The manuscript facsimilies are published with the kind permission of the Landesarchiv Nordrhein Westfalen. To use them, please contact the institution.
This file is made available under the CC BY-NC-SA 4.0 licence.
Paginierung von Lambert Friedrich Corfey
Der gesamte Text ist in der Handschrift des Autors geschrieben, in schwarzer Tinte; der Autor verwendet fast durchgängig die deutsche Kurrentschrift, allerdings für lateinische, französische oder anderweitige fremdsprachige Ausdrücke lateinische Buchstaben, die mit Hilfe des Tags <hi> wiedergegeben werden.
Das Tagebuch wurde vom
Kunst und Architektur in Paris und Versailles im Spiegel deutscher
Reiseberichte des Barock (
Hier wiedergegeben sind Seite 1 bis 190 des 519 Seiten umfassenden Manuskripts vom Reiseantritt in Warendorf am 18.6.1698 bis zur Ankunft in Genua am 10.11.1699.
Die Kodierung folgt den Richtlinien der TEI P5. Die für das Projekt ARCHITRAVE verwendeten Elemente sind abrufbar unter web portal.
.Connubialis amor de Mulcibre fecit apellem
.MathIæ LVCe eXIgVo CVbILI natVs CaroLVs qVIntVs
dederitne Viam Casusve deusve _
Mirabili Certe Casu
hostilis navis tormentis Regijspforata perforata
cum accenso pulvere Crepuissethoc tormentum et unajuvencula juvenculam
alte Sublatamin Regis praetoria deposuit
adeo tutumin Rege non soluminocentia innocentia
Sedem Supplex hostilitasetiam pfug ium hperfug abe t
isabella clara Eugenia
belgij princeps
in Rei Monumentum
tormentum hic deponi
juvenculam ali jussit.Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 29, Anm. 20: „Ob den Weg bahnte der Zufall oder Gott - durch ein wunderbares Ereignis jedenfalls setzte ein feindliches Schiff, von königlichen Geschützen durchbohrt, als es bei Entzündung des Pulvers explodierte, diese Kanone und mit ihr ein kleines Mädchen - hoch emporgehoben - im Schloßpark des Königs nieder. So sichere Zuflucht finde beim König nicht nur die Unschuld, sondern auch der Feind, der um Hilfe fleht. Isabella Clara Eugenia, Belgiens Fürstin, ließ zum Gedächtnis diese Kanone hier aufstellen und das Mädchen aufziehen.“
item 13 guldene Medaillen, davonLUDOVICUS MAGNUS _ rex christianissimus _ devictis hostibus _
pace Europae indicta _ Regiae Civitatis commodo intentus _
pontem lapideum _ ligneo et caduco _ adLuparam substituit _
anno MDCLXXXV.
, hinten:LUDOVICUS magnus rex christianissimus
urbis _ ornamento _ et _ commodo _ pons ad Luparam _ constr _
anno MDCLXXXV _
untenFELICITAS TEMPORUM.
MDCLXIII
,ROMA
untenOB nef. scelus a Corsis edit in oratorem
Regis franc.
MDCLXIV.
hinten eine gekronte Victoria, dessesLovis XIV Roy de France
et de navarre.
Germania servata
MDCLXVI.
hintenLUDIVicus magnus Franc et nav. rex p p.
nec pluribus impar
MDCLXXII.Das absichtlich vieldeutig gelassene Lemma mit der Sonne als Bild wurde als persönliche Devise für Ludwig XIV. entwickelt. Einer der möglichen Interpretationen ist: „Denn nicht ungleich [der Sonne ist Ludwig XIV. in der Lage] den übrigen [Planeten Licht zu spenden]“. Vgl. Ziegler 2010, S. 22-28.
hinten schwimmenLVdovicus XIV D G. FR. et nav. Rex
RHENO batavisque una
superatis MDCLXXII.
hintenLUdocivus magnus Franc et nav. rex p.p.
,FELICItas urbis
.LUTETIA
. hinten dieseLUDOVICUS Magnus
.LUDOVICO magno
qui Batavis debellatis
.Ludovicus magnus Rex christianissimus
.quod argentorato accepto _ eodemque die Casalio
arce _ in fidem accepta galliae _ atque italiae opi felicis„
me _ prospexerit _ 1681
, hintenLudovicus magnus rex christianissimus
.jussit quiescere
.induciae 1684
.Ludovicus magnus rex christianissimus
Ludovico Magno _ quod bello _ ab hispanislacessit lacessitus
etcausa et milite superior _ Luxemburgo subacto _
immortalem _ quam armis nactus est gloriam _ concessa
iterum Europae tranquillitate _ cumulavit _ MDCLXXXIV
, hinten derLudovicus Magnus rex christianissimus
. untenConfecto bello piratico
.africa supplex
MDCLXXXIV
hintenLudovicus Magnus rex christianissimus
. unten:Vibratain superbos fulmina
.genua emendata MDCLXXXIV
. , an dieserJucundus geminum posuit tibi Sequana
pontem _hunc tu jure potes dicere pontificem„Giocondo hat diese Zwillingsbrücke für Dich, Quellfluss der Seine, errichtet. So kannst Du beschwören, dass er der Brückenbilder war.“ Der Zweizeiler stammt von dem italienischen Dichter Jacopo Sannazaro (1458-1530).
Sequana cum primum Reginae allabitur urbi
Tardat praecipites ambitiosus aquas.
Captus amore loci, cursumqueobliviscit , ancepsobliviscitur
quo fluat, et dulces nectit in urbe moras.
Hinc Varios implens fluctu Subeunte Canales
Fons fieri gaudet qui modo flumen erat.Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 34, Anm. 38: „Sobald die Seine sich der königlichen Stadt nähert, hemmt sie beflissen die vorwärts stürzenden Wasser, ergriffen von Liebe zum Ort, denkt sie nicht mehr an ihren Lauf, schwankend, wohin sie fließen soll, und sucht süße Rast in der Stadt. Von hier füllt sie allerlei Kanäle mit untertauchender Flut und freut sich, Quelle zu werden, die eben noch Fluß war.“
.du regne de Lovis XIV _ de la prevôté de Messire _ alexandre _ aediles recreant Submersum flumine
de Sueve _ prevôt des Marchands etc _ Ce present pont
a êté bastipontem_non est officij Sed pietatis opus
.sub Ludovico Magno – felicitas urbis
.LVDOVICO magno
. aufs piedestalquod diebus vix Sexaginta _Rhenu Rhenum
Wahalim, Mosam, isalam Superavit _ subegit provincias
tres _ Coepit urbes munitas quadraginta
emendata male memori batavorum
gente _ praefectus et aediles _ poni c c _ anno domini MDCLX
unten:Ludovico Magno _
.quod trajectum ad Mosam _ XIII diebus coepit = praefectus
et aediles _ poni c c _ anno domini MDCLXXIII
Ludovico Magno _ VesontioneSequanisq bis captis _ etSequanisque
fractis germanorum, hispanorum,batavorumq batavorumque exercitib exercitibus
praef. et aedil. p. c c. anno R.s.h. MDCLXXIV
.Ludovico Magno _ quod Limburgo Capto _ impotentes
hostium minasubiq Repressit praef. et aedil. p. cc annoubique
R.s.h. MDCLXXIV
.avo _ divo Ludovico _
anno R s h MDCLXXIV
PACI _ victricibus Ludovici XIV armis _ felicibus annae con„
silijs, aug.M. Theresiae nuptijs _ assiduis julij CardinalisMariae
MaZari Curis _ partae fundatae aeternum firmatae _
praef. urbisaedilesq Sacravere anno CIↃIↃCLXaedilesque
.LUDOVICO magno _ quod
urbem auxit, ornavit _ locupletavit _ praefectus et aediles
p.c. _ anno r.s.h. _ MDCLXXII
, auserhalb nach die faubourg zu istLUDOVICO magno _ abundantia parta _ praef. et aedil. p.cc. an.
d. MDCLXXIIII
.LUDOvici Magni _ providentiae – praef. et aedil. p. cc. an. d.
MDCLXXIIII
.Henrici II. Christianiss. virtute, Collapsum
Refici coep. â pat. Francisco I. R. Christianiss. mortui
sanctiss. parentis memor pietatis filius absolvit
an. sal. christi MDXXXXVIII
.Virtuti Regis christianissimi
donec totum impleat orbem
.Ære _ argento _ auro _ flando _ feriundo _ MDCXCVIII
Rerum _ gestarum _ fidei _ et _ æternitati _ MDCXCVIII
.ubi
Spectatum Veniunt, Veniunt Spectentur ut ipsi und
ipsae
.inventé et fait parFrançois girardon troyen, fondu
parJean baltaZar Kelder de Zurich en suisse 1692
31 decemb
und ein schreibzeuch gleichChilderici Regis
.LUDOVICI magni _ de haeresi triumphantis _ statuamstatüe du roy
hanc ex Marmore in aedibus Suis posuit _ adtutela tutelam
domus et felicitatem _ devotus Maiestati eius_Car: du
bois guerin _ MDCLXXXV
_ ins frise von denVIRO IMMORTALI
Augustus toto jam nullis hostibus orbe
pacem agit, armato Lodoixpacem imperat orbi.
LUDOVICO MAGNO _ patri exercituum _ et ductori semper
felici _ domitis hostibus, protectis socijs, adjectis _ imperio
fortissimis populis, extructis ad tutelam _ finium firmis„
simis arcibus, oceano et Mediterraneo _ inter se junctis,
praedari Vetitis toto mari piratis _ emendatis legibus, deleta
Calviniana impietate _ compulsisad reverentiam omnib omnibus
gentibus _ remotissimis,cunctisq summa providentia _cunctisque
et Virtute domi forisque Compositis _ Franciscus Vicecomes
d’Aubusson dux _de la Feuillade ex franciae paribus
et tribunis _ equitum, unus in allobrogibus prorex _
et praetorianorum peditum praefectus _ ad Memoriam
posteritatis sempiternam _ p. D. C. _ 1686
Indocilis quondam potiori Cedere galloponit iber tumidos fastus, et cedere discit.
.A LOVIS LE GRAND _ le pere et le Conducteur _ des armées _
toujours heureux _ apres avoir Vaincu ses ennemis _
protegé ses alliez. ajoutè de tres-puissants _ peuples à son
empire, assuré les frontieres _ par des places imprennables,
joint l’ocean _à la Mediterranée , chassé les pirates _ de
toutes les Mers, reformé les loix, detruit _ l’heresie, portépar le bruit de son nom les _ nations les plus barbares à
leVenir Reverer _ des extremiteZde la terre et reglé
parfaite _ ment toutes choses, au dedans et au dehors _par la grandeur de son Courage et son genie _ François
Vicomte d’aubusson duc _de la feuillade, pair et
Marechal _ de France, gouverneur du dauphiné _ et
Colonoel des gardes françoises _ pour perpetuelle Memoire _
à la posterité
_ ins frise von eroberung derNEC pluribus imparDas absichtlich vieldeutig gelassene Lemma mit der Sonne als Bild wurde als persönliche Devise für Ludwig XIV. entwickelt. Einer der möglichen Interpretationen ist: „Denn nicht ungleich [der Sonne ist Ludwig XIV. in der Lage] den übrigen [Planeten Licht zu spenden]“. Vgl. Ziegler 2010, S. 22-28.
Sequanicam Caesar gemino vix vincere gentemMense valet, Lodoix ter quinta luce Subegit.
Hic Laudum Cumulus Lodoico Vindice victrixRelligio, et pulsus male partis sedibus error.
.NEC pluribus impar
.granicum Macedo, Rhenum secat agmine gallus
Quisquis facta Voles conferre et flumina Confer
Impia quae Regum licuit componere nullipraelia Voce tua Lodoix Composta quies cunt.
pugna Rocroensis 1643
spes datus, in quantas cui Regniaviq sub ipsoavique
Limine laeta quatit CeleresVictoria pennas .disciplina Militaris Restituta
Devictas refer huc felix o gallia gentes,Militiam tolerare sub hocassueta Magistro .Servati armis batavi 1664
Rex batavos armis servat, sed clade monendi
quantâ olim, exciderit meriti si gratia tanti.pugna ad arrabonem in pannonia 1665
Et Thraces Sensêre, queat quid gallica virtus,
arraboCaede tumens et servataaustria testis .expeditio prima belgica 1667.
Dotales Lodoix urbesReddique negatas
Marte palam et justis ultor sibi Vindicat armisjura emendata 1667
Legibus hunc unum decuitnormamq normamque modumq modumque
ponere, qui leges SupraSe lege cöercet.iussa erigi etconcessa tolli Vindex laesi legatimoles 1664. 1668.
