Dhammapada 1. Yamaka-vagga Mano-pubbaṅgamā dhammā mano-seṭṭhā mano-mayā Manasā ce paduṭṭhena bhāsati vā karoti vā Tato naṃ dukkham anveti cakkaṃ va vahato padaṃ. 1 Mano-pubbaṅgamā dhammā mano-seṭṭhā mano-mayā Manasā ce pasannena bhāsati vā karoti vā Tato naṃ sukham anveti chayā va anapāyinī. 2 Akkocchi maṃ avadhi maṃ ajini maṃ ahāsi me Ye ca taṃ upanayhanti veraṃ tesaṃ na sammati. 3 Akkocchi maṃ avadhi maṃ ajini maṃ ahāsi me Ye ca taṃ n'upanayhanti veraṃ tes'ūpasammati. 4 Na hi verena verāni sammant'īdha kudācanaṃ Averena ca sammanti esa dhammo sanantano. 5 Pare ca na vijānanti mayam ettha yamāmase Ye ca tattha vijānanti tato sammanti medhagā. 6 Subh'ānupassiṃ viharantaṃ indriyesu asaṃvutaṃ Bhojanamhi c'āmattaññuṃ kusītaṃ hīna-vīriyaṃ Taṃ ve pasahati māro vāto rukkhaṃ va dubbalaṃ. 7 Asubh'ānupassiṃ viharantaṃ indriyesu susaṃvutaṃ Bhojanamhi ca mattaññuṃ saddhaṃ āraddha-vīriyaṃ Taṃ ve na'ppasahati māro vāto selaṃ va pabbataṃ. 8 Anikkasāvo kāsāvaṃ yo vatthaṃ paridahissati Apeto dama-saccena na so kāsāvaṃ arahati. 9 Yo ca vanta-kasāv'assa sīlesu susamāhito Upeto dama-saccena sa ve kāsāvam arahati. 10 Asāre sāra-matino sāre c'āsāra-dassino Te sāraṃ n'ādhigacchanti micchā-saṅkappa-gocarā. 11 Sārañ ca sārato ñatvā asārañ ca asārato Te sāram adhigacchanti sammā-saṅkappa-gocarā. 12 Yathā agāraṃ ducchannaṃ vuṭṭhi samativijjhati Evaṃ abhāvitaṃ cittaṃ rāgo samativijjhati. 13 Yathā agāraṃ succhannaṃ vuṭṭhi na samativijjhati Evaṃ subhāvitaṃ cittaṃ rāgo na samativijjhati. 14 Idha socati pecca socati pāpa-kārī abhay'attha socati So socati so vihaññati disvā kamma-kiliṭṭham attano. 15 Idha modati pecca modati kata-puñño abhay'attha modati So modati so pamodati disvā kamma-visuddhim attano. 16 Idha tappati pecca tappati pāpa-kārī ubhay'attha tappati Pāpaṃ me katan ti tappati bhiyyo tappati duggatiṃ gato. 17 Idha nandati pacca nandati kata-puñño ubhay'attha nandati Puññaṃ me katan ti nandati bhiyyo nandati suggatiṃ gato. 18 Bahum pi ce saṃhitaṃ bhāsamāno na takkaro hoti naro pamatto Gopo va gāvo gaṇayaṃ paresaṃ na bhāgavā sāmaññassa hoti. 19 Appam pi ce saṃhitaṃ bhāsamāno dhammassa hoti anudhamma-cārī Rāgañ ca dosañ ca pahāya mohaṃ samma-ppajāno suvimutta-citto Anupādiyāno idha vā huraṃ vā sa bhāgavā sāmaññassa hoti. 20 2. Appamāda-vagga Appamādo amata-padaṃ pamādo maccuno padaṃ Appamattā na mīyanti ye pamattā yathā matā. 21 Evaṃ visesato ñatvā appamādamhi paṇḍitā Appamāde pamodanti ariyānaṃ gocare ratā. 22 Te jhāyino sātatikā niccaṃ daḷha-parakkamā Phusanti dhīrā nibbānaṃ yoga-kkhemaṃ anuttaraṃ. 23 Uṭṭhānavato satīmato suci-kammassa nisamma-kārino Saññatassa dhamma-jīvino appamattassa yaso'bhivaḍḍhati. 24 Uṭṭhānen' appamādena saṃyamena damena ca Dīpaṃ kayirātha medhāvī yaṃ ogho n'ābhikīrati. 25 Pamādaṃ anuyuñjanti bālā dummedhino janā Appamādaṃ ca medhāvī dhanaṃ seṭṭhaṃ va rakkhati. 26 Mā pamādam anuyuñjetha mā kāma-rati-santhavaṃ Appamatto hi jhāyanto pappoti vipulaṃ sukhaṃ. 27 Pamādaṃ appamādena yadā nudati paṇḍito Paññā-pāsādam āruyha asoko sokiniṃ pajaṃ Pabbata-ṭṭho va bhūma-ṭṭhe dhīro bāle avekkhati. 28 Appamatto pamattesu suttesu bahu-jāgaro Abal'assaṃ va sīgh-asso hitvā yāti sumedhaso. 29 Appamādena maghavā devānaṃ seṭṭhataṃ gato Appamādaṃ pasaṃsanti pamādo garahito sadā. 30 Appamāda-rato bhikkhu pamāde bhaya-dassi vā Saṃyojanaṃ aṇuṃ thūlaṃ ḍahaṃ aggī va gacchati. 31 Appamāda-rato bhikkhu pamāde bhaya-dassi vā Abhabbo parihānāya nibbānass'eva santike. 32 3. Citta-vagga Phandanaṃ capalaṃ cittaṃ dūrakkhaṃ dunnivārayaṃ Ujuṃ karoti medhāvī usu-kāro va tejanaṃ. 33 Vārijo va thale khitto okam-okata-ubhato Pariphandat' idaṃ cittaṃ māra-dheyyaṃ pahātave. 34 Dunniggahassa lahuno yattha-kāma-nipātino Cittassa damatho sādhu cittaṃ dantaṃ sukh'āvahaṃ. 35 Sududdasaṃ sunipuṇaṃ yattha-kāma-nipātinaṃ Cittaṃ rakkhetha medhāvī cittaṃ guttaṃ sukh'āvahaṃ. 36 Dūraṅgamaṃ eka-caraṃ asarīraṃ guhā-sayaṃ Ye cittaṃ saṃyamissanti mokkhanti māra-bandhanā. 37 Anavaṭṭhita-cittassa saddhammaṃ avijānato Pariplava-pasādassa paññā na paripūrati. 38 Anavassuta-cittassa ananvāhata-cetaso Puñña-pāpa-pahīnassa n'atthi jāgarato bhayaṃ. 39 Kumbh'ūpamaṃ kāyam imaṃ viditvā nagarūpamaṃ cittaṃ idaṃ ṭhapetvā Yodhetha māraṃ paññā-vudhena jitaṃ ca rakkhe anivesano siyā. 40 Aciraṃ vat'ayaṃ kāyo pathaviṃ adhisessati Chuddho apeta-viññāṇo niratthaṃ va kaliṅgaraṃ. 41 Diso disaṃ yaṃ taṃ kayirā verī vā pana verinaṃ Micchā-paṇihitaṃ cittaṃ pāpiyo naṃ tato kare. 42 Na taṃ mātā pitā kayirā aññe vā pi ca ñātakā Sammā-paṇihitaṃ cittaṃ seyyaso naṃ tato kare. 43 4. Puppha-vagga Ko imaṃ pathaviṃ vicessati yama-lokaṃ ca imaṃ sadevakaṃ Ko dhamma-padaṃ sudesitaṃ kusalo puppham iva pacessati. 44 Sekho pathaviṃ vicessati yama-lokaṃ ca imaṃ sadevakaṃ Sekho dhamma-padaṃ sudesitaṃ kusalo puppham iva pacessati. 45 Pheṇ'ūpamaṃ kāyam imaṃ viditvā marīci-dhammaṃ abhisambudhāno Chetvāna mārassa papupphakāni adassanaṃ maccu-rājassa gacche. 46 Pupphāni h'eva pacinantaṃ byāsatta-manasaṃ naraṃ Suttaṃ gāmaṃ mah'ogho va maccu ādāya gacchati. 47 Pupphāni h'eva pacinantaṃ byāsatta-manasaṃ naraṃ Atittaññ eva kāmesu antako kurute vasaṃ. 48 Yathā pi bhamaro pupphaṃ vaṇṇa-gandhaṃ ahethayaṃ Paleti rasam ādāya evaṃ gāme munī care. 49 Na paresaṃ vilomāni na paresaṃ kat'ākataṃ Attano va avekkheyya katāni akatāni ca. 50 Yathā pi ruciraṃ pupphaṃ vaṇṇa-vantaṃ agandhakaṃ Evaṃ subhāsitā vācā aphalā hoti akubbato. 51 Yathā pi ruciraṃ pupphaṃ vaṇṇa-vantaṃ sagandhakaṃ Evaṃ subhāsitā vācā saphalā hoti sakubbato. 52 Yathā pi puppha-rāsimhā kāyirā mālā-guṇe bahū Evaṃ jātena maccena kattabbaṃ kusalaṃ bahuṃ. 53 Na puppha-gandho paṭivātam eti na candanaṃ tagara-mallikā vā Sataṃ ca gandho paṭivātam eti sabbā disā sappuriso pavāyati. 