 rathe prayogān madhusūdanasya 08,066.011d*1090A_01 tataḥ śaraḥ so 'bhyahanat kirīṭaṃ 08,066.011d*1090A_02 tasyendradattaṃ sudṛḍhaṃ ca dhīmataḥ 08,066.012a athārjunasyottamagātrabhūṣaṇaṃ; dharāviyaddyosalileṣu viśrutam 08,066.012c balāstrasargottamayatnamanyubhiḥ; śareṇa mūrdhnaḥ sa jahāra sūtajaḥ 08,066.013a divākarendujvalanagrahatviṣaṃ; suvarṇamuktāmaṇijālabhūṣitam 08,066.013c puraṃdarārthaṃ tapasā prayatnataḥ; svayaṃ kṛtaṃ yad bhuvanasya sūnunā 08,066.014a mahārharūpaṃ dviṣatāṃ bhayaṃkaraṃ; vibhāti cātyarthasukhaṃ sugandhi tat 08,066.014c nijaghnuṣe devaripūn sureśvaraḥ; svayaṃ dadau yat sumanāḥ kirīṭine 08,066.015a harāmbupākhaṇḍalavittagoptṛbhiḥ; pinākapāśāśanisāyakottamaiḥ 08,066.015b*1091_01 kṣataṃ nayad rudragaṇaiḥ pinākinā 08,066.015b*1091_02 sahāyavān pāvakasaṃnibhaiḥ śaraiḥ 08,066.015c surottamair apy aviṣahyam ardituṃ; prasahya nāgena jahāra yad vṛṣaḥ 08,066.015c*1092_01 ciraṃ dhṛtenāditineha rājan 08,066.015d*1093_01 sa duṣṭabhāvo vitathapratijñaḥ 08,066.015d*1093_02 kirīṭam abhyāhanad arjunasya 08,066.015d*1094_01 viśuddhajāmbūnadaratnabhūṣitaṃ 08,066.015d*1094_02 pārthottamāṅgād aharat tarasvī 08,066.015d*1094_03 tad dhemajālāvatataṃ sughoṣaṃ 08,066.015d*1094_04 jājvalyamānaṃ nipapāta bhūmau 08,066.016a tad uttameṣūn mathitaṃ viṣāgninā; pradīptam arciṣmad abhikṣiti priyam 08,066.016c papāta pārthasya kirīṭam uttamaṃ; divākaro 'stād iva parvatāj jvalan 08,066.017a tataḥ kirīṭaṃ bahuratnamaṇḍitaṃ; jahāra nāgo 'rjunamūrdhato balāt 08,066.017c gireḥ sujātāṅkurapuṣpitadrumaṃ; mahendravajraḥ śikharaṃ yathottamam 08,066.018a mahī viyad dyauḥ salilāni vāyunā; yathā vibhinnāni vibhānti bhārata 08,066.018c tathaiva śabdo bhuvaneṣv abhūt tadā; janā vyavasyan vyathitāś ca caskhaluḥ 08,066.019a tataḥ samudgrathya sitena vāsasā; svamūrdhajānavyathitaḥ sthito 'rjunaḥ 08,066.019b*1095_01 vinā kirīṭaṃ śuśubhe sa pārthaḥ 08,066.019b*1095_02 śyāmo yuvā śaila ivāstaśṛṅgaḥ 08,066.019c vibhāti saṃpūrṇamarīcibhāsvatā; śirogatenodayaparvato yathā 08,066.019d@041_0001 tato 'rjunaḥ karṇam avakragair navaiḥ 08,066.019d@041_0002 suvarṇapuṅkhaiḥ sudṛḍhair ayasmayaiḥ 08,066.019d@041_0003 yamāgnidaṇḍapratimaiḥ stanāntare 08,066.019d@041_0004 parābhinat krauñcam ivādrim agnijaḥ 08,066.019d@041_0005 tataḥ śarāvāpam apāsya sūtajo 08,066.019d@041_0006 dhanuś ca tac chakraśarāsanopamam 08,066.019d@041_0007 tatāpa tasthau na mumoha caskhale 08,066.019d@041_0008 dṛḍhāhataḥ saṃś ca punas tatas tataḥ 08,066.019d@041_0009 na hy arjunas taṃ vyasane tadeyivān 08,066.019d@041_0010 nihantum āryaḥ puruṣavrate sthitaḥ 08,066.019d@041_0011 tatas tam indrāvarajo 'pi saṃbhramād 08,066.019d@041_0012 uvāca kiṃ pāṇḍava he pramādyasi 08,066.019d@041_0013 naivāhitānāṃ satataṃ vipaścitaḥ 08,066.019d@041_0014 kṣaṇaṃ pratīkṣanty api durbalīyasām 08,066.019d@041_0015 viśeṣato 'rīn vyasaneṣu paṇḍito 08,066.019d@041_0016 nihatya dharmaṃ ca yaśaś ca vindati 08,066.019d@041_0017 tam ekavīraṃ tava cāhitaṃ sadā 08,066.019d@041_0018 tvarasva karṇaṃ sahasābhimarditum 08,066.019d@041_0019 purā samarthaḥ samupaiti sūtajo 08,066.019d@041_0020 vidhya tvam enaṃ namuciṃ yathā hariḥ 08,066.019d@041_0021 tathāstu devety abhipūjya satvaraṃ 08,066.019d@041_0022 janārdanaṃ karṇam avidhyad arjunaḥ 08,066.019d@041_0023 śarottamaiḥ sarvakurūttamas tvaraṃs 08,066.019d@041_0024 tathā yathā śambaram ambarādhipaḥ 08,066.019d*1096_01 gokarṇā sumukhī kṛtena iṣuṇā goputrasaṃpreṣitā 08,066.019d*1096_02 gośabdātmajabhūṣaṇaṃ suvihitaṃ suvyaktago 'suprabham 08,066.019d*1096_03 dṛṣṭvā gogatakaṃ jahāra mukuṭaṃ gośabdagopūri vai 08,066.019d*1096_04 gokarṇāsanamardanaś ca na yayāv aprāpya mṛtyor vaśam 08,066.020a balāhakaḥ karṇabhujeritas tato; hutāśanārkapratimadyutir mahān 08,066.020c mahoragaḥ kṛtavairo 'rjunena; kirīṭam āsādya samutpapāta 08,066.020d*1097_01 kirīṭam ākṛṣya tathārjunasya 08,066.020d*1097_02 mahoragaḥ kṛtavairaḥ sa tūrṇam 08,066.020d*1098_01 yathāsṛjat pārthavadhāya karṇaḥ 08,066.020d*1098_02 samīkṣya sarpaḥ punar eti karṇam 08,066.020d*1098_03 vyāvṛtya tasmāc ca tataḥ kirīṭāt 08,066.020d*1099_01 tam utpatantaṃ sa kirīṭam īkṣya 08,066.020d*1099_02 pārtho 'bravīd vāsudevaṃ mahātmā 08,066.020d*1100_01 taṃ cāpi dagdhvā tapanīyacitraṃ 08,066.020d*1100_02 kirīṭam ākṛṣya tad arjunasya 08,066.020d*1100_03 punaḥ sa matvā praviveśa tūṇaṃ 08,066.020d*1100_04 pṛṣṭaś ca karṇena tato 'bravīd idam 08,066.020d*1100_05 muktas tvayāhaṃ na samīkṣya karṇa 08,066.020d*1100_06 śiro hṛtaṃ yan na mayārjunasya 08,066.020d*1100_07 samīkṣya māṃ muñca raṇe tvam āśu 08,066.020d*1100_08 hantāsmi śatruṃ tava cātmanaś ca 08,066.020d*1100_09 ity evam ukto yudhi sūtaputras 08,066.020d*1100_10 tam abravīt ko bhavān ugrarūpaḥ 08,066.020d*1101_01 tataḥ sa nāgaḥ prahasann ivāhitaṃ 08,066.020d*1101_02 papāta cāvekṣya tam arjunas tvaran 08,066.021a tam abravīd viddhi kṛtāgasaṃ me; kṛṣṇādya mātur vadhajātavairam 08,066.021b*1102_00 nāgaḥ 08,066.021b*1102_01 nāgo 'smi śvetaḥ kṛtavairo 'rjunena 08,066.021b*1102_02 mātā purā hy utpatitā nabhastaḥ 08,066.021b*1103_01 yadi svayaṃ vajradharo 'sya goptā 08,066.021b*1103_02 tathāpi yātā pitṛrājaveśmani 08,066.021b*1104_00 karṇaḥ 08,066.021b*1104_01 na nāga karṇo 'dya raṇe parasya 08,066.021b*1104_02 balaṃ samāsthāya jayaṃ bubhūṣet 08,066.021b*1104_03 na saṃdadhe dviḥ śaram eva nāga 08,066.021b*1104_04 yady arjunānāṃ śatam eva hanyāt 08,066.021b*1105_01 tam āha karṇaḥ punar eva nāgaṃ 08,066.021b*1105_02 tadājimadhye ravisūnusattamaḥ 08,066.021b*1106_01 vyālāstrasargottamayatnamanyubhir 08,066.021b*1106_02 hantāsmi pārthaṃ susukhī vraja tvam 08,066.021b*1106_03 sa evam ukto yudhi nāgarājaḥ 08,066.021b*1106_04 karṇena dīno hy asahaṃs tu vākyam 08,066.021b*1106_05 svayaṃ prāyāt pārthavadhāya rājan 08,066.021b*1106_06 kṛtveṣurūpaṃ vijighāṃsur arjunam 08,066.021b*1107_01 tato 'bravīd vāsudevaṃ sa pārthaḥ 08,066.021b*1107_02 dāśārha ko hy eṣa mahān hi nāgaḥ 08,066.021b*1108_01 tvaṃ māvamaṃsthāḥ kuru me vaco 'dya 08,066.021b*1108_02 nihanmi śatruṃ tava muñca māṃ tvam 08,066.021b*1109_01 tvayā na saṃdhānavatāhaṃ muktas 08,066.021b*1109_02 tenāpi kṛṣṇena ca vañcito 'si 08,066.021b*1110_01 mamaiva bāhvos tu balena śakto 08,066.021b*1110_02 yuddhe 'rjunānāṃ śatam eva hantum 08,066.021b*1110_03 vrataṃ yad atrāpi na vetsi me bhavān 08,066.021b*1110_04 vadāmi kṛṣṇasya samakṣam eva 08,066.021b*1110_05 eṣo 'dya hatvā yudhi pāṇḍavānāṃ 08,066.021b*1110_06 hantāsmi yuddhe hi svati[vi]krameṇa 08,066.021b*1110_07 etad vrataṃ jānamānaḥ prayātu 08,066.021b*1110_08 nāgaḥ 08,066.021b*1110_08 kiṃ vai kṛtā pāṇḍave te pratijñā 08,066.021b*1110_09 jitvā ahaṃ yuddhagataṃ yamāya 08,066.021b*1110_10 karṇaḥ 08,066.021b*1110_10 pravartituṃ śvo bhavanaṃ prayātum 08,066.021b*1110_11 mitrārtham etan mama jānato 'pi 08,066.021b*1110_12 yatnaḥ śarīre yad apāti vīra 08,066.021b*1110_13 hantā yadi tvaṃ raṇamūrdhni pārthaṃ 08,066.021b*1110_14 nāgaḥ 08,066.021b*1110_14 kiṃ vābhiśakto 'smi ha kauraveyaiḥ 08,066.021b*1110_15 sakṛd eva hi vai karṇa vāsudevaṃ mahābalam 08,066.021b*1110_16 aham eva haniṣyāmi pārthaṃ caiva na saṃśayaḥ 08,066.021c tataḥ kṛṣṇaḥ pārtham uvāca saṃkhye; mahoragaṃ kṛtavairaṃ jahi tvam 08,066.021c*1111_01 tavājimadhye ravisūnusattamo 08,066.021c*1111_02 nāgāstram aṅge sudṛḍhaṃ vimuktam 08,066.021d*1112_01 tam utpatantaṃ dvipadāṃ variṣṭho 08,066.021d*1112_02 dṛṣṭvā vacaḥ pārtham uvāca kṛṣṇaḥ 08,066.021d*1112_03 mahoragaṃ pāṇḍava paśya paśya 08,066.021d*1112_04 prayojitaṃ tvan nidhanārtham ugram 08,066.022a sa evam ukto madhusūdanena; gāṇḍīvadhanvā ripuṣūgradhanvā 08,066.022c uvāca ko nv eṣa mamādya nāgaḥ; svayaṃ ya āgād garuḍasya vaktram 08,066.022d*1113_01 tato 'bravīd vāsudevaṃ mahātmā 08,066.022d*1113_02 dāśārha ko nv eṣa mamādya nāgaḥ 08,066.022d*1113_03 dhanuścyutaḥ śara iva śīghravegaḥ 08,066.022d*1113_04 svayaṃ ya āyād garuḍasyeva vaktram 08,066.023 kṛṣṇa uvāca 08,066.023a yo 'sau tvayā khāṇḍave citrabhānuṃ; saṃtarpayānena dhanurdhareṇa 08,066.023c viyadgato bāṇanikṛttadeho; hy anekarūpo nihatāsya mātā 08,066.023d*1114_01 sa eṣa te vairam anusmaran vai 08,066.023d*1114_02 tvām adya cāyāti vadhāya pārtha 08,066.023d*1114_03 nabhaścyutāṃ prajvalitāṃ maholkāṃ 08,066.023d*1114_04 paśyainam āyāntam amitrasāha 08,066.024a tatas tu jiṣṇuḥ parihṛtya śeṣāṃś; ciccheda ṣaḍbhir niśitaiḥ sudhāraiḥ 08,066.024c nāgaṃ viyat tiryag ivotpatantaṃ; sa chinnagātro nipapāta bhūmau 08,066.024d*1115_01 hate tu tasmin bhujage kirīṭinā 08,066.024d*1115_02 svayaṃ vibhuḥ pārthivabhūtalād atha 08,066.024d*1115_03 samujjahārāśu mahābhujaḥ sa taṃ 08,066.024d*1115_04 rathaṃ bhujābhyāṃ puruṣottamaḥ punaḥ 08,066.025a tasmin muhūrte daśabhiḥ pṛṣatkaiḥ; śilāśitair barhiṇavājitaiś ca 08,066.025c vivyādha karṇaḥ puruṣapravīraṃ; dhanaṃjayaṃ tiryag avekṣamāṇam 08,066.026a tato 'rjuno dvādaśabhir vimuktair; ākarṇamuktair niśitaiḥ samarpya 08,066.026c nārācam āśīviṣatulyavegam; ākarṇapūrṇāyatam utsasarja 08,066.027a sa citravarmeṣuvaro vidārya; prāṇān nirasyann iva sādhu muktaḥ 08,066.027c karṇasya pītvā rudhiraṃ viveśa; vasuṃdharāṃ śoṇitavājadigdhaḥ 08,066.028a tato vṛṣo bāṇanipātakopito; mahorago daṇḍavighaṭṭito yathā 08,066.028c tathāśukārī