Rexmemorem infandi Casus dat tollere molem,
Roma fovere pium,laesumq timere memento.laesumque
trajectum ad Mosam Captum 1673
Fulminat ad Mosam Lodoix et Milite frustra
Defensas denso Trajectiarces. deijcit dejicit pugna Senefensis 1674
In gallum juncta arma Movent germanus iberque
Et Batavus, Cedit forti Victoria gallo.fusi 3. praelijs germani ad Sintzheim 1674 ensheim 1674 altenheim 1675.
Ter gallo adversis ausus concurrere Signis
Ter Victus patria jacuit germanus arenapugna navalis ad augustam Siciliae 1676
Hispanae et batava concurrit gallica Classis
DuxquedCadit, fractis in quo Speshostib una.hostibus pugna navalis in panormi portu 1676
Ponto iterum gallus tonat, urget,iberaq iberaque in ignes
Classis abit, Simul arma, viros simulomnia volvens .Valencianae Vi Captae et illaesae 1677
Teduce te domino Lodoix prona omnia gallo
urbes vi capere, et dociliquoq parcere captis.quoque pugna Cassellensis 1677.
per Medias batavorum acies fraterna philippusarma gerens ,animosq ruit fratre auspice Victor.animosque Cameracum Captum 1677
Nulla unquam propius nec Majus ab arce periclum,
Victus iber Victrixdomitam Vix gallia creditIncensa in america batavorum classis 1676.
Orbe alio Victor peraperta pericula mille
infert gallus ovans inimicis navibus ignesCaptum in studium pacis gandavum 1678.
Hiberno Lodoix, quam Reddere destinat urbem,
Marte capit, tanta est condendae gloria pacis.
Restitutus in agros germanos suecus 1679 Reddere germanos Lodoix regnata süeco
arva jubet, danosque jader stupet et stupet albis.argentoratum et Casale una die parta 1681.
Eridani et Rheni geminam arcem sanguinesnullo
unaeademq dies Lodoici adjudicat armiseademque LuZemburgum captum 1684
Viribus haud ullis quondam expugnabile saxum
Nunc domitum gallosqua terruit arce tuetur.iuncta maria
Misceri tentata priussemperq negatasemperque
aequora perpetuo Lodoix dat foedere jungi.dux genuae cum senatu sopplex. 1685.
Vane Ligurfrustraq animis elate superbisfrustraque
justitiam Monitusdisce et non temnnere divospacata Maria 1685
Mille rates pompeius agensfreta libera praestat,
Stans celso in folio LodoixMaria omnia panditex Scythia libia et india legati moscoviae 1668. 1681. 1685. guinea 1670 feZae et Marocui 1682. siami 1684 algerij 1685.
Ingentem Lodoicum armis,famamq famamque fidemq fidemque
Egressum Scythia et LybieVenerant et indi.Venerantur
,SUB LUDOVICO magno felicitas urbis
LUDOVICO magno _ victori perpetuo _
Semper pacifico _ Ecclesiae ac Regum _ dignitatis assertori _
praefectus et aediles _ aeternum hoc fidel _ observantiae pietatis
et Memoris animi _ monumentum pp _ anno R S.h. MDCLXXXIX
1660entreveüe de Lovis XIV et de philippe IV roy d’espagne dans
l’isle des faisansou la paix fut jurée entre les deux rois, le
Mariagedu Roy avec Marie Therese d’autriche infante de’espagne,
entrée solemnelle de leurs MajesteZ dansla Ville de parisau Milieu des acclamations du peuple.1661Naissance de Monseigneur le Dauphin a fontainebleau
le premier Novembre.1662Le Roy d’espagne desavoüe l’actionde son ambassadeur
en angleterre.1663Reddition de Marçal. renouvellement d’alliance avec les
suisses.1664Le legat vient faire Satisfaction au Royde l ’attentat
Commis sur Son ambassadeur dans Rome.1665Victoire RemportéeSur les Corsaires de Tunis et d’algersur les Cotes d’afrique.1666le secours accordé aux hollandois contre l’angleterre.1667le Roy porte les armesen flandre pour la defençe des
droitsde la Reine et prend plusieurs Villes1668Conquête de toute la franche Comtéen dix joursau Milieu de l’hyver .1669depuis la paix d’aixla Chapelle le roy employe ses forcesde Mer Contre les Turcs1670prisede pont à Mousson et d’autres places,toute la Lorraine
soumiseà l’obeissance du Roy.
1671Le Roy Visite et fait fortifier toutes les places qu’il a
Conquises en flandre.1672le Roy justement irrité contre les hollandois entre
dans leur pais ets’en rend Maitre1673le Roy assiege Mastrick et l’emporteen treiZe jours
les flottes de France et d’angleterre defontCelle de hollande 1674seconde Conquetede la Franche Comté, Victoire sur
les imperiaux les Espagnols et les hollandois a senef1675l’armée imperiale chassée d’alsace et forcée de
Repasser le Rhin.1676Levéedu siege de Mastrickpar le prince d’orange ,
les flottes d’Espagne et d’hollande brullées dansle port
de palerme.1677prise de Valenciennes et de Cambrai, bataille de
mont Cassel Suivie dela reduction de st. omer.1678prisede gend et d’yprepar le Roy en personne ,
prise de puicerda en Catalogne.1679le Roy fait Restituerà ses allieZ les Villes qui
leur avoient esté prises, paix generale1680Mariage de Monseigneur le dauphinavec la princesse
anne Marie Christine Victoire de Baviere1681enun Même jour strasbourg et Casal reçoivent les
troupes etla protection du Roÿ.1682Naissance deMons le duc de Bourgogne, algerr.Monsieur
foudroyé par les Vaisseauxdu Roy .1683les algeriens forcésà Rendre touts les esclaves
françois, prise de Cortrai etde dixmude 1684le Royaccorde la paix aux algerienspunit les
genois, prend Luxembourg,force les ennemis d’accepter
une treve de Vingt ans et Remetà la priere des
.
Espagnols trois Millions Cinq Cens Mille livres de Contribution1685Editde Nantes Revoqué et l’heresie entierement eteinteen France par le Zele etla piete du Roy, Soumissions de Genepar son doge envoyé en France.1686ambassade duroy de siam avec des Magnifiques presens
Missionaires envoyeZen divers endroitsdu Monde , etablis„
Sement Royal pour 300 demoisellesa s t. Cyr.1687Voeux de toutela france pour la santédu Roy .
Cet hotel honnoréde sa presence , il-y-fut servipar le
prevôt des Marchands, Eschevins, Conseillers et quarteniers 1688papachin vice ad Miral d’Espagne forcéde saluer le pavillon de france a quinZe lieües d’alincante,
philipsbourg prispar l’armée du Roy Commandée par
Monseigneur1689protection donnée au Roy,à la Reine d’angleterre
etau prince de galles, Contre leurs sujets Rebelles
LUDOVICI magni _ auspicijs _ ripam hanc faedam nuper et
inviam _ nunc publicum iter et ornamentum urbis _
fieri C C. praefec. et aedil. ann. MDCLXXV
inwendig ist es CorinthischerS. LUDOVICO Regi _
Ludovicus XIII rex basilicam, armand: Card: dux de Riche
lieu basilicae frontem p. 1634.Übersetzung von Nicole Taubes: „Unter der Herrschaft Ludwigs – errichtete Ludwig XIII. im Jahr 1634 die Kirche, Kardinal-Herzog Armand de Richelieu die Fassade.“
_ gerad gegen dieseaugustissimu _augustissimum
Ludovici XIII _ iusti Regis _ basilicae hujus _ fundatoris _
Magnifici _ cor _ angelorum hic _in Manibus _ in Coelo _in Manu dei„Das Herz des großen Königs Ludwig XIII. des Gerechten, Gründer dieser Kirche, ist hier in den Händen der Engel, im Himmel in der Hand Gottes.“
.Serenissima _ anna austriaca _ Ludovici XIV _ Regis Mater _
et Regina Regens _ praedilecti _ Conjugis sui _ Cordi Regio _
amoris hoc _ monumentum p _ anno salutis _ MDCXLIII
henrico Borbonio _ Condaeo _ primo Regij Sanguinis _ principi _
cuius Cor hic conditum _ joannes perrault _ in suprema _
Regiarum rationum Curia _ praeses _ principi _olim â secretis _
quaeresde publica privataq _ iactura parcius dolere _privataque
posuit _ anno MDCLXIII.„Heinrich von Bourbon, [Prinz von] Condé, dem ersten Fürsten von königlichem Geblüt, dessen Herz hier verwahrt [ist], hat Jean Perrault, Präsident des obersten Rechnungshofs [und] einst des Fürsten Sekretär, sich bemüht, weniger zu trauern über den öffentlichen und privaten Verlust und hat [dieses Monument] errichtet im Jahr 1663.“
pour la glorieuse et immortelle _ memoire _ du _ tres grand et
tres invincible _ Lovis le iuste _ XIII du nom Roy de France _
et de Navarre _ armand Cardinal duc de Richelieu _ son
principal ministre dans _ tous ses illustres et genereux
desseins _ Comblé d’honneurs etde bien faits _ parun si
bon Maitre _ et un si genereux Monarque _ luya fait
elever cette statue _ pour une Marque eternelle _
deSon Zele de Sa fidelité etde sa _ reconnoissance _ 1639.
LUDOVICO XIII christianissimo _ galliae et navarrae Regi _
iusto. pio, felici, Victori. triumphatori _ Semper augusto _
armandus Cardinalis dux Richelius _ praecipuorum
Regni onerum adjutor _ et administer _ domino optime
meritoprincipiq _ munificentissimo _ fidei Suae, devotionis _principique
.
et ob innumera beneficia, immensosque _ honores sibi Collatos _
perenne grati animi monimentum _ hanc statuam equestrem_
ponendam curavit _ anno dom 1639
pour Lovis le juste sonnetQue ne peutla Vertu ? quene peut le Courage ?
j’ai domte pour jamais l’heresieen son fort du tage imperieux , j’ai fait trembler le bord,
et du Rhin jusqu’a l’etre accru mon heritage,
j’ai Sauvé parmon bras l’Europe d’esclavage,
et si tantde travaux n’eussent hasté mon sor,
j’eusse attaqué l’asie et d’un pieux effort
j’eusse du Saint tombeau Vangéle long servage.
armand le grand armand l’ame de Mes exploits
porta de toutes parts mes armes et mes loix
et donna tout l’eclat aux Rayons dema gloire ,
enfin il m’eleva Ce pompeux monument
ou pour Rendre à son nom Memoire pour Memoireje Veux qu’avec le Mien il vive incessamment.
Quod bellator hydrospacem Spirare Rebelles,
deplumes trepidare aquilas, mitescere pardos,
et depressa jugo Submittere Colla leones,
despectat Ludoicus equo Sublimis aheno,
Non digiti, non artifices fecere Camini
Sed Virtus etplena deo fortuna peregit,
armandus Vindex fidei,pacisq , sequester,pacisque
augustum curavit opus,populisq Verendampopulisque
Regali Voluit Statuam Consurgere Circo,
ut post Civilis depulsa pericula belli
et Circum domitos armis felicibus hostes
aeternum domina Lodoicus in urbe triumphet.
. und inwendigLUDOVICUS magnus _ promotis imperii finibus _ ultra
Rhenum, alpes _ et pyrenaeos _ pomoerium hoc More prisco _
propagavit _ ann. RSh MDCLXX
.LUDOVICUS magnus _ et Vindicatas coniugis augustae
dotales urbes _ Valida Munitione cinxit _ et hoc Vallum
deliciijs Civium destinari iussit _ anno RSh MDCLXXI
aetna haec Henrico Vulcania tela ministratTela gigantaeos debellatura triumphos Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 43, Anm. 69: „Der Ätna reicht Heinrich diese vulkanischen Waffen, die Waffen, die die Triumphe der Giganten niederringen werden.“
Cor junctum amborum longumtestat amoremtestatur
ante homines iunctus spiritus ante deum,
Cor quondam charitum sedem,cor summa secutum
tres charites summo Vertice jure gerunt.
hicCor deposuit Regis Catharina mariti
id cupiens proprio condereposse suo .„Das vereinte Herz der beiden bezeugt eine lange währende Liebe vor den Menschen, der vereinte Geist [bezeugt diese Liebe] vor Gott. Das Herz, einst Sitz der Grazien, das Herz, das das Höchste verfolgte, tragen die drei Grazien zu Recht hoch auf ihrem Haupt. Hier hat Katharina das Herz des Königs, ihres Gemahls, niedergelegt, da sie wünschte, es verwahren zu können durch ihr eigenes [Herz].“
ERRICO IIII galliar _ imperat: navar: R _ Ludovicus XIII
filius opus incho _ etintermissum pro dignitate
pietatis _ et imperij plenius et amplius absolvit _
emin: C.d. Richelius commune _ populi Votum promovit
superillust: viride boullion et _ Bouthillier p: aer: fid:
faciundum _ curaver. M VI c XXXV.