54 Candanaṃ tagaraṃ vā pi uppalaṃ atha vassikī Etesaṃ gandha-jātānaṃ sīla-gandho anuttaro. 55 Appa-matto ayaṃ gandho y'āyaṃ tagara-candanī Yo ca sīla-vataṃ gandho vāti devesu attamo. 56 Tesaṃ sampanna-sīlānaṃ appamāda-vihārinaṃ Sammad-aññā vimuttānaṃ māro maggaṃ na vindati. 57 Yathā saṅkāra-dhānasmiṃ ujjhitasmiṃ mahā-pathe Padumaṃ tattha jāyetha suci-gandhaṃ mano-ramaṃ. 58 Evaṃ saṅkāra-bhūtesu andha-bhūte puthu-jjane Atirocati paññāya sammā-sambuddha-sāvako. 59 5. Bāla-vagga Dīghā jāgarato ratti dīghaṃ santassa yojanaṃ Dīgho bālānaṃ saṃsāro saddhammaṃ avijānataṃ. 60 Caraṃ ce n'ādhigaccheyya seyyaṃ sadisam attano Eka-cariyaṃ daḷhaṃ kayirā n'atthi bāle sahāyatā. 61 Puttā m'atthi dhanaṃ m'atthi iti bālo vihaññati Attā hi attano n'atthi kuto puttā kuto dhanaṃ. 62 Yo bālo maññati bālyaṃ paṇḍito vā'pi tena so Bālo ca paṇḍita-mānī sa ve bālo ti vuccati. 63 Yāva-jīvam pi ce bālo paṇḍitaṃ payirupāsati Na so dhammaṃ vijānāti dabbī sūpa-rasaṃ yathā. 64 Muhuttam api ce viññū paṇḍitaṃ payirupāsati Khippaṃ dhammaṃ vijānāti jivhā sūpa-rasaṃ yathā. 65 Caranti bālā dummedhā amitten'eva attanā Karontā pāpakaṃ kammaṃ yaṃ hoti kaṭuka-pphalaṃ. 66 Na taṃ kammaṃ kataṃ sādhu yaṃ katvā anutappati Yassa assu-mukho rodaṃ vipākaṃ paṭisevati. 67 Taṃ ca kammaṃ kataṃ sādhu yaṃ katvā n'ānutappati Yassa patīto sumano vipākaṃ paṭisevati. 68 Madhuṃ vā maññati bālo yāva pāpaṃ na paccati Yadā ca paccati pāpaṃ atha dukkhaṃ nigacchati. 69 Māse māse kus'aggena bālo bhuñjeyya bhojanaṃ Na so saṅkhāta-dhammānaṃ kalaṃ agghati soḷasiṃ. 70 Na hi pāpaṃ kataṃ kammaṃ sajju-khīraṃ va muccati Ḍahaṃ taṃ bālam anveti bhasma-cchanno va pāvako. 71 Yāvad-eva anatthāya ñattaṃ bālassa jayati Hanti bālassa sukkaṃsaṃ muddham assa vipātayaṃ. 72 Asantaṃ bhāvanaṃ iccheyya purekkhāraṃ ca bhikkhusu Āvāsesu ca issariyam pūjaṃ para-kulesu ca. 73 Mam'eva kata maññantu gihī pabbajitā ubho Mam'ev'ātivasā assu kicc'ākiccesu kismici Iti bālassa saṅkappo icchā māno ca vaḍḍhati. 74 Aññā hi lābh'ūpanisā aññā nibbāna-gāminī Evam etaṃ abhiññāya bhikkhu buddhassa sāvako Sakkāraṃ n'ābhinandeyya vivekam anubhūhaye. 75 6. Paṇḍita-vagga Nidhīnaṃ va pavattāraṃ yaṃ passe vajja-dassinaṃ Niggayha-vādiṃ medhāviṃ tādisaṃ paṇḍitaṃ bhaje Tādisaṃ bhajamānassa seyyo hoti na pāpiyo. 76 Ovadeyy'ānusāseyya asabbhā ca nivāraye Sataṃ hi so piyo hoti asataṃ hoti appiyo. 77 Na bhaje pāpake mitte na bhaje puris'ādhame Bhajetha mitte kalyāṇe bhajetha puris'uttame. 78 Dhamma-pīti sukhaṃ seti vippasannena cetasā Ariya-ppavedite dhamme sadā ramati paṇḍito. 79 Udakaṃ hi nayanti nettikā usu-kārā namayanti tejanaṃ Dāruṃ namayanti tacchakā attānaṃ damayanti paṇḍitā. 80 Selo yathā eka-ghano vātena na samīrati Evaṃ nindā-pasaṃsāsu na samiñjanti paṇḍitā. 81 Yathā pi rahado gambhīro vippasanno anāvilo Evaṃ dhammāni sutvāna vippasīdanti paṇḍitā. 82 Sabbattha ve sappurisā cajanti na kāma-kāmā lapayanti santo Sukhena phuṭṭhā atha vā dukhena na ucc'āvacaṃ paṇḍitā dassayanti. 83 Na atta-hetu na parassa hetu na puttam icche na dhanaṃ na raṭṭhaṃ Na iccheyya adhammena samiddhim attano sa sīlavā paññavā dhammiko siyā. 84 Appakā te manussesu ye janā pāra-gāmino Ath'āyaṃ itarā pajā tīram ev'ānudhāvati. 85 Ye ca kho sammad-akkhāte dhamme dhamm'ānuvattino Te janā pāram essanti maccu-dheyyaṃ suduttaraṃ. 86 Kaṇhaṃ dhammaṃ vippahāya sukkaṃ bhāvetha paṇḍito Okā anokam āgamma viveke yattha dūramaṃ. 87 Tatr'ābhiratiṃ iccheyya hitvā kāme akiñcano Pariyodapeyya attānaṃ citta-klesehi paṇḍito. 88 Yesaṃ sambodhiy'aṅgesu sammā cittaṃ subhāvitaṃ Ādāna-paṭinissagge anupādāya ye ratā Khīṇ'āsavā jutimanto te loke parinibbutā. 89 7. Arahanta-vagga Gat'addhino visokassa vippamuttassa sabbadhi Sabba-gantha-ppahīnassa pariḷāho na vijjati. 90 Uyyuñjanti satīmanto na nikete ramayanti te Haṃsā va pallalaṃ hitvā okam-okaṃ jahanti te. 91 Yesaṃ sannicayo n'atthi ye pariññāta-bhojanā Suññato animitto ca vimokkho yesaṃ gocaro Ākāse va sakuntānaṃ gati tesaṃ dur-annayā. 92 Yass'āsavā parikkhīnā āhāre ca anissito Suññato animitto ca vimokkho yassa gocaro Ākāse va sakuntānaṃ padaṃ tassa dur-annayaṃ. 93 Yass'indriyāni samathaṃ gatāni assā yathā sārathinā sudantā Pahīna-mānassa anāsavassa devā pi tassa pihayanti tādino. 94 Pathavi-samo no virujjhati indakhīl'upamo tādi subbato Rahado va apeta-kaddamo saṃsārā na bhavanti tādino. 95 Santaṃ tassa manaṃ hoti santā vācā ca kamma ca Sammad-aññā vimuttassa upasantassa tādino. 96 Asaddho akata'aññū ca sandhi-cchedo ca yo naro Hat'āvakāso vant'āso sa ve uttama-poriso. 97 Gāme vā yadi vā'raññe ninne vā yadi vā thale Yattha arahanto viharanti taṃ bhūmi-rāmaṇeyyakaṃ. 98 Ramaṇīyāni araññāni yattha na ramatī jano Vīta-rāgā ramissanti na te kāma-gavesino. 99 8. Sahassa-vagga Sahassam api ce vācā anattha-pada-saṃhitā Ekaṃ attha-padaṃ seyyo yaṃ sutvā upasammati. 100 Sahassam api ce gāthā anattha-pada-saṃhitā Ekaṃ gāthā-padaṃ seyyo yaṃ sutvā upasammati. 101 Yo ce gāthā sataṃ bhāse anattha-pada-saṃhitaṃ Ekaṃ dhamma-padaṃ seyyo yaṃ sutvā upasammati. 102 Yo sahassaṃ sahassena saṅgāme māsuse jine Ekaṃ ca jeyyaṃ attānaṃ sa ve saṅgama-j'uttamo. 103 Attā ha've jitaṃ seyyo yā c'āyaṃ itarā pajā Atta-dantassa posassa niccaṃ saññata-cārino. 104 N'eva devo na gandhabbo na māro saha brāhmunā Jitaṃ apajitaṃ kayirā tathā-rūpassa jantuno. 105 Māse māse sahassena yo yajetha sataṃ samaṃ Ekaṃ ca bhāvit'attānaṃ muhuttam api pūjaye Sā yeva pūjanā seyyo yaṃ ce vassasataṃ hutaṃ. 106 Yo ca vassa-sataṃ jantu aggiṃ paricare vane Ekaṃ ca bhāvit'attānaṃ muhuttam api pūjaye Sā yeva pūjanā seyyo yaṃ ce vassa-sataṃ hutaṃ. 107 Yaṃ kiñci yiṭṭhaṃ va hutaṃ va loke Saṃvaccharaṃ yajetha puñña-pekkho Sabbam pi taṃ na catu-bhāgam eti Abhivādanā ujju-gatesu seyyo. 