vyasṛjac charottamān; mahāviṣaḥ sarpa ivottamaṃ viṣam 08,066.029a janārdanaṃ dvādaśabhiḥ parābhinan; navair navatyā ca śarais tathārjunam 08,066.029b*1116_01 saṃchādya bāṇaiḥ sa tu gārdhrapatraiḥ 08,066.029c śareṇa ghoreṇa punaś ca pāṇḍavaṃ; vibhidya karṇo 'bhyanadaj jahāsa ca 08,066.029d*1117_01 jagarja cājīvarhi (?) harṣayan kurun 08,066.030a tam asya harṣaṃ mamṛṣe na pāṇḍavo; bibheda marmāṇi tato 'sya marmavit 08,066.030c paraṃ śaraiḥ patribhir indravikramas; tathā yathendro balam ojasāhanat 08,066.031a tataḥ śarāṇāṃ navatīr navārjunaḥ; sasarja karṇe 'ntakadaṇḍasaṃnibhāḥ 08,066.031c śarair bhṛśāyastatanuḥ pravivyathe; tathā yathā vajravidārito 'calaḥ 08,066.031c*1118_01 purā ruṣā gotrasamūhabhidyatā 08,066.032a maṇipravekottamavajrahāṭakair; alaṃkṛtaṃ cāsya varāṅgabhūṣaṇam 08,066.032c praviddham urvyāṃ nipapāta patribhir; dhanaṃjayenottamakuṇḍale 'pi ca 08,066.033a mahādhanaṃ śilpivaraiḥ prayatnataḥ; kṛtaṃ yad asyottamavarma bhāsvaram 08,066.033c sudīrghakālena tad asya pāṇḍavaḥ; kṣaṇena bāṇair bahudhā vyaśātayat 08,066.033d*1119_01 tasyeṣubhiḥ khaṇḍitakuṇḍalāntaḥ 08,066.033d*1119_02 parikṣataś cābhyadhikaṃ tadānīm 08,066.033d*1119_03 sa lohitāṅgaśravaṇaś cakāśe 08,066.033d*1119_04 salohitāṅgaśravaṇo yathā divi 08,066.034a sa taṃ vivarmāṇam athottameṣubhiḥ; śaraiś caturbhiḥ kupitaḥ parābhinat 08,066.034c sa vivyathe 'tyartham ariprahārito; yathāturaḥ pittakaphānilavraṇaiḥ 08,066.035a mahādhanurmaṇḍalaniḥsṛtaiḥ śitaiḥ; kriyāprayatnaprahitair balena ca 08,066.035c tatakṣa karṇaṃ bahubhiḥ śarottamair; bibheda marmasv api cārjunas tvaran 08,066.036a dṛḍhāhataḥ patribhir ugravegaiḥ; pārthena karṇo vividhaiḥ śitāgraiḥ 08,066.036c babhau girir gairikadhāturaktaḥ; kṣaran prapātair iva raktam ambhaḥ 08,066.037a sāśvaṃ tu karṇaṃ sarathaṃ kirīṭī; samācinod bhārata vatsadantaiḥ 08,066.037c pracchādayām āsa diśaś ca bāṇaiḥ; sarvaprayatnāt tapanīyapuṅkhaiḥ 08,066.038a sa vatsadantaiḥ pṛthupīnavakṣāḥ; samācitaḥ smādhirathir vibhāti 08,066.038c supuṣpitāśokapalāśaśālmalir; yathācalaḥ spandanacandanāyutaḥ 08,066.039a śaraiḥ śarīre bahudhā samarpitair; vibhāti karṇaḥ samare viśāṃ pate 08,066.039c mahīruhair ācitasānukandaro; yathā mahendraḥ śubhakarṇikāravān 08,066.040a sa bāṇasaṃghān dhanuṣā vyavāsṛjan; vibhāti karṇaḥ śarajālaraśmivān 08,066.040c salohito raktagabhastimaṇḍalo; divākaro 'stābhimukho yathā tathā 08,066.041a bāhvantarād ādhirather vimuktān; bāṇān mahāhīn iva dīpyamānān 08,066.041c vyadhvaṃsayann arjunabāhumuktāḥ; śarāḥ samāsādya diśaḥ śitāgrāḥ 08,066.041d*1120_01 tataḥ sa karṇaḥ samavāpya dhairyaṃ 08,066.041d*1120_02 bāṇān vimuñcan kupitāhikalpān 08,066.041d*1120_03 vivyādha pārthaṃ daśabhiḥ pṛṣatkaiḥ 08,066.041d*1120_04 kṛṣṇaṃ ca ṣaḍbhiḥ kupitāhikalpaiḥ 08,066.041d*1121_01 tato mahendrāśanitulyanisvanaṃ 08,066.041d*1121_02 mahāśaraṃ sarpaviṣānalopamam 08,066.041d*1121_03 ayasmayaṃ raudramahāstrasaṃmitaṃ 08,066.041d*1121_04 mahāhave kṣeptumanā dhanaṃjayaḥ 08,066.041d*1122_01 kālo hy adṛśyo nṛpa vipraśāpān 08,066.041d*1122_02 nidarśayan karṇavadhaṃ bruvāṇaḥ 08,066.041d*1122_03 bhūmis tu cakraṃ grasatīty avocat 08,066.041d*1122_04 karṇasya tasmin vadhakāle 'bhyupete 08,066.041d*1123_01 brāhmaṃ mahāstraṃ manasi pranaṣṭaṃ 08,066.041d*1123_02 yad bhārgavo 'py asya dadau mahātmā 08,066.041d*1123_03 vāmaṃ cakraṃ grasate medinī sma 08,066.041d*1123_04 prāpte tasmin vadhakāle nṛvīra 08,066.041d*1123_05 tato ratho ghūrṇitavān narendra 08,066.041d*1123_06 śāpāt tadā brāhmaṇasattamasya 08,066.041d*1124_01 na cāsya ghoraṃ pratibhāti cāstraṃ 08,066.041d*1124_02 yad bhārgavo hy abhyavadan mahātmā 08,066.041d*1124_03 cakraṃ tu vāmaṃ grasate 'sya bhūmir 08,066.041d*1124_04 yathāsya kālo mṛtyupatir vyatiṣṭhat 08,066.041d*1124_05 tato ratho bhārata ghūrṇate sma 08,066.041d*1124_06 śāpāt tadā brāhmaṇasattamasya 08,066.041d*1124_07 prāptaṃ vadhaṃ śaṃsati cāpy athāstraṃ 08,066.041d*1124_08 praṇaśyamānaṃ dvijamukhyaśāpāt 08,066.042a tataś cakramapatat tasya bhūmau; sa vihvalaḥ samare sūtaputraḥ 08,066.042b*1125_01 savedikaś caitya ivātimātraḥ 08,066.042b*1125_02 supuṣpito bhūmitale nimagnaḥ 08,066.042c ghūrṇe rathe brāhmaṇasyābhiśāpād; rāmād upātte 'pratibhāti cāstre 08,066.042d*1126_01 chinne śare sarpamukhe ca ghore 08,066.042d*1126_02 pārthena tasmin viṣasāda karṇaḥ 08,066.043a amṛṣyamāṇo vyasanāni tāni; hastau vidhunvan sa vigarhamāṇaḥ 08,066.043c dharmapradhānān abhipāti dharma; ity abruvan dharmavidaḥ sadaiva 08,066.043d*1127_01 vayaṃ ca nityaṃ prayatāma dharmaṃ 08,066.043d*1127_02 cartuṃ yathāśakti yathāśrutaṃ ca 08,066.043e mamāpi nimno 'dya na pāti bhaktān; manye na nityaṃ paripāti dharmaḥ 08,066.044a evaṃ bruvan praskhalitāśvasūto; vicālyamāno 'rjunaśastrapātaiḥ 08,066.044c marmābhighātāc calitaḥ kriyāsu; punaḥ punar dharmam agarhad ājau 08,066.045a tataḥ śarair bhīmatarair avidhyat tribhir āhave 08,066.045c haste karṇas tadā pārtham abhyavidhyac ca saptabhiḥ 08,066.045d*1128_01 tataḥ śarair bhīmatarair avidhyat 08,066.045d*1128_02 stanāntare kṛṣṇadhanaṃjayau saḥ 08,066.046a tato 'rjunaḥ saptadaśa tigmatejān ajihmagān 08,066.046c indrāśanisamān ghorān asṛjat pāvakopamān 08,066.047a nirbhidya te bhīmavegā nyapatan pṛthivītale 08,066.047c kampitātmā tathā karṇaḥ śaktyā ceṣṭām adarśayat 08,066.048a balenātha sa saṃstabhya brahmāstraṃ samudairayat 08,066.048c aindrāstram arjunaś cāpi tad dṛṣṭvābhinyamantrayat 08,066.049a gāṇḍīvaṃ jyāṃ ca bāṇāṃś ca anumantrya dhanaṃjayaḥ 08,066.049c asṛjac charavarṣāṇi varṣāṇīva puraṃdaraḥ 08,066.050a tatas tejomayā bāṇā rathāt pārthasya niḥsṛtāḥ 08,066.050c prādurāsan mahāvīryāḥ karṇasya ratham antikāt 08,066.051a tān karṇas tv agrato 'bhyastān moghāṃś cakre mahārathaḥ 08,066.051c tato 'bravīd vṛṣṇivīras tasminn astre vināśite 08,066.052a visṛjāstraṃ paraṃ pārtha rādheyo grasate śarān 08,066.052c brahmāstram arjunaś cāpi saṃmantryātha prayojayat 08,066.053a chādayitvā tato bāṇaiḥ karṇaṃ prabhrāmya cārjunaḥ 08,066.053c tasya karṇaḥ śaraiḥ kruddhaś ciccheda jyāṃ sutejanaiḥ 08,066.053d*1129_01 dvitīyāṃ ca tṛtīyāṃ ca caturthīṃ pañcamīṃ tathā 08,066.053d*1129_02 ṣaṣṭhīm athāsya ciccheda saptamīṃ ca tathāṣṭamīm 08,066.053d*1129_03 navamīṃ daśamīṃ cāsya tathā caikādaśīṃ vṛṣaḥ 08,066.053d*1129_04 jyāśataṃ śatasaṃdhānaḥ sa karṇo nāvabudhyate 08,066.054a tato jyām avadhāyānyām anumṛjya ca pāṇḍavaḥ 08,066.054c śarair avākirat karṇaṃ dīpyamānaiḥ sahasraśaḥ 08,066.055a tasya jyācchedanaṃ karṇo jyāvadhānaṃ ca saṃyuge 08,066.055c nānvabudhyata śīghratvāt tad adbhutam ivābhavat 08,066.056a astrair astrāṇi rādheyaḥ pratyahan savyasācinaḥ 08,066.056c cakre cābhyadhikaṃ pārthāt svavīryaṃ pratidarśayan 08,066.057a tataḥ kṛṣṇo 'rjunaṃ dṛṣṭvā karṇāstreṇābhipīḍitam 08,066.057c abhyasyety abravīt pārtham ātiṣṭhāstram anuttamam 08,066.058a tato 'nyam agnisadṛśaṃ śaraṃ sarpaviṣopamam 08,066.058c aśmasāramayaṃ divyam anumantrya dhanaṃjayaḥ 08,066.059a raudram astraṃ samādāya kṣeptukāmaḥ kirīṭavān 08,066.059c tato 'grasan mahī cakraṃ rādheyasya mahāmṛdhe 08,066.059d*1130_01 tato 'vatīrya rādheyo rathād āśu samudyataḥ 08,066.059d*1130_02 cakraṃ bhujābhyām ālambya samutkṣeptum iyeṣa saḥ 08,066.059d*1130_03 saptadvīpā vasumatī saśailavanakānanā 08,066.059d*1130_04 gīrṇacakrā samutkṣiptā karṇena caturaṅgulam 08,066.060a grastacakras tu rādheyaḥ kopād aśrūṇy avartayat 08,066.060b*1131_01 arjunaṃ vīkṣya saṃrabdham idaṃ vacanam abravīt 08,066.060b*1131_02 bho bho pārtha maheṣvāsa muhūrtaṃ paripālaya 08,066.060c so 'bravīd arjunaṃ cāpi muhūrtaṃ kṣama pāṇḍava 08,066.060d*1132_01 yāvac cakram idaṃ grastam uddharāmi mahītalāt 08,066.060d*1133_01 kṣatradharmam avekṣasva kartum arhasi pāṇḍava 08,066.061a madhye cakram avagrastaṃ dṛṣṭvā daivād idaṃ mama 08,066.061c pārtha kāpuruṣācīrṇam abhisaṃdhiṃ vivarjaya 08,066.061d*1134_01 na tvaṃ kāpuruṣācīrṇaṃ mārgam āsthātum arhasi 08,066.061d*1134_02 khyātas tvam asi kaunteya viśiṣṭo raṇakarmasu 08,066.061d*1134_03 viśiṣṭataram eva tvaṃ kartum arhasi pāṇḍava 08,066.062a prakīrṇakeśe vimukhe brāhmaṇe ca kṛtāñjalau 08,066.062c śaraṇāgate nyastaśastre tathā vyasanage 'rjuna 08,066.063a abāṇe bhraṣṭakavace bhraṣṭabhagnāyudhe tathā 08,066.063c na śūrāḥ praharanty ājau na rājñe pārthivās tathā 08,066.063e tvaṃ ca śūro 'si kaunteya tasmāt kṣama muhūrtakam 08,066.063f*1135_01 na vimuñcanti śastrāṇi śūrāḥ sādhuvrate sthitāḥ 08,066.063f*1135_02 tvaṃ ca śūratamo loke sādhuvṛttaś ca pāṇḍava 08,066.063f*1136_01 abhijño yuddhadharmāṇāṃ tasmāt kṣama mama kṣaṇam 08,066.063f*1137_01 divyāstravid ameyātmā kārtavīryasamo yudhi 08,066.064a yāvac cakram idaṃ bhūmer uddharāmi dhanaṃjaya 08,066.064c na māṃ rathastho bhūmiṣṭham asajjaṃ hantum arhasi 08,066.064e na vāsudevāt tvatto vā pāṇḍaveya bibhemy aham 08,066.064f*1138_01 smṛtvā tu dharmaṃ śūrāṇāṃ muhūrtaṃ pratipālaya 08,066.065a tvaṃ hi kṣatriyadāyādo mahākulavivardhanaḥ 08,066.065c smṛtvā dharmopadeśaṃ tvaṃ muhūrtaṃ kṣama pāṇḍava 08,066.065d*1139_01 yāvat karomi dhanuṣaṃ sajjaṃ matimatāṃ vara 08,067.001 saṃjaya uvāca 08,067.001a athābravīd vāsudevo rathastho; rādheya diṣṭyā smarasīha dharmam 08,067.001b*1140_01 dharme hi gṛddhāḥ satataṃ hi pārthās 08,067.001b*1140_02 tebhyas