Quisquis haec legis,ita legito _ uti optimo Regi precaberis
exercitum fortem, populum fidelem _ imperiumsecur securum
et annos de Nostris _ B.B.F.
Zum anderen:genio galliarum s:
et invictiss: R: _ qui arquensi praelio magnas _ coniu
ratorum copias parva _manu fudit .
Victori, triumpatori, feretrio _ perduelles ad evariacum
Caesi _ malis vicinis indignantibus _ et faventibus _
clementiss: imp _ hispano duciopima reliquit
N. M. regis _ rerum humanarum optimi _ qui sine
Caede urbem ingressus _ vindicata Rebellione _ extinctis
factionibus _ gallias optata pace Composuit.
_ und ferner.ambianum hispanorum fraude _ intercepta _ Erici
M. virtute asserta _ Ludovicus XIII. M.P.F _
ijsdem ab hostibus Saepius fraude _ ac scelere ten„
tatus _ Semper iustitia et fortitudine _ superior
fuit
. auf die eisene grilleMons _ omnibus ante se ducibusRegibusq _ frustraRegibusque
petitus _ Erici M: felicitate Sub imperium _redact _redactus
adaeternam securitatem ac gloriam _ gallici
nominis
Ludovici XIII p.f.f _ imperij Virtutis, et fortunae obsequentis _
haeres i.L.D.D _richeli c _ Vir Supra titulos et Consiliarichelius
omnium _ retro principum opus absolvendum Censuit _
N. N. i. i. v. v. de Bouillon et bouthillier s. a. p. _
dignitati et regno pares _ aere ingenio Cura _
difficillimis temporibus p p.
.sacra them is
mores ut pendula dirigit horas
und zur rechten :anno dni MCCLVII mense februario idus secundo hoc fuit inceptum erigi _
.benit eis honore rallensi lathomo Vivente johanne magistro
Renatus des cartes _ VirSupra titulos omnium Retro philoso
phorum _ nobilis genere, armoricus gente,turonic origineturonicus
in gallia flexiae studuit _ in pannonia Miles Meruit _
in batavia philosophus delituit _in suecia vocatus occubuit
tanti Viri pretiosas Reliquias _ galliarum percelebris tunc
legatus petrus chamut _ Christinae sapientissimae
Reginae. Sapientium amatrici _ invidere non potuit, nec
Vindicare patriae _ sed quibus licuit cumulatashonorib honoribus peregrinae terrae mandavit invitus _ anno dni 1650Mense febr. aetatis 54 _tandem post septem et decem
annos _ in gratiam Christianissimi Regis _ Ludovici decimi
quarti _ Virorum insignium Cultoris et remuneratoris
procurante petro dalbert _ sepulchri pio et amico
Violatore _ patriae Redditae sunt _ et isto urbis et
artium culmine positae _ ut qui Vivus apud exteros
otium et famam quaesierat _ mortuus apud suos cum
laude quiesceret _ suis et exterisin exemplum et docu
mentum futurus _ i nunc Viator _ et divinitatis immortalitatisq animae _mortalitatisque maximum et clarissimum
assertorem _ aut iamcrede felicem aut precibus Redde.„Ein Mann über die Verdienste aller früheren Philosophen hinaus / Vornehm von Geburt, aus dem Volk der Bretonen, geboren in der Touraine, / In Gallien hat er studiert, in La Flèche, / In Pannonien hat er sich als Soldat verdient gemacht, / In den Niederlanden hat er sich als Philosoph versteckt, / In Schweden starb er, nachdem er (dorthin) gerufen worden war. / Die kostbaren Überreste eines so bedeutenden Mannes / Konnte der damals hochberühmte Gesandte der Gallischen Länder Petrus Chanutius, / Christina, der weisesten Königin, der Liebhaberin der Philosophen, / Nicht vorenthalten, und nicht für das Vaterland in Anspruch nehmen, / Sondern überhäuft mit allen möglichen Ehren / Hat er sie dem fremden Land gegen seinen Willen anvertraut. / Im Jahr 1650, am 10. Februar, im Alter von 54 Jahren. / Nach siebzehn Jahren endlich. / Mittels der Gunst des allerchristlichsten Königs / Ludwig XIV., / Des Verehrers und Beschenkers berühmter Männer, / Durch die Sorge des Petrus Dalibertus, / Pflichtgetreuer und freundlicher Schänder des Grabs. / Sind sie dem Vaterland zurückgegeben worden, Und niedergelegt an diesem Ort, Gipfelpunkt der Stadt und der Künste, / Damit der, der zu Lebzeiten bei Fremden Muße und Ruhm gesucht hatte, / Nach seinem Tod bei den Seinen mit Ruhm ruhe, / Den Seinen und den Fremden in Zukunft zum Vorbild und zur Lehre. / Geh nun, Wanderer, / Und halte den größten und berühmten Verteidiger der Göttlichkeit und Unsterblichkeit der Seele / Entweder schon (jetzt) für glücklich oder mache ihn (glücklich) durch (deine) Gebete.“
.Oravit et Caelum dedit pluviam et terra
deditfuetum suum _ D.O.M. _ depulso saevissimae
sterilitatis Metu _ et impetrata precibus B. genovevaeuberrima frugum copia _ cl: Bosc praef: urbi Tuss spasin _
et puylon, Car , saynfray lud, beaudrand aediles _
Max Titon procur: Reg: et urb. Mart: Metantier scr:
et nic: boucot quaest: _ adstantibus Consiliarijs et regio„
num urbis Curatoribus _ cumin hanc aedem Convenis
Sent _ et Sacris operati gratias deo immortalestoti totius
Civitatis nomine egissent _ ad aeternam divi beneficij
Memoriam _ hanc tabulam poni curaverunt _ regn:
Ludovico Magno IV idus sept. a. R. s. h. MDCXCIV
Clodovaeo Magno _ regum francorum
primo Christianissimo hujus basilicae fundatorisepulchru sepulchrum
Vulgari olim lapide structum et longo aevo deformatum
abbas et conventus Meliori opere, cultu et forma Renovaverunt.
zur linckenLaudate _ dominum _ in _ sanctis _ ejus _ phs 150 _
. Zur rechtenCustodit _ dominus _ omnia _ ossa _ sanctorum _ phs. XXXIII
und hintenEo quod _ Castitaem _ amareris _ iudith XV _
.sanctae _ genovefae _ Virginis _ parisiorum _ patronae _ MDCXXI
de Sacro bosco qui Compotista joannes
Tempora discrevit, iacet hica tempore Raptus
Tempora qui Sequeris, Memor esto quod Morieris
Si Miser es, plora, miserans pro me precor ora.Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 46, Anm. 87: „Johannes de Sacro Bosco, der als Berechner die Zeiten geschieden hat, liegt hier von der Zeit(lichkeit) dahingerafft. Der du den Zeiten folgst, denke daran, daß du sterben wirst. Wenn du unglücklich bist, weine, Mitleid führend bete bitte für mich!“
.IESU NASCENTI VIRGINIQUE MATRI
. diese Coupel ist Mid bleÿ bedecket, dieanna austriaca d.g.
francorum Regina,Regnique Rectrix . cui subjecit deus
omnes hostes, ut Conderet domum innomine suo . Ecct.
a. MDCL„Anna von Österreich, von Gottes Gnaden, Königin von Frankreich und Regentin des Königreichs. Gott hat all ihre Feinde unterworfen, damit sie einen Tempel zu seinen Ehren errichtet, im Jahr 1650.“
_armandus joannes card: dux de Richelieu Sorbonae
provisor aedificavit domum et exaltavit templumsanctu sanctum
domino MDCXLIIVgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 48, Anm. 95: „Armand Jean Kardinal-Herzog von Richelieu, Provisor der Sorbonne, erbaute das Haus und erhöhte den dem Herrn geweihten Tempel 1642.“
ad Caedes hominum prisca amphitheatra patebantut longum discant viverenostra patent .Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 49, Anm. 97: „Zur Tötung von Menschen waren die alten Amphitheater geöffnet; um lange leben zu lernen, stehen unsere offen.“
.Felicibus auspicijs _ Ludovici Magni _
semper pij, Semper augusti, _ societas Regia Chirurgorum
parisiensium _ hoc _ amphitheatrum anatomicum _
ad _ Renascentem chirurgiae gloriam _ construi curavit.
a.r.s.h. MDCXCIÜbersetzung von Angelika Fricke: „Unter der glücklichen Herrschaft Ludwigs des Großen, des stets Frommen und stets Erhabenen, hat die königliche Gesellschaft der Chirurgen von Paris dieses anatomische Theater bauen lassen zur Wiedergeburt des Ruhms der Chirurgie. […] 1691.“
Serenissimo principi _ henrico
borbonio _ duci Vernoliensi, cujus Cor hoc loco positum est
optimoquondam patrono Suo _ benedictina Religio _ quam
Vivens semper in Corde habuit _ cui morienscor suum
Commendavit _hunc titulum p _ anno CIↃ IↃↃ LXXXII.Die lateinische Inschrift findet sich auch im Reiseführer von Brice. Vgl. Brice 1971 (Ausgabe v. 1752), Bd. III, S. 310.
D.O.M. hic expectat resurrectio
nem _ quam Summa supra aetatem fide _ Speravit _
serenissimus princeps _ Ludovicus Caesar _ borbonius _
Comes Veliocassium _ LudoviciMagni filius _ qui Consum
matus in brevi _ explevit tempora multa _ Vixit _
annos x. menses VI dies XXII _ obijt _ die x januaris
anni MDCLXXXII _ raptus est _ ne malitia Mutaret in„
tellectum _ ejus _ ut Vero amantissimi filij perennet _
Memoria _ Ludovicus Magnus _ anniversarium solenne _
cum privatis Missis x _ instituit.Die lateinische Inschrift findet sich auch im Reiseführer von Brice. Vgl. Brice 1971 (Ausgabe v. 1752), Bd. IV, S. 311.