108 Abhivādana-sīlissa niccaṃ vuḍḍhā'pacāyino Cattāro dhammā vaḍḍhanti āyu vaṇṇo sukhaṃ balaṃ. 109 Yo ca vassa-sataṃ jīve dussīlo asamāhito Ek'āhaṃ jīvitaṃ seyyo sīlavantasssa jhāyino. 110 Yo ca vassa-sataṃ jīve duppañño asamāhito Ek'āhaṃ jīvitaṃ seyyo paññavantassa jhāyino. 111 Yo ca vassa-sataṃ jīve kusīto hīna-vīriyo Ek'āhaṃ jīvitaṃ seyyo viriyam ārabhato daḷhaṃ. 112 Yo ca vassa-sataṃ jīve apassaṃ udaya-bbayaṃ Ek'āhaṃ jīvitaṃ seyyo passato udaya-bbayaṃ. 113 Yo ca vassa-sataṃ jīve apassaṃ amataṃ padaṃ Ek'āhaṃ jīvitaṃ seyyo passato amataṃ padaṃ. 114 Yo ca vassa-sataṃ jīve apassaṃ dhammam uttamaṃ Ek'āhaṃ jīvitaṃ seyyo passato dhammam uttamaṃ. 115 9. Pāpa-vagga Abhittharetha kalyāṇe pāpā cittaṃ nivāraye Dandhaṃ hi karoto puññaṃ pāpasmiṃ ramatī mano. 116 Pāpaṃ ce puriso kayirā na naṃ kayirā puna-ppunaṃ Na tamhi chandaṃ kayirātha dukkho pāpassa uccayo. 117 Puññaṃ ce puriso kayirā kayirā naṃ puna-ppunaṃ Tamhi chandaṃ kayirātha sukho puññassa uccayo. 118 Pāpo pi passati bhadraṃ yāva pāpaṃ na paccati Yadā ca paccati pāpaṃ atha pāpo pāpāni passati. 119 Bhadro pi passati pāpaṃ yāva bhadraṃ na paccati Yadā ca paccati bhadraṃ atha bhadro bhadrāni passati. 120 Mā'vamaññetha pāpassa na mandaṃ āgamissati Uda-bindu-nipātena uda-kumbho pi pūrati Bālo pūrati pāpassa thoka-thokam pi ācinaṃ. 121 Mā'vamaññetha puññassa na mandaṃ āgamissati Uda-bindu-nipātena uda-kumbho pi pūrati Dhīro pūrati puññassa thoka-thokam pi ācinaṃ. 122 Vāṇijo va bhayaṃ maggaṃ appa-sattho maha-ddhano Visaṃ jīvitu-kāmo va pāpāni parivajjaye. 123 Pāṇimhi ce vaṇo n'āssa hareyya pāṇinā visaṃ N'ābbaṇaṃ visam anveti n'atthi pāpaṃ akubbato. 124 Yo appaduṭṭhassa narassa dussati saddhasssa posassa anaṅgaṇassa Tam eva bālaṃ pacceti pāpaṃ sukhumo rajo paṭivātaṃ va khitto. 125 Gabbham eke uppajjanti nirayaṃ pāpa-kammino Saggaṃ sugatino yanti parinibbanti anāsavā. 126 Na antalikkhe na samudda-majjhe na pabbatānaṃ vivaraṃ pavissa Na vijjatī so jagati-ppadeso yattha-ṭṭhito mucceyya pāpa-kammā. 127 Na antalikkhe na samudda-majjhe na pabbatānaṃ vivaraṃ pavissa Na vijjatī so jagati-ppadeso yattha-ṭṭhitaṃ na=ppasaheyya maccu. 128 10. Daṇḍa-vagga Sabbe tasanti daṇḍassa sabbe bhāyanti maccuno Attānaṃ upamaṃ katvā na haneyya na ghātaye. 129 Sabbe tasanti daṇḍassa sabbesaṃ jīvitaṃ piyaṃ Attānaṃ upamaṃ katvā na haneyya na ghātaye. 130 Sukha-kāmāni bhūtāni yo daṇḍena vihiṃsati Attano sukham esāno pecca so na labhate sukhaṃ. 131 Sukha-kāmāni bhūtāni yo daṇḍena na vihiṃsati Attano sukham esāno pecca so labhate sukhaṃ. 132 Mā'voca pharusaṃ kañci vuttā paṭivadeyyu taṃ Dukkhā hi sārambha-kathā paṭi daṇḍā phuseyyu taṃ. 133 Sace n'eresi attānaṃ kaṃso upahato yathā Esa patto'si nibbānaṃ sārambho te na vijjati. 134 Yathā daṇḍena gopālo gāvo pājeti gocaraṃ Evaṃ jarā ca maccu ca āyuṃ pājenti pāṇinaṃ. 135 Atha pāpāni kammāni karaṃ bālo na bujjhati Sehi kammehi dummedho aggi-daḍḍho va tappati. 136 Yo daṇḍena adaṇḍesu appaduṭṭhesu dussati Dasannam aññataraṃ ṭhānaṃ khippam eva nigacchati. 137 Vedanaṃ pharusaṃ jāniṃ sarīrassa ca bhedanaṃ Garukaṃ vā pi ābādhaṃ citta-kkhepaṃ va pāpuṇe. 138 Rājato vā upasaggaṃ abbhakkhānaṃ ca dāruṇaṃ Parikkhayaṃ va ñātīnaṃ bhogānaṃ va pabhaṅguraṃ. 139 Atha v'āssa agārāni aggi ḍahati pāvako Kāyassa bhedā duppañño nirayaṃ so'papajjati. 140 Na nagga-cariyā na jaṭā na paṅkā Nā'nāsakā thaṇḍila-sāyikā vā Rajo-jallaṃ ukkuṭika-ppadhānaṃ Sodhenti maccaṃ avitiṇṇa-kaṅkhaṃ. 141 Alaṅkato ce pi samaṃ careyya Santo danto niyato brahma-cārī Sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍaṃ So brāhmaṇo so samaṇo sa bhikkhu. 142 Hirī-nisedho puriso koci lokasmiṃ vijjati Yo nindaṃ apabodheti asso bhadro kasām iva. 143 Asso yathā bhadro kasā-niviṭṭho ātāpino saṃvegino bhavātha Saddhāya sīlena ca vīriyena ca samādhinā dhamma-vinicchayena ca Sampanna-vijjā-caraṇā patissatā jahissatha dukkham idaṃ anappakaṃ. 144 Udakaṃ hi nayanti nettikā usu-kārā namayanti tejanaṃ Dāruṃ namayanti tacchakā attānaṃ damayanti subbatā. 145 11. Jarā-vagga Ko nu hāso kim ānando niccaṃ pajjalite sati Andha-kārena onaddhā padīpaṃ na gavesatha. 146 Passa citta-kataṃ bimbaṃ aru-kāyaṃ samussitaṃ Āturaṃ bahu-saṅkappaṃ yassa n'atthi dhuvaṃ ṭhiti. 147 Pari jiṇṇam idaṃ rūpaṃ roga-nīḷaṃ pabhaṅguraṃ Bhijjati pūti-sandeho maraṇ-antaṃ hi jīvitaṃ. 148 Yān'imāni apatthāni alābun'eva sārade Kāpotakāni aṭṭhīni tāni disvāna kā rati. 149 Aṭṭhīnaṃ nagaraṃ kataṃ maṃsa-lohita-lepanaṃ Yattha jarā ca maccu ca māno makkho ca ohito. 150 Jīranti ve rāja-rathā sucittā atho sarīram pi jaraṃ upeti Sataṃ ca dhammo na jaraṃ upeti santo ha've sabbhi pavedayanti. 151 Appa-ssut'āyaṃ puriso balivaddo va jīrati Maṃsāni tassa vaḍḍhanti paññā tassa na vaḍḍhati. 152 Aneka-jāti-saṃsāraṃ sandhāvissaṃ anibbisaṃ Gaha-kāraṃ gavesanto dukkhā jāti puna-ppunaṃ. 153 Gaha-kāraka diṭṭho'si puna gehaṃ na kāhasi Sabbā te phāsukā bhaggā gaha-kūṭaṃ visaṅkhataṃ Visaṅkhāra-gataṃ cittaṃ taṇhānaṃ khayam ajjhagā. 154 Acaritvā brahma-cariyaṃ aladdhā yobbane dhanaṃ Jiṇṇa-koñcā va jhāyanti khīṇa-macche va pallale. 155 Acaritvā brahma-cariyaṃ aladdhā yobbane dhanaṃ Senti cāp'ātikhīṇā va purāṇāni anutthunaṃ. 156 11. Atta-vagga Attānaṃ ce piyaṃ jaññā rakkheyya naṃ surakkhitaṃ Tiṇṇaṃ aññataraṃ yāmaṃ paṭi jaggeyya paṇḍito. 157 Attānam eva paṭhamaṃ patirūpe nivesaye Ath'aññam anusāseyya na kilisseyya paṇḍito. 158 Attānaṃ ce tathā kayirā yath'aññam anusāsati Sudanto vata dametha attā hi kira duddamo. 159 Attā hi attano nātho ko nātho paro siyā Attanā hi sudantena nāthaṃ labhati dullabhaṃ. 160 Attanā hi kataṃ pāpaṃ atta-jaṃ atta-sambhavaṃ Abhimatthati dummedhaṃ vajiraṃ v'asma-mayaṃ maṇiṃ. 161 Yassa accanta-dussilyaṃ māluvā sālam iv'otthataṃ Karoti so tath'attānaṃ yathā naṃ icchati diso. 162 Sukarāni asādhūni attano ahitāni ca Yaṃ ve hitaṃ ca sādhuṃ ca taṃ ve parama-dukkaraṃ. 