tato vṛddhim asau dadāti 08,067.001b*1140_03 dharmād apetāḥ paribaddhalobhās 08,067.001b*1140_04 tasmād gatā vai kuravo vināśam 08,067.001c prāyeṇa nīcā vyasaneṣu magnā; nindanti daivaṃ kukṛtaṃ na tat tat 08,067.002a yad draupadīm ekavastrāṃ sabhāyām; ānāyya tvaṃ caiva suyodhanaś ca 08,067.002c duḥśāsanaḥ śakuniḥ saubalaś ca; na te karṇa pratyabhāt tatra dharmaḥ 08,067.003a yadā sabhāyāṃ kaunteyam anakṣajñaṃ yudhiṣṭhiram 08,067.003b*1141_01 kaitavāt sauvalo 'jaiṣīd dayāluṃ sarvajantuṣu 08,067.003c akṣajñaḥ śakunir jetā tadā dharmaḥ kva te gataḥ 08,067.003d*1142_01 yad bhīmasenaṃ sarpaiś ca viṣayuktaiś ca bhojanaiḥ 08,067.003d*1142_02 ācarat tvanmate rājā kva te dharmas tadā gataḥ 08,067.003d*1143_01 yad vāraṇāvate pārthān suptāñ jatugṛhe tadā 08,067.003d*1143_02 ādīpayas tvaṃ rādheya kva te dharmas tadā gataḥ 08,067.003d*1144_01 vanavāse vyatīte ca karṇa varṣe trayodaśe 08,067.003d*1144_02 na prayacchasi yad rājyaṃ kva te dharmas tadā gataḥ 08,067.004a yadā rajasvalāṃ kṛṣṇāṃ duḥśāsanavaśe sthitām 08,067.004c sabhāyāṃ prāhasaḥ karṇa kva te dharmas tadā gataḥ 08,067.004d*1145_01 yad anāryaiḥ purā kṛṣṇāṃ kliśyamānām anāgasam 08,067.004d*1145_02 vinaṣṭāḥ pāṇḍavāḥ kṛṣṇe śāśvataṃ narakaṃ gatāḥ 08,067.004d*1145_03 patim anyaṃ vṛṇīṣveti vadaṃs tvaṃ gajagāminīm 08,067.004d*1145_04 upaprekṣasi rādheya kva te dharmas tadā gataḥ 08,067.005a rājyalubdhaḥ punaḥ karṇa samāhvayasi pāṇḍavam 08,067.005c gāndhārarājam āśritya kva te dharmas tadā gataḥ 08,067.005d*1146_01 yadābhimanyuṃ bahavo yuddhe jaghnur mahārathāḥ 08,067.005d*1146_02 parivārya raṇe bālaṃ kva te dharmas tadā gataḥ 08,067.005d*1147_01 yady eṣa dharmas tatra na vidyate hi 08,067.005d*1147_02 kiṃ sarvathā tāluviśoṣaṇena 08,067.005d*1147_03 adyaiva dharmāṇi vidhatsva sūta 08,067.005d*1147_04 tathāpi naivādya vimokṣyase tvam 08,067.005d*1147_05 nalo hy akṣair nirjitaḥ puṣkareṇa 08,067.005d*1147_06 punar yathā rājyam avāpa vīryāt 08,067.005d*1147_07 prāptās tathā pāṇḍavā bāhuvīryāt 08,067.005d*1147_08 sarve samastāḥ parivṛttalobhāḥ 08,067.005d*1147_09 nihatya śatrūn samare pravṛddhān 08,067.005d*1147_10 sasomakā rājyam avāpnuyus te 08,067.005d*1147_11 tathā gatā dhārtarāṣṭrā vināśaṃ 08,067.005d*1147_12 dharmābhiguptaiḥ satataṃ nṛsiṃhaiḥ 08,067.005d*1148_00 saṃjaya uvāca 08,067.005d*1148_01 evam uktas tadā karṇo vāsudevena bhārata 08,067.005d*1148_02 lajjayāvanato bhūtvā nottaraṃ kiṃ cid uktavān 08,067.005d*1148_03 krodhāt prasphuramāṇauṣṭho dhanur udyamya bhārata 08,067.005d*1148_04 yodhayām āsa vai pārthaṃ mahāvegaparākramaḥ 08,067.005d*1148_05 tato 'bravīd vāsudevaḥ phalgunaṃ puruṣarṣabham 08,067.005d*1148_06 divyāstreṇaiva nirbhidya pātayasva mahābala 08,067.006a evam ukte tu rādheye vāsudevena pāṇḍavam 08,067.006c manyur abhyāviśat tīvraḥ smṛtvā tat tad dhanaṃjayam 08,067.007a tasya krodhena sarvebhyaḥ srotobhyas tejaso 'rciṣaḥ 08,067.007c prādurāsan mahārāja tad adbhutam ivābhavat 08,067.008a taṃ samīkṣya tataḥ karṇo brahmāstreṇa dhanaṃjayam 08,067.008c abhyavarṣat punar yatnam akarod rathasarjane 08,067.008d*1149_01 brahmāstreṇaiva taṃ pārtho vavarṣa śaravṛṣṭibhiḥ 08,067.008d*1150_01 karṇaś cāpi tato rājan krodharaktāntalocanaḥ 08,067.008e tad astram astreṇāvārya prajahārāsya pāṇḍavaḥ 08,067.009a tato 'nyad astraṃ kaunteyo dayitaṃ jātavedasaḥ 08,067.009c mumoca karṇam uddiśya tat prajajvāla vai bhṛśam 08,067.010a vāruṇena tataḥ karṇaḥ śamayām āsa pāvakam 08,067.010c jīmūtaiś ca diśaḥ sarvāś cakre timiradurdināḥ 08,067.011a pāṇḍaveyas tv asaṃbhrānto vāyavyāstreṇa vīryavān 08,067.011c apovāha tadābhrāṇi rādheyasya prapaśyataḥ 08,067.011d*1151_01 tatrādbhutaṃ bhārata sūtaputraś 08,067.011d*1151_02 cakre cakre bhūmim anupraviṣṭe 08,067.011d*1151_03 yad yodhayat pāṇḍavam ugravegaṃ 08,067.011d*1151_04 vivyādha cainaṃ daśabhiḥ pṛṣatkaiḥ 08,067.011d*1151_05 tato 'tividdho bharatapravīraḥ 08,067.011d*1151_06 karṇena rājan samare 'rjunas tu 08,067.011d*1151_07 babhūva kopena bhṛśaṃ pradīpto 08,067.011d*1151_08 ghṛtāvasiktaḥ sadasīva vahniḥ 08,067.011d@042_0001 tataḥ śaraṃ mahāghoraṃ jvalantam iva pāvakam 08,067.011d@042_0002 ādade pāṇḍuputrasya sūtaputro jighāṃsayā 08,067.011d@042_0003 yojyamāne tatas tasmin bāṇe dhanuṣi pūjite 08,067.011d@042_0004 cacāla pṛthivī rājan saśailavanakānanā 08,067.011d@042_0005 vavau saśarkaro vāyur diśaś ca rajasā vṛtāḥ 08,067.011d@042_0006 hāhākāraś ca saṃjajñe surāṇāṃ divi bhārata 08,067.011d@042_0007 tam iṣuṃ saṃdhitaṃ dṛṣṭvā sūtaputreṇa māriṣa 08,067.011d@042_0008 viṣādaṃ paramaṃ jagmuḥ pāṇḍavā dīnacetasaḥ 08,067.011d@042_0009 sa sāyakaḥ karṇabhujapramuktaḥ 08,067.011d@042_0010 śakrāśaniprakhyaruciḥ śitāgraḥ 08,067.011d@042_0011 bhujāntaraṃ prāpya dhanaṃjayasya 08,067.011d@042_0012 viveśa valmīkam ivoragottamaḥ 08,067.011d@042_0013 sa gāḍhaviddhaḥ samare mahātmā 08,067.011d@042_0014 vighūrṇamānaḥ ślathahastagāṇḍivaḥ 08,067.011d@042_0015 cacāla bībhatsur amitramardanaḥ 08,067.011d@042_0016 kṣiteḥ prakampe ca yathācalottamaḥ 08,067.011d@042_0017 tadantaraṃ prāpya vṛṣo mahāratho 08,067.011d@042_0018 rathāṅgam urvīgatam ujjihīrṣuḥ 08,067.011d@042_0019 rathād avaplutya nigṛhya dorbhyāṃ 08,067.011d@042_0020 śaśāka daivān na mahābalo 'pi 08,067.011d@042_0021 tataḥ kirīṭī pratilabhya saṃjñāṃ 08,067.011d@042_0022 jagrāha bāṇaṃ yamadaṇḍakalpam 08,067.011d@042_0023 dīpto 'rjunaḥ prāñjalikaṃ mahātmā 08,067.011d@042_0024 tato 'bravīd vāsudevo 'pi pārtham 08,067.011d@042_0025 chindhy asya mūrdhānam areḥ śareṇa 08,067.011d@042_0026 na yāvad ārohati vai rathaṃ vṛṣaḥ 08,067.011d@042_0027 tathaiva saṃpūjya sa tad vacaḥ prabhos 08,067.011d@042_0028 tataḥ kṣuraṃ prajvalitaṃ pragṛhya 08,067.011d@042_0029 jaghāna kakṣām amalārkavarṇāṃ 08,067.011d@042_0030 mahārathe rathacakre vimagne 08,067.012a taṃ hastikakṣyāpravaraṃ ca bāṇaiḥ; suvarṇamuktāmaṇivajramṛṣṭam 08,067.012c kālaprayatnottamaśilpiyatnaiḥ; kṛtaṃ surūpaṃ vitamaskam uccaiḥ 08,067.013a ūrjaskaraṃ tava sainyasya nityam; amitravitrāsanam īḍyarūpam 08,067.013c vikhyātam ādityasamasya loke; tviṣā samaṃ pāvakabhānucandraiḥ 08,067.014a tataḥ kṣureṇādhiratheḥ kirīṭī; suvarṇapuṅkhena śitena yattaḥ 08,067.014c śriyā jvalantaṃ dhvajam unmamātha; mahārathasyādhirather mahātmā 08,067.015a yaśaś ca dharmaś ca jayaś ca māriṣa; priyāṇi sarvāṇi ca tena ketunā 08,067.015c tadā kurūṇāṃ hṛdayāni cāpatan; babhūva hāheti ca nisvano mahān 08,067.015d*1152_01 dṛṣṭvā dhvajaṃ taṃ patitaṃ pṛthivyāṃ 08,067.015d*1152_02 kurupravīreṇa nikṛttam āśu 08,067.015d*1152_03 nāśaṃsire sūtaputrasya sarve 08,067.015d*1152_04 jayaṃ janā bhārata ye tvadīyāḥ 08,067.016a atha tvaran karṇavadhāya pāṇḍavo; mahendravajrānaladaṇḍasaṃnibham 08,067.016c ādatta pārtho 'ñjalikaṃ niṣaṅgāt; sahasraraśmer iva raśmim uttamam 08,067.017a marmacchidaṃ śoṇitamāṃsadigdhaṃ; vaiśvānarārkapratimaṃ mahārham 08,067.017c narāśvanāgāsuharaṃ tryaratniṃ; ṣaḍvājam añjogatim ugravegam 08,067.018a sahasranetrāśanitulyatejasaṃ; samānakravyādam ivātiduḥsaham 08,067.018c pinākanārāyaṇacakrasaṃnibhaṃ; bhayaṃkaraṃ prāṇabhṛtāṃ vināśanam 08,067.018d*1153_01 surendrasenāpatiśaktisaṃnibham 08,067.018d*1154_01 jagrāha pārthas tam atiprahṛṣṭo 08,067.018d*1154_02 yo devasaṃghair api durnivāryaḥ 08,067.018d*1154_03 saṃpūjito yaḥ satataṃ mahātmā 08,067.018d*1154_04 devāsurān yo vijayen maheṣuḥ 08,067.018d*1154_05 yaṃ vai prakṛṣṭaṃ prasamīkṣya yuddhe 08,067.018d*1154_06 cacāla sarvaṃ sacarācaraṃ jagat 08,067.018d*1154_07 svasti jagat syād ṛṣayaḥ pracukruśus 08,067.018d*1154_08 tam udyataṃ prekṣya mahāhaveṣum 08,067.018d*1154_09 tatas tu taṃ vai śaram aprameyaṃ 08,067.018d*1154_10 gāṇḍīvadhanvā dhanuṣi nyayojayat 08,067.019a yuktvā mahāstreṇa pareṇa mantravid; vikṛṣya gāṇḍīvam uvāca sasvanam 08,067.019c ayaṃ mahāstro 'pratimo dhṛtaḥ śaraḥ; śarīrabhic cāsuharaś ca durhṛdaḥ 08,067.020a tapo 'sti taptaṃ guravaś ca toṣitā; mayā yad iṣṭaṃ suhṛdāṃ tathā śrutam 08,067.020c anena satyena nihantv ayaṃ śaraḥ; sudaṃśitaḥ karṇam ariṃ mamājitaḥ 08,067.020d*1155_01 dharmātmā satyasaṃdhaś ca dharmarājo dayāparaḥ 08,067.020d*1155_02 jitendriyaḥ satyavādī tathainaṃ jahi sūtajam 08,067.021a ity ūcivāṃs taṃ sa mumoca bāṇaṃ; dhanaṃjayaḥ karṇavadhāya ghoram 08,067.021c kṛtyām atharvāṅgirasīm ivogrāṃ; dīptām asahyāṃ yudhi mṛtyunāpi 08,067.022a bruvan kirīṭī tam atiprahṛṣṭo; ayaṃ śaro me vijayāvaho 'stu 08,067.022c jighāṃsur arkendusamaprabhāvaḥ; karṇaṃ samāptiṃ nayatāṃ yamāya 08,067.022d*1156_01 tato vimukto balinā maheṣuḥ 08,067.022d*1156_02 prajvālayām āsa diśo nabhaś ca 08,067.023a teneṣuvaryeṇa kirīṭamālī; prahṛṣṭarūpo vijayāvahena 08,067.023c jighāṃsur arkendusamaprabheṇa; cakre viṣaktaṃ ripum ātatāyī 08,067.023d*1157_01 sainyāny anekāni ca vipramohya 08,067.023d*1157_02 gāṇḍīvamuktair vijayena bhallaiḥ 08,067.023d*1157_03 tenārjunaḥ sannahanīyamadhyāc 08,067.023d*1157_04 chiro 'harat sūtaputrasya rājan 08,067.023d*1158_01 chinnaṃ papātāñjalikena tūrṇaṃ 08,067.023d*1158_02 kāyo 'sya paścād dharaṇīṃ jagāma 08,067.023d*1159_01 tato 'rjunas tasya śiro jahāra 08,067.023d*1159_02 vṛtrasya vajreṇa yathā mahendraḥ 08,067.023d*1159_03 śarottamenāñjalikena rājaṃs 08,067.023d*1159_04 tadā mahāstrapratimantritena 08,067.023d*1159_05 