,Rex chilpericushoc la pide tegit tegitur
, undhic jacet chilpericus francorum Rex
.ego chilpericusFrancorum rex precor
ut inde in aeternum nonauferant auferantur ossa mea
Aeternae memoriae _ regis orthodoxi _ heic _
post emensos Virtutum _ ac gloriae gradus omnes _ quiescit
nobili Sui parte _ Joannes Casimirus _ poloniae ac sueciae
rex _ alto de jagellonidum sanguine _ familia Vasatensi _
postremus_ quia summus _ literis armis pietate _ multa„
rum gentium linguas _ addidicit, quo illas propensius _
sibi devinciret _ Septendicim praelijs Collatis _ cum hoste
signis _ totidem uno minus Vicit _ semper invictus _
moscovitas suecos brandeburgenses, tartaros germanos _
armis _ Cosaccosaliosque Rebelles _ gratia ac beneficijs _
expugnavit _ VictoriaRegem eis se praebens _ clementia
patrem _denique totis Viginti imperij annis _ fortunam
Virtute Vincens, _ aulam habuit in Castris _ palatia _in tentorijs _ Spectacula _in triumphis _ liberos ex legitimo
Connubio suscepit, queis postea orbatus est, nesi se majorem
Reliquisset,non esset ipse maximus _ sin Memorem _ stirps
degeneraret _ par ei ad fortitudinem _ religio fuit _ nec
Segnius Caelo militavit _ quam deo _ hinc extructa
Monasteria et nosocomia Varsaviae _ Calvinianorum
fanain lithuania excisa _ sociniani Regno pulsi _ ne
Casimirum haberent Regem _ qui christum deum non
haberent _ senatus aVarijs sectis ad Catholicae
fidei unionem _ adductus _ et ecclesiae legibus _Continerent _ qui iura populis decernent _ unde illiContinerentur
praeclarum _ orthodoxi nomen _ ab alexandro VIIindit inditum
humanae denique gloriae _ fastigium praetergressus _
cum nihil praeclarius agere posset _ imperium sponte
abdicavit _ anno MDCLXVIII _ tum porro lachrymae, quas
nulli Regnans excusserat _ omnium oculis Manarunt _
qui abeuntem Regem non secus at que abeuntem patrem
luxere _ Vitae Reliquum in pietatis officijs cum exegisset _
tandem audita Camineciae expugnatione _ne tantae cladi
superesset _ Caritate patriae _ Vulneratus occubuit _ XVII
Kal. jan. MDCLXXII _ Regium Cor Monachis hujus
Coenobij, cui abbas praefuerat _ amoris pignus Reliquit _
quod illi isthoc tumulo Maerentesposueruntcondiderunt _
.jul: MaZarin S.R E card: basilicam et gymnas:
F.C.A MDCLXI
.LUDOVICO magno _ ripam hanc ut ripae alterius _dignitati
Responderet _ quadrato saxo cc praef. et adil _ anno MDC
LXIX. et MDCLXX
Tot loca sacra interpura est , quae labitur undaHanc non impuro. quis quis es, ore bibas. Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 52, Anm. 111: „Das Wasser, das durch soviel heilige Stellen fließt, ist rein; dieses sollst du, wer immer du bist, nicht mit unreinem Munde trinken.“
Quiquondam tenuit Magnum Moderamen aquarumRichelius, fonti plauderet ipse novo 1674. Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 52, Anm. 112: „Der einst die Oberaufsicht über die Wasserversorgung hatte, Richelieu, würde der neuen Quelle selbst Beifall spenden.“
Quae dat aquas, saxo latet hospita Nympha, subimo,sic tu cum dederis dona latere Velis. Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 52, Anm. 113: „Die Wasser spendet, ist verborgen im innersten Fels, die gastliche Nymphe; so sollst auch du, hast du Geschenke gemacht, wünschen verborgen zu sein.“
Quos duro Cernis simulatos marmore fluctushujus Nympha loci Credidit esse suos. 1689Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 52, Anm. 114: „Die Fluten, die du in hartem Marmor abgebildet siehst, hielt die Nymphe dieses Platzes für ihre eigenen. 1689.“
Qui fontes aperit qui flumina dividit urbiille est, quem domitis Rhenus adorat aquis Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 52, Anm. 115: „Der die Quellen öffnet, der für die Stadt die Flüsse teilt, ist jener, den der Rhein anbetet mit gezähmten Fluten.“
Civisaquam petat his de fontibus, illa benignode patrum patriae Munere jussa Venit . 1687.Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 52, Anm. 116: „Der Bürger möge aus diesen Quellen Wasser holen; jenes kam durch gütiges Geschenk der Väter des Vaterlandes geschickt.“
Hic Nymphae agrestes effundite Civibus urnas,urbanas praetor Vos dedit esse deas 1675 Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 52, Anm. 117: „Hier füllt reichlich, ihr ländlichen Nymphen, den Bürgern die Krüge; der Prätor bewirkt, daß ihr Gottheiten der Stadt seid – 1675.“
Felix sorte tua Najas amabilis
dignum quo flueresnacta situm lociCui tot splendida tecta fluctu lambere Contigit.
Te triton geminus personat aemula
Concha, te celebrat nomine Regiam,hac tu sorte superbalabi non eris immemor.Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 52, Anm. 118: „Glücklich über dein Geschick, liebliche Najade, hast du einen Platz bekommen, der es verdient, daß du dorthin fließt, du, die das Glück hatte, so viele glänzende Bauten mit der Flut bespülen zu können. Dich ruft der Zwilling Triton mit der eifersüchtigen Muschel, dich nennt er rühmend die königliche; stolz auf dies Los wirst du nicht vergessen zu fließen.“
.Siccatos latices et ademptum fontis honoremofficio aediles Restituere suo. MDCXXVII
Qui tot Vaenales populo locus exhibet escashic praebet faciles, ne sitis urat, aquas. Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 53, Anm. 120: „Der Ort, der dem Volk so viele Speisen zum Kauf anbietet, schenkt hier leicht schöpfbares Wasser, damit der Durst nicht brenne.“
Dum scandunt juga montis anhelo pectore Nymphaehic una è Socijs Vallis amore sedet. 1687 Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 53, Anm. 121: „Während den Kamm des Berges ersteigen mit keuchender Lunge die Nymphen, sitzt hier eine ihrer Gefährtinnen, von Liebe zum Tale erfaßt – 1687.“
Quae cunctis doctrinae aperit domusintima fontes Civibus exterior dividit urbis aquas. Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 53, Anm. 122: „Das Haus, das im Inneren allen Bürgern die Quellen der Gelehrsamkeit öffnet, teilt außen die Wasser der Stadt.“
Hoc in monte Suos Reserat Sapientia fontesne tamen hanc puri Respue fontis aquam 1687.Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 53, Anm. 123: „Auf diesem Berg öffnet die Weisheit ihre Quellen; dennoch verschmähe nicht dies reine Wasser der Quelle – 1687.“
urnam Nympha gerens Dominam tendebatin urbem hic Stetit et largas laeta profudit aquas. Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 53, Anm. 124: „Ein Gefäß tragend, eilte die Nymphe in die Hauptstadt; hier machte sie halt und spendete froh das reichlich fließende Wasser.“
Quem pietas aperit Miserorum in Commoda fonteminstar aquae largas fundere Monstrat opes 1675 Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 53, Anm. 125: „Wie die Frömmigkeit zum Nutzen der Armen diese Quelle öffnet, lehrt sie gleich Wasser reichliche Mittel zu spenden – 1675.“
Qui Sitishuc tendas ,desunt si forte liquoresprogredere, aeternas diva paravit aquas. Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 53, Anm. 126: „Der du Durst hast, komm her; wenn zufällig das Wasser versiegt, geh weiter; ewige Wasser hat die Göttliche bereitet.“
Sentence _ Rendue Contre le nommejacques condamné d’estre rompude la
Brunetiere dit de hestre
Vifà la . place de la Croixdu tiroir extrait des Registres du greffe Criminel du châtelet deparis .
par Sentence deMonsieur le lieutenant Criminel
et jugement dernier jacquesde la brunetiere dit
De hestre est declaré dûment atteint et convaincu
d’avoir eu partau Vol fait nuittament avec port
d’armes dans les rües de paris et assassinat Commisen la personne dusieur Marquis de Silly : pourle paration de quoy Condamné d’estre conduità la
placede la croixdu tiroir , ayantescrite au devant et
derriere portant ces Mots. Voleur de nuit dans les Rües
de paris: pour-y-avoir bras, jambes, Reins et cuisses
rompus Vifs sur un Eschaffaut, qui pour Cet effet
y sera dressé et ensuite Son Corps Mis Sur une roüe
la face tournée Vers le Ciel, pour-y-demeurer tant
et si longuement qu’il plera à dieu luy Conserver la
Vie, tous et chacuns ses biens acquis et confisqueZ
au Roy, ouà qui il appartiendra, Suriceux prela„
blement prisla somme de 1000 livres au Cas que
ConfiScation n’ayt point lieu, et avant l’execution
sera le dit de hestre appliquéà la question ordinaire
et extraordinaire pour apprendrepar sa bouche la Verité
d’aucuns faits Resultans du proces et les noms de
ses Complices. fait le dousieme decembre 1698.
In iconem joannae Vacoloriae Virginis aureliae,
Virgo Redit galloMota vel imagine felix
Quam Numen quondam patriae non Machina Misit
subsidio,augurium bone Rex henrice saluta,
de Coelis excita tuis Virgo altera Votis
fortunet Regni auspicium,lancemq Retractet,lancemque utraq ut antiquum tuautraque saecla reducat in aurum.
sequana Reginam cum vix intrasset in urbemfons fieri Voluit, qui Modo flumen erat.
Ast ubi Marlaeos Conspexit Comminus hortos,substitit, et cursum sistere iussit aquas,
quin et inaccessi praerupta Cacumina Montisscandere, famosi tractus amore loci.
i nunc et fluvios Retro devolvere fluctusaut dubita, aut Montes scandere posse nega. Lambert Friedrich Corfey war ein vorzüglicher Kenner und Liebhaber der lateinischen Sprache: Diese Verse auf die Pumpanlage von Marly hat er selbst verfasst. Vgl. Helmut Lahrkamps freie Übersetzung in Corfey 1977, S. 70, Anm. 154: „Kaum hatte die Seine die Stadt des Königs betreten, wollte zur Quelle sie werden, die eben ein Fluß noch war. Aber als sie ganz nah die Gärten von Marly erblickte, hielt sie an und befahl den Wassern den Fluß zu beenden, ja sogar die steilen Gipfel des schroffen Bergs zu besteigen, hingerissen von Liebe zu diesem ruhmvollen Orte. Geh jetzt und bezweifle, daß Flüsse die Fluten zurückwälzen oder streite noch ab, daß sie Berge hinaufsteigen können.“
.que toutes les Creatures _
nous edifient, et fassent souvenir du Createur –
– retire toy Sathan
.dieu
peut Susciter de ces pierres les enfans d’abraham
Mors christi in cruce nos _ contagione labis eterno G _
3 morbor Sanavit Clodovicus _
Rex in hoc signo hostes _ profligavit et iohanna _ virgo aure„
liam obsidio _ ne* non diu ab impijs diruta _restaurata sunt hoc anno _ dim 1578 _
Jean Buret m. f.* et anno3 galliam Servitute britannica liberavitIn diversen französischen Quellen durch die Jahrhunderte, die auf die Lebenszeit von Johanna von Orléans folgten, werden verschiedene Versionen dieses lateinischen Ausspruchs überliefert. Der Kernsatz lässt sich sinngemäß übersetzen mit: „Unter diesem Zeichen hat der König seine Feinde besiegt und die Jungfrau Johanna hat das belagerte Orléans befreit, dann Frankreich, nach 3 Jahren unter britischer Knechtschaft.“
a ẽno factum est _ istud, et est mirabilein oculis nris nostris
in quo rum Memoriam haec | re fidei insign. s.
,LVDOVICO MAGNO
EIVS IMPERII. LÜbersetzung von Nicole Taubes: „Im fünfzigsten Jahr seiner Regierung“.
.DEIPARAE VIRGINI, CVIVS OPE
LVDOVICVS XIV FRANCORVM REX MAXIMVS TOTO REGNO HAERESIM
EXTINXIT ET EIVS FAVTORES TERRA MARIQVE PROFLIGAVIT
P.O.P. MDCXCV
.basse Ville ,
haut Clocher, riche putain et pauvre êcolier
DieVXORI
OPTIMAE
T. FLAVIVS
AVG. LIB.
ASIATICVS.Übersetzung von Nicole Taubes: „Der besten Gattin, Titus Flavius Asiaticus, vom Kaiser [aus der Sklaverei] entlassen.“
:dum Canis os Rodit socium quemdiligit odit
Regia Sceptra luis, rutilis fulgentia thronis
dumquondam Recolis pressa et nunc lubrica Cernis
Marcescunt flores, Mundi laudes et honores
gloria,fama levis , pomparum fastus inanis,
una parit Reges et Vulgus terra potentes.
Quod dedit haec Repetit, Mortalia cuncta recondit.
Morsdominis servos et turpibus aequat honestos.
unus erunt Cumulus Rex pastorinersq peritus.inersque
*quid stas Viator et stupes refectum pontem _
ligno dedic Sublicium, lapide rediv aemilianum, quaeris
fortasseCaesam victim . perfecta sacrif_ operantem pontif
refectionis solemnia, habes pro vict aes publ. pro sacrif
vota pop, pro _ pontif virum opt gabrielem jovet ex
cognit Reg curatorem urbis cum graviss _ gabriele du
pineau Reg Consil p praevost. R hamelin Caus patr
.
et jo Hubert d d _ dic modo solemniter Refectum pontem _
aeternitati _ Lod iusti gall et navare Regis christia
niss _ Felicitati _ Mariae Medicae Aug Reg Matr
provinciam Moderantis _ providentiae _ Mart bella II
or dd Reg eq torq Iuetoly princip et March Toarcensis
proregis _ Religioni _ ama dorisde la porte sac. s. jo
hierosol Milit bajulivi et hospit urbi et arci praefecti
diligentiae _ Majoris et decurionum _ ad Splendor urb,
jucunditatem pop. Commoditatem itineris _ transi Viator-
pacatis Najadib Regi Reginae Matri proregi praef
curat dd _bene precare et Cives ama _ anno dni
ↀ DC XXIII
perennitati _ gallorum dum rex lodoicusSceptra gu bernat
Justus et andegavos MaterRegina tuetur
dum prorex faustis clarus bellaius armis
andensis placidas patriaeModerat habenas,Moderatur
pontaeus tutam claris cum Civibus arcem
praefectus servat,curatq joetius urbem.curatque
auspicijs tantis omnique optatus abaevo
erectus pons hic annos Superabit et amnes
pontis novi novum opus Veteri Collapso ut primum
anno _ 1623 cum gab pinello reg consil p praevotio
R. hamelino Caus _ patr. et jo huberto dd usib pub
et Votis Restituendum loca _ vit probavit gab joetius
ex cogn Regurbisurb curator idem _ cum posterïoribus
ac R chotardo Reg Consil et R avelino dd _ noviss
perficien dum curavit ac sufficiendum anno d. 1624
erectum pontem hunc aetas Superavit et amnes
.ante pudor quam te Violem
.Monstrans insignia fatum
Ohnerachtet zuNVMINIBVS AVGVSTORVM
DEOVOLKANO
M. GEMEL SECVNDVS ET C. SEDAT. FLORVS
ACTOR VICANOR. PORTENS. TRIBVNAL. C. M.*
LOCIS EX STIPE CONLATA POSVERVNT.*
Columnas
Milliarias
.Ludovico XIIII _ Regum omnium terra marique _ potentissimo _
feliciter Regnante _ porta haec Maritima _à saeculo
impervia patuit _ anno dni MDCLXXII
Calviniana haeresi – uti
Mortifera Sphinge – in toto galliarum – imperio penitus –
extincta a Rege – cht:moLVD. Magno – Semper augusto –
et pio.Memoriam tanti – meriti erga deum – et ecclesiam lud _
de Bourlemont arch – burd aquit. primas – hoc
diagrammate – consecravit ann d. MDCLXXXVII
D.M.
TARQVINIAE FAST
NAE M. CALVEN
SABINIANVS VIV
SIBI ET CONIVGI
oder biturigum Viviscorum,AVGVSTO SACRVM
ET GENIO CIVITATIS
BIT. VIV.
.Hoc annosum
Marmor in arce Tropeitapulvere et sordi_bus obsitum
impetrarunt à jac Matignono franciae_ Marechallo
et Civitatis Majore Gr Mulet, F Bonalgues
p. desaigues. j Thalet. j guichene. j. labat _
jurati burdigalensespraefectiq urbis et g de Lurbe _praefectique
R pichon Sindicus et Scriba Civitatis et hic in _
Memoriam antiquitatis et nominis Vivisci _ locandum
Curarunt ↀ ⅠↃ ⅩⅭ
D. M.
ET MEMOR.
M. VAL CHA„
RIDEMI C R
V VIENN IB
SE SIBI VIVS
ET SVIS
POSVIT
D. M.
ET MEMOR
VAL IVLIENAE
CONIVGI VAL
CHARID CRV
VIENNENSIS*
M VAL CHARI
DEMVS VIVS
POSVIT.civis Romani urbis
viennensis.
M. IVLIO. C. F. VOLT
SEVERO
EX TESTAMENTO.
D. M
Et MEMORI„
AE LUCRETI
FIDELIS
.aratra jugo referunt Suspensa
iuvenci
Iste Tholetanae fuit archidiaconus urbis
Stirpe Satis clara, Moribus eximius
Natus in historijs florentibus annis
nunc, que promeruit, X p s ei tribuit
Ergo qui legis hec Mont asini memoresto
exsolvendo pias funeris exequiasVgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 97, Anm. 49: „Dieser war Archidiakon der Stadt Toulouse, aus berühmtem Geschlecht, ausgezeichnet durch seinen Charakter, bewandert in der Geschichte, von blühenden Jahren. Jetzt hat Christus ihm nach seinem Verdienst vergolten. Der du dies liest, gedenke also des Montasini durch Erfüllung der frommen Pflichten des Totengedächtnisses.“
_iosephus scaliger _ hoc monimentum posuit _ anno domi
1654 _ memoriae aeternae proaviÜbersetzung von Nicole Taubes: „Joseph Scaliger ließ dieses Denkmal im Jahr des Herrn 1654 errichten, zum ewigen Gedächtnis seines Ahnen“. Corfey gibt die Jahreszahl 1654 an, während Vernon Hall 1624 schreibt; vgl. Hall 1950, S. 158f.
.iulij Caesaris Scaligeri _ quod fuit
Daß dieHIC IACET PRINCIPVM
VERONENSIVM. NEPOS. ET
HERES.Übersetzung von Nicole Taubes: „Hier liegt begraben der Enkelsohn und Erbe des Fürsten von Verona.“
.Fuimus troes fuit ilium
EPITAPHIVM. CLE ISAV.CLE ISAV. L. ISAV. F. EX PRAECLARA ISAV
FA. QVVM IN P.P. COELI OP.VITA DE LEGIVITAM
CAST. Q. ANNIS. L. VIXI. FOR. FRV. VINA
PISCA ET HOLITO P. S. IN PVB. VSVM STA„
TVIT C. P. Q. T. L.G. HAC LEGE VT QVOT
ANNIS LVDOS FLO. IN AEDEM PVB. QVAM
IPSA SVA IMPENSA EXSTRVXIT CELEBR„
ENT. RHOSAS AD M EIVS DEFERANT
ET DE RELIQVO IBI EPVLEN QVOD SI
NEGLEXE SINE ↃO FISCVS VENDICET
CONDITIONE SVPRADICTA H. S. V. F. M.
VBI. R. I. P.V. F.
VIDEANT CONSVLES
NE QVID DETRIMENTI
RESPVBLICA CAPIAT.Satz, mit dem in der Antike die äußersten Beschlüsse des römischen Senats eingeleitet wurden: „Mögen die Konsuln zusehen, dass der Staat keinen Schaden nehme.“
(1. Antonius primus Tolosae natus _Romae senatoriam
dignitatem sub Nerone adeptus _ Vespasiani partes _Contra Vitellium secutus _ Roma capta oppresso Vitellio _
orbis imperium _ quod sibi legionum favore offerebatur _
Vespasiano asserere maluit.Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 98f., Anm. 54: „Antonius Primus aus Toulouse erlangte in Rom die Senatorenwürde unter Nero, trat auf die Seite Vespasians gegen Vitellius, eroberte Rom und warf den Vitellius nieder; die Herrschaft über den Erdkreis, die ihm durch die Gunst der Legionen angetragen wurde, verschaffte er lieber dem Vespasian.“ tac. et sueL. statius Sive surculus Sive ursulus _ Tolosas Romae(2
Sub Nerone Rhetoricam _ celeberrime docuit.euseb in chronAEmil. Mag. arborius _ Tolosae Rhetor _ Constantini fratresaccersitum(3
hac in urbe _ literas docuit _Constantinopoli Constantinopolim
gratissimi _ principes divitӱs _ et honoribus Cumularuntauson in Rhet.Victorinus Tolosae Rhetor _ vastataà Vandalis patria _ italiam(4
Migravit apud Thuscos _ibique Sedit eloquentia _ et literis
clarusrutilin itiner Theodoricus 1 Tolosae Rex _ cum littorium _ Romanorum(5
ducemad hujus urbis _ obsidionem proficis Centem _ debellasset
etin triumphum _ duxisset in campis _ catalaunicis _
attilae Victor occubuit.Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 99, Anm. 55: „Theoderich I., König von Toulouse. Nachdem er den Littorius, Anführer der Römer, der sich zur Belagerung dieser Stadt anschickte, niedergeworfen und im Triumph aufgeführt hatte, fiel er als Sieger über Attila auf den Katalaunischen Feldern.“ . fornTheodoricus II Tolosae Rex _ eximie clarus _ clementiain suos _(6
fortitudine adVersus hostes, iustitiaerga omnes _ ad
Romanum imperium avitum evexit _ debellatum in
hispania Rixiarium _ intra ditionis Suae fines coercuitex idact sidon. apol.
Anno salutis MDCLXXIIIL _ Regnante Ludovico XIIII _
Semper invicto _ senatus principe Caspari de fieubet _
hancporticum instaurari _ et illustrium Tolosatum _
iconibus ornari Curarunt _ octoviri Capitolini _
bernardus de jean. bernardus albert _ andreas Marrast.
paulus Tiffy _ guillelmus Cantuer . antonius CroZat _
antoniusVesian. germanus lafaille _Fesian
Vivorumquoq saluti consulu _ ere eximiaequoque aquae ductu
incaepto _ Vicatim Civibus dividendae quae _ resa Majoribus
nostris excogitata Sed neglecta aut desperata _ nunc
tandem ad optatum exitum _ pervenit. adeo nihit non
potest _ efficere patriae amor , sic alio _ rum immortalitati
prospexere _pariter et suae.
LeHic pacis ludos et belli exordia discuntNescius artis eques nescius artis equus
sicque parant Magni Lodoici augere triumphossi toties Victus foedera Rumpat iber.
anno 1684.Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 99, Anm. 57: „Hier lernen die Spiele des Friedens und den Beginn des Krieges der in der Kunst ungeübte Reiter, das unzugerittene Pferd. Und so bereiten sie sich vor, die Triumphe des großen Ludwig zu vermehren, wenn der so oft besiegte Spanier die Bündnisse bricht. Im Jahr 1684.“
an. restaur. salut.Qui dedit oceano, docuit te dulce garumna
M DC LX VIII
ferre jugum,primusque tuas compescuit undas
hactenus inviso iungens tua littora ponte.
hoc opus incaeptum desperatumque pependit
doneceum Regemfelicia saecla tulerunt
quitam magnificamposset mirante tholosa
tandem construereet cervici imponere Molem.
.Martius hic Narbo Braccatae gloria
gentis
LVDOVICO MAGNO
junctione Marium
Commercio Restaurato
praef et coss pp
MDCXCIX.
Die andereQuod felixfaustum quesit
tantae nuper Civitati, tutae iam
Ludovici Magni praesidio,
domitis hostibus, propagatis
imperӱ finibus, pacato orbequarta haec porta constructa est
anno MDCXCIX
ditandis ac delectandis civibus
aedificata anno MDCXCI.
T. statilio Tauroanno VC. 763.
Xti _VI. VC steht für „urbis conditæ”, womit das Datum einer Stadtgründung gemeint ist. L. Cassio Longinocos XI octobr.Numini augusti Votum Susceptum a plebe Narbo„ nensium in perpetuom.
Quodbonum faustum felixque sit imp. Caesari
divi F. augusto. p. p. pontifici Maximo tri. potest
XXXIIII. Coniugi, liberis. gentique eius. Senatuipopuloque Romano et Colonis incolisque
c. i. p. n. m. qui se numini eius in perpetuum
colendo obligaverunt. plebs Narbonen„
sium aram Narbone in Foro posuit ad
quam quot annis VIIII K octobr qua dieeum saeculi felicitas orbi terrarum
rectorem dedit, tres equites Romani
à plebe et tres libertini hostias singu.
lasimoinmolent et Colonis et incolis ad
suplicandum numini eius thus et VINVMde suo ea die praestent et VIII. K. octobr.
thus. vinum colonis, incolis item prae„
stent. K quoque ianuar thus et Vinum
Colonis et incolis praestent VII quoq.
idus ianuar. qua die primum imperium
orbis terrarum auspicatus est. thureVino supplicent et hostias Sing in„
molent et Colonis incolisque thus Vi„
numea die praestent.
et pridie K. junias quod ea die T. statilio
Tauro. M aemilio Lepido cos. iudiciaanno VC. 763VC steht für „urbis conditæ”, womit das Datum einer Stadtgründung gemeint ist. plebis decurionibus coniunxit. hostias
singul. immolent et thus et vinum ad
supplicandum numini eius Colonis et
incolis praestent _
exque ӱs tribus equitibus rom : : : : :
libertinis que : : : : : : : : : : : : : : :
PLEBSnarbonensisNuminis augusti di
cavit: : : : : : ARAM
: : : : : : : : : : : : :
: : : :legibus iis q. i. s. s.
Numen Caesaris aug. p. p.quando tibi
hodie hanc aram dabo dedicabo„
que his legibus hisque Regioni„
bus dabo dedicaboque quas hic
hodie palam dixero VTI INFIMUM
solum huiusque arae titulorum„
que est. Si quis tergere ornare
reficere Volet. quod beneficijCausa fiat , iusfasque esto sive
quis hostia Sacrum faxit qui
Magmentumnec protollat id„
Circotamen probe factum si
quis huic arae donum dare, au„
gereque Volet. licito,eademq .eademque
lex. ei dono esto quae arae est.