163 Yo sāsanaṃ arahataṃ ariyānaṃ dhamma-jīvinaṃ Paṭikosati dummedho diṭṭhiṃ nissāya pāpikaṃ Phalāni kaṭṭhakass'eva atta-ghātāya phallati. 164 Attanā hi kataṃ pāpaṃ attanā saṅkilissati Attanā akataṃ pāpaṃ attanā va visujjhati Suddhi asuddhi paccattaṃ n'āñño aññaṃ visodhaye. 165 Atta-d-attaṃ par'atthena bahunā pi na hāpaye Atta-d-attham abhiññāya sad-attha-pasuto siyā. 166 13. Loka-vagga Hīnaṃ dhammaṃ na seveyya pamādena na saṃvase Micchā-diṭṭhiṃ na seveyya na siyā loka-vaḍḍhano. 167 Uttiṭṭhe na-ppamajjeyya dhammaṃ sucaritaṃ care Dhamma-cārī sukhaṃ seti asmiṃ loke paramhi ca. 168 Dhammaṃ care sucaritaṃ ta taṃ duccaritaṃ care Dhamma-cārī sukhaṃ seti asmiṃ loke paramhi ca. 169 Yathā bubbuḷakaṃ passe yathā passe marīcikaṃ Evaṃ lokaṃ avekkhantaṃ maccu-rājā na passati. 170 Etha passath'imaṃ lokaṃ cittaṃ rāja-rath'ūpamaṃ Yattha bālā visīdanti natthi saṅgo vijānataṃ. 171 Yo ca pubbe pamajjitvā pacchā so na-ppamajjati So imaṃ lokaṃ pabhāseti abbhā mutto va candimā. 172 Yassa pāpaṃ kataṃ kammaṃ kusalena pidhīyati So imaṃ lokaṃ pabhāseti abbhā mutto va candimā. 173 Andha-bhūto ayaṃ loko tanuk'ettha vipassati sakuṇo jāla-mutto va appo saggāya gacchati. 174 Haṃs'ādicca-pathe yanti ākāse yanti iddhiyā Nīyanti dhīrā lokamhā jetvā māraṃ savāhiniṃ. 175 Ekaṃ dhammaṃ atītassa musāvādissa jantuno Vitiṇṇa-para-lokassa n'atthi pāpaṃ akāriyaṃ. 176 Na ve kadariyā deva-lokaṃ vajanti bālā ha've na-ppasaṃsanti dānaṃ Dhīro ca dānaṃ anumodamāno ten'eva so hoti sukhī parattha. 177 Pathavyā eka-rajjena saggassa gamanena vā Sabba-lok'ādhipaccena sot'āpatti-phalaṃ varaṃ. 178 14. Buddha-vagga Yassa jitaṃ n'āvajīyati jitaṃ yassa no yāti koci loke Taṃ buddham ananta-gocaraṃ apadaṃ kena padena nessatha. 179 Yassa jālinī visattikā taṇhā n'atthikuhiñci netave Taṃ buddham ananta-gocaraṃ apadaṃ kena padena nessatha. 180 Ye jhāna-pasutā dhīrā nekkhamm'ūpasame ratā Devā pi tesaṃ pihayanti sambuddhānaṃ satīmataṃ. 181 Kiccho manussa-paṭilābho kicchaṃ maccāna jīvitaṃ Kicchaṃ saddhamma-ssavanaṃ kiccho buddhānam uppādo. 182 Sabba-pāpassa akaraṇaṃ kusalassa upasampadā Sa-citta-pariyodapanaṃ etaṃ buddhāna sāsanaṃ. 183 Khantī paramaṃ tapo titikkhā Nibbanaṃ paramaṃ vadanti buddhā Na hi pabbajito par'ūpaghātī Samaṇo hoti paraṃ viheṭhayanto. 184 Anūpavādo anūpaghāto pātimokkhe ca saṃvaro Mattaññutā ca bhattasmiṃ pantaṃ ca sayan'āsanaṃ Adhicitte ca āyogo etaṃ buddhāna sāsanaṃ. 185 Na kahāpaṇa-vassena titti kāmesu vijjati App'assādā dukhā kāmā iti viññāya paṇḍito. 186 Api dibbese kāmesu ratiṃ so n'ādhigacchati Taṇha-kkhaya-rato hoti sammā-sambuddha-sāvako. 187 Bahuṃ ve saraṇaṃ yanti pabbatāni vanāni ca Ārāma-rukkha-cetyāni manussā bhaya-tajjitā. 188 N'etaṃ kho saraṇaṃ khemaṃ n'etaṃ saraṇam uttamaṃ N'etaṃ saraṇam āgamma sabba-dukkhā pamuccati. 189 Yo ca buddhaṃ ca dhammaṃ ca saṅghaṃ ca saraṇaṃ gato Cattāri ariya-saccāni samma-ppaññāya passati. 190 Dukkhaṃ dukkha-samuppādaṃ dukkhassa ca atikkamaṃ Ariyaṃ c'aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ dukkh'ūpasama-gāminaṃ. 191 Etaṃ kho saraṇaṃ khemaṃ etaṃ saraṇam uttamaṃ Etaṃ saraṇam āgamma sabba-dukkhā pamuccati. 192 Dullabo puris'ājañño na so sabbattha jāyati Yattha so jāyati dhīro taṃ kulaṃ sukham edhati. 193 Sukho buddhānam uppādo sukhā saddhamma-desanā Sukhā saṅghassa sāmaggī samaggānaṃ tapo sukho. 194 Pūj'ārahe pūjayato buddhe yadi va sāvake Papañca-samatikkante tiṇṇa-soka-pariddave. 195 Te tādise pūjayato nibbute akuto-bhaye Na sakkā puññaṃ saṅkhātuṃ im'ettam api kenaci. 196 15. Sukha-vagga Susukhaṃ vata jīvāma verinesu averino Verinesu manussesu viharāma averino. 197 Susukhaṃ vata jīvāma āturesu anāturā Āturesu manussesu viharāma anāturā. 198 Susukhaṃ vata jīvāma ussukesu anussukā Ussukesu manussesu viharāma anussukā. 199 Susukhaṃ vata jīvāma yesaṃ no n'atthi kiñcanaṃ Pīti-bhakkhā bhavissāma devā ābhassarā yathā. 200 Jayaṃ veraṃ pasavati dukkhaṃ seti parājito Upasanto sukhaṃ seti hitvā jaya-parājayaṃ. 201 N'atthi rāga-samo aggi n'atthi dosa-samo kali N'atthi khandha-samā dukkhā n'atthi santi-paraṃ sukhaṃ. 202 Jighacchā paramā rogā saṅkhārā paramā dukhā Etaṃ ñatvā yathā-bhūtaṃ nibbānaṃ paramaṃ sukhaṃ. 203 Ārogya-paramā lābhā santuṭṭhi-paramaṃ dhanaṃ Vissāsa-paramā ñāti nibbānaṃ paramaṃ sukhaṃ. 204 Paviveka-rasaṃ pitvā rasaṃ upasamassa ca Niddaro hoti nippāpo dhamma-pīti-rasaṃ pivaṃ. 205 Sādhu dassanam ariyānaṃ sannivāso sadā sukho Adassanena bālānaṃ niccam eva sukhī siyā. 206 Bāla-saṅgata-cārī hi dīgham addhāna socati Dukkho bālehi saṃvāso amitten'eva sabbadā. 207 Tasmā hi Dhīraṃ ca paññaṃ ca bahu-ssutaṃ ca Dhorayha-sīlaṃ vata-vantam ariyaṃ Taṃ tādisaṃ sappurisaṃ sumedhaṃ Bhajetha nakkhatta-pathaṃ ca candimā. 208 16. Piya-vagga Ayoge yuñjam attānaṃ yogasmiṃ ca ayojanaṃ Atthaṃ hitvā piya-ggāhī pihet'att'ānuyoginaṃ. 209 Mā piyehi samāgañchi appiyehi kudācanaṃ Piyānaṃ adassanaṃ dukkhaṃ appiyānaṃ ca dassanaṃ. 210 Tasmā piyaṃ na kayirātha piy'āpāyo hi pāpako Ganthā tesaṃ na vijjanti yesaṃ n'atthi piy'āppiyaṃ. 211 Piyato jāyatī soko piyato jāyatī bhayaṃ Piyato vipamuttassa n'atthi soko kuto bhayaṃ. 212 Pemato jāyatī soko pemato jāyatī bhayaṃ Pemato vipamuttassa n'atthi soko kuto bhayaṃ. 213 Ratiyā jāyatī soko ratiyā jāyatī bhayaṃ Ratiyā vipamuttassa n'atthi soko kuto bhayaṃ. 214 Kāmato jāyatī soko kāmato jāyatī bhayaṃ Kāmato vipamuttassa n'atthi soko kuto bhayaṃ. 215 Taṇhāya jāyatī soko taṇhāya jāyatī bhayaṃ Taṇhāya vipamuttassa n'atthi soko kuto bhayaṃ. 216 Sīla-dassana-sampannaṃ dhamma-ṭṭhaṃ sacca-vedinaṃ Attano kamma kubbānaṃ taṃ jano kurute piyaṃ. 217 Chanda-jāto anakkhāte manasā ca phuṭo siyā Kāmesu ca appaṭibaddha-citto uddhaṃ-soto ti vuccati. 