pārtho 'parāhṇe śira uccakarta 08,067.023d*1159_06 vaikartanasyātha mahendrasūnuḥ 08,067.023d*1159_07 tat prāpatac cāñjalikena chinnam 08,067.023d*1159_08 athāsya kāyo nipapāta paścāt 08,067.024a tad udyatādityasamānavarcasaṃ; śarannabhomadhyagabhāskaropamam 08,067.024b*1160_01 śareṇa karṇasya śiro jahāra 08,067.024c varāṅgam urvyām apatac camūpater; divākaro 'stād iva raktamaṇḍalaḥ 08,067.025a tad asya dehī satataṃ sukhoditaṃ; svarūpam atyartham udārakarmaṇaḥ 08,067.025c pareṇa kṛcchreṇa śarīram atyajad; gṛhaṃ maharddhīva sasaṅgam īśvaraḥ 08,067.026a śarair vibhugnaṃ vyasu tad vivarmaṇaḥ; papāta karṇasya śarīram ucchritam 08,067.026c sravadvraṇaṃ gairikatoyavisravaṃ; girer yathā vajrahataṃ śiras tathā 08,067.027a dehāt tu karṇasya nipātitasya; tejo dīptaṃ khaṃ vigāhyācireṇa 08,067.027c tad adbhutaṃ sarvamanuṣyayodhāḥ; paśyanti rājan nihate sma karṇe 08,067.027d*1161_01 tataḥ śaṅkhān pāṇḍavā dadhmur uccair 08,067.027d*1161_02 dṛṣṭvā karṇaṃ pātitaṃ phālgunena 08,067.027d*1161_03 tathaiva kṛṣṇaś ca dhanaṃjayaś ca 08,067.027d*1161_04 hṛṣṭau tadā dadhmatur āśu śaṅkhau 08,067.027d*1162_01 athāntarikṣe 'pi vigāhya sūryaṃ 08,067.027d*1162_02 viveśa tejo jvalitaṃ hi tasya 08,067.027d*1162_03 hṛtottamāṅgaṃ ca śarīram ājau 08,067.027d*1162_04 papāta karṇasya śarāvakīrṇam 08,067.028a taṃ somakāḥ prekṣya hataṃ śayānaṃ; prītā nādaṃ saha sainyair akurvan 08,067.028c tūryāṇi cājaghnur atīva hṛṣṭā; vāsāṃsi caivādudhuvur bhujāṃś ca 08,067.028d*1163_01 saṃvardhayantaś ca narendrayodhāḥ 08,067.028d*1163_02 pārthaṃ samājagmur atīva hṛṣṭāḥ 08,067.028e balānvitāś cāpy apare hy anṛtyann; anyonyam āśliṣya nadanta ūcuḥ 08,067.029a dṛṣṭvā tu karṇaṃ bhuvi niṣṭanantaṃ; hataṃ rathāt sāyakenāvabhinnam 08,067.029c mahānilenāgnim ivāpaviddhaṃ; yajñāvasāne śayane niśānte 08,067.029d*1164_01 rarāja karṇasya śiro nikṛttam 08,067.029d*1164_02 astaṃ gataṃ bhāskarasyeva bimbam 08,067.029d*1165_01 hatottamāṅgaś ca sa tasya dehaḥ 08,067.029d*1165_02 pariplutaḥ śoṇitaughaprasekaiḥ 08,067.029d*1165_03 rarāja karṇasya śarāvakīrṇaḥ 08,067.029d*1165_04 svaraśmijātāvatato yathārkaḥ 08,067.029d*1166_01 pratāpya senāṃ khalu pāṇḍavīṃ raṇe 08,067.029d*1166_02 śarāṃśubhiḥ pāvakatulyadīptibhiḥ 08,067.029d*1166_03 kirīṭikālena tu karṇabhāskaro 08,067.029d*1166_04 vyanīyatāstaṃ divasāvasāne 08,067.029d*1167_01 tad ānanaṃ sūtapurasya rājan 08,067.029d*1167_02 vibhrājate padmam ivāpanālam 08,067.030a śarair ācitasarvāṅgaḥ śoṇitaughapariplutaḥ 08,067.030c vibhāti dehaḥ karṇasya svaraśmibhir ivāṃśumān 08,067.031a pratāpya senām āmitrīṃ dīptaiḥ śaragabhastibhiḥ 08,067.031c balinārjunakālena nīto 'staṃ karṇabhāskaraḥ 08,067.032a astaṃ gacchan yathādityaḥ prabhām ādāya gacchati 08,067.032c evaṃ jīvitam ādāya karṇasyeṣur jagāma ha 08,067.033a aparāhṇe parāhṇasya sūtaputrasya māriṣa 08,067.033c chinnam añjalikenājau sotsedham apatac chiraḥ 08,067.034a upary upari sainyānāṃ tasya śatros tad añjasā 08,067.034c śiraḥ karṇasya sotsedham iṣuḥ so 'pāharad drutam 08,067.034d*1168_01 tac chiro bharataśreṣṭha śobhayām āsa medinīm 08,067.034d*1168_02 yadṛcchayā mahārāja āditya iva gāṃ gataḥ 08,067.034d*1168_03 taṃ dṛṣṭvā samaravimardalabdhanidraṃ 08,067.034d*1168_04 daṣṭoṣṭhaṃ rudhiraparītakātarākṣam 08,067.034d*1168_05 rādheyaṃ rathavarapṛṣṭhasaṃniṣaṇṇaṃ 08,067.034d*1168_06 hīnāṃśur divasakaro muhūrtam āsīt 08,067.034d*1168_07 niḥśabdatūryaṃ hatayaudhamukhyaṃ 08,067.034d*1168_08 praśāntadarpaṃ dhṛtarāṣṭrasainyam 08,067.034d*1168_09 na śobhate sūryasutena hīnaṃ 08,067.034d*1168_10 vṛndaṃ grahāṇām iva candrahīnam 08,067.035 saṃjaya uvāca 08,067.035a karṇaṃ tu śūraṃ patitaṃ pṛthivyāṃ; śarācitaṃ śoṇitadigdhagātram 08,067.035c dṛṣṭvā śayānaṃ bhuvi madrarājaś; chinnadhvajenāpayayau rathena 08,067.036a karṇe hate kuravaḥ prādravanta; bhayārditā gāḍhaviddhāś ca saṃkhye 08,067.036c avekṣamāṇā muhur arjunasya; dhvajaṃ mahāntaṃ vapuṣā jvalantam 08,067.036d*1169_01 hate tu karṇe kuravaḥ prādravanta bhayārditāḥ 08,067.036d*1169_02 gāḍhaviddhāś ca saṃkhye te bāṇair gāṇḍīvadhanvanā 08,067.036d*1169_03 avekṣamāṇāḥ pārthasya dhvajaṃ bhīṣaṇavānaram 08,067.036d*1169_04 pratīpasainyahantāraṃ prādravaṃs te diśo daśa 08,067.036d*1170_01 karṇe hate pārthabhayāt pradudruvur 08,067.036d*1170_02 vaikartane dhārtarāṣṭrāḥ saśalyāḥ 08,067.036d*1170_03 avekṣamāṇā muhur arjunasya 08,067.036d*1170_04 ketuṃ mahāntaṃ yaśasā jvalantam 08,067.037a sahasranetrapratimānakarmaṇaḥ; sahasrapatrapratimānanaṃ śubham 08,067.037c sahasraraśmir dinasaṃkṣaye yathā; tathāpatat tasya śiro vasuṃdharām 08,067.037d*1171_01 vyūḍhoraskaṃ kamalanayanaṃ taptahemāvabhāsaṃ 08,067.037d*1171_02 karṇaṃ dṛṣṭvā bhuvi nipatitaṃ pārthabāṇābhitaptam 08,067.037d*1171_03 pāṃsugrastaṃ malinam asakṛt putram anvīkṣamāṇo 08,067.037d*1171_04 mandaṃ mandaṃ vrajati savitā mandiraṃ mandaraśmiḥ 08,068.001 saṃjaya uvāca 08,068.001a śalyas tu karṇārjunayor vimarde; balāni dṛṣṭvā mṛditāni bāṇaiḥ 08,068.001c duryodhanaṃ yāntam avekṣamāṇo; saṃdarśayad bhārata yuddhabhūmim 08,068.001d*1172_01 nipātite cādhirathau mahārathe 08,068.001d*1172_02 dhvaja* ye somakapāṇḍavaiś ca 08,068.001d*1173_01 yayau sa tenaiva rathena tūrṇaṃ 08,068.001d*1173_02 helīkṛtaḥ sṛñjayasomakaiś ca 08,068.001d*1174_01 śalyas tu karṇe nihate kirīṭinā 08,068.001d*1174_02 trastaṃ balaṃ prasamīkṣyārtarūpam 08,068.001d*1174_03 yayau hate cādhirathau padānuge 08,068.001d*1174_04 rathena saṃcchinnaparicchadena 08,068.002a nipātitasyandanavājināgaṃ; dṛṣṭvā balaṃ tad dhatasūtaputram 08,068.002c duryodhano 'śrupratipūrṇanetro; muhur muhur nyaśvasad ārtarūpaḥ 08,068.002d*1175_00 dhṛtarāṣṭra uvāca 08,068.002d*1175_01 kathaṃ nu karṇārjunayor vimarde 08,068.002d*1175_02 dagdhasya raudre 'hani vidrutasya 08,068.002d*1175_03 babhūva rūpaṃ kurusṛñjayānāṃ 08,068.002d*1175_04 balasya bāṇonmathitasya saṃkhye 08,068.003a karṇaṃ tu śūraṃ patitaṃ pṛthivyāṃ; śarācitaṃ śoṇitadigdhagātram 08,068.003c yadṛcchayā sūryam ivāvanisthaṃ; didṛkṣavaḥ saṃparivārya tasthuḥ 08,068.004a prahṛṣṭavitrastaviṣaṇṇavismṛtās; tathāpare śokagatā ivābhavan 08,068.004c pare tvadīyāś ca paraspareṇa; yathā yathaiṣāṃ prakṛtis tathābhavan 08,068.005a praviddhavarmābharaṇāmbarāyudhaṃ; dhanaṃjayenābhihataṃ hataujasam 08,068.005c niśamya karṇaṃ kuravaḥ pradudruvur; hatarṣabhā gāva ivākulākulāḥ 08,068.005d*1176_01 bhīmaś ca bhīmena mahāsvanena 08,068.005d*1176_02 nādaṃ kṛtvā rodasī kampayānaḥ 08,068.005d*1176_03 āsphoṭayan valgate nṛtyate ca 08,068.005d*1176_04 hate karṇe trāsayan dhārtarāṣṭrān 08,068.005d*1176_05 tathaiva rājan somakāḥ sṛñjayāś ca 08,068.005d*1176_06 śaṅkhān dadhmuḥ sasvajuś cāpi sarve 08,068.005d*1176_07 parasparaṃ kṣatriyā hṛṣṭarūpāḥ 08,068.005d*1176_08 sūtātmaje nihate vai tadānīm 08,068.006a kṛtvā vimardaṃ bhṛśam arjunena; karṇaṃ hataṃ kesariṇeva nāgam 08,068.006b*1177_01 tīrṇā pratijñā puruṣarṣabheṇa 08,068.006b*1177_02 vairasyāntaṃ gatavāṃś cāpi pārthaḥ 08,068.006c dṛṣṭvā śayānaṃ bhuvi madrarājo; bhīto 'pasarpat sarathaḥ suśīghram 08,068.007a madrādhipaś cāpi vimūḍhacetās; tūrṇaṃ rathenāpahṛtadhvajena 08,068.007c duryodhanasyāntikam etya śīghraṃ; saṃbhāṣya duḥkhārtam uvāca vākyam 08,068.008a viśīrṇanāgāśvarathapravīraṃ; balaṃ tvadiyaṃ yamarāṣṭrakalpam 08,068.008c anyonyam āsādya hataṃ mahadbhir; narāśvanāgair girikūṭakalpaiḥ 08,068.009a naitādṛśaṃ bhārata yuddham āsīd; yathādya karṇārjunayor babhūva 08,068.009c grastau hi karṇena sametya kṛṣṇāv; anye ca sarve tava śatravo ye 08,068.010a daivaṃ tu yat tat svavaśaṃ pravṛttaṃ; tat pāṇḍavān pāti hinasti cāsmān 08,068.010c tavārthasiddhyarthakarā hi sarve; prasahya vīrā nihatā dviṣadbhiḥ 08,068.011a kuberavaivasvatavāsavānāṃ; tulyaprabhāvāmbupateś ca vīrāḥ 08,068.011c vīryeṇa śauryeṇa balena caiva; tais taiś ca yuktā vipulair guṇaughaiḥ 08,068.012a avadhyakalpā nihatā narendrās; tavārthakāmā yudhi pāṇḍaveyaiḥ 08,068.012c tan mā śuco bhārata diṣṭam etat; paryāyasiddhir na sadāsti siddhiḥ 08,068.013a etad vaco madrapater niśamya; svaṃ cāpanītaṃ manasā nirīkṣya 08,068.013c duryodhano dīnamanā visaṃjñaḥ; punaḥ punar nyaśvasad ārtarūpaḥ 08,068.013d*1178_00 saṃjaya uvāca 08,068.013d*1178_01 dṛṣṭvā tu sainyaṃ vinivartyamānaṃ 08,068.013d*1178_02 putreṇa te madrapatis tadānīm 08,068.013d*1178_03 saṃtrastarūpaḥ parimūḍhacetā 08,068.013d*1178_04 duryodhanaṃ vākyam idaṃ babhāṣe 08,068.013d@043_0000 dhṛtarāṣṭra uvāca 08,068.013d@043_0001 tasmiṃs tu karṇārjunayor vimarde 08,068.013d@043_0002 dagdhasya raudre 'hani vidrutasya 08,068.013d@043_0003 babhūva rūpaṃ kurusṛñjayānāṃ 08,068.013d@043_0004 saṃjaya uvāca 08,068.013d@043_0004 balasya bāṇonmathitasya kīdṛk 08,068.013d@043_0005 śṛṇu rājann avahito yathā vṛtto mahākṣayaḥ 08,068.013d@043_0006 ghoro manuṣyadehānām ājau naravarakṣayaḥ 08,068.013d@043_0007 yatra karṇe hate pārthaḥ siṃhanādam athākarot 08,068.013d@043_0008 tadā tava sutān rājann āviveśa mahad bhayam 08,068.013d@043_0009 na saṃdhātum anīkāni na caivātha parākrame 08,068.013d@043_0010 āsīd buddhir hate karṇe tava yodhasya kasya cit 08,068.013d@043_0011 vaṇijo nāvi bhinnāyām agādhe hy aplavā yathā 08,068.013d@043_0012 apāre pāram icchanto hate dvīpe kirīṭinā 08,068.013d@043_0013 sūtaputre hate