Negst Hiebeӱ am selbigen
Ceterae leges huic araetitulisq .titulisque
eadem sunto.quae sunt arae
dianae in aventinohisce legi „
bus hisque Regionibus sic uti
dixi hanc tibiaram pro imp.
Caesare aug. p. p. pontifice maxi„
motribunicia potestate XXXVanno VC. 764VC steht für „urbis conditæ”, womit das Datum einer Stadtgründung gemeint ist.
Coniuge, liberis genteque eius
Senatu populoque R, Colonis
incolisque Col. iul. patern. narb.
mart. qui Se numini eiusin per „
petuum Colendo obligaveruntdoque dedicoque uti Siens Volenspropitium
DO ET XPO. miser. ane. lim. hoc. C L K T E anno IIII CS
valentiniano aug. VI. III K ID XVIIII anno EPTUS RVSTI _ao VC. 1121.anno
Xti _ 369VC steht für „urbis conditæ”, womit das Datum einer Stadtgründung gemeint ist.
Rustic us EPS. EPI bonosi filius
EPI aratoris de sorore nepos
EPI Veneri Sociin monasterio
con prb eccle Massiliens
anno XV eptus Sui d. ann VIII id OCB
C VRS prb HER met diac E eor Seq tib.
.2)caep depon pariet eccl dud exustae
XXXVII d. quad.in fundam poni Coepi
anno II. VII id octobr absid p. f montanus subd.
Marcellus gall. pref di cultor prece
exegit epm hoc ons Suscip impendia
necessar Repromittens quae per
bienn. administ epi VENERI Sol. c.
Suae prebum artifi B. cpi dynami L.
Merced Sol D.C. oresi . c.c.ad oper ECETR sol.i d . agroeci
et de Coni A
hinc oblat Sci Solut
Eine anderepetrus Cardina„
lis Bonsius arc„
hic piscobus Nar„
bonensis Reposuit
anno christi
MDCLXXXII.
L. aemilio L. F. p.ap. arcano
trib mil leg XI. gem. et trib.
mil. leg. I minerv.item trib .
mil leg. II. aug. omnibus hono„
ribusin Colonia sua Funct
adlecto in amplissimum
ordinem ab imp. Caes:
Hadriano aug. IīīīīI vir.Georges K./Georges H. 1998, Bd. II, Sp. 2642: „IiiiiI vir, -viri“, Abkürzung für die „Sechsmänner“, ein Kollegium von sechs Männern, „seviri Augustales“, die sechs obersten Priester zu Ehren des Augustus; diese Abkürzung ist sehr oft in Inschriften zu finden.
equitum RomanorumCVRON CVRIONI
quaestori urbano trib
plebis praetori designat
L. aemilius Moschus IīīīīI virGeorges K./Georges H. 1998, Bd. II, Sp. 2642: „IiiiiI vir, -viri“, Abkürzung für die „Sechsmänner“, ein Kollegium von sechs Männern, „seviri Augustales“, die sechs obersten Priester zu Ehren des Augustus; diese Abkürzung ist sehr oft in Inschriften zu finden.
aug. patrono optumo post
obitum eius inlatm arcae
Seviror oblocum et tuitio„nem Statuae HS N IHI
L. DD IīīīīI viror.Georges K./Georges H. 1998, Bd. II, Sp. 2642: „IiiiiI vir, -viri“, Abkürzung für die „Sechsmänner“, ein Kollegium von sechs Männern, „seviri Augustales“, die sechs obersten Priester zu Ehren des Augustus; diese Abkürzung ist sehr oft in Inschriften zu finden.
et sportuns dedicavit XIII.
Q. ANCHARIO ASCLAE.
IVLIAE SECVNDAE VXORI.
ANCHARIO AMPHIONI FRATRI
OCTAVIAE ARCVSAE VXORI.T. POMPEIVS
VENVSTVS. ET
ARTORIAE C. F. PROCVLAE
VXORI. T. POMPEIO
PROCVLO F. POMPEIAE
VENVSTAE F. ET : : :
L. HORTENSIO
EP. CONIO
IVLIA HERACLEA
LVCRETIA
L. F. MAXVMA.
VIVA SIBI ET
SVO CONIO
L. DIPILLO. VIRO
I. E. H. N. S
T. HISTRIONI
ORNI ANA C O
NI VNX VIRI AMANT
VIRO ET FRATRE
C. ENNIVUS C.
FARVLA
VIVOS SIBI ET
SVEIS FECIT
P. Q. XV.
L. MAECIVS L. F.
PAMPHILVS
HIC EST SEPVLT
ET. MARCIVS
SAPPO.
DIS
MANIBVS
IVLIAE L. F.
PROCVLAE
TI. CLAVDIVS
T. VALAMVS
VXORI
BENE MERENTI
L. APRONIVS PHRASTES
SIBI ET VXORI TITAE LIBERTAE
VIVVS FECIT.
VIV.
POMPEIA
LEPIDAE. L. SECA
O. T. POMPEIO
CELADO. E. SVO
H. M. H. EIVS
I. N. F. R. C. N. T. E. P. XV.
IVLIA. C. F.
MAXSVMA
SIBI ET. T. IVLIO
EIVS ET. L. FILIO.
C. MANLIVS. C. F
PAP. RVFVS VMBER
EX S. D. E CVRIA
LICTORVM VIATORVM
QVAE EST. C. I. p. N. M.Coloniae. iuliae
paternae. Narbonensis
martiae.
FECIT SIBI ET SVIS
P. POLLIVS
PANCARP
LIB MVRRN.
SIBI ET
POLLIAE
VRBANORVM
CONTVBERN
V. P. POLLIO
PELIO ET
V. POLLIAE
PRIVATA
MAEM.
V.
T. CVRTILIVS
AESOPVS SIBI
SET. IVLIAE
AESTHESI
H. M. H
N. F. P.
N AGROR.
VIV.
AVERATIVS
ET Q. F. VOL. FRONTO
ET FABIA L. F.
FACVLLA VXOR
P. XV.
. |: WelchesVade et occide fratrem Cain
zu verstehende inveterata Morborum Malignitate
.purgare, Saignare, clisterium donareet sic intrarein nostro docto Corpore
Supremae Curiae horti RegijÜbersetzung von Nicole Taubes: „Obere Höfe des königlichen Gartens“.
.Haec ab Henrico
IIII galliar. et Navarrae Rege invictiss
Hoc tibi Chris„
te servator
Monimentum
Victoriae tuae
nostrae Salutis
instrumentum
Memoriae Causa
ponimus. audite
bonae Crucis
osores, quicun„
que bonam Res„
puit dignus
est Malà.
Ludovico XIII
Regi christianis„
Simo et iustissimo
triumphatori.
quodin hoc Signo
bella dei bella„
Verit et Vicerit
inimicos Crucis
alter huic saeculi
Constantinus
trophaeum pieta„
tis erexerunt
ⅭⅭ. Ⅽ A. ⅯⅠↃⅭ.
ⅩⅩⅤⅠ.
.audi aliam partem
Regnante Ludovico Magno. christianis. semper invicto.
haeresi Calviniana in tota gallicaomnio destructaomnino
in Civit. montis pessut. festa s.tiMichaelis. archang.
1683 funditus eversa nobilis petrus de Crouset et du
Villa. M. philippus juin. Lud duchier. petrus Fonces
gerardusla lauZe et guillelmus Verdun Consu„
latum gerenteshanc tabularem imaginem ad perpe
-tuam tantae Rei memoriamin Civilis Consilӱ basilica
poni C.C.
. darunter dieFusis terrâ
Mariq. Conjurat. gent
. zur rechten hand praesentirtMDCXCI
. darunter diesub ocul host belgij arcibus expug
. inwendig zurMDCXCII
. darunterextincta haeresi
. zur rechten vereinigetMDCXCIII
, darunter ebenfalsiunctis oceano et Mediter:
Mari
.MDCXCIIII
anno MDCLXXXX _ ad civium deliciasurbisq urbisque
ornamentum _ publicum hoc opus feliciter Confectum
est _ Regnante _ Ludovico Magno _ consulibus _ nobili
Viro Carolo Capon dominodu Bosc . Stephano. MaZade
ioanne jacobo germain guillelmo Castel. petro dumat _ et
petro tourtet.
.LVDOICVS MAGNVShaerou haeroum Maxim Maximus
: so also schreibet:teste Spartianoin Hadriano
,per idem
tempusin honorem Plotinae basilicam ad Nemausum
opere mirabili extruxit
Ludovicus Magnus
hanc aedem arte et Vetustate Conspicuam labentem,
Restituit,profanam Sacris addixit.
Cura et studio Nicolai de Lamoignon
per occitaniam+ + languedoc. praefecti
anno dni MDCLXXXIXVgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 104, Anm. 79: „Ludwig der Große ließ diesen durch Kunstfertigkeit und Alter hervorstechenden Tempel wiederherstellen und widmete den ungeweihten dem Gottesdienst. Durch Sorge und Eifer des Nicolas de Lamoignon, Präfekten des Languedoc, im Jahre 1689.“
D. m.
C. alli. c. f. volt
macrini
Euporus et
Tryphaena L.
lib.
D. m.
Sexti avij
Capelliani
Licinia fau„
stina marito
sibi merentis„
Simo Sub arc
posuit
d. M.
T. iuli Nicos„
tiati
iulia Nice
fratri pientiss.
D. M.
Sex sammi
apronian
sammiaHEIPIZVSA
mater.
D. M.
C. atlij
achillei
iulia
severina
marito
optimo
d.M.
Jul. Severinae
iul paterculus
Consobrinae
et attia aphro„
die amicae.
d. M.
L. Kari aemilian
L. Karius
Communis
et aemilia
Zosime
filio
pijssimo
d. M.
C. Vettij dionysi
C. grat. Caecilia„
nus privignusT
Caecilia
uxor.
d. M.
C. Vetti helis
IīīīīI VirGeorges K./Georges H. 1998, Bd. II, Sp. 2642: „IiiiiI vir, -viri“, Abkürzung für die „Sechsmänner“, ein Kollegium von sechs Männern, „seviri Augustales“, die sechs obersten Priester zu Ehren des Augustus; diese Abkürzung ist sehr oft in Inschriften zu finden. AugT
Vettiae servande
uxori
Vivi Sibi posuerunt
dijs Manibus
Corneliae
gratae T. connius
silanus uxori.
L. illius
Marullus
IīīīīI VirGeorges K./Georges H. 1998, Bd. II, Sp. 2642: „IiiiiI vir, -viri“, Abkürzung für die „Sechsmänner“, ein Kollegium von sechs Männern, „seviri Augustales“, die sechs obersten Priester zu Ehren des Augustus; diese Abkürzung ist sehr oft in Inschriften zu finden. augT decuir ornam
V. I.
E AIKIICCNNEMAYCWTWN
⨀. Y. AN.TPAIANON KAICAPA CEBACTON .Corfey schreibt hier eine griechische Inschrift ab, allerdings mit ungelenker Wiedergabe der griechischen Buchstaben. Eigentlich müsste es heißen: EDIKĒSEN NEMAUSŌTŌN / TH. Y. AN. TRAIANON KAISARA SEBASTON. Wir danken Angelika Fricke für ihre Unterstützung.
imp. Caesar
divi hadriani F.
T. aelius hadrian
antonius aug piusao Xti. 124.anno
pont max trib. pot.
VIII impII cos IIII
p.p.
Restituit.
II II
si quis ex ijs qui Supra Scripti Sunt cum
moriar,non vivet , Sive post mortem me„
am morietur,tum qui Reliqui eruntin eo „
rum locum qui mortui erunt, alios per suf„fragia substituant quos dignissimos
putaverint, dum non minus in perpetu„
umtriginta sint , liceatque ijs qui prae„
sentes esse ijs diebus non poterunt, in
locum Suumconvivam ex amicis suis
mittere, eiusque maesolei claves duae pe„
nes aliquem libertorum meorum et cura„
torem cuiusque anni Sibi
Substituti.
Troutius Maternus.
C. Licinius sotericus
a. fulvius Tarentinus
L. julius Cosmus
Ti. claudius etoemus
p. acilius philodespotus
C. Caninius Eutychus
q. juvent. Venustus
L. Valer. cupitus.
Cn. pompius en. F. MaximusFontanus Sibi. et
Cn. pompio en F. Maximo avoA.C. Mario patri ex testamento.
d. m.
L. utulijalbini
aviti fil
Juliae servataeuxor
L. utulius seianus
L. utulius Celsinus
L. utulius aventia
L. utulius inventus
L. utulius nigellioliberti patronis
d. m.
Titul amabilis
m. domitiusaprilis
uxori optimae
d. M.
q. aures Euchel
pisti IīīīīI virGeorges K./Georges H. 1998, Bd. II, Sp. 2642: „IiiiiI vir, -viri“, Abkürzung für die „Sechsmänner“, ein Kollegium von sechs Männern, „seviri Augustales“, die sechs obersten Priester zu Ehren des Augustus; diese Abkürzung ist sehr oft in Inschriften zu finden.
aug. Corp.
Curius aureli„
anus fil et
aurelius
Eutiches lib.
d. M.
L. iulij pthongi
faustus terpnusStrobilus patrono pientissimo
D. m.
pompeiae
hygiaepompia rotice
soror
Lucinus Vitalis
Fil. Maritus.
. zur regten CaputianiNOE
.IANVS
.procul este profani
L. Caelio atroex testamento Manibus
q. deccij
senecionis
d. M.
helviae helvi
F. Valeriae
M. Valerius
MaximusT
M. Numerius
Martialis
h. p.
Ti. Caesaris
divi aug. F. augusti
Miles Missicius T. julius
Festus Militavit annos XXVin legione VI decreto decurion
accepit frument IV I. balneumet
sui gratuitum inperp. etaneam in„
ter duos turres per. p. pusontium pere„
grinum IIII vir et XI vit.ad signatam .
d. m.
Congenriciae
Corneliae
gemellae
albanus
Contub.
o. plauti
Saturnini
Manibus
L. papirij
prisci
C. Frater.
d. m.
C. Boduaci
maximi
maximia
paternafil
et anthis
lib
d. M.
Valeriae
Maximini filiae
annor III dier XXIII
Maximinus et
Veladus Maximïfilij
parentes
d. m.
Inventi Sarro„
nis. F. quartula
uxor Sibi et Viro
v. p.
d. m.
Rusticae auxes
Honorata patron.
d. M.
C. iul Zosimi
et proti F.
d. M.
quinto Coecilio
EPYTVNCANOelvia secundilla
sodalist
d. m.
Jul. aspasiae
q. aelius
Saturninus
posuit
C. autestio
q. F. Vol.
palustri
CINTIAEHONORATAE
FIDELIS TATVLA
D. m.
Barbarullae
q. v. annos XXII
m. II. d. IIII.
barbaraet
philumenus p. ‘
et helicon
Contubernali
Kar.
d. m.
barbaraeT philumeni V.S.P.
T. virilio
vitali
d. M.
puer eutijcES
annor VII TYCE
materCessijus
trepton.
C. Fulvio C. filio
Lupo Servilian.
ad lecto inter puaetor
ab imp Caesare aug Vespas.
prae fecto alae Longinia.
IīīīīI virGeorges K./Georges H. 1998, Bd. II, Sp. 2642: „IiiiiI vir, -viri“, Abkürzung für die „Sechsmänner“, ein Kollegium von sechs Männern, „seviri Augustales“, die sechs obersten Priester zu Ehren des Augustus; diese Abkürzung ist sehr oft in Inschriften zu finden. ad aerarium
pontifici praefecto Vigil
iulia d. F. Concessa
Viro.
dansdis manib.
Firmi Lucanil
IīīīīI virGeorges K./Georges H. 1998, Bd. II, Sp. 2642: „IiiiiI vir, -viri“, Abkürzung für die „Sechsmänner“, ein Kollegium von sechs Männern, „seviri Augustales“, die sechs obersten Priester zu Ehren des Augustus; diese Abkürzung ist sehr oft in Inschriften zu finden. aug
ornamentis
decurion Nemausi
honorato.
D. M.
Sex. iul. Messiani
Sex iul dionysius
filio pijssimo
et Sibi v. p.
d. m.
ul piae m. F.
Theodote
C. pantuleius
amatelion et
M. ulpius successus
herodes
feminae Rarissimi
exempli.
d. M.
Valeriae Muna„
tiae. Munat.
Titullus sorori
et Munatia Mar„
cella aviae.
d. m.
d. passoni pa„
terni Sex pas„
son paternus
patri optimo
et severiase„
Verina Mari„
to rarissimo.
Manibus.
Sex spurij Sex F. vol.
silvini
Eucharistus et germanus lib.vIīīīīI VirGeorges K./Georges H. 1998, Bd. II, Sp. 2642: „IiiiiI vir, -viri“, Abkürzung für die „Sechsmänner“, ein Kollegium von sechs Männern, „seviri Augustales“, die sechs obersten Priester zu Ehren des Augustus; diese Abkürzung ist sehr oft in Inschriften zu finden. aug
d. M.
T. aemilio di„
ocliti senu„
cia Maxima
marito opt„
imo et Karis„
simo et pien
tissimo
L: julio q. F. vol.
Nigro
aurelio servato
omnib. honoribin Colonia sua
functo
IīīīīI viriGeorges K./Georges H. 1998, Bd. II, Sp. 2642: „IiiiiI vir, -viri“, Abkürzung für die „Sechsmänner“, ein Kollegium von sechs Männern, „seviri Augustales“, die sechs obersten Priester zu Ehren des Augustus; diese Abkürzung ist sehr oft in Inschriften zu finden. CorporatNemausen Seh
patrono
ex postulatione populi
L. d.d.d.
d. M.
i. Valeri primiTE
iun F. Tryphorae
vivo fec.
d.M.
C. anni dia du„
meni
Rusticus et
fecundinus et
primula liberi
T. O
satulli L. F.
paruciae
Concessae.
d.M.
Juliae Rhodiae
L. iulius epictetus
uxori Kariss. et
iulij perpetuus
et paternus
Matri pijssimae.
Marti
et g flavianiN
Mareus et Lucius hermoia. is.
Rustica aquilli F. pari.
sorori et Sibivir faciundum .
|:COL. NEM.
|:IMP.
d.F.P.P.
Viator
plurima parvis audi.
hanc basilicam antiquissimam
ac pijssimam
ob frequentem Caelestium donorum effusionemâ Vulgi pietate
Nostrae dominae de donis nuncupatam
Str. Martha jesu christi dei ac domini Nostri hospita
per d. Rufum domini discipulum primum avenepum episcopum in honorem beatissae. Virginis nondum in coelum assumptae
deo dedicavit.
Constantinus Magnus imperatorRegia Regiam structura ampliavit.structuram
Carolus Martellus saracenorum impietatepene dirutam Vindicavit
Caroli Magni Regis et imperatoris pijssimi
munificentia Redintegratam
Jesus Christus ut Constans traditio docet
sua s. Manu Consecravit.
s. sedesaplica summ-pontificum per LXX an et ampliusapostolica
assidua praeSentia nobilitavit.
quorum aliquiineadem basilica
una cum Multis Cardinalibus Requiescunt.
Sixtus IV Regulare Capitulum in Saeculare mutavit.
quod pretiosa supellectili
et amplisReditib auxitReditibus eiusdem Nepos primum Epus tum archiepus aven. iulius II pont. max.
etChristianorum Regum pietas privilegijs illustravit.
In dersedes summorum pontificum, qui ab an
M. CCC VIII per plusquam
LXX ann. avenione altera Roma
Regentes orbi christiano praefuerunt.Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 106, Anm. 85: „Sitz der Päpste, die seit 1308 mehr als 70 Jahre in Avignon als einem zweiten Rom als Regenten dem christlichen Erdkreis vorstanden.“
ZuHospita quae Christum excepisti Martha, precare
Hospes sit nobis hospes ut ille tu’us.Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 107, Anm. 87: „Die du Christus als Gastgeberin aufgenommen hast, Martha, bitte, daß er unser Gast sei, wie er dein Gast war.“ Lahrkamp ergänzt: „Nach mittelalterlicher Legende kam Martha, die Schwester des Lazarus von Bethanien, zu Schiff in die Provence und wurde in Tarascon bestattet.“
und auf einen anderen ort:Pande duplex arelate tuos blanda hospita portus
Daßduplicemque per urbem
Qui Meat et dextrae Rhodanus datnomina Ripae Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 107, Anm. 88: „Breite, doppeltes Arles, reizende Gastgeberin, deine Häfen aus“ „[und] die durch die zweifache Stadt fließt, die Rhone, und dem rechten Ufer die Namen gibt“.
uber die beӱde pforten inwendig seint nagfolgende gesetzetImperatoriam Ludovici
Magni Maiestatem Arelas
Martia Suis estin Comitijs
tanquam praesens Numen
Suspiceret, iconicum eius
simulacrum in hac basilica
publice Coli Senatus Con Sulto
sanxit Coss. petrde Sabatiere
de Larmilliere. petr de Loste Sen.
claud Beuf. gerard Beuf Civil
anno domini MDCLXXVI
assurgente Ludovici Magni gloria
Supra do pressas Germanorum aquilas
surrexit
harumaedium superior pars
curisac Vigilantia
Jois bapt.de Forbin . and paZier, etZena Vacher
andr. banth. Lanaud
Coss. anno domini MDCLXXIV
unten in ein Zimmeranno dominiDCMDCLXXIII Ludovico Magno
feliciter imperante et gloriose adRhenum Mosamque
triumphante Jacob de grille joan autran. Carp Brunet.joan bapt . Jehan Coss has aedes publicis Civium
habendis Comitӱs extruebant, quod innumerarum
fortissimo principis Victoriarumsuaeque ipsorum erga
remp. Curaeac Vigilantiae Monimentum esse Voluerunt
Quam falsa quondam Religio
sacraverat
Diese
huiusce dianae Statuam archetipam
Vero nunc arelas afflata Numine
Ludovico Magno
Regi optimo
soli Suo
Munus perpetuum
et omen im mortalitatis
Casp. de grille. Jon. Couterat.
anton isnard. anton artaud
Coss.
MDCLXXXIIII
dan. don. debr
(1
Ludovico Magno
omnes omniumante se principum Virtutes amplexo
imperatori invictissimo
legislatori Sapientissimo
aequissimo iudici
clementissimo domino
Benefactorianp amplissimo
patri populorum primo
Vere Regi
S.p.q.a.Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 108, Anm. 91: „Ludwig dem Großen, der alle Tugenden aller Herrscher vor ihm in sich vereinigt, dem unüberwindlichsten Feldherrn, dem weisesten Gesetzgeber, dem gerechtesten Richter, dem gütigsten Herrn, dem freigiebigsten Wohltäter, dem ersten Vater der Völker und wahren König der Senat und das Volk von Arles.“
(2
Ludovico Magno
quod labefactatamRem publicam
Restituerit
auctoritatem Regibus.Vim legibus
Rebus ordinem
Reddiderit
impiam Singularium Certaminum Rabiem
extinxerit
terra marique immensum
Francorum Vires. Commercia. imperium
auxerit. propagaverit
gentes foederatas armis
ipsam invidiam gloria
Vicerit
S. p. q. a.
(3
Ludovico Magno
ad aeternitatem gallici nominis nato
semper Victori
semper pacifico
Studiorum artium Virtutum omnium
parenti mitissimo et liberalissimo
eiusque justitiae pietati providentiae
munificentiae
S. p. q. a.
erexere Consules
francisc. de Bosche. Maurit Romany
anton. agard. Joes Maureanno Salutis MDCLXXVI.
et insequenti anno erectum ornaverunt Coss.et
petr.de Sabatier de Larmeilliere. petr de Loste
claud. Beuf. gerard. Beuf
ornatum denique excudi Curarunt
Regique offerri Consules
petr. de Chateauneuf de Monleges
honoratus gros de boussicaud
Jacob Borel. joannes arivon
p. p.
(4olim Soli Sacrum
gentium deo
nunc felicioribus auspicijs
Ludovico Magno
Splendoreac Sublimitate fortunae
ingenij lumine perspicacitate
Vi Celeritate
mentis magnitudine ac beneficentia
Vero orbis gallici Soli
nec pluribus impari
qui nec errat,nec Cessat
quieto Similis
proque eius incolumitateatq saluteatque in qua salus publica Versatur
deo optimo Maximo
dicat Vovet Consecrat
S. p. q. a.
SALVIS. D D. N. N.
THEODOSIO ET.
VALENTINIANO
P. F. V. AC. TRIVM
SEMPER AVG. XV
CONS. VIR. INL.
AVXILIARIS PRAE
PRAET GALLiA.
DE ARELATE. MA.