218 Cira-ppavāsiṃ purisaṃ dūrato sotthim āgataṃ Ñāti-mittā suhajjā ca abhinandanti āgataṃ. 219 Tath'eva kata-puññam pi asmā lokā paraṃ gataṃ Puññāni paṭigaṇhanti piyaṃ ñātī va āgataṃ. 220 17. Kodha-vagga Kodhaṃ jahe vippajaheyya mānaṃ Saṃyojanaṃ sabbam atikkameyya Taṃ nāma-rūpasmim asajjamānaṃ Akiñcanaṃ n'ānupatanti dukkhā. 221 Yo ve uppatitaṃ kodhaṃ rathaṃ bhantaṃ va vāraye Tam ahaṃ sārathiṃ brūmi rasmi-ggāho itaro jano. 222 Akkodhena jine kodhaṃ asādhuṃ sādhunā jine Jine kadariyaṃ dānena saccen'ālika-vādinaṃ. 223 Saccaṃ bhaṇe na kujjheyya dajjā appam pi yācito Etehi tīhi ṭhānehi gacche devāna santike. 224 Ahiṃsakā ye munayo niccaṃ kāyena saṃvutā Te yanti accutaṃ ṭhānaṃ yattha gantvā na socare. 225 Sadā jāgaramānānaṃ aho-ratt'ānusikkhinaṃ Nibbānaṃ adhimuttānaṃ atthaṃ gacchanti āsavā. 226 Porāṇam etaṃ atula n'etaṃ ajjatanām iva Nindanti tuṇhim āsīnaṃ nindanti bahu-bhāṇinaṃ Mita-bhāṇim pi nindanti n'atthi loke anindito. 227 Na c'āhu na ca bhavissati na c'etarahi vijjati Ekantaṃ nindito poso ekantaṃ vā pasaṃsito. 228 Yaṃ ce viññū pasaṃsanti anuvicca suve suve Acchidda-vuttiṃ medhāviṃ paññā-sīla-samāhitaṃ. 229 Nikkhaṃ jambonadass'eva ko taṃ ninditum arahati Devā pi naṃ pasaṃsanti brāhmunā pi pasaṃsito. 230 Kāya-ppakopaṃ rakkheyya kāyena saṃvuto siyā Kāya-duccaritaṃ hitvā kāyena sucaritaṃ care. 231 Vacī-ppakopaṃ rakkheyya vācāya saṃvuto siyā Vacī-duccaritaṃ hitvā vācāya sucaritaṃ care. 232 Mano-ppakopaṃ rakkheyya manasā saṃvuto siyā Mano-duccaritaṃ hitvā manasā sucaritaṃ care. 233 Kāyena saṃvutā dhīrā atho vācāya saṃvutā Manasā saṃvutā dhīrā te ve suparisaṃvutā. 234 18. Mala-vagga Paṇḍu-palāso va dāni'si yama-purisā pi ca te upaṭṭhitā Uyyoga-mukhe ca tiṭṭhasi pātheyyam pi ca te na vijjati. 235 So karohi dīpam attano khippaṃ vāyama paṇḍito bhava Niddhanta-malo anaṅgaṇo dibbaṃ ariya-bhūmiṃ upehisi. 236 Upanīta-vayo ca dāni'si sampayāto'si yamassa santikaṃ Vāso te n'atthi antarā pātheyyam pi ce te na vijjati. 237 So karohi dīpam attano khippaṃ vāyama paṇḍito bhava Niddhanta-malo anaṅgaṇo na punaṃ jāti-jaraṃ upehisi. 238 Anupubbena medhāvī thokaṃ thokaṃ khaṇe khaṇe Kammāro rajatass'eva niddhame malam attano. 239 Ayasā va malaṃ samuṭṭhitaṃ tat-uṭṭhāya tam eva khādati Evaṃ atidhona-cārinaṃ sāni kammāni nayanti duggatiṃ. 240 Asajjhāya-malā mantā anuṭṭhāna-malā gharā Malaṃ vaṇṇassa kosajjaṃ pamādo rakkhato malaṃ. 241 Mal'itthiyā duccaritaṃ maccheraṃ dadato malaṃ Malā ve pāpakā dhammā asmiṃ loke paramhi ca. 242 Tato malā malataraṃ avijjā paramaṃ malaṃ Etaṃ malaṃ pahantvāna nimmalā hotha bhikkhavo. 243 Sujīvaṃ ahirikena kāka-sūrena dhaṃsinā Pakkhandinā pagabbhena saṃkiliṭṭhena jīvitaṃ. 244 Hirīmatā ca dujjīvaṃ niccaṃ suci-gavesinā Alīnenā'ppagabbhena suddh'ājīvena passatā. 245 Yo pāṇam atipāteti musā-vādaṃ ca bhāsati Loke adinnam ādiyati para-dāraṃ ca gacchati. 246 Surā-meraya-pānaṃ ca yo naro anuyuñjati Idh'evam eso lokasmiṃ mūlaṃ khaṇati attano. 247 Evaṃ bho purisa jānāhi pāpa-dhammā asaññatā Mā taṃ lobho adhammo ca ciraṃ dukkhāya randhayuṃ. 248 Dadāti ve yathā-saddhaṃ yathā-pasādanaṃ jano Tattha yo ca maṅku bhavati paresaṃ pāna-bhojane Na so divā vā rattiṃ vā samādhim adhigacchati. 249 Yassa c'etaṃ samucchinnaṃ mūla-ghaccaṃ samūhataṃ Sa ve divā vā rattiṃ vā samādhim adhigacchati. 250 N'atthi rāga-samo aggi n'atthi dosa-samo gaho N'atthi moha-samaṃ jālaṃ n'atthi taṇhāsamā nadī. 251 Sudassaṃ vajjam aññesaṃ attano pana duddasaṃ Paresaṃ hi so vajjāni opunāti yathā bhusaṃ Attano pana chādeti kaliṃ va kitavā saṭho. 252 Para-vajj'ānupassissa niccaṃ ujjhāna-saññino Āsavā tassa vaḍḍhanti ārā so āsavakkhayā. 253 Ākāse va padaṃ n'atthi samaṇo n'atthi bāhire Papañc'ābhiratā pajā nippañcā tathāgatā. 254 Ākāse va padaṃ n'atthi samaṇo n'atthi bāhire Saṅhārā sassatā n'atthi n'atthi buddhānam iñjitaṃ. 255 19. Dhamma-vagga Na tena hoti dhamma'ṭṭho yen'atthaṃ sāhasā naye Yo ca atthaṃ anatthaṃ ca ubho niccheyya paṇḍito. 256 Asāhasena dhammena samena nayatī pare Dhammassa gutto medhāvī dhamma'ṭṭho hi pavuccati. 257 Na tena paṇḍito hoti yāvatā bahu bhāsati Khemī averī abhayo paṇḍito ti pavuccati. 258 Na tāvatā dhamma-dharo yāvatā bahu bhāsati Yo ca appam pi sutvāna dhammaṃ kāyena passati Sa ve dhamma-dharo hoti yo dhammaṃ na-ppamajjati. 259 Na tena thero so hoti yen'assa palitaṃ siro Paripakko vayo tassa moghajiṇṇo ti vuccati. 260 Yamhi saccaṃ ca dhammo ca ahiṃsā saṃyamo dhamo Sa ve vanta-malo dhīro thero iti pavuccati. 261 Na vāk-karaṇa-mattena vaṇṇa-pokkharatāya vā Sādhu-rūpo naro hoti issukī maccharI saṭho. 262 Yassa c'etaṃ samucchinnaṃ mūla-ghaccaṃ samūhataṃ Sa vanta-doso medhāvī sādhu-rūpo ti vuccati. 263 Na muṇḍakena samaṇo abbato alikaṃ bhaṇaṃ Icchā-lobha-samāpanno samaṇo kiṃ bhavissati. 264 Yo ca sameti pāpāni aṇuṃ thūlāni sabbaso Samitattā hi pāpānaṃ samaṇo ti pavuccati. 265 Na tena bhikkhu so hoti yāvatā bhikkhate pare Vissaṃ dhammaṃ samādāya bhikkhu hoti na tāvatā. 266 Yo'dha puññaṃ ca pāpaṃ ca bāhetvā brahma-cariyavā Saṅkhāya loke carati sa ve bhikkhū ti vuccati. 267 Na monena munī hoti mūḷha-rūpo aviddasu Yo ca tulaṃ va paggayha varam ādāya paṇḍito. 268 Pāpāni parivajjeti sa munī tena so muni Yo munāti ubho loke muni tena pavuccati. 269 Na tena ariyo hoti yena pāṇāni hiṃsati Ahiṃsā sabba-pāṇānaṃ ariyo ti pavuccati. 270 Na sīla-bbata-mattena bāhu-saccena vā pana Atha vā samādhi-lābhena vivitta-sayanena vā. 271 Phusāmi nekkhamm-sukhaṃ aputhu-jjana-sevitaṃ Bhikkhu vissāsam āpādi appatto āsava-kkhayaṃ. 272 20. Magga-vagga Maggān'aṭṭhaṅgiko seṭṭho saccānaṃ caturo padā Virāgo seṭṭho dhammānaṃ dvi-padānaṃ ca cakkhumā. 273 Eso va maggo n'atth'añño dassanassa visuddhiyā Etaṃ ca tumhe paṭipajjatha mārass'etaṃ pamohanaṃ. 