rājan vitrastāḥ śaravikṣatāḥ 08,068.013d@043_0014 anāthā nātham icchanto mṛgāḥ siṃhair ivārditāḥ 08,068.013d@043_0015 bhagnaśṛṅgā iva vṛṣā bhagnadaṣṭrā ivoragāḥ 08,068.013d@043_0016 pratyapāyāma sāyāhne nirjitāḥ savyasācinā 08,068.013d@043_0017 hatapravīrā vidhvastā nikṛttā niśitaiḥ śaraiḥ 08,068.013d@043_0018 sūtaputre hate rājan putrās te vyadravan bhayāt 08,068.013d@043_0019 viśastrakavacāḥ sarve kāṃdiśīkā vicetasaḥ 08,068.013d@043_0020 anyonyam avamṛdnanto vīkṣyamāṇā bhayārditāḥ 08,068.013d@043_0021 mām eva tūrṇaṃ bībhatsur mām eva ca vṛkodaraḥ 08,068.013d@043_0022 abhiyātīti manvānāḥ petur mamluś ca saṃbhramāt 08,068.013d@043_0023 hayān anye rathān anye gajān anye mahārathāḥ 08,068.013d@043_0024 āhatya javasaṃpannāḥ pādātāḥ prādravan bhayāt 08,068.013d@043_0025 kuñjaraiḥ syandanāḥ kṣuṇṇāḥ sādinaś ca mahārathaiḥ 08,068.013d@043_0026 padātisaṃghāś cāśvaughaiḥ palāyadbhir bhayārditāḥ 08,068.013d@043_0027 vyālataskarasaṃkīrṇe sārthahīnā yathā vane 08,068.013d@043_0028 tathā tvadīyā nihate sūtaputre tadābhavan 08,068.013d@043_0029 hatārohās tathā nāgāś chinnahastās tathā narāḥ 08,068.013d@043_0030 sarvaṃ pārthamayaṃ lokaṃ saṃpaśyanto bhayāturāḥ 08,068.013d@043_0031 tān prekṣya dravataḥ sarvān bhīmasenabhayārditān 08,068.013d@043_0032 duryodhano 'tha svaṃ sūtaṃ vāhety uktvedam abravīt 08,068.013d@043_0033 nātikramiṣyate pārtho dhanuṣpāṇir vyavasthitaḥ 08,068.013d@043_0034 jaghanya eva sainyānāṃ śanair aśvān acodayat 08,068.013d@043_0035 jaghanye yudhyamānaṃ hi kaunteyo māṃ na saṃśayaḥ 08,068.013d@043_0036 notsaheta vyatikrāntuṃ velām iva mahodadhiḥ 08,068.013d@043_0037 adyārjunaṃ sagovindaṃ māninaṃ ca vṛkodaram 08,068.013d@043_0038 nihatya śiṣṭāñ śatrūṃś ca karṇasyānṛṇyam āpnuyām 08,068.013d@043_0039 tac chrutvā kururājasya śūrārthasadṛśaṃ vacaḥ 08,068.013d@043_0040 sūto hemaparicchannāñ śanair aśvān acodayat 08,068.013d@043_0041 rathāśvagajahīnās tu pādātās tava māriṣa 08,068.013d@043_0042 pañcaviṃśatisāhasrā yuddhāyaiva vyavasthitāḥ 08,068.013d@043_0043 tān bhīmasenaḥ saṃkruddho dhṛṣṭadyumnaś ca pārṣataḥ 08,068.013d@043_0044 balena caturaṅgeṇa parikṣipya nijaghnatuḥ 08,068.013d@043_0045 pratyayudhyanta te sarve bhīmasenaṃ sapārṣatam 08,068.013d@043_0046 pārthapārṣatayoś cānye jagṛhus tatra nāmanī 08,068.013d@043_0047 akrudhyata tadā bhīmas tai raṇe pratyupasthitaiḥ 08,068.013d@043_0048 so 'vatīrya rathāt tūrṇaṃ gadāpāṇir ayudhyata 08,068.013d@043_0049 na tān rathastho bhūmiṣṭhān dharmāpekṣī vṛkodaraḥ 08,068.013d@043_0050 yodhayām āsa kaunteyo bhujavīryam upāśritaḥ 08,068.013d@043_0051 jātarūpaparicchannāṃ pragṛhya mahatīṃ gadām 08,068.013d@043_0052 avadhīt tāvakān sarvān daṇḍapāṇir ivāntakaḥ 08,068.013d@043_0053 padātino 'pi saṃrabdhās tyaktvā jīvitam ātmanaḥ 08,068.013d@043_0054 bhīmam abhyadravan saṃkhye pataṃgā iva pāvakam 08,068.013d@043_0055 āsādya bhīmasenaṃ tu saṃrabdhā yuddhadurmadāḥ 08,068.013d@043_0056 vineśuḥ sahasā dṛṣṭvā bhūtagrāmā ivāntakam 08,068.013d@043_0057 śyenavad vyacarad bhīmo gadāhasto mahābalaḥ 08,068.013d@043_0058 pañcaviṃśatisāhasrāṃs tāvakānām apothayat 08,068.013d@043_0059 hatvā tat puruṣānīkaṃ bhīmaḥ satyaparākramaḥ 08,068.013d@043_0060 dhṛṣṭadyumnaṃ puraskṛtya punas tasthau mahābalaḥ 08,068.013d@043_0061 dhṛṣṭadyumno 'pi ca mahān amitragaṇamardanaḥ 08,068.013d@043_0062 putraḥ pāñcālarājasya dhanurdharavaro yudhi 08,068.013d@043_0063 vipralīnān rathāśvena padātīyān samantataḥ 08,068.013d@043_0064 pañcaviṃśatisāhasrān avadhīn niśitaiḥ śaraiḥ 08,068.013d@043_0065 śarair nikṛttāḥ samare dhṛṣṭadyumnena tāvakāḥ 08,068.013d@043_0066 pañcaviṃśatisāhasrāḥ kālam ārchan padātayaḥ 08,068.013d@043_0067 hatvā tat puruṣānīkaṃ dhṛṣṭadyumno mahābalaḥ 08,068.013d@043_0068 bhīmasenaṃ puraskṛtya na cirāt pratyadṛśyata 08,068.013d@043_0069 taṃ pārāvatavarṇāśvaṃ kruddhaṃ kruddhāntakopamam 08,068.013d@043_0070 dhṛṣṭadyumnaṃ raṇe dṛṣṭvā tvadīyāḥ prādravan bhayāt 08,068.013d@043_0071 dhanaṃjayo rathānīkam abhyavartata vīryavān 08,068.013d@043_0072 mādrīputrau tu śakuniṃ sātyakiś ca mahārathaḥ 08,068.013d@043_0073 javenābhyapatan hṛṣṭā nighnantaḥ saubalaṃ balam 08,068.013d@043_0074 tasyāśvavārān subahūn vinihatya śitaiḥ śaraiḥ 08,068.013d@043_0075 tam abhyadhāvaṃs tvaritās tato yuddham abhūt tadā 08,068.013d@043_0076 dhanaṃjayo 'pi cābhyetya rathānīkaṃ tava prabho 08,068.013d@043_0077 viśrutaṃ triṣu lokeṣu vyākṣipad gāṇḍivaṃ dhanuḥ 08,068.013d@043_0078 kṛṣṇasārathim āyāntaṃ dṛṣṭvā śvetahayaṃ ratham 08,068.013d@043_0079 arjunaṃ cāpi yoddhāraṃ tvadīyāḥ prādravan bhayāt 08,068.013d@043_0080 viprahīnā rathāśvena gajaiś ca parivarjitāḥ 08,068.013d@043_0081 pañcaviṃśatisāhasrāḥ kālam ārchan padātayaḥ 08,068.013d@043_0082 hatvā tat puruṣānīkaṃ pāñcālānāṃ mahārathaḥ 08,068.013d@043_0083 putraḥ pāñcālarājasya dhṛṣṭadyumno mahārathaḥ 08,068.013d@043_0084 bhīmasenaṃ puraskṛtya na cirāt pratyadṛśyata 08,068.013d@043_0085 mahādhanurdharaḥ śrīmān amitragaṇasūdanaḥ 08,068.013d@043_0086 pārāvatasavarṇāśvaṃ kovidāramahādhvajam 08,068.013d@043_0087 dhṛṣṭadyumnarathaṃ dṛṣṭvā prādravanta bhayād bhṛśam 08,068.013d@043_0088 gāndhārarājaṃ śīghrāstram anusṛtya yaśasvinau 08,068.013d@043_0089 na cirāt pratyadṛśyetāṃ mādrīputrau sasātyakī 08,068.013d@043_0090 cekitānaḥ śikhaṇḍī ca draupadeyāś ca māriṣa 08,068.013d@043_0091 hatvā tvadīyaṃ sumahat sainyaṃ śaṅkhān athādhaman 08,068.013d@043_0092 te sarve tāvakān prekṣya dravamāṇān parāṅmukhān 08,068.013d@043_0093 abhyadravañ jighāṃsanto vṛṣāñ jitvā yathā vṛṣāḥ 08,068.013d@043_0094 senāvaśeṣaṃ taṃ dṛṣṭvā tava sainyaṃ parāṅmukham 08,068.013d@043_0095 vyavasthitaṃ savyasācī cukrodha balavat tadā 08,068.013d@043_0096 dhanaṃjayo rathānīkam abhyavartata vīryavān 08,068.013d@043_0097 viśrutaṃ triṣu lokeṣu vyākṣipad gāṇḍivaṃ dhanuḥ 08,068.013d@043_0098 tata etāñ śarai rājan sahasrān samavārayan 08,068.013d@043_0099 rajasā coddhatenātha na sma kiṃ cid vyadṛśyata 08,068.013d@043_0100 anyakārīkṛte loke śarabhūte mahītale 08,068.013d@043_0101 diśaḥ sarvā mahārāja tāvakāḥ prādravan bhayāt 08,068.013d@043_0102 bhajyamāneṣu sainyeṣu kururājo viśāṃ pate 08,068.013d@043_0103 parān abhimukhāṃś caiva sutas te samupādravat 08,068.013d@043_0104 tato duryodhanaḥ sarvān ājuhāvātha pāṇḍavān 08,068.013d@043_0105 yuddhāya bharataśreṣṭha devān iva purā baliḥ 08,068.013d@043_0106 ta enam abhivartanta sahitāḥ samupādravan 08,068.013d@043_0107 nānāśastrasṛjaḥ sarve bhartsayanto muhur muhuḥ 08,068.013d@043_0108 duryodhano 'py asaṃbhrāntas tān arīn niśitaiḥ śaraiḥ 08,068.013d@043_0109 vyadhamad yudhi rājendra ghorarūpo viśāṃ pate 08,068.013d@043_0110 tatrādbhutam apaśyāma tava putrasya pauruṣam 08,068.013d@043_0111 yad enaṃ pāṇḍavāḥ sarve na śekur ativartitum 08,068.013d@043_0112 nātidūrāpayātaṃ tu kṛtabuddhiṃ palāyane 08,068.013d@043_0113 duryodhanaḥ svakaṃ sainyam apaśyac charavikṣatam 08,068.013d@043_0114 tato 'vasthāpya rājendra kṛtabuddhis tavātmajaḥ 08,068.013d@043_0115 harṣayann iva tān yodhān idaṃ vacanam abravīt 08,068.013d@043_0116 na taṃ deśaṃ prapaśyāmi pṛthivyāṃ parvateṣu ca 08,068.013d@043_0117 yatra yātān na vo hanyuḥ pāṇḍavāḥ kiṃ sṛtena vaḥ 08,068.013d@043_0118 alpaṃ ca balam eteṣāṃ kṛṣṇau ca bhṛśavikṣatau 08,068.013d@043_0119 yadi sarve 'tra tiṣṭhāmo dhruvo no vijayo bhavet 08,068.013d@043_0120 viprayātāṃś ca no bhinnān pāṇḍavāḥ kṛtakilbiṣāḥ 08,068.013d@043_0121 anusṛtya vadhiṣyanti śreyān naḥ samare vadhaḥ 08,068.013d@043_0122 sukhaṃ sāṃgrāmiko mṛtyuḥ kṣatradharmeṇa yudhyatām 08,068.013d@043_0123 mṛto duḥkhaṃ na jānīte pretya cānantyam aśnute 08,068.013d@043_0124 śṛṇudhvaṃ kṣatriyāḥ sarve yāvantaḥ stha samāgatāḥ 08,068.013d@043_0125 yadā śūraṃ ca bhīruṃ ca mārayaty antako yamaḥ 08,068.013d@043_0126 ko nu mūḍho na yudhyeta mādṛśaḥ kṣatriyavrataḥ 08,068.013d@043_0127 dviṣato bhīmasenasya kruddhasya vaśam eṣyatha 08,068.013d@043_0128 pitāmahair ācaritaṃ na dharmaṃ hātum arhatha 08,068.013d@043_0129 na hi dharmo 'sti pāpīyān kṣatriyasya palāyanāt 08,068.013d@043_0130 na yuddhadharmāc chreyo 'nyaḥ panthāḥ svargasya kauravāḥ 08,068.013d@043_0131 acireṇa hatā lokaṃ sarve yodhāḥ samāpnuta 08,068.013d@043_0132 evaṃ bruvati te putre sainikā bhṛśavikṣatāḥ 08,068.013d@043_0133 anavekṣyaiva tad vākyaṃ prādravan sarvatomukham 08,068.014a taṃ dhyānamūkaṃ kṛpaṇaṃ bhṛśārtam; ārtāyanir dīnam uvāca vākyam 08,068.014c paśyedam ugraṃ naravājināgair; āyodhanaṃ vīrahataiḥ prapannam 08,068.015a mahīdharābhaiḥ patitair mahāgajaiḥ; sakṛt praviddhaiḥ śaraviddhamarmabhiḥ 08,068.015c tair vihvaladbhiś ca gatāsubhiś ca; pradhvastayantrāyudhavarmayodhaiḥ 08,068.016a vajrāpaviddhair iva cācalendrair; vibhinnapāṣāṇamṛgadrumauṣadhaiḥ 08,068.016c praviddhaghaṇṭāṅkuśatomaradhvajaiḥ; sahemamālai rudhiraughasaṃplutaiḥ 08,068.017a śarāvabhinnaiḥ patitaiś ca vājibhiḥ; śvasadbhir anyaiḥ kṣatajaṃ vamadbhiḥ 08,068.017c dīnaiḥ stanadbhiḥ parivṛttanetrair; mahīṃ daśadbhiḥ kṛpaṇaṃ nadadbhiḥ 08,068.018a tathāpaviddhair gajavājiyodhair; mandāsubhiś caiva gatāsubhiś ca 08,068.018a*1179_01 balāpaviddhai rathavīrasaṃghaiḥ 08,068.018c narāśvanāgaiś ca rathaiś ca marditair; mahī mahāvaitaraṇīva durdṛśā 08,068.019a gajair nikṛttāparahastagātrair; udvepamānaiḥ patitaiḥ pṛthivyām 08,068.019b*1180_01 viśīrṇadantaiḥ kṣatajaṃ vamadbhiḥ 08,068.019b*1180_02 sphuradbhir ārtaiḥ karuṇaṃ raṇājire 08,068.019b*1180_03 suyodhavarmāyudhapādagoptṛbhiḥ 08,068.019b*1180_04 prakīrṇatūṇīrapatākaketubhiḥ 08,068.019b*1180_05 suvarṇajālāvatatair bhṛśāhatair 08,068.019b*1180_06 mahī viyad dyaur jaladair ivāvṛtā 08,068.019b*1181_01 saṃyaṃtṛyodhācaraṇair mahāgajaiḥ 08,068.019c yaśasvibhir nāgarathāśvayodhibhiḥ; padātibhiś cābhimukhair hataiḥ paraiḥ 08,068.019e viśīrṇavarmābharaṇāmbarāyudhair; vṛtā niśāntair iva pāvakair mahī 08,068.020a śaraprahārābhihatair mahābalair; avekṣyamāṇaiḥ patitaiḥ sahasraśaḥ 08,068.020c pranaṣṭasaṃjñaiḥ punar ucchvasadbhir; mahī babhūvānugatair ivāgnibhiḥ 08,068.020d*1182_01 karṇārjunābhyāṃ śarabhinnagātrair 08,068.020d*1182_02 hataiḥ pravīraḥ kurusṛñjayānām 08,068.020e divaś cyutair bhūr atidīptimadbhir; naktaṃ grahair dyaur amaleva dīptaiḥ 08,068.021a śarās tu karṇārjunabāhumuktā; vidārya nāgāśvamanuṣyadehān 08,068.021c prāṇān nirasyāśu mahīm atīyur; mahoragā vāsam ivābhito 'straiḥ 08,068.022a hatair manuṣyāśvagajaiś ca saṃkhye; śarāvabhinnaiś ca rathair babhūva 08,068.022c dhanaṃjayasyādhiratheś ca mārge; gajair agamyā vasudhātidurgā 08,068.023a rathair vareṣūn mathitaiś ca yodhaiḥ; saṃsyūtasūtāśvavarāyudhadhvajaiḥ 08,068.023c viśīrṇaśastrair vinikṛttabandhurair; nikṛttacakrākṣayugatriveṇubhiḥ 08,068.024a vimuktayantrair nihatair ayasmayair; hatānuṣaṅgair viniṣaṅgabandhuraiḥ 08,068.024c prabhagnanīḍair maṇihemamaṇḍitaiḥ; stṛtā mahī dyaur iva śāradair ghanaiḥ 08,068.025a vikṛṣyamaṇair javanair alaṃkṛtair; hateśvarair ājirathaiḥ sukalpitaiḥ 08,068.025c manuṣyamātaṅgarathāśvarāśibhir; drutaṃ vrajanto bahudhā vicūrṇitāḥ 08,068.026a sahemapaṭṭāḥ parighāḥ paraśvadhāḥ; kaḍaṅgarāyomusalāni paṭṭiśāḥ 08,068.026c petuś ca khaḍgā vimalā vikośā; gadāś ca jāmbūnadapaṭṭabaddhāḥ 08,068.027a cāpāni rukmāṅgadabhūṣaṇāni; śarāś ca kārtasvaracitrapuṅkhāḥ 08,068.027c ṛṣṭyaś ca pītā vimalā vikośāḥ; prāsāḥ sakhaḍgāḥ kanakāvabhāsāḥ 08,068.028a chatrāṇi vālavyajanāni śaṅkhāḥ; srajaś ca puṣpottamahemacitrāḥ 08,068.028c kuthāḥ patākāmbaraveṣṭitāś ca; kirīṭamālā mukuṭāś ca śubhrāḥ 08,068.029a prakīrṇakā viprakīrṇāḥ kuthāś ca; pradhānamuktātaralāś ca hārāḥ 08,068.029c āpīḍakeyūravarāṅgadāni; graiveyaniṣkāḥ sasuvarṇasūtrāḥ 08,068.030a maṇyuttamā vajrasuvarṇamuktā; ratnāni coccāvacamaṅgalāni 08,068.030c gātrāṇi cātyantasukhocitāni; śirāṃsi cendupratimānanāni 08,068.031a dehāṃś ca bhogāṃś ca paricchadāṃś ca; tyaktvā manojñāni sukhāni cāpi 08,068.031c svadharmaniṣṭhāṃ mahatīm avāpya; vyāptāṃś ca lokān yaśasā samīyuḥ 08,068.031c*1183_01 gatā itaḥ svargalokāya rājan 08,068.031d*1184_01 nivarta duryodhana yāntu sainikā 08,068.031d*1184_02 vrajasva rājañ śibirāya mānada 08,068.031d*1184_03 divākaro hy eṣa vilambate prabho 08,068.031d*1184_04 punas tvam evātra narendra kāraṇam 08,068.032a ity evam uktvā virarāma śalyo; duryodhanaḥ śokaparītacetāḥ 08,068.032c hā karṇa hā karṇa iti bruvāṇa; ārto visaṃjño bhṛśam aśrunetraḥ 08,068.032d*1185_01 yuddhāya rājan viniviṣṭabuddhiṃ 08,068.032d*1185_02 hā karṇa hā karṇa iti bruvāṇam 08,068.033a taṃ droṇaputrapramukhā narendrāḥ; sarve samāśvāsya saha prayānti 08,068.033c nirīkṣamāṇā muhur arjunasya; dhvajaṃ mahāntaṃ yaśasā jvalantam 08,068.034a narāśvamātaṅgaśarīrajena; raktena siktā rudhireṇa bhūmiḥ 08,068.034c raktāmbarasrak tapanīyayogān; nārī prakāśā iva sarvagamyā 08,068.035a pracchannarūpā rudhireṇa rājan; raudre muhūrte 'tivirājamānāḥ 08,068.035c naivāvatasthuḥ kuravaḥ samīkṣya; pravrājitā devalokāś ca sarve 08,068.036a vadhena karṇasya suduḥkhitās te; hā karṇa hā karṇa iti bruvāṇāḥ 08,068.036c drutaṃ prayātāḥ śibirāṇi rājan; divākaraṃ raktam avekṣamāṇāḥ 08,068.037a gāṇḍīvamuktais tu suvarṇapuṅkhaiḥ; śitaiḥ śaraiḥ śoṇitadigdhavājaiḥ 08,068.037c śaraiś citāṅgo bhuvi bhāti karṇo; hato 'pi san sūrya ivāṃśumālī 08,068.038a karṇasya dehaṃ rudhirāvasiktaṃ; bhaktānukampī bhagavān vivasvān 08,068.038c spṛṣṭvā karair lohitaraktarūpaḥ; siṣṇāsur abhyeti paraṃ samudram 08,068.039a itīva saṃcintya surarṣisaṃghāḥ; saṃprasthitā yānti yathāniketam 08,068.039c saṃcintayitvā ca janā visasrur; yathāsukhaṃ khaṃ ca mahītalaṃ ca 08,068.040a tad adbhutaṃ prāṇabhṛtāṃ bhayaṃkaraṃ; niśamya yuddhaṃ kuruvīramukhyayoḥ 08,068.040c dhanaṃjayasyādhiratheś ca vismitāḥ; praśaṃsamānāḥ prayayus tadā janāḥ 08,068.041a śaraiḥ saṃkṛttavarmāṇaṃ vīraṃ viśasane hatam 08,068.041c gatāsum api rādheyaṃ naiva lakṣmīr vyamuñcata 08,068.041d*1186_01 niṣṭaptahemavapuṣaṃ jvalanārkasamatviṣam 08,068.041d*1186_02 jīvantam iva taṃ śūraṃ sarvabhūtāni menire 08,068.041d*1186_03 hatasyāpi mahārāja sūtaputrasya saṃyuge 08,068.041d*1186_04 vitresuḥ sarvabhūtāni siṃhasyevetare mṛgāḥ 08,068.041d*1187_01 hato 'pi puruṣavyāghro vyāharann iva lakṣyate 08,068.041d*1188_01 nābhavad vikṛtaṃ kiṃ cin mṛtasyāpi mahātmanaḥ 08,068.041d*1188_02 cāruveṣadharaṃ rājañ cārumauliśirodharam 08,068.041d*1188_03 tan mukhaṃ sūtaputrasya pūrṇacandrasamadyuti 08,068.042a nānābharaṇavān rājan mṛṣṭajāmbūnadāṅgadaḥ 08,068.042b*1189_01 varṣitvā śaravarṣāṇi pratāpya ripuvāhinīm 08,068.042b*1189_02 śrīmān iva sahasrāṃśur jvalan sarvān pratāpya ca 08,068.042b*1190_01 hato vaikartanaḥ karṇaḥ saputraḥ sahavāhanaḥ 08,068.042b*1190_02 arthināṃ pakṣisaṃghasya kalpavṛkṣo nipātitaḥ 08,068.042c hato vaikartanaḥ śete pādapo 'ṅkuravān iva 08,068.043a kanakottamasaṃkāśaḥ pradīpta iva pāvakaḥ 08,068.043b*1191_01 sa śāntaḥ puruṣavyāghraḥ pārthasāyakavāriṇā 08,068.043b*1191_02 yathā hi jvalano dīpto jalam āsādya śāmyati 08,068.043b*1191_03 karṇāgniḥ samare tadvat pārthameghena śāmitaḥ 08,068.043b*1191_04 pragṛhya ca yaśo dīptaṃ suyuddhenātmano bhuvi 08,068.043b*1192_01 visṛjya śaravarṣāṇi pratāpya ca diśo daśa 08,068.043c saputraḥ puruṣavyāghraḥ saṃśāntaḥ pārthatejasā 08,068.043e pratāpya pāṇḍavān rājan pāñcālāṃś cāstratejasā 08,068.044a dadānīty eva yo 'vocan na nāstīty arthito 'rthibhiḥ 08,068.044c sadbhiḥ sadā satpuruṣaḥ sa hato dvairathe vṛṣaḥ 08,068.045a yasya brāhmaṇasāt sarvam ātmārthaṃ na mahātmanaḥ 08,068.045c nādeyaṃ brāhmaṇeṣv āsīd yasya svam api jīvitam 08,068.046a sadā nṝṇāṃ priyo dātā priyadāno divaṃ gataḥ 08,068.046b*1193_01 sa pārthāstravinirdagdho gataḥ paramikāṃ gatim 08,068.046b*1193_02 yam āśrityākarod vairaṃ sutas te sa gato divam 08,068.046c ādāya tava putrāṇāṃ jayāśāṃ śarma varma ca 08,068.047a hate sma karṇe sarito na sravanti; jagāma cāstaṃ kaluṣo divākaraḥ 08,068.047c grahaś ca tiryag jvalitārkavarṇo; yamasya putro 'bhyudiyāya rājan 08,068.048a nabhaḥ paphālātha nanāda corvī; vavuś ca vātāḥ paruṣātivelam 08,068.048c diśaḥ sadhūmāś ca bhṛśaṃ prajajvalur; mahārṇavāś cukṣubhire ca sasvanāḥ 08,068.049a sakānanāḥ sādricayāś cakampuḥ; pravivyathur bhūtagaṇāś ca māriṣa 08,068.049c bṛhaspatī rohiṇīṃ saṃprapīḍya; babhūva candrārkasamānavarṇaḥ 08,068.050a hate karṇe na diśo viprajajñus; tamovṛtā dyaur vicacāla bhūmiḥ 08,068.050c papāta colkā jvalanaprakāśā; niśācarāś cāpy abhavan prahṛṣṭāḥ 08,068.051a śaśiprakāśānanam arjuno yadā; kṣureṇa karṇasya śiro nyapātayat 08,068.051c athāntarikṣe divi ceha cāsakṛd; babhūva hāheti janasya nisvanaḥ 08,068.052a sa devagandharvamanuṣyapūjitaṃ; nihatya karṇaṃ ripum āhave 'rjunaḥ 08,068.052c rarāja pārthaḥ parameṇa tejasā; vṛtraṃ nihatyeva sahasralocanaḥ 08,068.053a tato rathenāmbudavṛndanādinā; śarannabhomadhyagabhāskaratviṣā 08,068.053c patākinā bhīmaninādaketunā; himenduśaṅkhasphaṭikāvabhāsinā 08,068.053d*1194_01 mahendravāhapratimena tāv ubhau 08,068.053d*1194_02 mahendravīryapratimānapauruṣau 08,068.053e suvarṇamuktāmaṇivajravidrumair; alaṃkṛtenāpratimānaraṃhasā 08,068.054a narottamau pāṇḍavakeśimardanāv; udāhitāv agnidivākaropamau 08,068.054c raṇājire vītabhayau virejatuḥ; samānayānāv iva viṣṇuvāsavau 08,068.055a tato dhanurjyātalaneminisvanaiḥ; prasahya kṛtvā ca ripūn hataprabhān 08,068.055c saṃsādhayitvaiva kurūñ śaraughaiḥ; kapidhvajaḥ pakṣivaradhvajaś ca 08,068.055c*1195_01 ubhau tadā yādavapāṇḍunandanau 08,068.055e prasahya śaṅkhau dhamatuḥ sughoṣau; manāṃsy arīṇām avasādayantau 08,068.056a suvarṇajālāvatatau mahāsvanau; himāvadātau parigṛhya pāṇibhiḥ 08,068.056c cucumbatuḥ śaṅkhavarau nṛṇāṃ varau; varānanābhyāṃ yugapac ca dadhmatuḥ 08,068.057a pāñcajanyasya nirghoṣo devadattasya cobhayoḥ 08,068.057c pṛthivīm antarikṣaṃ ca dyām apaś cāpy apūrayat 08,068.057d*1196_01 vitrastāś cābhavan sarve kuravo rājasattama 08,068.057d*1196_02 śaṅkhaśabdena śūrasya mādhavasyārjunasya ca 08,068.058a tau śaṅkhaśabdena ninādayantau; vanāni śailān sarito diśaś ca 08,068.058c vitrāsayantau tava putrasenāṃ; yudhiṣṭhiraṃ nandayataḥ sma vīrau 08,068.059a tataḥ prayātāḥ kuravo javena; śrutvaiva śaṅkhasvanam īryamāṇam 08,068.059c vihāya madrādhipatiṃ patiṃ ca; duryodhanaṃ bhārata bhāratānām 08,068.060a mahāhave taṃ bahu śobhamānaṃ; dhanaṃjayaṃ bhūtagaṇāḥ sametāḥ 08,068.060c tadānvamodanta janārdanaṃ ca; prabhākarāv abhyuditau yathaiva 08,068.061a samācitau karṇaśaraiḥ paraṃtapāv; ubhau vyabhātāṃ samare 'cyutārjunau 08,068.061c tamo nihatyābhyuditau yathāmalau; śaśāṅkasūryāv iva raśmimālinau 08,068.062a vihāya tān bāṇagaṇān athāgatau; suhṛdvṛtāv