MILLIARIA PONI. S
M.P.I.
salvis dominis nostris
Theodosio et Valentiniano
pijsfelicib Victoribus nefelicibus
triumphatoribus Sempr au„
gustis, decies quinq.Consulib .Consulibus
Vir illustris auxiliaris
praefectus praetoriogalliaru .galliarum
de Arelate Massiliam
milliaria poni Suasit.
milliare primum incipit.
Colonia dea augusta Nocontiana idest die in delphinatu.
Trophimus hic Colitur arelatis praesul avitus
gallia quem primum Sensit apostolium.
In hunc ambrosium proceres fudere nitorem
Claviger ipse petrus. paulus et egregius
Omnis de Cuius suscepit Gallia fonte
Clara salutiferae dogmatatunc fidei Hinc Constanter ovans Cervicem Gallia flectit
Et matri dignum praebuit obsequium
insignisque Cluens ingens cui gloria semper
gaudet apostolica se Meruisse Vices.
PAX AETERNA
DVLCISSIMAE ET iNNOCEN
TISSIM. FILIAE CHRYSOGONE IV
NIOR SIRICIO QVAE VIXIT ANN III
M. II DiEB XXVII VALERIVS. ET. CHRY
SOGONE PARENTES FILIAE KARIS
SIMAE ET OMNI TEMPORE VI ..
TAE SVAE DESIDERANTISSI ..
M A E.
im garten seint unter anderer antiquiteten undL. DOMIT DOMITIANI
DEX TRIERARCH CLASS. GERM. M
PECOCCEIA VALENTINA
CONIVGI PIENTISSIM.
D. M.
M. POMPEI
PARATI
⨀ ANN. V
M. VIII. D. XIIX
POMP. MIRIS
MVS. FIL. DVL„
CISS. ERGA SE PIEN„
TISS.
Q. DELIVS. Q. FILIVS NEO
VIVOS FECIT SIBI ET SVIS
H. M. M. H. N. S.
dan man auf andere graben gefunden I. H. M. B. S. A oder A B S C.hoc Monumentum Mei haeredes ne scrutentur.
soin hoc Monumento bona Sunt abscondita.
.bene pausanti in pace fl. memorio v. p. qui Milit inter
jovianos annos XXVIII. pro dom ann VI.prae lanciaris
SpecVLATORpis annis III Comes Ripe an I. Comes Mauret.legio:
Ting ann IIII. vix an LXXV. praesidia Conjunx marito
dulcissimo
IVLIAE. LUC. FILIAE TYRANNIAE
VIXIT ANN XX. M. VIII.
QVAE MORIBVS PARITER ET
DISCIPLINA CITERISEE MINIS
EXEMPL. CIVIT. AVTARSIVS
NVRVI. IAVRINTIVS VXORI.
M. IVNIO MESSIANO
VTRICI CORP. ARELAT
EIVS D. CORP. MAG. IILF.
D QVI VIXIT ANN. XXVIII M
M. V. D. X. IVNIA VALERIA
ALVMNO CARISSIMO.
zuJupiter Alcidem quando Respexit inermem
illachrymans Ligures Saxoso perpluit imbre.Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 109, Anm. 98: „Als Jupiter den Alciden ohne Waffen erblickte, weinte er und ergoß einen Steinregen über die Ligurer.“
D.M
CLARISS.
OSSA
M. NOSTRA„
DAMI VNIVSOIVM MORTAOMNIVM
LIVM IVDICIO
DIGNI. CVIVS
PENE DIVINO
CALAMO TO„
TIVS ORBIS
EX ASTROR
INFLVXV FV„
TVRI EVENTVS
CONSCRIBE„
RENTVR
VIX. AN. LXII
ME.N. VI. D XVII
OBIIT SALO
M D LXVI
QÉEM POSTERI
NE INVIDETE
ANNA PONTIA
GEMELLA SALO„
NIA CONIVGI
OPT. V. F.Im Manuskript ist die Inschrift um 90° gedreht niedergeschrieben. Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 110, Anm. 99: „Den göttlichen Manen. [Hier ruhen] die Gebeine des berühmten M. Nostradamus, des einzigen, der nach dem Urteil aller Menschen würdig war, daß mit seiner fast göttlichen Feder die zukünftigen Geschehnisse der ganzen Welt aus dem Einfluß der Gestirne aufgezeichnet wurden. Er lebte 62 Jahre, 6 Monate, 17 Tage und starb 1566 zu Salon. Ihr Späteren sollt ihn nicht beneiden. Anna Pontia Gemella aus Salon gelobte [diesen Grabstein] ihrem besten Gemahl.“ In der schriftlichen Überlieferung findet man verschiedene Versionen dieser Inschrift.
Clariss. Mich. Nostradamus
Regius Consiliarius et Medicus annum agens LVIIII
Caesaris nostrad filij patritij opus
Daß schlimme wetter hatt uns kaum erlaubet daßC. geminio Censori
L. geminio Messio
M. geminius Nasica
Fratribus.
Sex. aemilio paullo patri
aemiliae q. F. Regiliae Mat.
Sex aemilpaullino fratri
C. aemil. Vestus
suis.
T. Cornelio
T. F. Nasoni
Tertia uxor.
Mercurio
v. s.
priscilla.
A. Cornelio
M. F. Cano
Tertia uxor.
Die haubt strasseHanc Magnus Lodoix invictis Classibus arcem
Condidit, hinc domito dat sua jura mari.Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 112, Anm. 104: „Diese Burg erbaute der große Ludwig seinen unbesiegten Flotten, von hier gibt er dem bezwungenen Meer seine Gesetze.“
Ce lieu monstre, ou jadis Magdaleine a jette
les premiers fondemens de Nostre Religion
tirant les Marseillois de l’infidelité
leur preschant de jesus.Sa Croix et la passion
.LOCVS POENITENTIAE. S. M. MAGDALENAE
;adorabimusin loco ubi steterunt
pedes eius
Quae tua tam rite hic lacrymis errata lavastiFac talis Culpas abluatunda meas
Angelici Cantus Vivens nidigner honore
Spes mihi Sit Saltem perfruar ut moriens
_Horatius Capponius florentinus episc. CarpentoraciensisHelmut Lahrkamp gibt folgende Übersetzung: „Die du hier so gebührend mit deinen Tränen deine Verfehlungen abgewaschen hast, mache, daß die Welle meine Schuld tilgt. Wenn ich im Leben nicht der Ehre des Engelsgesanges gewürdigt werde, sei mir die Hoffnung, daß ich ihn wenigstens im Tode genieße. – Horatius Capponi, aus Florenz gebürtig, Bischof von Carpentras [...].“ Orazio Capponi (gest. 1622 in Rom) war 1596-1615 Bischof von Carpentras (Suffragan von Avignon). Vgl. Corfey 1977, S. 114, Anm. 106.
rector Comitatus Venaysinia Clemente VIII pont. max etiam pacis
et Catholicae Religionisin hoc Regno instauratore creatus, post s.
annae et Mariae Magdalenae devotionis ergo Visitans Veneratas
Reliquias istud Venerandum invisens antrum, ibiquoq sacrumquoque
faciens timore tremore amore Repletus hascemeditabat precesmeditabatur
quasdeinde ut etiam absens perpetuo funderetad tantum
poenitentiaemonumentum transmisit .
wan man diese finstere kalte undHaec Veneranda Specus,praeruptoq praeruptoque horrida saxo perfusa est lachrymisMagdala Saepe tuis.
Nunc quoque tristitiae testes, tantique dolorisLF.C.
quasi participes fundere pergit aquas.Der Dichter dieser Verse ist Corfey selbst. Helmut Lahrkamp gibt davon folgende Übersetzung: „Diese verehrungswürdige Höhle, furchtbar durch schroffen Fels, wurde oft durchströmt, Magdalena, von deinen Tränen. Noch jetzt Zeugin der Trauer und des großen Schmerzes, fährt sie fort, gleichsam aus Teilnahme Wasser zu vergießen.“ Vgl. Corfey 1977, S. 114, Anm. 107.
Hinten nachad honorem.
Beatae Mariae Magdalenae
inextasim raptae
Eleonora de Bergues
Federici Mauritij Bullionij ducis
Conjux
ex italia rediens poni jussit
anno dni M DC XLVII
emi. Theod. á Turre arverniae filius
S.R.E. Cardinalis bullionius
magnus franciae Eleemosynariusdum in provincia degeret
opus neglectum absolvit anno dni MDCLXXXVI.Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 115, Anm. 108: „Zu Ehren der in Ekstase entrückten seligen Maria Magdalena befahl Éléonore de Bergues, Gemahlin des Herzogs Frédéric Maurice de Bouillon, als sie aus Italien zurückkehrte, dies zu errichten im Jahre des Herrn 1667.“
(1.Hic Maximini tumulus qui primus aquensis
antistes, domini discipulus quefuit
dicatur Saliae Regionis apostolus idemNam Verae fideiprima elementa dedit
(2A. Maximino Christi Venerabile Corpus
Magdalis excipiens carpit ad astra ViamMortua signato iacuit tumulata sepulchro
quod Sanctus praesul Struxerat ante sibi.
(3Hicquoq Sexcentos Sita Magdalena per annosquoque divina tandem proditaluce fuit
qui Cernis flentem transactae crimina Vitae
utnumen flectas , hanc imitare deam.
(4.Ampulla hoc etiam latuitCrystallina Saxo quaclausa est domini terra cruore Madens
Magdalishanc terram Collegit Sub cruce Christi
cujus morte hominiReddita Vita fuit .
(1.Marcellae hocmonumentum est que subdita Marthae
divino instinctu talia Verba dedit:
Quite portavit Venter, nimis illa beatus
estquoque sic clamanslingua beata nimis.
(2Hic cumMarcella felix susanna quievitnota satis fluxu Sanguinis immodico.
atqueimae vestis tactu Curata, Salutis
auctor quatali tempore tectus erat.
(3Hoc lapide occlusus fuerat Cidonius, is, qui
Veneratin lucem Sed sine luce miser
at sputo terrae Commistolumina tangens
Christus se docuit Luminis esse patrem
(4.Hicquoque Compositi Sunt Blasiusatq Sufrenusatque
quos Maximinus discipulos habuit
hi Certo errantes firmarunt dogmategenteq genteque in coelis ideo Certum habuere locum.
Ludovicus Magnus majoribus major Sapienti Minerva Sapientior
ipso fortior Marte terrâ Marique Victor piratas fulmineo telo,
Leonem belgicum pugnâ, aquitam austriacam ferro, haeresim
armis officiosis, Suas Voluntaria pace Victorias devicit.
anno 1688.Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 116, Anm. 112: „Ludwig der Große, größer als die Großen, weiser als die weise Minerva, tapferer als Mars selbst, siegreich zu Lande und zu Wasser, besiegte die Seeräuber mit blitzendem Geschoß, den belgischen Löwen in der Schlacht, den Adler Österreichs mit dem Schwert, die Ketzerei mit den Waffen der Pflicht, seine eigenen Siege durch freiwillig gewährten Frieden. 1688.“
propagato maris imperio
ut Rite servirent Regiae Naves
uni quiRegit Ventos et undas deo
Marinum hocsacerdotum seminarium
patribus hoc. jesu Commissum
nauticae Religioni posuit
Ludovicus Magnus
ann. MDCLXXXX.Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 119, Anm. 122: „Nach Ausbreitung seiner Herrschaft über die See, damit die königlichen Schiffe gebührend dienen dem einzigen Gott, der Wind und Wellen regiert, errichtete dieses Seepredigerseminar, das er den Vätern der Gesellschaft Jesu anvertraute, für die Verehrung Gottes auf See Ludwig der Große im Jahre 1690.“
.hoc Reviviscit hominem
.est acria, est acria
AlhieD. M.
PVERI SEPTENTRI„
ONIS ANNOR XII QVI
ANTIPOLI IN THEATRO
BIDVO SALTAVIT ET PLA
CVIT.Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 120, Anm. 125: „Den göttlichen Manen des Knaben Septentrio, der zwölfjährig im Theater zu Antipolis an zwei Tagen tanzte und gefiel.“
Der kleine Hafen vorurbis Commodo, propugnaculo,
et ornamento protectores Sancti
Georgij auctoritate Ser. senatus
prohibito littoribus Mari, Moles
portas, promptuaria extruebant
anno MDCXXXXII.Vgl. Helmut Lahrkamps Übersetzung in Corfey 1977, S. 121, Anm. 130: „Zum Nutzen der Stadt, zum Schutz und zum Schmuck haben die Protektoren des hl. Georg mit Willensmeinung des erlauchten Senats um das Meer von den Gestaden abzuwehren die Molen, Tore und Speicher erbaut im Jahre 1642.“