274 Etaṃ hi tumhe paṭipannā dukkhass'antaṃ karissatha Akkhāto vo mayā maggo aññāya salla-kantanaṃ. 275 Tumhehi kiccam ātappaṃ akkhātāro tathāgatā Paṭipannā pamokkhanti jhāyino māra-bandhanā. 276 Sabbe saṅkhārā aniccā ti yadā paññāya passati Atha nibbindati dukkhe esa maggo visuddhiyā. 277 Sabbe saṅkhārā dukkhā ti yadā paññāya passati Atha nibbindati dukkhe esa maggo visuddhiyā. 278 Sabbe dhammā anattā ti yadā paññāya passati Atha nibbindati dukkhe esa maggo visuddhiyā. 279 Uṭṭāna-kālamhi anuṭṭhahāno Yuvā balī ālasiyaṃ upeto Saṃsanna-saṅkappa-mano kusīto Paññāya maggaṃ alaso na vindati. 280 Vāc'ānurakkhī manasā sṃvuto Kāyena ca akusalaṃ na kayirā Ete tayo kamma-pathe visodhaye Ārādhaye maggam isi-ppaveditaṃ. 281 Yogā ve jāyatī bhūri ayogā bhūri-saṅkhayo Etaṃ dvedhā-pathaṃ ñatvā bhavāya vibhavāya ca Tath'āttānaṃ niveseyya yathā bhūri pavaḍḍhati. 282 Vanaṃ chindatha mā rukkhaṃ vanato jāyate bhayaṃ Chetvā vanaṃ ca vanathaṃ ca nibbanā hotha bhikkhave. 283 Yāva hi vanatho na chijjati Aṇu-matto pi narassa nārisu Paṭibadda-mano va tāva so Vaccho khīra-pako va mātari. 284 Ucchinna sineham attano kumudaṃ sāradikaṃ va pāṇinā Santi-maggam eva brūhaya nibbānaṃ sugatena desitaṃ. 285 Idha vassaṃ vasissāmi adha hem'anta-gimhisu Iti bālo vicinteti antarāyaṃ na bujjhati. 286 Na putta-pasu-sammattaṃ byāsatta-manasaṃ naraṃ Suttaṃ gāmaṃ mah'ogho va maccu ādāya gacchati. 287 Na santi puttā tāṇāya na pitā nā'pi bandhavā Antaken'ādhipannassa n'atthi ñātīsu tāṇatā. 288 Etam attha-vasaṃ ñatvā paṇḍito sīla-saṃvuto Nibbāna-gamanaṃ maggaṃ khippam eva visodhaye. 289 21. Pakiṇṇaka-vagga Mattā-sukha-pariccāgā passe ce vipulaṃ sukhaṃ Caje mattā-sukhaṃ dhīro sampassaṃ vipulaṃ sukhaṃ. 290 Para-dukkh'ūpadhānena attano sukham icchati Vera-saṃsagga-saṃsaṭṭho verā so na parimuccati. 291 Yaṃ hi kiccaṃ apaviddhaṃ akiccaṃ pana kayirati Unnaḷānaṃ pamattānaṃ tesaṃ vaḍḍhanti āsavā. 292 Yesaṃ ca susamāraddhā niccaṃ kāya-gatā sati Akiccaṃ te na sevanti kicce sātacca-kārino Satānaṃ sampajānānaṃ atthaṃ gacchanti āsavā. 293 Mātaraṃ pitaraṃ hantvā rājāno dve ca khattiye Raṭṭhaṃ s'ānucaraṃ hantvā anīgho yāti brāhmaṇo. 294 Mātaraṃ pitaraṃ hantvā rājāno dve ca sotthiye Veyaggha-pañcamaṃ hantvā anīgho yāti brāhmaṇo. 295 Su-ppabuddhaṃ pabujjhanti sadā gotama-sāvakā Yesaṃ divā ca ratto ca niccaṃ buddha-gatā sati. 296 Su-ppabuddhaṃ pabujjhanti sadā gotama-sāvakā Yesaṃ divā ca ratto ca niccaṃ dhamma-gatā sati. 297 Su-ppabuddhaṃ pabujjhanti sadā gotama-sāvakā Yesaṃ divā ca ratto ca niccaṃ saṅgha-gatā sati. 298 Su-ppabuddhaṃ pabujjhanti sadā gotama-sāvakā Yesaṃ divā ca ratto ca niccaṃ kāya-gatā sati. 299 Su-ppabuddhaṃ pabujjhanti sadā gotama-sāvakā Yesaṃ divā ca ratto ca ahiṃsāya rato mano. 300 Su-ppabuddhaṃ pabujjhanti sadā gotama-sāvakā Yesaṃ divā ca ratto ca bhāvanāya rato mano. 301 Du-ppabbajjaṃ dur-abhiramaṃ dur-āvāsā gharā dukhā Dukkho'samāna-saṃvāso dukkh'ānupatit'addhagū Tasmā na c'addhagū siyā na ca dukkh'ānupatito siyā. 302 Saddho sīlena sampanno yaso-bhoga-samappito Yaṃ yaṃ padesaṃ bhajati tattha tatth'eva pūjito. 303 Dūre santo pakāsenti himavanto va pabbato Asant'ettha na dissanti rattiṃ khittā yathā sarā. 304 Ek'āsanaṃ eka-seyyaṃ eko caram atandito Eko damayam attānaṃ van'ante ramito siyā. 305 22. Niraya-vagga Abhūta-vādī nirayaṃ upeti Yo vā pi katvā na karomi c'āha Ubho pi pecca samā bhavanti Nihīna-kammā manujā parattha. 306 Kāsāva-kaṇṭhā bahavo pāpa-dhammā asaññatā Pāpā pāpehi kammehi nirayaṃ te upapajjare. 307 Seyyo ayo-guḷo bhutto tatto aggi-sikh'ūpamo Yaṃ ce bhuñjeyya du-ssīlo raṭṭha-piṇḍam asaññato. 308 Cattāri ṭhānāni naro pamatto Āpajjati para-dār'ūpasevī Apuñña-lābhaṃ na nikāma-seyyaṃ Nindaṃ tatiyaṃ nirayaṃ catutthaṃ. 309 Apuñña-lābho ca gatī ca pāpikā Bhītassa bhītāya ratī ca thokikā Rājā ca daṇḍaṃ garukaṃ paṇeti Tasmā naro para-dāraṃ na seve. 310 Kuso yathā du-ggahito hattham ev'ānukantati Sāmaññaṃ du-pparāmaṭṭhaṃ nirayāy-upakaḍḍhati. 311 Yaṃ kiñci sithilaṃ kammaṃ saṅkiliṭṭhaṃ ca yaṃ vataṃ saṅkassaraṃ brahma-cariyaṃ na taṃ hoti maha-pphalaṃ. 312 Kayirā ca kayirāth'enaṃ daḷham etaṃ parakkame Sithilo hi paribbājo bhiyyo ākirate rajaṃ. 313 Akataṃ du-kkaṭaṃ seyyo pacchā tappati du-kkaṭaṃ Kataṃ ca su-kataṃ seyyo yaṃ katvā n'ānutappati. 314 Nagaraṃ yathā pacc'antaṃ guttaṃ santara-bāhiraṃ Evaṃ gopetha attānaṃ khaṇo vo mā upaccagā Khaṇ'ātītā hi socanti nirayamhi samappitā. 315 Alajjitāye lajjanti lajjitāye na lajjare Micchā-diṭṭhi-samādānā sattā gacchanti du-ggatiṃ. 316 Abhaye bhaya-dassino bhaye c'ābhaya-dassino Micchā-diṭṭhi-samādānā sattā gacchanti du-ggatiṃ. 317 Avajje vajja-matino vajje c'āvajja-dassino Micchā-diṭṭhi-samādānā sattā gacchanti du-ggatiṃ. 318 Vajjaṃ ca vajjato ñatvā avajje ca avajjato Sammā-diṭṭhi-samādānā sattā gacchanti su-ggatiṃ. 319 23. Nāga-vagga Ahaṃ nāgo va saṅgāme cāpato patitaṃ saraṃ Ativākyaṃ titikkhissaṃ du-ssīlo hi bahu-jjano. 320 Dantaṃ nayanti samitiṃ dantaṃ rājā'bhirūhati Danto seṭṭho manussesu yo'tivākyaṃ titikkhati. 321 Varam assatarā dantā ājānīyā ca sindhavā Kuñjarā ca mahā-nāgā atta-danto tato varaṃ. 322 Na hi etehi yānehi gaccheyya agataṃ disaṃ yathā'ttanā su-dantena danto dantena gacchati. 323 Dhana-pālo nāma kuñjaro Kaṭuka-bhedano du-nnivārayo Baddho kabaḷaṃ na bhuñjati Sumarati nāga-vanassa kuñjaro. 324 Middhī yadā hoti maha-gghaso ca Niddāyitā samparivatta-sāyī Mahā-varāho va nivāpa-puṭṭho Puna-ppunaṃ gabbham upeti mando. 325 Idaṃ pure cittam acāri cārikaṃ Yen'icchakaṃ yattha-kāmaṃ yathā-sukhaṃ Tad ajj'ahaṃ niggahessāmi yoniso Hatthi-ppabhinnaṃ viya aṅkusa-ggaho. 326 Appamāda-ratā hotha sa-cittam anurakkhatha Duggā addharath'attānaṃ paṅke sanno va kuñjaro. 327 Sace labhetha nipakaṃ sahāyaṃ Saddhiṃ caraṃ sādhu-vihāri-dhīraṃ Abhibhuyya sabbāni parissayāni Careyya ten'atta-mano satīmā. 