apratimānavikramau 08,068.062c sukhaṃ praviṣṭau śibiraṃ svam īśvarau; sadasyahūtāv iva vāsavācyutau 08,068.063a sadevagandharvamanuṣyacāraṇair; maharṣibhir yakṣamahoragair api 08,068.063c jayābhivṛddhyā parayābhipūjitau; nihatya karṇaṃ paramāhave tadā 08,068.063d@044_0000 saṃjaya uvāca 08,068.063d@044_0001 hate vaikartane karṇe kuravo bhayapīḍitāḥ 08,068.063d@044_0002 vīkṣamāṇā diśaḥ sarvāḥ palāyante sma sarvataḥ 08,068.063d@044_0003 vīraṃ tu nihataṃ śrutvā śatrubhiḥ paramāhave 08,068.063d@044_0004 sarve diśo 'nvakīryanta tāvakā bhayamohitāḥ 08,068.063d@044_0005 tato 'vahāraṃ cakrus te rājan yodhāḥ samantataḥ 08,068.063d@044_0006 vāryamāṇā bhayodvignās tava putreṇa bhārata 08,068.063d@044_0007 teṣāṃ tu matam ājñāya putras te bharatarṣabha 08,068.063d@044_0008 avahāraṃ tataś cakre śalyasyānumate nṛpa 08,068.063d@044_0009 yodhair mahārathaiḥ sārdhaṃ vṛto bhārata tāvakaiḥ 08,068.063d@044_0010 hatāvaśeṣais tvaritaḥ śibirāyaiva dudruve 08,068.063d@044_0011 gāndhārāṇāṃ sahasreṇa śakuniḥ parivāritaḥ 08,068.063d@044_0012 hatam ādhirathiṃ dṛṣṭvā śibirāyaiva dudruve 08,068.063d@044_0013 kṛpaḥ śāradvato rājan nāgānīkena saṃvṛtaḥ 08,068.063d@044_0014 mahatā meghakalpena śibirāyaiva dudruve 08,068.063d@044_0015 aśvatthāmā tataḥ śūro viniḥśvasya muhur muhuḥ 08,068.063d@044_0016 pāṇḍavānāṃ jayaṃ dṛṣṭvā śibirāyaiva dudruve 08,068.063d@044_0017 saṃśaptakāvaśeṣeṇa balena mahatā vṛtaḥ 08,068.063d@044_0018 suśarmāpi yayau rājan vīkṣamāṇo bhayāturān 08,068.063d@044_0019 duryodhano 'pi nṛpatir hatasarvasva āturaḥ 08,068.063d@044_0020 yayau śokasamāviṣṭaś cintayan vimanā bahu 08,068.063d@044_0021 chinnadhvajena śalyas tu rathena rathināṃ varaḥ 08,068.063d@044_0022 prayayau śibirāyaiva vīkṣamāṇo diśo daśa 08,068.063d@044_0023 tato 'pare subahavo bhāratānāṃ mahārathāḥ 08,068.063d@044_0024 prādravanta raṇaṃ hitvā bhayāviṣṭā vicetasaḥ 08,068.063d@044_0025 aśrukaṇṭhā bhayodvignā vepamānāḥ suvihvalāḥ 08,068.063d@044_0026 kuravaḥ pradrutāḥ sarve dṛṣṭvā karṇaṃ nipātitam 08,068.063d@044_0027 praśaṃsanto 'rjunaṃ ke cit ke cit karṇaṃ mahārathāḥ 08,068.063d@044_0028 vyadravanta diśo bhītāḥ kuravaḥ kurusattama 08,068.063d@044_0029 teṣāṃ yodhasahasrāṇāṃ tāvakānāṃ mahāmṛdhe 08,068.063d@044_0030 nāsīt tatra pumān kaś cid yo yuddhāya mano dadhe 08,068.063d@044_0031 hate karṇe mahārāja nirāśāḥ kuravo 'bhavan 08,068.063d@044_0032 jīviteṣv atha rājyeṣu dāreṣu ca dhaneṣu ca 08,068.063d@044_0033 tān samānīya putras te yatnena mahatā vibho 08,068.063d@044_0034 niveśāya mano dadhre duḥkhaśokasamanvitaḥ 08,068.063d@044_0035 tasyājñāṃ śirasā te 'pi pratigṛhya viśāṃ pate 08,068.063d@044_0036 vivarṇavadanā dīnā nyaviśanta mahārathāḥ 08,068.063d*1197_01 yathānurūpaṃ pratipūjya tān atha 08,068.063d*1197_02 praśasyamānāv atulaiś ca karmabhiḥ 08,068.063d*1197_03 nanandatus tau sasuhṛdgaṇau tadā 08,068.063d*1197_04 baliṃ niyamyeva sureśakeśavau 08,069.001 saṃjaya uvāca 08,069.001a tathā nipātite karṇe tava sainye ca vidrute 08,069.001c āśliṣya pārthaṃ dāśārho harṣād vacanam abravīt 08,069.002a hato balabhidā vṛtras tvayā karṇo dhanaṃjaya 08,069.002c vadhaṃ vai karṇavṛtrābhyāṃ kathayiṣyanti mānavāḥ 08,069.003a vajriṇā nihato vṛtraḥ saṃyuge bhūritejasā 08,069.003c tvayā tu nihataḥ karṇo dhanuṣā niśitaiḥ śaraiḥ 08,069.004a tam imaṃ vikramaṃ loke prathitaṃ te yaśovaham 08,069.004c nivedayāvaḥ kaunteya dharmarājāya dhīmate 08,069.005a vadhaṃ karṇasya saṃgrāme dīrghakālacikīrṣitam 08,069.005c nivedya dharmarājasya tvam ānṛṇyaṃ gamiṣyasi 08,069.005d*1198_01 vartamāne tu yuddhe vai tava karṇasya cobhayoḥ 08,069.005d*1198_02 draṣṭum āyodhanaṃ pūrvam āgato dharmanandanaḥ 08,069.005d*1198_03 subhṛśaṃ gāḍhaviddhatvān nāśakat sthātum āhave 08,069.005d*1198_04 tataḥ svaśibiraṃ yātaḥ sa rājā puruṣarṣabha 08,069.006a tathety ukte keśavas tu pārthena yadupuṅgavaḥ 08,069.006c paryavartayad avyagro rathaṃ rathavarasya tam 08,069.006d*1199_01 evam uktvārjunaṃ kṛṣṇaḥ sainikān idam abravīt 08,069.007a dhṛṣṭadyumnaṃ yudhāmanyuṃ mādrīputrau vṛkodaram 08,069.007c yuyudhānaṃ ca govinda idaṃ vacanam abravīt 08,069.008a parān abhimukhā yattās tiṣṭhadhvaṃ bhadram astu vaḥ 08,069.008c yāvad āvedyate rājñe hataḥ karṇo 'rjunena vai 08,069.008d*1200_01 tāvad bhavadbhir yat tais tu bhavitavyaṃ narādhipaiḥ 08,069.009a sa taiḥ śūrair anujñāto yayau rājaniveśanam 08,069.009c pārtham ādāya govindo dadarśa ca yudhiṣṭhiram 08,069.010a śayānaṃ rājaśārdūlaṃ kāñcane śayanottame 08,069.010c agṛhṇītāṃ ca caraṇau muditau pārthivasya tau 08,069.011a tayoḥ praharṣam ālakṣya prahārāṃś cātimānuṣān 08,069.011c rādheyaṃ nihataṃ matvā samuttasthau yudhiṣṭhiraḥ 08,069.011d*1201_01 utthāya sa mahābāhuḥ punaḥ punar ariṃdamaḥ 08,069.011d*1201_02 vāsudevārjunau premṇā punaś ca pariṣasvaje 08,069.011d*1202_01 vāsudevaṃ ca vārṣṇeyaṃ papraccha kurunandanaḥ 08,069.012a tato 'smai tad yathāvṛttaṃ vāsudevaḥ priyaṃvadaḥ 08,069.012c kathayām āsa karṇasya nidhanaṃ yadunandanaḥ 08,069.013a īṣad utsmayamānas tu kṛṣṇo rājānam abravīt 08,069.013c yudhiṣṭhiraṃ hatāmitraṃ kṛtāñjalir athācyutaḥ 08,069.014a diṣṭyā gāṇḍīvadhanvā ca pāṇḍavaś ca vṛkodaraḥ 08,069.014c tvaṃ cāpi kuśalī rājan mādrīputrau ca pāṇḍavau 08,069.015a muktā vīrakṣayād asmāt saṃgrāmāl lomaharṣaṇāt 08,069.015c kṣipram uttarakālāni kuru kāryāṇi pārthiva 08,069.016a hato vaikartanaḥ krūraḥ sūtaputro mahābalaḥ 08,069.016c diṣṭyā jayasi rājendra diṣṭyā vardhasi pāṇḍava 08,069.017a yaḥ sa dyūtajitāṃ kṛṣṇāṃ prāhasat puruṣādhamaḥ 08,069.017c tasyādya sūtaputrasya bhūmiḥ pibati śoṇitam 08,069.018a śete 'sau śaradīrṇāṅgaḥ śatrus te kurupuṃgava 08,069.018c taṃ paśya puruṣavyāghra vibhinnaṃ bahudhā śaraiḥ 08,069.018d*1203_01 hatāmitrām imām urvīm anuśādhi mahābhuja 08,069.018d*1203_02 yatto bhūtvā sahāsmābhir bhuṅkṣva bhogāṃś ca puṣkalān 08,069.018d*1204_00 saṃjaya uvāca 08,069.018d*1204_01 iti śrutvā vacas tasya keśavasya mahātmanaḥ 08,069.019a yudhiṣṭhiras tu dāśārhaṃ prahṛṣṭaḥ pratyapūjayat 08,069.019c diṣṭyā diṣṭyeti rājendra prītyā cedam uvāca ha 08,069.020a naitac citraṃ mahābāho tvayi devakinandana 08,069.020c tvayā sārathinā pārtho yat kuryād adya pauruṣam 08,069.020d*1205_01 na tac citraṃ mahābāho yuṣmad bāhuprasādajam 08,069.021a pragṛhya ca kuruśreṣṭhaḥ sāṅgadaṃ dakṣiṇaṃ bhujam 08,069.021c uvāca dharmabhṛt pārtha ubhau tau keśavārjunau 08,069.022a naranārāyaṇau devau kathitau nāradena ha 08,069.022c dharmasaṃsthāpane yuktau purāṇau puruṣottamau 08,069.023a asakṛc cāpi medhāvī kṛṣṇadvaipāyano mama 08,069.023c kathām etāṃ mahābāho divyām akathayat prabhuḥ 08,069.024a tava kṛṣṇa prabhāveṇa gāṇḍīvena dhanaṃjayaḥ 08,069.024c jayaty abhimukhāñ śatrūn na cāsīd vimukhaḥ kva cit 08,069.025a jayaś caiva dhruvo 'smākaṃ na tv asmākaṃ parājayaḥ 08,069.025c yadā tvaṃ yudhi pārthasya sārathyam upajagmivān 08,069.025d*1206_01 bhīṣmo droṇaś ca karṇaś ca mahātmā gautamaḥ kṛpaḥ 08,069.025d*1206_02 anye ca bahavaḥ śūrā ye ca teṣāṃ padānugāḥ 08,069.025d*1207_01 tvadbuddhyā nihate karṇe hatā govinda sarvathā 08,069.026a evam uktvā mahārāja taṃ rathaṃ hemabhūṣitam 08,069.026c dantavarṇair hayair yuktaṃ kālavālair mahārathaḥ 08,069.027a āsthāya puruṣavyāghraḥ svabalenābhisaṃvṛtaḥ 08,069.027c kṛṣṇārjunābhyāṃ vīrābhyām anumanya tataḥ priyam 08,069.028a āgato bahuvṛttāntaṃ draṣṭum āyodhanaṃ tadā 08,069.028c ābhāṣamāṇas tau vīrāv ubhau mādhavaphalgunau 08,069.029a sa dadarśa raṇe karṇaṃ śayānaṃ puruṣarṣabham 08,069.029b*1208_01 yathā kadambakusumaṃ kesaraiḥ sarvato vṛtam 08,069.029b*1208_02 citaṃ śaraśataiḥ karṇaṃ dharmarājo dadarśa ha 08,069.029b*1208_03 gandhatailāvasiktābhiḥ kāñcanībhiḥ sahasraśaḥ 08,069.029b*1208_04 dīpikābhiḥ kṛtoddyotaṃ paśyate vai vṛṣaṃ tadā 08,069.029b*1209_01 saṃchinnabhinnakavacaṃ bāṇaiś ca vidalīkṛtam 08,069.029c gāṇḍīvamuktair viśikhaiḥ sarvataḥ śakalīkṛtam 08,069.030a saputraṃ nihataṃ dṛṣṭvā karṇaṃ rājā yudhiṣṭhiraḥ 08,069.030b*1210_01 saṃjātapratyayo 'tīva vīkṣya caivaṃ punaḥ punaḥ 08,069.030c praśaśaṃsa naravyāghrāv ubhau mādhavapāṇḍavau 08,069.031a adya rājāsmi govinda pṛthivyāṃ bhrātṛbhiḥ saha 08,069.031c tvayā nāthena vīreṇa viduṣā paripālitaḥ 08,069.032a hataṃ dṛṣṭvā naravyāghraṃ rādheyam abhimāninam 08,069.032c nirāśo 'dya durātmāsau dhārtarāṣṭro bhaviṣyati 08,069.032e jīvitāc cāpi rājyāc ca hate karṇe mahārathe 08,069.033a tvatprasādād vayaṃ caiva kṛtārthāḥ puruṣarṣabha 08,069.033c tvaṃ ca gāṇḍīvadhanvā ca vijayī yadunandana 08,069.033e diṣṭyā jayasi govinda diṣṭyā karṇo nipātitaḥ 08,069.033f*1211_01 trayodaśa samāstīrṇā jāgareṇa suduḥkhitāḥ 08,069.033f*1211_02 svapsyāmo 'dya sukhaṃ rātrau tvatprasādān mahābhuja 08,069.034a evaṃ sa bahuśo hṛṣṭaḥ praśaśaṃsa janārdanam 08,069.034c arjunaṃ cāpi rājendra dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ 08,069.034d*1212_00 saṃjaya uvāca 08,069.034d*1212_01 dṛṣṭvā ca karṇaṃ nihataṃ saputraṃ pārthasāyakaiḥ 08,069.034d*1212_02 punar jātam ivātmānaṃ mene kurukulodvahaḥ 08,069.034d*1213_01 sametya ca mahārāja kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram 08,069.034d*1214_01 praśaśaṃsus tataḥ sarve rājāno bhūritejasaḥ 08,069.035a tato bhīmaprabhṛtibhiḥ sarvaiś ca bhrātṛbhir vṛtam 08,069.035c vardhayanti sma rājānaṃ harṣayuktā mahārathāḥ 08,069.036a nakulaḥ sahadevaś ca pāṇḍavaś ca vṛkodaraḥ 08,069.036c sātyakiś ca mahārāja vṛṣṇīnāṃ pravaro rathaḥ 08,069.037a dhṛṣṭadyumnaḥ śikhaṇḍī ca pāṇḍupāñcālasṛñjayāḥ 08,069.037c pūjayanti sma kaunteyaṃ nihate sūtanandane 08,069.038a te vardhayitvā nṛpatiṃ pāṇḍuputraṃ yudhiṣṭhiram 08,069.038c jitakāśino labdhalakṣā yuddhaśauṇḍāḥ prahāriṇaḥ 08,069.039a stuvantaḥ stavayuktābhir vāgbhiḥ kṛṣṇau paraṃtapau 08,069.039c jagmuḥ svaśibirāyaiva mudā yuktā mahārathāḥ 08,069.040a evam eṣa kṣayo vṛttaḥ sumahāṃl lomaharṣaṇaḥ 08,069.040c tava durmantrite rājann atītaṃ kiṃ nu śocasi 08,069.041 vaiśaṃpāyana uvāca 08,069.041*1215_01 evam etan mahac cāsīd yuddhaṃ paramadāruṇam 08,069.041a śrutvā tad apriyaṃ rājan dhṛtarāṣṭro mahīpatiḥ 08,069.041c papāta bhūmau niśceṣṭaḥ kauravyaḥ paramārtivān 08,069.041e tathā satyavratā devī gāndhārī dharmadarśinī 08,069.041f*1216_01 śuśoca bahulālāpaiḥ karṇasya nidhanaṃ yudhi 08,069.042a taṃ pratyagṛhṇād viduro nṛpatiṃ saṃjayas tathā 08,069.042c paryāśvāsayataś caivaṃ tāv ubhāv eva bhūmipam 08,069.043a tathaivotthāpayām āsur gāndhārīṃ rājayoṣitaḥ 08,069.043b*1217_01 sa daivaṃ paramaṃ matvā bhavitavyaṃ ca pārthivaḥ 08,069.043b*1218_01 parāṃ pīḍāṃ samāśritya naṣṭacitto mahātapāḥ 08,069.043b*1218_02 cintāśokaparītātmā na jajñe mohapīḍitaḥ 08,069.043c tābhyām āśvāsito rājā tūṣṇīm āsīd vicetanaḥ 08,069.043d*1219_01 idaṃ mahāyuddhamakhaṃ mahātmanor 08,069.043d*1219_02 dhanaṃjayasyādhiratheś ca yaḥ paṭhet 08,069.043d*1219_03 sa samyag iṣṭasya makhasya yat phalaṃ 08,069.043d*1219_04 tad āpnuyāt saṃśravaṇāc ca bhārata 08,069.043d*1219_05 makho hi viṣṇur bhagavān sanātano 08,069.043d*1219_06 vahanti taṃ cāgnyanilendubhānavaḥ 08,069.043d*1219_07 ato 'nasūyuḥ śṛṇute paṭhec ca yaḥ 08,069.043d*1219_08 sa sarvalokāṃś ca jayet sukhī bhavet 08,069.043d*1220_01 sarvatīrtheṣu yat puṇyaṃ sarvadāneṣu yat phalam 08,069.043d*1220_02 tat phalaṃ labhate martyaḥ karṇākhyānaṃ śṛṇoti hi 08,069.043d*1220_03 hiraṇyavastradhānyāni gāṃ savatsām upānahau 08,069.043d*1220_04 tena brahmā ca viṣṇuś ca rudrāś ca vasavas tathā 08,069.043d*1220_05 pūjitā munayaḥ sarve pitaraś ca tathāśvinau 08,069.043d*1220_06 yaḥ śṛṇoti sadā bhaktyā karṇākhyānam anuttamam 08,069.043d*1220_07 dharmārthakāmamokṣāṇāṃ caturvidhaphalaṃ labhet 08,069.043d*1221_01 tāṃ sarvadā bhaktim upāgatā narāḥ 08,069.043d*1221_02 paṭhanti puṇyāṃ varasaṃhitām imām 08,069.043d*1221_03 dhanena dhānyena yaśasā ca mānuṣā 08,069.043d*1221_04 nandanti te nātra vicāraṇāsti 08,069.043d*1221_05 ato 'nasūyuḥ śṛṇuyāt sadā tu vai 08,069.043d*1221_06 naraḥ sa sarvāṇi sukhāni cāpnuyāt 08,069.043d*1221_07 viṣṇuḥ svayaṃbhūr bhagavān bhavaś ca 08,069.043d*1221_08 tuṣyanti ye yasya narottamasya 08,069.043d*1221_09 vedāvāptir brāhmaṇasyeha dṛṣṭā 08,069.043d*1221_10 raṇe balaṃ kṣatriyāṇāṃ jayo yudhi 08,069.043d*1221_11 dhanajyeṣṭhāś cāpi bhavanti vaiśyāḥ 08,069.043d*1221_12 śūdrārogyaṃ prāpnuvantīha sarve 08,069.043d*1222_01 tathaiva viṣṇur bhagavān sanātanaḥ 08,069.043d*1222_02 sa cātra devaḥ parikīrtyate yataḥ 08,069.043d*1222_03 tataḥ sa kāmāṃl labhate sukhī naro 08,069.043d*1222_04 mahāmunes tasya vaco 'rcitaṃ yathā 08,069.043d*1223_01 kapilānāṃ savatsānāṃ varṣam ekaṃ nirantaram 08,069.043d*1223_02 yo dadyāt sukṛtaṃ tad dhi śravaṇāt karṇaparvaṇaḥ 08,069.043d*1224_01 cintayanto vadhaṃ ghoraṃ sūtaputrasya saṃyuge 08,069.043d*1224_02 arjunasya jayaṃ yuddhe cintayānāḥ punaḥ punaḥ 08,069.043d*1224_03 pāṇḍavānāṃ maheṣvāsā nyaviśanta paraṃtapāḥ 08,069.043d*1224_04 prahṛṣṭamanasaḥ sarve jitvā śatrūn mahārathān 08,069.043d*1224_05 tato yudhiṣṭhiraṃ tatra niviṣṭaṃ vai mudānvitam 08,069.043d*1224_06 sametya sarve pañcālā vardhayanto yathāvidhi 08,069.043d*1224_07 arjunas tu rathāt tūrṇam avaruhya mahāyaśāḥ 08,069.043d*1224_08 dharmarājasya caraṇau pīḍayām āsa hṛṣṭavat 08,069.043d*1224_09 tam utthāpya mahārāja dharmaputraḥ pratāpavān 08,069.043d*1224_10 sasvaje bharataśreṣṭham upajighrann upaspṛśan 08,069.043d*1224_11 nakulaḥ sahadevaś ca pāṇḍavaś ca vṛkodaraḥ 08,069.043d*1224_12 abhivādya mahārājam asvajanta sma phalgunam 08,069.043d*1224_13 dhṛṣṭadyumnaḥ śikhaṇḍī ca pāṇḍavānāṃ ca ye rathāḥ 08,069.043d*1224_14 vardhayante sma rājānaṃ nihate sūtanandane 08,069.043d*1224_15 tataḥ kṛṣṇo mahārāja sātyakiś cāpi sātvataḥ 08,069.043d*1224_16 avardhayetāṃ rājānaṃ nihate sūtanandane 08,069.043d*1224_17 vāsudevaś ca kaunteyaṃ praṇayād idam abravīt 08,069.043d*1224_18 adya rājan hatāḥ sarve dhārtarāṣṭrāḥ sarājakāḥ 08,069.043d*1224_19 hate vaikartane karṇe rathānāṃ pravare rathe 08,069.043d*1224_20 yadi lokās trayaḥ sarve yodhayeyuḥ savāsavāḥ 08,069.043d*1224_21 tathāpi durjayaḥ sūtas tava kopāt tu sūditaḥ 08,069.043d*1224_22 evam uktaḥ pratyuvāca dharmarājo janārdanam 08,069.043d*1224_23 tava prasādād govinda hataḥ karṇo mahāyaśāḥ 08,069.043d*1224_24 pāṇḍavāś ca jayaṃ prāptā nāśitāś cāpi śatravaḥ 08,069.043d*1224_25 tvaṃ hi śakto bhayāt trātuṃ yasya kasya cid āhave 08,069.043d*1224_26 tvam asya jagato goptā pāṇḍavānāṃ ca sarvadā 08,069.043d*1224_27 tvāṃ samāsādya śakro 'pi modate divi nityaśaḥ 08,069.043d*1224_28 tvaṃ pātā pāṇḍuputrāṇāṃ yathaiva jagatas tathā 08,069.043d*1224_29 anāścaryo jayas teṣāṃ bhaktir yeṣāṃ tvayi prabho 08,069.043d*1224_30 tvayā nāthena govinda nāthavanto vayaṃ yudhi 08,069.043d*1224_31 yathendreṇa purā devās tvayā cāpi janārdana 08,069.043d*1224_32 svapsyāmy adya sukhaṃ kṛṣṇa nidrāṃ lapsye vasan kṣapām 08,069.043d*1224_33 vigataṃ hi bhayaṃ me 'dya tvatprasādān na saṃśayaḥ 08,069.043d*1224_34 evam uktas tu pārthena keśavaḥ prāha pāṇḍavam 08,069.043d*1224_35 nimittamātraṃ tu vayaṃ tava hy asmin mudāgame 08,069.043d*1224_36 yasya te bhrātaraḥ śūrā bhīmasenādayo nṛpa 08,069.043d*1224_37 saṃbandhinaś cendravīryāḥ pārṣatapramukhās tathā 08,069.043d*1224_38 arhate ca bhavān vaktuṃ priyaṃ nityaṃ hi maddhitam 08,069.043d*1224_39 priyo hi me tvam etena vacanena narottama 08,069.043d*1224_40 ity ukto dharmarājas tu svarathaṃ hemabhūṣitam 08,069.043d*1224_41 dantavarṇair hayair yuktaṃ kālavālair mahīpatiḥ 08,069.043d*1224_42 āsthāya puruṣavyāghraḥ svabalenābhisaṃvṛtaḥ 08,069.043d*1224_43 prayayau bahuvṛttāntaṃ draṣṭum āyodhanaṃ prati 08,069.043d*1224_44 saṃbhāṣamāṇau tau vīrāv ubhau pāṇḍavamādhavau 08,069.043d*1224_45 sa dadarśa raṇe karṇaṃ śayānaṃ puruṣarṣabha 08,069.043d*1224_46 gāṇḍīvamuktair viśikhaiḥ sarvataḥ sunipīḍitam 08,069.043d*1224_47 saputraṃ nihataṃ dṛṣṭvā karṇaṃ rājā yudhiṣṭhiraḥ 08,069.043d*1224_48 praśaśaṃsa naravyāghrāv ubhau pāṇḍavamādhavau 08,069.043d*1224_49 adya rājāsmi sarvasyāṃ pṛthivyāṃ madhusūdana 08,069.043d*1224_50 diṣṭyā jayasi govinda diṣṭyā śatrur nipātitaḥ 08,069.043d*1224_51 evaṃ subahuśo rājan praśaśaṃsa janārdanam 08,069.043d*1224_52 arjunaṃ ca kuruśreṣṭho dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ 08,069.043d*1224_53 dṛṣṭvā ca nihataṃ karṇaṃ saputraṃ pārthasāyakaiḥ 08,069.043d*1224_54 punar jātam ivātmānaṃ mene kurukulodvahaḥ 08,069.043d*1224_55 sametya ca kuruśreṣṭhaṃ kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram 08,069.043d*1224_56 vardhayanti sma rājānaṃ harṣayuktā mahārathāḥ 08,069.043d*1224_56 saṃjaya uvāca 08,069.043d*1224_57 evam eṣa kṣayo vṛttaḥ sumahān romaharṣaṇaḥ 08,069.043d*1224_58 tava durmantrite rājan diṣṭyā tvam anuśocasi 08,069.043d*1224_58 vaiśaṃpāyana uvāca 08,069.043d*1224_59 śrutvaitad vipriyaṃ rājā dhṛtarāṣṭro mahīpatiḥ 08,069.043d*1224_60 papāta bhūmau niśceṣṭaḥ kauravyaḥ paramāsanāt 08,069.043d*1224_61 tathā satyavratā devī gāndhārī divyadarśinī 08,069.043d*1224_62 tatas tūrṇaṃ tu viduras taṃ nṛpaṃ saṃjayas tathā 08,069.043d*1224_63 paryāśvāsayatāṃ caitāv ubhāv eva tu bhūmipam 08,069.043d*1224_64 tathaivāśvāsayām āsa gāndhārī rājasattamam 08,069.043d*1224_65 sa daivaṃ paramaṃ mene bhavitavyaṃ ca tat tathā 08,069.043d*1224_66 tābhyām āśvāsito rājā tūṣṇīm āste viśāṃ pate 08,069.043d*1224_67 evam ākhyāya rājñe ca saṃjayo rājasattama 08,069.043d*1224_68 jagāma śibiraṃ bhūyo hate karṇe mahātmani 08,069.043d*1224_69 sa dṛṣṭvā nihataṃ śalyaṃ rājānaṃ ca suyodhanam 08,069.043d*1224_70 yodhāṃś ca subahūn rājan sainikāṃś ca sahasraśaḥ 08,069.043d*1224_71 tathaiva pāṇḍavīṃ senāṃ nihatāṃ prekṣya saṃjayaḥ 08,069.043d*1224_72 sauptike drauṇinā rājan hatavājinaradvipān 08,069.043d*1224_73 sa hi dṛṣṭvā hatān sarvān samantād yudhi saṃjayaḥ 08,069.043d*1224_74 prayāto hastinapuraṃ śokārto bhayavihvalaḥ 08,069.043d*1224_75 hateṣu punar eteṣu prabhūtagajavājiṣu 08,069.043d*1224_76 yodhaiś caiva mahārāja nānādeśasamudbhavaiḥ 08,069.043d*1224_77 kurukṣetraṃ tu tat sarvaṃ śūnyam āsīj jagatpate 08,069.043d*1224_78 nihataiḥ pāṇḍaveyaiś ca dhārtarāṣṭraiś ca saṃyuge 08,069.043d*1224_79 yathāviṣayajaṃ vṛttaṃ dhārtarāṣṭrasya saṃjayaḥ 08,069.043d*1224_80 nyavedayata tat sarvaṃ yathāvṛttaṃ yathāvidhi 08,069.043d*1225_01 śaśaṃsur nihitaṃ karṇaṃ phalgunena mahātmanā 08,069.043d*1226_01 yayatus tatra tau tūrṇaṃ yatrāsīd vīrasaṃkṣayaḥ 08,069.043d*1227_01 pradīpahastāḥ śataśaḥ samantāt pratyayur narāḥ 08,069.043d*1228_01 punaś ca śibiraṃ prāpto bhrātṛbhir bharatarṣabhaḥ 08,069.043d*1228_02 yat kṛtvā tu ca kartavyaṃ sukhāsīnaṃ yudhiṣṭhiram