328 No ce labhetha nipakaṃ sahāyaṃ Saddhiṃ caraṃ sādhu-vihāri-dhīraṃ Rājā va raṭṭhaṃ vijitaṃ pahāya Eko care mātaṅg'araññe va nāgo. 329 Ekassa caritaṃ seyyo n'atthi bāle sahāyatā Eko care na ca pāpāni kayirā App'ossukko mātaṅg'araññe va nāgo. 330 Atthamhi jātamhi sukhā sahāyā Tuṭṭhī sukhā yā itar'ītarena Paññaṃ sukhaṃ jīvita-saṅkhayamhi Sabbaso dukkhassa sukhaṃ pahānaṃ. 331 Sukhā matteyyatā loke atho pettayyatā sukhā Sukhā sāmaññatā loke atho brahmaññatā sukhā. 332 Sukhaṃ yāva jarā sīlaṃ sukhā saddhā patitiṭṭhā Sukho paññāya paṭilābho pāpānaṃ akaraṇaṃ sukhaṃ. 333 24. Taṇhā-vagga Manujassa pamatta-cārino Taṇhā vaḍḍhati māluvā viyā So plavatī hurā huraṃ Phalam icchaṃ va vanasmi vānaro. 334 Yaṃ esā sahate jammī taṇhā loke visattikā Sokā tassa pavaḍḍhanti abhivaṭṭhaṃ va bīraṇaṃ. 335 Yo c'etaṃ sahate jammiṃ taṇhaṃ loke dur-accayaṃ Sokā tamhā papatanti uda-bindu va pokkharā. 336 Taṃ vo vadāmi bhaddaṃ vo yāvant'ettha samāgatā Taṇhāya mūlaṃ khaṇatha usīr'attho va bīraṇaṃ Mā vo naḷaṃ va soto va māro bhañji puna-ppunaṃ. 337 Yathā pi mūle anupaddave daḷhe Chinno pi rukkho punar eva rūhati Evam pi taṇhā'nusaye anūhate Nibbattatī dukkham idaṃ puna-ppunaṃ. 338 Yassa cha-ttiṃsati sotā manāpa-savanā bhusā Mahā vahanti duddiṭṭhiṃ saṅkappā rāga-nissitā. 339 Savanti sabbadhi sotā latā ubbhijja tiṭṭhati Taṃ ca disvā lataṃ jātaṃ mūlaṃ paññāya chindatha. 340 Saritāni sinehitāni ca somanassāni bhavanti jantuno Te sāta-sitā sukh'esino te ve jāti-jar'ūpagā narā. 341 Tasiṇāya purakkhatā pajā parisappanti saso va bandhito Saṃyojana-saṅga-sattakā dukkham upenti puna-ppunaṃ cirāya. 342 Tasiṇāya purakkhatā pajā parisappanti saso va bandhito Tasmā tasiṇaṃ vinodaye ākaṅkhanta virāgam attano. 343 Yo nibbanatho van'ādhimutto vana-mutto vanam eva dhāvati Taṃ puggalam etha passatha mutto bandhanam eva dhāvati. 344 Na taṃ daḷhaṃ bandhanam āhu dhīrā Yad āyasaṃ dārujaṃ babbajaṃ ca Sāratta-rattā maṇi-kuṇḍalesu Puttesu dāresu ca yā apekkhā. 345 Etaṃ daḷhaṃ bandhanam āhu dhīrā Ohārinaṃ sithilaṃ du-ppamuñcaṃ Etam pi chetvāna paribbajanti Anapekkhino kāma-sukhaṃ pahāya. 346 Ye rāga-ratt'ānupatanti sotaṃ Sayaṅkataṃ makkaṭako va jālaṃ Etam pi chetvāna vajanti dhīrā Anapekkhino sabba-dukkhaṃ pahāya. 347 Muñca pure muñca pacchato Majjhe muñca bhavassa pāragū Sabbattha vimutta-mānaso Na punaṃ jāti-jaraṃ upehisi. 348 Vitakka-mathitassa jantuno tibba-rāgassa subh'ānupassino Bhiyyo taṇhā pavaḍḍhati esa kho daḷhaṃ karoti bandhanaṃ. 349 Vitakk'ūpasame ca yo rato Asubhaṃ bhāvayate sadā sato Esa kho byanti kāhiti Esa checchati māra-bandhanaṃ. 350 Niṭṭhaṅ-gato asantāsī vīta-taṇho anaṅgaṇo Acchindi bhava-sallāni antimo'yaṃ samussayo. 351 Vīta-taṇho anādāno nirutti-pada-kovido Akkharānaṃ sannipātaṃ jaññā pubb'āparāni ca Sa ve antima-sārīro mahā-pañño mahā-puriso ti vuccati. 352 Sabb'ābhibhū sabba-vudū'ham asmi Sabbesu dhammesu anūpalitto Sabbañ-jaho taṇha-kkhaye vimutto Sayaṃ abhiññāya kam uddiseyyaṃ. 353 Sabba-dānaṃ dhamma-dānaṃ jināti Sabba-rasaṃ dhamma-rasaṃ jināti Sabba-ratiṃ dhamma-ratiṃ jināti Taṇha-kkhayo sabba-dukkhaṃ jināti. 354 Hananti bhogā dummedhaṃ no ca pāra-gavesino Bhoga-taṇhāya dummedho hanti aññe'va attānaṃ. 355 Tiṇa-dosāni khettāni rāga-dosā ayaṃ pajā Tasmā hi vīta-rāgesu dinnaṃ hoti maha-pphalaṃ. 356 Tiṇa-dosāni khettāni dosa-dosā ayaṃ pajā Tasmā hi vīta-dosesu dinnaṃ hoti maha-pphalaṃ. 357 Tiṇa-dosāni khettāni moha-dosā ayaṃ pajā Tasmā hi vīta-mohesu dinnaṃ hoti maha-pphalaṃ. 358 Tiṇa-dosāni khettāni icchā-dosā ayaṃ pajā Tasmā hi vigat-icchesu dinnaṃ hoti maha-pphalaṃ. 359 25. Bhikkhu-vagga Cakkhunā saṃvaro sādhu sādhu sotena saṃvaro Ghānena saṃvaro sādhu sādhu jivhāya saṃvaro. 360 Kāyena saṃvaro sādhu sādhu vācāya saṃvaro Manasā saṃvaro sādhu sādhu sabbattha saṃvaro Sabbattha saṃvuto bhikkhu sabba-dukkhā pamuccati. 361 Hattha-saṃyato pāda-saṃyato Vācā-saṃyato saṃyat'uttamo Ajjhatta-rato samāhito Eko santusito tam āhu bhikkhuṃ. 362 Yo mukha-saṃyato bhikkhu manta-bhāṇī anuddhato Atthaṃ dhammaṃ ca dīpeti madhuraṃ tassa bhasitaṃ. 363 Dhamm'ārāmo dhamma-rato dhammaṃ anuvicintayaṃ Dhammaṃ anussaraṃ bhikkhu saddhammā na parihāyati. 364 Sa-lābhaṃ n'ātimaññeyya n'āññesaṃ pihayaṃ care Aññesaṃ pihayaṃ bhikkhu samādhiṃ n'ādhigacchati. 365 Appa-lābho pi ce bhikkhu sa-lābhaṃ n'ātimaññati Taṃ ve devā pasaṃsanti suddh'ājīviṃ atanditaṃ. 366 Sabbaso nāma-rūpasmiṃ yassa n'atthi mamāyitaṃ Asatā ca na socati sa ve bhikkhū ti vuccati. 367 Mettā-vihārī yo bhikkhu pasanno buddha-sāsane Adhigacche padaṃ santaṃ saṅkhār'ūpasamaṃ sukhaṃ. 368 Siñca bhikkhu imaṃ nāvaṃ sittā te lahum essati Chetvā rāgaṃ ca dosaṃ ca tato nibbānam ehisi. 369 Pañca chinde pañca jahe pañca c'uttari bhāvaye Pañca saṅg'ātigo bhikkhu ogha-tiṇṇo ti vuccati. 370 Jhāya bhikkhu mā pamādo Mā te kāma-guṇe ramessu cittaṃ Mā loha-guḷaṃ gilī pamatto Mā kandi dukkham idaṃ ti ḍayhamāno. 371 N'atthi jhānaṃ apaññassa paññā n'atthi ajhāyato Yamhi jhānaṃ ca paññā ca sa ve nibbāna-santike. 372 Suññ'āgāraṃ paviṭṭhassa santa-cittassa bhikkhuno Amānusī rati hoti sammā dhammaṃ vipassato. 373 Yato yato sammasati khandhānaṃ udaya-bbayaṃ Labhatī pīti-pāmojjaṃ amataṃ taṃ vijānataṃ. 374 Tatr'āyam ādi bhavati idha paññassa bhikkhuno Indriya-gutti santuṭṭhi pātimokkhe ca saṃvaro. 375 Mitte bhajassu kalyāṇe suddh'ājīve atandite Paṭisanthāra-vuty'assa ācāra-kusalo siyā Tato pāmojja-bahulo dukkhass'antaṃ karissasi. 376 Vassikā viyā pupphāni maddavāni pamuñcati Evaṃ rāgaṃ ca dosaṃ ca vippamuñcetha bhikkhavo. 377 Santa-kāyo santa-vāco santavā su-samāhito Vanta-lok'āmiso bhikkhu upasanto ti vuccati. 378 Attanā coday'attānaṃ paṭimaṃsetha attanā So atta-gutto satimā sukhaṃ bhikkhu vihāhisi. 379 Attā hi attano nātho (Ko hi nātho paro siyā) Attā hi attano gati Tasmā saṃyamam attānaṃ Assaṃ bhadraṃ va vāṇijo. 380 Pāmojja-bahulo bhikkhu pasanno buddha-sāsane Adhigacche padaṃ santaṃ saṅkhār'ūpasamaṃ sukhaṃ. 381 Yo ha've daharo bhikkhu yuñjati buddha-sāsane So imaṃ lokaṃ pabhāseti abbhā mutto va candimā. 382 26. Brāhmaṇa-vagga Chinda sotaṃ parakkamma kāme panuda brāhmaṇa Saṅkhārānaṃ khayaṃ ñatvā akat'aññū'si brāhmaṇa. 383 Yadā dvayesu dhammesu pāragū hoti brāhmaṇo Ath'assa sabbe saṃyogā atthaṃ gacchanti jānato. 384 Yassa pāraṃ apāraṃ vā pār'āpāraṃ na vijjati Vīta-ddaraṃ visaṃyuttaṃ tam ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. 385 Jhāyiṃ virajam āsīnaṃ kata-kiccam anāsavaṃ Uttam'attham anuppattaṃ tam ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. 386 Divā tapati ādicco rattim ābhāti candimā Sannaddho khattiyo tapati jhāyī tapati brāhmaṇo Atha sabbam aho-rattiṃ buddho tapati tejasā. 387 Bāhita-pāpo ti brāhmaṇo sama-cariyā samaṇo ti vuccati Pabbajayam attano malaṃ tasmā pabbajito ti vuccati. 388 Na brāhmaṇassa pahareyya n'āssa muñcetha brāhmaṇo Dhī brāhmaṇassa hantāraṃ tato dhī yassa muñcati. 389 Na brāhmaṇass'etad akiñci seyyo Yadā nisedho manaso piyehi Yato yato hiṃsa-mano nivattati Tato tato sammati-m-eva dukkhaṃ. 390 Yassa kāyena vācāya manasā n'atthi du-kkaṭaṃ Saṃvutaṃ tīti ṭhānehi tam ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. 391 Yamhā dhammaṃ vijāneyya sammā-sambuddha-desitaṃ Sakkaccaṃ taṃ namasseyya aggi-hutaṃ va brāhmaṇo. 392 Na jaṭāhi na gottena na jaccā hoti brāhmaṇo Yamhi saccaṃ ca dhammo ca so sucī so ca brāhmaṇo. 393 Kiṃ te jaṭāhi dummedha kiṃ te ajina-sāṭiyā Abbhantaraṃ te gahanaṃ bāhiraṃ parimajjasi. 394 Paṃsu-kūla-dharaṃ jantuṃ kisaṃ dhamani-santhataṃ Ekaṃ vanasmiṃ jhāyantaṃ tam ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. 395 Na c'ahaṃ brāhmaṇaṃ brūmi yoni-jaṃ matti-sambhavaṃ Bho-vādi nāma so hoti sace hoti sakiñcano Akiñcanaṃ anādānaṃ tam ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. 396 Sabba-saṃyojanaṃ chetvā yo ve na paritassati Saṅg'ātigaṃ visaṃyuttaṃ tam ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. 397 Chetvā naddhiṃ varattaṃ ca sandānaṃ sah'anukkamaṃ Ukkhitta-palighaṃ buddhaṃ tam ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. 398 Akkosaṃ vadha-bandhaṃ ca aduṭṭho yo titikkhati Khantī-balaṃ bal'ānīkaṃ tam ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. 399 Akkodhanaṃ vatavantaṃ sīlavantaṃ anussadaṃ Dantaṃ antima-sārīraṃ tam ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. 400 Vāri pokkhara-patte va āragge-r-iva sāsapo Yo na limpati kāmesu tam ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. 401 Yo dukkhassa pajānāti idh'eva khayam attano Panna-bhāraṃ visaṃyuttaṃ tam ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. 402 Gambhīra-paññaṃ medhāviṃ magg'āmaggassa kovidaṃ Uttam'attham anuppattaṃ tam ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. 403 Asaṃsaṭṭhaṃ gaha'ṭṭhehi anāgārehi c'ūbhayaṃ Anoka-sārim app'icchaṃ tam ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. 404 Nidhāya daṇḍaṃ bhūtesu tasesu thāvaresu ca Yo na hanti na ghāteti tam ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. 405 Aviruddhaṃ viruddhesu atta-daṇḍesu nibbutaṃ Sādānesu anādānaṃ tam ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. 406 Yassa rāgo ca doso ca māno makkho ca pātito Sāsapo-r-iva ār'aggā tam ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. 407 Akakkasaṃ viññāpaniṃ giraṃ saccam udīraye Yāya n'ābhisaje kiñci tam ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. 408 Yo'dha dīghaṃ va rassaṃ vā aṇuṃ thūlaṃ subh'āsubhaṃ Loke adinnaṃ n'ādiyati tam ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. 409 Āsā yassa na vijjanti asmiṃ loke paramhi ca Nir-āsāsaṃ visaṃyuttaṃ tam ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. 410 Yass'ālayā na vijjanti aññāya akathaṅ-kathī Amat'ogadham anuppattaṃ tam ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. 411 Yo'dha puññaṃ ca pāpaṃ ca ubho saṅgam upaccagā Asokaṃ virajaṃ suddhaṃ tam ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. 412 Candaṃ va vimalaṃ suddhaṃ vippasannam anāvilaṃ Nandī-bhava-parikkhīṇaṃ tam ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. 413 Yo imaṃ paḷipathaṃ duggaṃ saṃsāraṃ moham accagā Tiṇṇo pāra-gato jhāyī anejo akathaṅ-kathī Anupādāya nibbuto tam ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. 414 Yo'dha kāme pahantvāna anāgāro paribbaje Kāma-bhava-parikkhīṇaṃ tam ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. 415 Yo'dha taṇhaṃ pahantvāna anāgāro paribbaje Taṇhā-bhava-parikkhīṇaṃ tam ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. 416 Hitvā mānusakaṃ yogaṃ dibbaṃ yogaṃ upaccagā Sabba-yoga-visaṃyuttaṃ tam ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. 417 Hitvā ratiṃ ca aratiṃ ca sīti-bhūtaṃ nir-ūpadhiṃ Sabba-lok'ābhibhuṃ vīraṃ tam ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. 418 Cutiṃ yo vedi sattānaṃ upapattiṃ ca sabbaso Asattaṃ sugataṃ buddhaṃ tam ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. 419 Yassa gatiṃ na jānanti devā gandhabba-mānusā Khīṇ'āsavaṃ arahantaṃ tam ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. 420 Yassa pure ca pacchā ca majjhe ca n'atthi kiñcanaṃ Akiñcanaṃ anādānaṃ tam ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. 421 Usabhaṃ pavaraṃ vīraṃ mah'esiṃ vijit'āvinaṃ Anejaṃ nhātakaṃ buddhaṃ tam ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. 422 Pubbe-nivāsaṃ yo vedi sagg'āpāyaṃ ca passati Atho jāti-kkhayaṃ patto abhiññā-vosito muni Sabba-vosita-vosānaṃ tam ahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. 423